ۋكراينا مەن اقش سيرەك كەزدەسەتىن مەتالداردى يگەرۋ بويىنشا كەلىسىمگە قول قويدى. بۇل وتە ۇزاق تالقىلانعان كەلىسىم بولدى.

اقش ەكى مارتە كەلىسىمنىڭ ءماتىنىن ازىرلەپ، ۋكرايناعا ۇسىنعان بولاتىن. كەلىسىمنىڭ ءبىرىنشى ءماتىنى زەلەنسكي مەن ترامپتىڭ «دوعال كابينەتتەگى» داۋىنان كەيىن ىسكە اسپادى. كەلىسىمنىڭ ەكىنشى ماتىنىندە اقش ءوزىنىڭ تالابىن كۇشەيتتى. الايدا ول ءماتىن دە بەكىتىلگەن جوق. كەيىن زەلەنسكي ترامپ اكىمشىلىگىمەن كەلىسسوز جۇرگىزەتىن كومانداسىن جاساقتادى جانە اقش-تىڭ وزىنەن كاسىبي زاڭگەرلەردى جالداپ، كەلىسسوز جۇرگىزدى. سونىمەن كەلىسىمنىڭ ءۇشىنشى ءماتىنى قابىلداندى.

1. ترامپ اكىمشىلىگى بۇعان دەيىن ۋكراينا 500 ملرد دوللار قايتارۋى ءتيىس دەگەن، كەيىن ول كورسەتكىش 350 ملرد دوللارعا ءتۇستى. ال جاڭا ماتىندە ول جايلى جوق. بۇرىن ۋكراينا اتالعان قارجىنى قايتارعانشا ۋكراينانىڭ كەنىشتەرى اقش يەلەگىندە بولاتىنى ايتىلسا، ەندى ۋكراينا كەنىشتەرى، رەسۋرستارى ءوز يەلىگىندە بولاتىنى جازىلدى.

2. ۋكراينا مەن اقش-تىڭ ينۆەستيتسيالىق قورداعى قۇقىعى تەڭەستىرىلدى. بۇرىن ينۆەستيتسيالىق قورعا ۋكراينا كەنىشتەردەن تۇسكەن 67% تابىسىن، ال اقش 33% تابىسىن قۇياتىنى ايتىلعان. ەندى ول كورسەتكىش 50/50 بولدى. سونىمەن بىرگە بۇرىن ينۆەستيتسيالىق قوردى باسقارۋدا اقش-تان 3 ادام، ۋكراينادان 2 ادام بولاتىنى ايتىلعان. بۇل وتە قيىن ەدى. سەبەبى شەشۋشى ءبىر ساتتە اقش ءبىر ادام داۋسىمەن باسىمدىققا يە بولاتىن. ەندىگى تاڭدا باسىمدىق ەكى جاقتا دا بولمايدى. باسقارۋدا 2/2 نەمەسە 3/3 ادامنان بولادى.

3. بۇرىن ۋكراينانىڭ «ەنەرگواتوم»، «ۋكرنافتا»، تەمىرجول جەلىلەرى مەن اەس-تەرىن اقش يەلىگىنە جەكەشەلەندىرۋ (پريۆاتيزاتسيا) ۇسىنىلدى. الايدا ەندى بۇل تارماق الىنىپ تاستالدى.

4. بۇرىنعى ءماتىن بويىنشا ۋكراينا 2022 جىلدان بەرى اقش تاراپىنان وزىنە بەرىلگەن اسكەري جانە قارجىلاي كومەكتى قايتارۋى ءتيىس ەدى. الايدا جاڭا ماتىندە ول جايلى جوق. قارىز ماسەلەسى كوتەرىلمەيدى.

5. بۇرىنعى ماتىندە (ەكىنشى ءماتىن) ۋكراينانىڭ ەو-عا قوسىلۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن تۇستارى بولدى. جاڭا ماتىندە ەو-عا كىرۋگە كەدەرگى بولاتىن تۇستارى جوق.

6. بۇرىن ۋكراينا ينۆەستيتسيالىق قورعا ءوز جەرىندەگى بارلىق كەنىشتەن تۇسكەن پايدانىڭ بەلگىلى ءبىر پايىزىن قۇيۋى ءتيىس بولسا، ەندىگى تاڭدا ۋكراينا ينۆەستيتسيالىق قورعا جاڭادان قۇرىلاتىن كەنىشتەردىڭ پايداسىنىڭ پايىزىن عانا قۇيادى.

7. ينۆەستيتسيالىق قورعا قۇيىلاتىن ۇلەس اقش تاراپىنان تەك قانا قارجىلاي ەمەس، اسكەري دە بولۋى مۇمكىن. سونداي-اق اقش ۋكراينانى قالپىنا كەلتىرۋگە ەۋروپا، اقش جانە وزگە دە ەلدەردىڭ كومپانيالارىن تارتادى.

بۇرىنعى ەكى ماتىنمەن سالىستىرعاندا بۇل ءماتىن جاقسى دەيدى ساراپشىلار. «بۇل ۋكراينانىڭ كەلىسسوزدەر بارىسىنداعى جەتىستىگى» دەپ جاتقاندار دا بار. ترامپ «بۇل كەلىسىمنىڭ اياسىندا ۋكرايناعا بەرگەن 350 ملرد دوللار قارجىمىزدى قايتارىپ الامىز» دەدى. «ءبىز كەلىسىم جاسادىق. ءبىز ەندى كەنىش قازىپ، قارجى تابامىز. بۇل ۋكراينا ءۇشىن دە جاقسى. ويتكەنى اقش بار اۋدانعا قاسكويلەر جولاي المايدى»، - دەيدى ول.

ال اقش-تىڭ قارجى ءمينيسترى بەسسەنت كەلىسىمگە قول قويىلعاننان كەيىن بىلاي دەپ مالىمدەدى: «پرەزيدەنت ترامپ بۇل ارىپتەستىكتى امەريكا مەن ۋكراينا حالىقتارىنىڭ اراسىنداعى بايلانىس پەن ءوزارا قولداۋدىڭ كورىنىسى رەتىندە قابىلداۋدا. بۇل كەلىسىم ەكى تاراپتىڭ ۋكراينادا بەرىك بەيبىتشىلىك ورناتۋ مەن گۇلدەنۋگە ۇمتىلىسىن بىلدىرەدى. تاعى ءبىر ناقتى ايتارىم: رەسەيدىڭ اسكەري ماشيناسىن قارجىلاندىرىپ نەمەسە وعان كومەكتەسكەن ەشبىر مەملەكەت نەمەسە جەكە تۇلعا ۋكراينانى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ پروتسەسىنەن پايدا تابا المايدى!» - دەيدى.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz