ەلىمىز تاۋەلسىزدىك الىپ، شەكاراسى بەكىتىلگەنىمەن، ترانسشەكارالىق وزەندەر ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن جوق.

XXI عاسىردىڭ ورتاسىنا قاراي ادامزات مۇنايعا ەمەس، سۋعا تالاسۋى مۇمكىن. قازاقستان تۇتىنىپ وتىرعان تۇششى سۋدىڭ 40 پايىزدان استامى سىرتتان كەلەتىنىن ەسكەرسەك، ءبىز وسىنشا مولشەردە شەتەلگە تاۋەلدىمىز دەگەن ءسوز.

ەلىمىزدەگى سۋ رەسۋرستارىنىڭ نەگىزگى قورى جەرۇستى جانە جەراستى كوزدەرىندە شوعىرلانعان جانە وڭىرلەر بويىنشا ءارتۇرلى ورنالاسقان. اتاپ ايتساق، شىعىس اۋدانىنا بارلىق سۋ رەسۋرستارىنىڭ – 34,5, سولتۇستىككە – 4,2, ورتالىققا – 2,6, وڭتۇستىك-شىعىسقا – 24,1, وڭتۇستىككە – 21,2, باتىسقا 13,4 پايىزى تيەسىلى.
بىزدەگى تۇششى سۋدىڭ جالپى قورى – 539 ملرد تەكشە مەتر. ونىڭ 101 ملرد تەكشە مەترى وزەندەرگە تيەسىلى. ال وزەندەردىڭ تەڭ جارتىسىنا جۋىعى وزگە مەملەكەتتەردەن اعىپ كەلەدى. ماسەلەن، ەرتىس، ىلە، سىرداريا، جايىق، توبىل، ەسىل، شۋ سەكىلدى ەڭ ءىرى وزەندەر كورشى مەملەكەتتەردەن باستاۋ الادى. كەيىنگى كەزدە ەرتىس پەن ىلەنىڭ سۋىن قىتاي مولىنان قولدانىپ، بوگەتتەر سالىپ، بىزدەگى سۋ ماسەلەسى ۋشىعا ءتۇستى. سىرداريانىڭ بويىندا ورتالىق ازيانىڭ ءتورت ەلى كۇنەلتىپ وتىر: قازاقستان، وزبەكستان، قىرعىز رەسپۋبليكاسى جانە تاجىكستان. وسى تورتەۋى سىردىڭ سۋىن 150 پايىزعا دەيىن پايدالانادى. ارال تەڭىزى نەگە تارتىلىپ كەتتى دەگەن سۇراقتىڭ ءبىر جاۋابى وسىندا جاتىر. قازىر ارال تۇگىل، جايىق-كاسپي باسسەينىندەگى سۋ تاپشىلىعى دا بيلىك پەن حالىقتىڭ باس اۋرۋىنا اينالىپ وتىرعانى – اششى دا بولسا شىندىق.

سۋعا تالاس سوعىسقا ۇلاسۋى مۇمكىن

ەلىمىز تاۋەلسىزدىك الىپ، شەكاراسى بەكىتىلگەنىمەن، ترانسشەكارالىق وزەندەر ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن جوق. نەگىزى، مەملەكەتتەر اراسىنداعى وزەن-كول داۋلارى «ترانسشەكارالىق سۋ ارنالارى مەن حالىقارالىق كولدەردى قورعاۋ جانە پايدالانۋ تۋرالى كونۆەنتسيامەن» رەتتەلەدى. بۇل قۇجات 1992 جىلى 17 ناۋرىزدا حەلسينكيدە قابىلدانىپ، 1996 جىلى كۇشىنە ەندى. قازاقستان وسى سۋ كونۆەنتسياسىنا 2000 جىلى قوسىلدى، ال قۇجات 2001 جىلدان باستاپ كۇشىنە ەندى. بۇل كونۆەنتسيانى وزبەكستان مەن تۇرىكمەنستان، سونداي-اق رەسەي راتيفيكاتسيالاعان. قىتاي مەن قىرعىز رەسپۋبليكاسى بۇل قۇجاتقا قوسىلماعان. عالىمدار ورتالىق ازياداعى سياقتى ترانس­شەكارالىق كۇردەلى سۋ جۇيەسى جەر جۇزىندە جوق دەيدى. سىرداريا بويىنداعى ادام­داردىڭ نەگىزگى تىرشىلىك كوزى سۋارمالى جە­ر­دەن الىناتىن ونىمگە بايلانىستى. اي­ماق­تاعى 67 ملن حالىقتىڭ ءومىرى سۋعا تاۋەلدى. ال سىرداريانىڭ سۋى ءتورت مەملەكەتكە تولىق جەتپەيدى.

بۇل ماسەلە قاتىستى مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ ءوز سوزىندە: «عالامدىق جىلىنۋدىڭ سال­دارى مۇزدىقتاردىڭ ەرۋىنە، توپىراقتىڭ ءشو­لەيتتەنۋى مەن ەروزياسىنا اكەپ سوعادى. وسى­عان بايلانىستى ازياداعى قاقتىعىستار تازا اۋىزسۋ كوزدەرىن باقىلاۋعا قاراي ويىسۋى ءمۇم­كىن. ال بۇل – ورتالىق ازيا ايماعىنداعى تۇ­راق­سىزدىق تۋدىرۋى ىقتيمال ماسەلەنىڭ ءبى­رى ەكەنى بەلگىلى. وسى قيىن جاعدايدا قازاق­ستان داۋلى جاعدايلارعا جول بەرمەۋ ماقسا­تىن­دا باسقا مەملەكەتتەرمەن بىرلەسكەن جۇيە­لى جۇمىسقا باسا نازار اۋدارادى»، – دە­گەن بولاتىن.

ءبىز جوعارىدا «ترانسشەكارالىق سۋ ارنا­لارى مەن حالىقارالىق كولدەردى قورعاۋ جانە پاي­دالانۋ تۋرالى» كونۆەنتسياعا قىرعىز رەس­­پۋبليكاسى مەن قىتايدىڭ قوسىلماعانىن تىلگە تيەك ەتكەن بولاتىنبىز. سودان بولار قىر­عىز رەسپۋبليكاسى مەن تاجىكستان اعىس­تىڭ جوعارى جاعىنداعى ەل رەتىندە بىزگە ج­ى­بە­رىلەتىن سۋ اعىنىن «رەتتەپ» وتىر. اسىرەسە، قىر­عىز ەلى وزەندى بىرەسە بۋىپ تاستايدى، بىرە­سە اعىتا سالادى. شىندىعىنا كەلسەك، ولار وسى ارتىقشىلىعىن ساياسي-ەكونو­مي­كا­لىق قوقان-لوققى رەتىندە دە قولدانا الادى.

ال ارال تەڭىزى مەن بالقاش كولى سياقتى ماڭىزدى سۋ قويمالارىنىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى ترانس­شەكارالىق وزەندەر كولەمىنىڭ ازايۋىنا بايلانىستى ناشارلاي تۇسۋدە.

كەڭەستىك كەزەڭدە قازاقستان، وزبەكستان، تۇرىكمەنستان جوعارىداعى قىرعىز رەس­پۋبليكاسى مەن تاجىكستانعا مۇناي، گاز، كومىر بەرىپ، ەسەسىنە وسى ەلدەردەن كەرەكتى سۋىن الىپ تۇرعان. بۇگىندە مۇنداي الىس-بەرىس ازايدى. سوندىقتان قىرعىز رەسپۋبليكاسى مەن تاجىكستان قولدا بار رەسۋرسىن ءوز يگىلى­گى­نە پايدالانعىسى كەلەدى.

وزەننىڭ جوعارعى جاعىندا ورنالاسقان ەل­دەر تومەنگى ەلدەردىڭ مۇددەسىن ويلاي قوي­ماي­دى. مىسالى، وزبەكستان، قىرعىز رەسپۋب­لي­كاسى، قىتاي سياقتى كورشىلەر سۋدى قاي كەز­دە تەجەپ، قاي كەزدە جىبەرۋدى وزدەرى شەشەدى.

وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، وسىدان تۋرا 5 جىل بۇ­رىن كوكتەمدە وزبەكستاننىڭ ساردوبا سۋ قوي­ماسى جارىلىپ، ودان اققان توپان سۋ ءتۇر­كى­ستان وبلىسىنا جايىلىپ، ماقتاارال اۋ­دا­نىن­دا ون شاقتى اۋىلدى سۋ باسقان بولاتىن. 22 مىڭنان استام تۇرعىن قاۋىپسىز جەرگە كو­شىرىل­دى. قانشاما ماتەريالدىق شىعىن كەلدى. وسىدان كەيىن ءبىز شەكارالىق وزەندەردىڭ بويىنا سالىنعان بوگەندەر حالىقتىڭ باس امان­دىعىنا قاتەر توندىرەتىنىن، بۇل ماسەلەگە جەڭىل-جەلپى قاراۋعا بولمايتىنىن تۇسىندىك.

اقش-تىڭ بارلاۋ جونىندەگى ۇلتتىق كەڭە­سى الەمدى شارپيتىن جاڭا سوعىستاردىڭ سە­بە-ءبى ەنەرگيا كوزى نەمەسە ازىق-تۇلىك ەمەس، سۋ بولادى دەپ بولجايدى. بۇۇ-نىڭ بولجا­مى­نا سايكەس، قازاقستان 2045 جىلى سۋ تاپ­شى­لى­عىن كورەتىن ەلدەردىڭ قاتارىندا. ەلىمىزدىڭ باسىم بولىگىندە سۋ تاپشىلىعى بۇرىننان باي­قالادى، ونىڭ باستى سەبەبى كوپتەگەن وزەن باس­تاۋىن وزگە ەلدەردەن الاتىنىندا.

بىلتىر دەپۋتات ەرلان سايىروۆ الداعى ۋا­قىتتا ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىگى مەن ورتالىق ازيا ەلدەرىندە سۋ تاپشىلىعىنا بايلانىستى جاع­داي قيىنداي تۇسەدى دەگەن بولاتىن. حالىق قا­لاۋلىسىنىڭ ايتۋىنشا، سۋ ۇنەمدەۋ تەح­نو­لوگيالارىن ەنگىزۋدە قازاقستان مەن وزبەك­ستان قارقىندى تۇردە جۇمىس جۇرگىزۋى قاجەت.

– الداعى 10 جىلدىڭ ىشىندە ورتالىق ازيا ەلدەرى مەن وڭتۇستىك قازاقستان جەرلەرى سۋ تاپشىلىعىنان اۋىلشارۋاشىلىق ماق­سات­تا پايدالانۋعا جاراماي قالادى دەگەن بول­جام بار. بۇل نەگاتيۆ ستسەناريگە الىپ كەل­مەۋ ءۇشىن قازاقستان سۋ ۇنەمدەۋ تەحنو­لو­گيالارىنا كوشۋى كەرەك. ويتكەنى سۋ تۇتى­نۋ­شىعا جەتكەنشە، ونىڭ 40-50 پايىزى ىسىراپ بو­لادى. ال سىرداريانىڭ 80 پايىزىن وزبەك­ستان پايدالانادى. وسى ورايدا سۋ ىسىراپ بولماۋ ءۇشىن بىزگە ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىندا سۋ ۇنەمدەۋگە قاتىستى عىلىمي-تەحنيكالىق ين­تەگراتسيا ورناتۋ كەرەك، – دەگەن بولاتىن ءماجىلىس دەپۋتاتى.

جاھاندىق جىلىنۋ زامانىندا ترانس­شەكارالىق وزەندەر ماسەلەسىن قا­لاي شەشەمىز؟ «بۇلاق باسىنداعى» كورشىلەر ەر­تەڭ سۋ كولەمىن ازايتىپ جىبەرمەيتىنىنە كە­پىلدىك بار ما؟ بۇل ساۋالدار بيلىكتى دە، حا­لىقتى دا الاڭداتادى.

ۇكىمەتتىڭ ارەكەتى قانداي؟

سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيستر­لىگى ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەن­سەك، ەلىمىزدەگى وزەن-كولدىڭ 55,7 پايىزى رەس­پۋب­ليكا اۋماعىندا ورنالاسقان، ال 44,3 پايى­زى – شەكارالىق وزەندەر ەكەن. ەل ەكونو­مي­كاسىن دامىتۋ جانە حالىقتى سۋ رەسۋرس­تارى­مەن قامتاماسىز ەتۋدە ترانسشەكارالىق وزەن­دەر ماڭىزدى ءرول اتقارادى. بۇل ماسەلە ۇكى­مەتارالىق كەلىسىمدەر ارقىلى جۇزەگە اسا­دى. ەلىمىز بۇل باعىتتا كورشى مەملەكەت­تەر­مەن تى­عىز بايلانىستا جۇمىس ىستەۋدى جالعاس­تى­رىپ وتىر. ماسەلەن، بىلتىرعى قاراشادا اشعا­باد قالاسىندا قازاقستان، تاجىكستان، تۇرىك­مەن­ستان جانە وزبەكستان ەلدەرى وكىلدەرىنىڭ قا­تىسۋىمەن مەملەكەتارالىق سۋ كوميس­سيا­سى­نىڭ وتىرىسى ءوتتى. وندا 2024-2025 جىل­دار بويىنشا نارىن-سىرداريا كاسكادى، ونىڭ ىشىندە توقتوعۇل، بوحري-توچيك، شار­دا­را، چارۆاك، ءاندىجان سۋ قويمالارى جۇ­مى­سى­نىڭ بولجامدى كەستەسى بەكىتىلدى. كەستەگە ءساي­كەس ەكى جىلدا شاردارا سۋ قويماسىنا كە­لە­تىن سۋ كو­لەمى شامامەن 10 938 ملن تەكشە مەتردى قۇراۋى ءتيىس، ال «دوستىق» كانالىنىڭ قازاقستاندىق ءبو­لى­گىنە سۋ بەرۋ ءليميتى 488 ملن تەكشە مەتر كو­لەمىندە دەپ بەلگىلەندى.

بىلتىر سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مي­نيسترى نۇرجان نۇرجىگىتوۆ پەن وزبەك­ستان­نىڭ سۋ شارۋاشىلىعى ءمينيسترى شاۆكات حام­راەۆ سىرداريا وزەنىنىڭ بويىنداعى 10 گيد­­­­روبەكەتكە سۋ ەسەپتەيتىن جۇيە ورناتۋ تۋ­رالى كەلىستى. وسى كەزدەسۋدە قوس تاراپ سىر­دا­ريا وزەنىندەگى سۋ بەكەتتەرىن اۆتومات­تان­دىرۋ مەن سۋدى ەسەپكە الۋدى تسيفرلاندىرۋ ءما­سەلەسىن تالقىلاعان بولاتىن.

وزبەكستان تاراپى سىرداريا جانە ءامۋ­دا­ريا وزەندەرى باسسەيندەرىنىڭ ەكوجۇيەسىن ساق­تاۋ، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى ساپالى اۋىز­سۋ­مەن قامتاماسىز ەتۋ، شاعىن جانە جەرگىلىكتى سۋ ايدىندارىن قالپىنا كەلتىرۋ جانە ت.ب. ءىس-شارالاردى ىسكە اسىرۋعا نيەتتى ەكەنىن ءبىل­دىردى.

وڭتۇستىكتەگى سۋ ماسەلەسى ءبىرشاما شەشىمىن تاپ­قانىمەن، جايىققا كەلگەندە رەسەيگە تاعى دا تاۋەلدى ەكەنىمىز راس. وزەن سۋىنىڭ كۇرت ازايۋى، ارناسىنىڭ تارىلۋى، بالىق تۇرلەرى، سو­نىڭ ىشىندە بەكىرە تەكتەس بالىقتاردىڭ ازايىپ كەتۋى ەكى ەل ماماندارىن الاڭداتىپ وتىر.

ماماندار، ەڭ الدىمەن، جايىقتىڭ ورتا ءجا­نە تومەنگى اعىسىنداعى قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسى اۋماعىنىڭ ەكولوگيالىق-گيد­رو­لو­گيا­لىق جاعدايى شىنايى ءارى وبەكتيۆتى با­عا­لانۋى قاجەت، سەبەبى تابيعي اعىننىڭ بۇ­زىلۋى قازاقستان-رەسەي شەكارا وڭىرىندەگى ەكولوگيالىق – گەوگرافيالىق جانە گەوساياسي جاع­دايعا تەرىس ىقپال ەتۋى مۇمكىن دەيدى. وسى وراي­دا قازاقستان ۇكىمەتى رەسەي تاراپىمەن ءبىر­لەسىپ، جايىق وزەنى باسسەينىندە زەرتتەۋلەر ءجۇر­گىزۋ بويىنشا ىنتىماقتاستىقتى ارت­تى­رۋ­دىڭ بىرىڭعاي جول كارتاسىنداعى ءىس-شا­رالاردى جۇزەگە اسىرا باستادى. سونداي-اق تا­راپتار 2021-2024 جىلدارعا ارنالعان جايىق ترانسشەكارالىق وزەنى باسسەينىنىڭ ەكو­جۇيەسىن ساقتاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ ءجو­­نىندەگى قازاقستان-رەسەي ىنتىماق­تاس­تى­عى­نىڭ باعدارلاماسىن بەكىتكەن بولاتىن.

بىرىڭعاي جول كارتاسى بويىنشا زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ، سونىڭ ناتيجەسىندە سۋ قوي­مالارىن پايدالانۋ ەرەجەلەرىنە قاجەتتى ءوز­گەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ جوسپار­لانعان. سۋ تاسقىنى كەزىندە وزەن باسسەينىندە ور­نالاسقان سۋ قويمالارىنىڭ جۇمىس رەجيم­دە­رىن سينحرونداۋ كوزدەلگەن. اتالعان شارا­لار سۋ قويمالارىن تولتىرۋعا، ۋىلدىرىق شا­شاتىن جەرلەردى تازارتۋعا جانە جايىق وزە­نىنىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن قاجەت سۋ اعىنىن مولايتۋعا مۇمكىندىك بە­رەدى. 2020-2025 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدە 98 ملرد تەڭگەدەن استام سوماعا جۇمىس جۇرگىزىل­مەك. ءدال وسىنداي ءىس-شارالار رەسەي تاراپىنان دا قولعا الىنىپ وتىر.

قىتايمەن كەلىسۋ مۇمكىن بە؟

جالپى العاندا قىتايدان قازاقستان تەرريتورياسىنا مىڭعا جۋىق ءىرىلى-ۇساقتى وزەن اعىپ كەلەدى ەكەن. ەكى جاقتىڭ كوميسسياسى بىرلەسە وتىرىپ وسى وزەندەردىڭ ءىشىن­دەگى ەڭ ءىرى دەگەن 25 وزەندى بەلگىلەگەن.

قىتاي ۇكىمەتى شىڭجاڭ-ۇيعىر اۆتونو­ميا­لىق اۋدانىنداعى حالىق سانىن قازىرگى 23 ملن-نان 100 ملن-عا جەتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر. قازىر ايماقتا ءىرى قۇرىلىس جۇمىستارى ءجۇ­رىپ جاتىر، جول توسەلىپ، كوپىرلەر مەن عي­ماراتتار سالىنۋدا. ەگەر ولار سول دىتتەگەن ماق­­­­ساتىنا جەتسە، سونشا حالىققا، سونشا حا­لىقتى اسىرايتىن وندىرىسكە مول سۋ كەرەك بو­لادى. سايكەسىنشە، ىلە مەن ەرتىس – شىڭ­جاڭ­نىڭ نەگىزگى سۋ رەسۋرسىنا اينالادى. زار­دا­بىن ەتەكتەگى قازاقستان شەگۋى مۇمكىن. سا­راپ­شىلار قازىردىڭ وزىندە قىتاي ىلە وزەنىنە 13 بەكەت، ال ەرتىسكە 15 بەكەت سالىنعان دەپ وتىر.

ەرتىس وزەنى قازاق ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ول تەك شىعىستى ەمەس، تۇتاستاي شىعىس-سول­تۇس­تىك-ورتالىق بولىكتىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مەن اۋىزسۋىنا قولدانىلۋدا. ەرتىستىڭ سۋىن قى­تايدىڭ قالاي بۇرىپ، قالاي توعاندار سا­لىپ جاتقانى عارىشتان تاسپاعا تۇسكەن. مۇنى Google كارتاعا بارلاي قاراساڭىز، باي­قاي­سىز. وزەندەردەگى سۋ مولشەرى جىل ءوت­كەن سايىن ازايىپ كەلە جاتقانىن كورىپ وتىر­مىز. ياعني، قىتاي ەكونوميكاسى قارىش­تاپ وسكەن سايىن، وزەن سۋىن دا كوبىرەك پايدالانادى.

ماماندار ترانسشەكارالىق وزەن­دەر­دىڭ سۋ رەسۋرستارىن ءبولۋ بويىنشا كە­لىس­سوزدەر جۇرگىزۋ وڭاي ەمەس ەكەنىن العا تار­تادى. ماسەلەن، قىتاي شەكارا ماڭىنداعى ەش­بىر ەلمەن سۋ ءبولۋ جونىندە كەلىسسوز ءجۇر­گىز­بەيدى. قازاقستان – قىتايمەن كەلىسسوز ءجۇر­گىز­گەن العاشقى جانە جالعىز ەل. قىتاي 1992 جى­لى قابىلدانعان حەلسينكي كەلىسىمىنە قو­سىلماعان، سوندىقتان سۋدى ءوز قاجەتىنە قان­شا پايدالانسا دا، ساناسپاۋعا قۇقىعى بار. الاي­دا 2001 جىلى قىتاي مەن قازاقستان ۇكى­­مەتتەرى ترانسشەكارالىق وزەندەردى پاي­دا­لانۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويدى. بۇل اجەپ­تاۋىر جەتىستىك ەدى. سەبەبى كەلەشەكتە وزەن سۋىن بولۋدە كەلىسسوز جۇرگىزۋگە نەگىز بولاتىن قۇ­جات پايدا بولدى. بىراق ەرتىس پەن ىلە ءما­سەلەسى ءالى تولىق شەشىلمەدى. 2001 جىلى قا­بىل­دانعان قۇجاتتا كۇماندى ءارى قىزىق ءبىر باپ بار ەكەن. 4-باپتا: «ءوزارا مۇددەلەردى ەسەپ­كە الا وتىرىپ، تاراپتاردىڭ بiردە-بiرi ەكiن­شi تاراپتىڭ ترانسشەكارالىق وزەندەرi سۋ رەسۋرستارىن ءتيىمدi پايدالانۋىنا جانە قورعاۋىنا شەك قويمايدى» – دەپ جازىلعان. سوندا بۇل قىتاي ەرتىس نەمەسە ىلە وزەنىنەن قانشا سۋ السا دا، قازاقستان وعان قارسىلىق ءبىل­دىرە المايدى دەگەن ءسوز بە؟ قيسىنعا سال­ساق، 20 جىلدان استام ۋاقىت وتسە دە، سول كەز­دەگى كەلىسىمدەردىڭ دۇرىس ىسكە اسپاي وتىر­عا­نى­نا كوزىمىز جەتىپ وتىر. ودان بولەك، قىتاي ءبىر عانا ىلەگە ونداعان سۋ قويماسىن سالىپ، 70-كە جۋىق گيدروەنەرگەتيكالىق قوندىر­عى­لار ورناتقان. قىسقاسى، ىلەنىڭ سۋى دا جىل­دان-جىلعا ازايا بەرەدى دەگەن ءسوز. ونىڭ ۇستىنە بىلتىر اەس سالىنۋى مۇمكىن بالقاش كولىندە سۋ­دىڭ قالىپتى دەڭگەيىن ساقتاپ تۇرۋ ءۇشىن قا­ز­اقستان ۇكىمەتى قىتايمەن كەلىسسوز ءجۇر­گىزە باستاعان ەدى. ەگەر قىتاي تاراپى بال­قاش كولىن قالىپتى دەڭگەيدە ساقتاۋعا كەپىل­دىك بەرەتىن سۋ كولەمىنىڭ ءتۇسۋىن قامتاماسىز ەتە الماسا، اەس سالۋ ماسەلەسى دە كەشەۋىلدەۋى ءمۇم­كىن. ويتكەنى قىتايعا حالىقارالىق زاڭ تا­لاپتارى بويىنشا ەشبىر ەل قىسىم كورسەتە ال­مايدى، بۇۇ-عا شاعىم جاساي دا المايدى.
قازاقستاننىڭ ورتا جانە شاعىن وزەن­دە­رىن قوسپاعاندا، باستاۋىن قىتاي، رەسەي، قىر­عىز رەسپۋبليكاسى، وزبەكستان ارقىلى الاتىن ەر­تىس، جايىق، سىرداريا جانە ىلە سىندى ءىرى وزەن­دەر قاتتى لاستانعان.

P.S. 2040 جىلعا قاراي سىرداريا مەن ءامۋداريانىڭ سۋى 20-25 پايىزعا دەيىن ازايۋى مۇمكىن. ياعني، سۋ دەڭگەيى تومەندەگەن ۇستىنە تومەندەي بەرەدى. بۇل – وتە وزەكتى ماسەلە. سوندىقتان سۋ رەسۋرستارىن ساقتاۋ جانە ءتيىمدى پايدالانۋ – اسا ماڭىزدى مىندەت. بۇل – ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك پەن ورنىقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس.

دەرەككوزى: turkystan.kz

ارايلىم جولداسبەكقىزى

Abai.kz