يراننىڭ اۋزىنان ءبىرىنشى رەت: ء"بىز ساددام حۋسەيننىڭ تاعدىرىن قايتالاعىمىز كەلمەيدى. ءبىز كەلىسسوزدەرگە دايىنبىز", - دەگەن ءسوز شىقتى. سونىمەن...

الەمدە ءدىني ءفاشيزمدى تۋ ەتكەن ەكى ەل اسكەري تەحنولوگيالىقCj جەتىستىكتەرىن جاھانعا پاش ەتىپ، ءبىر-ءبىرىن زىمىران سوققىسىنىڭ استىنا العانى كۇنى كەشە عانا. زىمىران سوقىسىن تاۋەلسىز ەلگە باعىتتاي سالۋ رەسەيدىڭ بۇۇ جارعىسىن بەلدەن باسقان ارەكەتىنەن كەيىن قالىپتى جاعدايعا اينالىپ، جۇرتتى سەلت ەتكىزبەيتىن دە بولدى.

ءبىرى – ءسينويزمدى، ءبىرى – شەيتيزمدى يدەولوگيالىق تاعانتاس ەتكەن قوس ەل بۇعان دەيىن ءبىر-بىرىنە سوزبەن عانا ايبات شەگىپ كەلسە، ەندى ءبارىن جيىپ قويىپ، زىمىراندىق جۇدىرىقتارىن اياماي سىلتەپ، ءبىر-بىرلەرىنىڭ باستارىن جارىپ، كوزدەرىن شىعارۋعا دەيىن بارىپ وتىر.

باستارى ءبىر قازانعا سىيماعان قوش قوسقارشىڭ قايسىسى ءبىرىنشى سىنادى دەپ الەم جۇرتى جاۋىرىنعا قاراپ بال اشىپ وتىرعان شاقتا ءبىرىنشى بولىپ – يران سىندى. جاي سىنعان جوق – مورت سىندى. سىنعان سەبەبى – بىرىنشىدەن، ەل ەكونوميكاسى – ۇزاق سوعىسقا شىداس بەرمەيدى; ەكىنشىدەن، ءوز ەلىنىڭ تەڭ جارىمىن عانا قۇرايتىن پارسىلار، قالعان سانى باسىم ەتنيكالىق توپتاردان سەسكەنەدى، ەڭ باستىسى – سانى كوپ ازەربايجانداردىڭ كوپتەن اڭساعان ۇلتتىق اۆتونومياسىنا قالىپتاسقان جاعدايدى پايدالانىپ، تۇركياعا ارقا سۇيەپ، قول جەتكىزە مە دەگەن ۇرەي. قازاق بۇنى – "جالماۋىزعا دا – جان كەرەك" دەيدى.

يران اراب دەلدالدارى ارقىلى امەريكا قۇراما شتاتتارى مەن يزرايلگە شۇعىل حات جولداپ، سوققى الماسۋدى دەرەۋ توقتاتۋعا جانە يادرولىق كەلىسسوزدەردى قايتا باستاۋعا مۇددەلى ەكەنىن ءبىلدىردى. بۇل تۋرالى كەشە دۇيسەنبى كۇنى Wall Street Journal گازەتى اقش پەن ەۋروپاداعى دەرەككوزدەرگە سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلادى.

باسىلىمدا جازىلعان پىكىرگە دەن قويار بولساق، تەھەران اراب ديپلوماتتارىنا ەگەر اقش يزرايل شابۋىلىنا قاتىسۋدان قالىس قالسا، كەلىسسوزدەر ۇستەلىنە قايتۋعا دايىن ەكەنىن ايتقان. يراندىقتار سونداي-اق يزرايلگە داۋ-دامايدىڭ باقىلاۋدان شىعۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن سوققى الماسۋ كەزىندە بەلگىلى ءبىر شەكتەۋلەردى ساقتاۋعا ۇندەۋ جولدادى.

يرانعا الەمدىك ابىرويىن ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن شەشىم كەرەك

سونىمەن قاتار، يراننىڭ جوعارى لاۋازىمدى ديپلوماتى IranWire وپپوزيتسيالىق باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا يران اقش-پەن كەلىسىمگە كەلىپ، يسلام رەجيمىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ۋراندى بايىتۋ مۇمكىندىگىنەن باس تارتۋعا دەيىنگى ەلەۋلى باس تارتۋشىلىققا بارۋعا دايىن ەكەنىن ايتتى.

"بىزگە ابىرويدى ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن شەشىم قاجەت", - دەپ باسا ايتتى ول. - جوعارعى كوشباسشى مەن ۇكىمەتتىڭ باستى باسىمدىعى - بۇل امان قالۋ. يران مەن يزرايل اراسىنداعى شابۋىلداردىڭ جالعاسۋى اسكەردى، قاۋىپسىزدىك كۇشتەرىن، ەكونوميكانى، مورالدىق رۋحتى جانە اقىر سوڭىندا بيلىكتى السىرەتەدى. ارميا مەن يرسك جاعدايدى باقىلاۋدى جوعالتىپ الۋ قاۋپىن توندىرەدى. بۇدان ءارى نە بولاتىنىن ەشكىم بىلمەيدى. ءبىز ساددام حۋسەيننىڭ تاعدىرىن قايتالاعىمىز كەلمەيدى. ءبىز كەلىسسوزدەرگە دايىنبىز".

Wall Street Journal-دىڭ اقپاراتى بويىنشا، يران وكىلدەرىمەن بايلانىستا بولعان اراب دەرەككوزدەرى: تەھەران ءيزرايلدىڭ ۇزاق سوعىسقا شىعا المايتىنىن جانە اقىر سوڭىندا ديپلوماتيالىق شەشىم ىزدەۋگە ءماجبۇر بولاتىنىن ايتادى. يراندىقتار ءيزرايلدىڭ اقش-تىڭ بەلسەندى كومەگى بولماسا، قا بەل شەشىپ كىرىسە دە المايدى، ءارى ناقتى يرانمەن جاۋىعۋ ستراتەگياسى جوق ەكەنىنە جانە  ول  قانشا جەردەن شىرەنسە دە فوردوداعى جەر استى ۋران بايىتۋ نىسانى سياقتى ماقساتتارعا ايتارلىقتاي زيان كەلتىرە المايتىنىنا سەنىمدى.

"يراندىقتار اقش قورعانىس جانە لوگيستيكا ماسەلەلەرىندە يزرايلگە قولداۋ كورسەتەتىنىن تۇسىنەدى", - دەپ مالىمدەدى امەريكاندىق گازەتكە اراب دەرەككوزى. - بىراق ولار اقش-تىڭ تىكەلەي شابۋىلدارعا قوسىلمايتىنىنا ناقتى كەپىلدىك بەرگىسى كەلەدى".

سونىمەن قاتار، تەھەران اراب دەلدالدارىنا: ەگەر اقش-پەن كەلىسسوزدەردى قايتا باستاۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنى بەلگىلى بولسا، يران ءوزىنىڭ يادرولىق باعدارلاماسىن دامىتۋدى جەدەلدەتىپ، قاقتىعىس اۋقىمىن كەڭەيتۋى مۇمكىن ەكەنىن دۇعاي-دۇعاي سالەمدەدى.

اراب ديپلوماتتارى WSJ-گە يراننىڭ جاڭا جەڭىلدىكتەرگە دايىن ەكەندىگىنىڭ بەلگىسىن ازىرگە سەزىپ تۇرماعاندارىن اشىپ ايتتى. ۋراندى بايىتۋ ماسەلەسى باستى بوگەت بولىپ قالا بەرەدى: ەكى تاراپ تا ونى "قىزىل سىزىقتى قىل كوپىر" رەتىندە بەلگىلەدى، ودان شەگىنۋگە ەكى جاقتىڭ دا نيەتى دە جوق.

اقش ءبىز جوعارىدا ءسوز ەتكەن ەكى فاكتورعا يەك ارتىپ،  ءيزارايلدىڭ قولىمەن وت كوسەي وتىرىپ، يراننىڭ اياعىن كوكتەن كەلتىرۋگە مۇددەلى. سودان كەيىن پۋتلەر بيلىگىن تاقتان تايدىرۋدىڭ ءتيىمدى ءادىسىن ىزدەستىرە باستايتىن بولادى. اقش قىزىعاسىڭ ۋكراينا مەن يزرايل سياقتى قوس بىردەي الەمدىك وت كوسەۋشىلەرى بار.

Abai.kz