ترامپتىڭ جاھان ەلدەرىنە اشقان تاريف سوعىسى، اينالىپ كەلىپ الەمدىك ەكى ۇلكەن ەكونوميكا - اقش پەن قىتايدىڭ ولىسپەي-بەرىسپەيتىن ساۋدا سوعىسىنا اينالدى. اق ءۇي قوجايىنى بىرەر كۇن بۇرىن قىتاي بيلىگىنە ءوش الۋ سيپاتىنداعى 34 پايىزدىق سالىقتى ءساۋىردىڭ 8-ىنە دەيىن الىپ تاستاماسا، 9-شى ساۋىردەن باستاپ ءتاريفتى تاعى دا 50 پايىز ۇستەمەلەيتىنىن ايتىپ ەسكەرتۋ جاساعان ەدى. قىتاي بيلىگى ونىڭ ءسوزىن ءسوز دەگەن جوق، اقش تاۋارىنا سالىناتىن تاريف مولشەرىن 84 پايىزعا ءبىر-اق كوتەردى.

وعان جاۋاپ رەتىندە ترامپ كەشە قىتايعا سالىنعان تاريف مولشەرىن 125 پايىزعا كوتەردى. ول سونداي-اق الەمنىڭ 75 مەملەكەتىنىڭ وزىمەن كەلىسسوزگە كەزەككە تۇرعانىن ەسكەرىپ، ولارعا سالىنعان سالىقتى 10 پايىز دەڭگەيىنە ءتۇسىرىپ، 90 كۇن كەشىكتىرەتىنىن جاريالادى. ترامپتىڭ بۇل شەشىمى دەموكراتتار جاعىنان دا قولداۋ تاپتى. ءسويتىپ اقش-تىڭ اپتا باسىنان بەرى 12 پايىزعا قۇلدىراپ، كوروناۆيرۋس كەزىندەگى دەڭگەيگە تۇسكەن قور نارىعى قايتا كوتەرىلدى. دەسەدە ساراپشىلار قۋانۋعا ءالى ەرتە دەيدى. اقش قارجى ءمينيسترى بەسسەنت "كوممۋنيستىك بيلىك وسىمەن توقتاماسا، شەكتى قۇنى 1.1 تريلليون دوللاردى قۇرايتىن قىتايدىڭ 286 كومپانياسىن اقش بيرجاسىنان الاستايمىز" دەپ قاتاڭ ۇستانىمىن ءبىلدىردى.

الەمدىك باق قازىر "ترامپ پەن ءشيدىڭ قايسىسى بۇرىن كەلىسىمگە كەلۋگە ەمەۋرىن بىلدىرەدى؟" دەگەن ماسەلەنى تالقىلاپ جاتىر. امەريكانىڭ سولشىل باسىلىمدارى ء"بارى شىدامسىز ترامتىڭ دەگبىرسىزدىگەن بولىپ جاتىر" دەسە، ەۋروپانىڭ بەدەلدى باسىلىمدارى قىتاي بيلىگىنىڭ ترامپتىڭ الدىنعى ساۋدا سوعىسىنان كوپ تاجىريبە جيناعانىن، ەكونوميكاسىن ءارتاراپتاندىرىپ ۇلگەرگەنىن جازۋدا. وسى ارادى ايتا كەتەتىن ماسەلە قىتايدىڭ جان سانى جارتى ميللياردقا جۋىقتاعانىمەن تۇتىنۋ دەڭگەيى الەم نارىعىندا 8 پايىز عانا، ال اقش حالقى قىتاي حالىق سانىنان 4 ەسەگە جۋىق از بولسادا، تۇتىنۋ دەيگەيى، زات ساتىپ الۋ قابىلەتى 30 پايىز، ءتورت ەسەدەي جوعارى.

ترامپ تاريفتىڭ قىزىعىمەن جۇرگەندە، كەشە قىتاي باسشىسى ارنايى جينالىس وتكىزىپ، توڭىرەگىندەگى ەلدەرمەن ساۋدا بايلانىسىن جاقسارتۋدى باستى نىسانا ەتۋدى تاپسىرعان. سونداي-اق جينالىستان سوڭ قىتاي باسشىسىنىڭ الداعى اپتالاردا مالايزيا، تايلاند، ۆەتنامعا قاتارلى ەلدەرگە ساپارلاي باراتىنى ءمالىم بولعان.

مۇحيتتىڭ ارجاعىنداعى امەريكانى ايتپاعاندا، قىتايدىڭ شىعىس، وڭتۇستىگىندە جاپونيا، كورەيا، ۆەتنام، يندونوزيا قاتارلى ەلدەردى ەسەپتەگەندە 650 ميلليون ادامدىق ۇلكەن نارىق، قازىرگى ءنومىرى ءبىرىنشى وداقتاسى رەسەيدى، يراندى، ورتا ازيانى ەسەپتەگەندە 300 ميلليون ادامدىق نارىق، ءۇندىستاننىڭ وزىندە 1 جارىم ميلليارد ادامدىق نارىق بار ەكەنى ايداي اقيقات. قىتاي بيلىگىنىڭ الداعى ۋاقىتتا توڭىرەگىندەگى ەلدەرگە باسىمدىق بەرەتىنى تەگىن ەمەس. ەكونوميكاسى قۋاتتى ەۋرووداق ەلدەرىنىڭ دە اقش-قا ەرىپ قىتاي نارىعىنا قولدى ءبىر سىلتەي الماسى انىق. ۆەنگريا قىتاي ەلەكتراۆتوسىن وندىرەتىن باستى ەلگە اينالدى. اقش قارجى ءمينيسترى يسپانيا بيلىگىنە قىتايمەن تىم جاقىن بولىپ بارا جاتقانى ءۇشىن ەسكەرتۋ جاسادى.

ساراپشىلار ترامپ پەن شي ءبىر-بىرىنە جول بەرمەسە، ساۋدا سوعىسى قارجىلىق داعدارىستارعا اكەلۋى مۇمكىن، سونىڭ سالدارىنان ەكونوميكا دا عانا ەمەس جاھاندىق گەوساياساتتى دا تۇراقسىزدىق ورىن الۋى مۇمكىن دەيدى.

ناقتىلاپ ايتقاندا بىرىنشىدەن الەمدىك ەكونوميكالىق ساۋدا جۇيەسى قايتا قۇرىلماق. ەكىنشىدەن ەكونوميكاسى قۋاتتى ەلدەرمەن بىرگە شاعىن ەلدەردىڭ ىشىندە دە ساياسي تۇراقسىزدىق ورىن الماق. اق ءۇي مەن بەيجيڭدى مىسالعا الساق، ساۋدا سوعىسىنىڭ كەسىرىنەن زات باعاسى كۇرت ءوسىپ، حالىقتىڭ ساتۋ الۋ قابىلەتى تومەندەپ، بيلىككە باسەكەلەس كۇشتەردىڭ ەل اۋانىن وزىنە بۇرۋىنا اسەر ەتۋى مۇمكىن.

ۇشىنشىدەن الەمدىك گەوساياسات قايتادان قۇرىلىمدالۋى، جاڭا گەوساياسي قاقتىعىستارعا الىپ كەلۋى مۇمكىن.

جاقىنداعى كورشىمىزبەن الىستاعى امەريكانىڭ اراسىنداعى ەكونوميكالىق، ساياسي مۇددەدەن تۋىنداعىن ساۋدا ويىندارى ءبىزدى اينالىپ وتەدى دەسەك قازاقى اڭعالدىق بولار ەدى.

قازىردىڭ وزىندە مۇناي باعاسى ءتورت جىلدان بەرگى ەڭ تومەنگى شەككە جەتتى. ءبىزدى قويىپ، رەسەي جىل باسىنان بەرى مۇنايدان تۇسەتىن تابىسىنىڭ 15 پايىزىنان ايىرىلعان. اقش-تىڭ مۇنايى مەن گازىن ەۋروپاعا جەتكىزۋدى، ۋكراينانىڭ سيرەك مەتاللدار قورىن يگەرۋدى جوسپارلاپ وتىرعان ترامپتى ءبىزدىڭ شيكىزات قورىمىز قىزىقتىرماسى انىق. قىتاي بۇرىنعىداي باستى ساۋدا ارىپتەسىمىز بوپ قالا بەرمەك.

رۋبلگە بايلانعان تەڭگەمىزدىڭ ءپۋتيننىڭ "ارناۋلى اسكەري وپەراتسياسىنىڭ" كەسىرىنەن تيتىقتاعانى بەلگىلى. قازىر دوللار قۇنى 500 دەن قايتا كوتەرىلە باستادى.شي باسشى ترامپپەن كەلىسىمگە كەلمەي، سوڭىنا دەيىن بارسا، دوللاردان باس تارتىپ، وزگە ەلدەرمەن يۋانمەن ەسەپ ايىرىسا باستايدى. ءبىزدى دە بىرگە الىپ كەتەدى. ءرۋبلدىڭ اسەرى ازداي، تەڭگە قىتاي يۋانىنە بايلانسا، سالدارىنىڭ قانداي بولارىن ويلاي بەرىڭىز.

ءبىر انىعى ەلىمىزدىڭ نارىعىن قىتايدىڭ ارزان تاۋارى باسقالى تۇر. سونىڭ اسەرىنەن ورتا، شاعىن بيزنەس تۇرالاپ، كەشە پارلامەنت ماقۇلداعان 16 پايىزدىق ققس-نىڭ جارتىسىن دا تولەي المايتىن كۇيگە ءتۇسۋى مۇمكىن.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz