رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ۋكراينانىڭ جاڭادان قوسىلعان اۋماقتارىنداعى كەن ورىندارىن يگەرۋ ءۇشىن شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا تاعى دا توقتالدى.

ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى (ERI) تاراتقان مالىمەتكە سۇيەنسەك، سوڭعى جىلدارى الەمدىك ەكونوميكانىڭ نەگىزگى فاكتورى رەتىندە پايدالى قازبالاردى، اسىرەسە سيرەك جەر مەتالدارىن ءوندىرۋ جانە قايتا وڭدەۋ ماڭىزعا يە. اتاپ ايتقاندا، بۇل رەسۋرستار جارتىلاي وتكىزگىش ماتەريالداردى، كاتاليزاتورلاردى، تۇراقتى ماگنيتتەردى ءوندىرۋ ءۇشىن قاجەت.

جوعارى تەحنولوگيالىق ونىمدەرگە سۇرانىستىڭ تەز ءوسۋى جانە "جاسىل" ەنەرگەتيكاعا كوشۋ جاعدايىندا سيرەك جەر مەتالدارى ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە بولادى. سجم ەداۋىر قورلارى بار جانە ولاردى قايتا وڭدەۋدى قامتاماسىز ەتە الاتىن ەلدەر ەكونوميكالىق قانا ەمەس، سونداي-اق گەوساياسي ارتىقشىلىققا يە بولادى. IEA (International Energy Agency) باعالاۋى بويىنشا سجM-نا سۇرانىس ارتىپ، وسە بەرەدى، سوندىقتان ولار سوڭعى كەزدەرى ەڭ الدىمەن قىتاي مەن اقش اراسىندا گەوساياسي باسەكەلەستىك پەن قاراما-قايشىلىقتىڭ تاقىرىبىنا اينالدى.

قىتاي الەمدىك ءوندىرىستىڭ 60%-دان استامىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، تاۋ-كەن ءوندىرىسى بويىنشا كوش باستاپ وتىر. ودان بولەك، ەل سجم قايتا وڭدەۋ قۋاتتىلىعىنىڭ شامامەن 90%-ىن باقىلايدى، بۇل ونى نارىقتا باسىم ويىنشى ەتەدى.

ءوز كەزەگىندە، اق ءۇي دە الەمدىك وندىرىستەگى ءوز پوزيتسيالارىن كۇشەيتۋ بويىنشا جۇمىستى جانداندىرا باستادى. وسىلايشا، ەل 2025 جىلعى اقپاننان باستاپ ۋكراينامەن كەلىسىمگە كەلۋ تۋرالى كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋدە. بۇل امەريكالىق كومپانيالارعا ۋكراينانىڭ مينەرالدى رەسۋرستارىن، سونىڭ ىشىندە سجم-ءىن يگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. كەلىسىم شارتتارىنا سايكەس، ۋكراينا تابيعي رەسۋرستاردى ساتۋدان تۇسكەن كىرىستىڭ 50%-ى ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن ەكونوميكالىق دامۋىنا ىقپال ەتەتىن جوبالاردى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىن بىرلەسكەن قالپىنا كەلتىرۋ ينۆەستيتسيالىق قورىنا جىبەرەدى.

سونىمەن بىرگە رەسەي سيرەك جەر مەتالدارى سالاسىنداعى اقش-پەن ىنتىماقتاستىققا دايىن ەكەندىگىن ءبىلدىرىپ، كەن ورىندارىن بىرلەسىپ يگەرۋدى ۇسىنىپ وتىر. بۇل وسى ستراتەگيالىق ماڭىزدى رەسۋرستاردى ءبولۋ ماسەلەسىنە گەوساياسي شيەلەنىستى كۇشەيتەدى. رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين كەن ورىندارىن، سونىڭ ىشىندە ۋكراينانىڭ جاڭادان قوسىلعان اۋماقتارىنداعى كەن ورىندارىن يگەرۋ ءۇشىن شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ ارقىلى ءوز مۇددەسىن نىقتاماق.

قازاقستان اۋماعىندا 2024 جىلى پەرسپەكتيۆالى سجم كەن ورىندارى، ونىڭ ىشىندە قورلارى شامامەن 800 مىڭ تونناعا باعالاناتىن قاراعاندى وبلىسىنداعى كۇيرەكتىكول ۋچاسكەسى انىقتالدى. گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارى 12 ۋچاسكەدە جالعاسۋدا، بۇل ەلدىڭ سيرەك جەر ەلەمەنتتەرىن الەمدىك ءوندىرۋ مەن وڭدەۋدەگى ءوز ۇستانىمىن نىعايتۋ جونىندەگى ستراتەگيالىق نيەتىن راستايدى.

اقش گەولوگيالىق قىزمەتى (USGS) تاراتقان دەرەكتەرگە سايكەس، 2024 جىلى سيرەك جەر مەتالدارىنىڭ الەمدىك قورى 90 ملن تونناعا باعالانعان. الايدا جىلدىق ءوندىرىس 390 مىڭ توننانى عانا جەتتى.

ايتا كەتەرلىگى، سيرەك جەر مەتالدارىنىڭ قورى بويىنشا ۇزدىك وندىققا مىنا ەلدەر كىرەدى:

• قىتاي (44 ملن توننا)
• برازيليا (21 ملن توننا)
• ءۇندىستان (6,9 ملن توننا)
• اۋستراليا (5,7 ملن توننا)
• رەسەي (3,8 ملن توننا)
• ۆەتنام (3,5 ملن توننا)
• اقش (1,9 ملن توننا)
• گرەنلانديا (1,5 ملن توننا)
• تانزانيا (890 مىڭ توننا)
• وڭتۇستىك افريكا (860 مىڭ توننا).

Abai.kz