قاي زاماننان ەكەنى بەلگىسىز اقش بۇكىل دۇنيە حالىقتارىنىڭ ارمانى بولىپ كەلەدى. سەبەبى نەدە دەگەن سۇراق مەنى كوپ ويلاندىردى. وسى سۇراعىما تومەندەگىدەي سەبەپتەر تاپتىم.

ارينە ونىڭ قوعامدىق تۇرعىداعى ەركىندىك، ادىلدىك، تەڭدىك، مۇمكىندىك دەگەندەي جاقتارىنىڭ دۇنيەدە ەڭ الدىنعى ورىندا ەكەنىن قايتالاعىم كەلمەيدى. ونى جۇرتتىڭ بارلىعى بىلەدى. گەوگرافيالىق ورنالاسۋىنىڭ ءوزى ەشكىمدە جوق ارتىقشىلىق. ونى ايتپاسام دا ءدۇيىم جۇرتقا بەلگىلى. مەنىڭ ايتپاعىم اقش-تىڭ دۇنيەلىك گەوساياسي ەسەبى مەن ارەكەتى جانە جەتكەن جەتىستىگى تۋرالى بولماق.

قاراپ تۇرساڭىز ءدال قازىر اقش اتلانت مۇحيتى مەن تىنىق مۇحيتىنىڭ يەسى ەكەن. تەك قانا مۇحيت ەمەس، سونداعى ەلدەردىڭ بارلىعىن ۋسىنا كىرگىزىپ مىقتاپ ۇستاپ العان ەكەن. ولار بولەك دۇنيە. مەن ول دۇنيەنى جارىق دۇنيە دەپ اتاعىم كەلەدى. سەبەبى وندا جوعارىدا ايتقان ادامزات قوعامىنىڭ بارلىق ارتىقشىلىقتارى بار. ال بۇل دۇنيەنىڭ قاراما قارسى جاعى كەرىسىنشە، وندا ادىلەتسىزدىككە تولى قاراڭعى قوعام. بەينە جارىق دۇنيە مەن قاراڭعى دۇنيە سەكىلدى ورنالاسقان. مۇمكىن بۇل دۇنيە وسىلاي ادەيى ورنالاستىرىلعان دا شىعار كىم ءبىلىپتى. ءبىر ەلدىڭ حالقى تۇگەلدەي باي بولۋ ءۇشىن تاعى ءبىر ەلدىڭ حالقى تۇگەلدەي كەدەي بولۋ كەرەك دەپ كىم ايتقان ەدى؟ ءسوزدىڭ يەسى ەسكە تۇسپەيدى. سول كىسى ايتقانداي جارىق دۇنيە ەلدەرىندەگى حالىقتار تۇگەلدەي باي بولۋ ءۇشىن قاراڭعى دۇنيەدەگى حادىقتار تۇگەلدەي كەدەي بولۋ كەرەك پە؟ جارىق دۇنيەدە پەيىش ورناۋى ءۇشىن قاراڭعى دۇنيە سالىستىرمالى تۇردە توزاق بولۋ كەرەك پە؟

قورىتا كەلگەندە قاراڭعى دۇنيە بەلگىلى الپاۋىتتاردىڭ عاسىرلىق جوباسى بولۋى دا ىقتيمال. مىسالعا ايتساق رەسەيدەن ۇرەيلەنگەن ەۆروپا اقش-تىڭ ىقپالىنان شىقپايدى. ال بۇل اقش-قا ءتيىمدى، ەۆروپانى جانە ونىڭ ارتىنداعى اتلانت مۇحيتىن يەلەپ الىپ، مۇحيتتا ەركىن ءجۇزىپ، ەۆروپادا ەركىن سايرانداپ ءجۇر. وسىدان بارىپ رەسەيدىڭ ءومىر ءسۇرۋى اقش-قا ءتيىمدى دەگەن قورىتىندى جاساۋعا بولار. ال قىتايدان، سولتۇستىك كورەيادان ۇرەيلەنگەن شىعىس ەلدەرى تاعى دا اقش-تىڭ ىقپالىندا بولعىلارى كەلەدى. بۇل دا اقش-قا ءتيىمدى، شىعىس ازيا ەلدەرى مەن ولاردىڭ ارت جاقتارىنداعى شالقىپ جاتقان تىنىق مۇحيتى مەن ونداعى ارال ەلدەرىنە يە بولىپ امىريكەندەر مۇحيتتا ەركىن ءجۇزىپ، شىعىس ازيادا ەمىن ەركىن ءوز ۇيلەرىندە جۇرگەندەي ءجۇر. ياعني قىتايدىڭ، سولتۇستىك كورەيانىڭ ءومىر ءسۇرۋى ءبىرىنشى كەزەكتە اقش-قا ءتيىمدى دەگەن ءسوز. ال يراننان ۇرەيلەنگەن ورتا شىعىس ەلدەرى (ارابيا، يزرايل) تاعى دا اقش-تىڭ ىقپالىنا ءوز ەرىكتەرىمەن كىردى. وسىدان كەلىپ يراننىڭ ءومىر ءسۇرۋى تاعى دا اقش-قا ءتيىمدى دەگەن قورىتىندى جاساي الامىز. ونداي بولسا رەسەي، قىتاي، سولتۇستىك كورەيا، يران اقش-قا ءتيىمدى ەلدەر دەگەن قورىتىندىعا كەلەمىن. ولارسىز اقش جارتىدان كوپ الەمدى ءوزىنىڭ ۋىسىنا ۇستاي الماس ەدى. ولارسىز اقش ءوزىنىڭ 20 مىلدىك تەڭىز جاعالاۋىنان ارى بارا الماي سونىمەن عانا شەكتەلەر ەدى. سەبەبى اقش-تىڭ قورعاۋىنا ەش ەل ءزارۋ بولماس ەدى.

ال ارى قاراي قازبالاساق تىلسىم دۇنيەنىڭ تىلسىم سىرلارى اشىلا بەرەدى. اتالمىش قاراڭعى دۇنيەدە قازبا تابيعي بايلىقتار لىقسىپ تولىپ تۇر. ونى اقىسىز الۋ ءۇشىن شۆەيتساريا دەگەن ەلدى جاساپ قويعان. ونداعى بانكەلەر سالىمشىنىڭ مالىمەتىن وتە قۇپيا ساقتايدى. اقشا قايدان، نەدەن كەلگەنى سۇرىستىرىلمەيدى. ءتىپتى اقشانىڭ ادال نە حارامدىعى دا انىقتالمايدى. جارىق دۇنيە قاراڭعى دۇنيەدەن قازبا بايلىقتاردى ساتىپ الادى، اقشا تولەنەدى ارينە ادىلەتتى جانە زاڭدى. بىراق قىزىقتىڭ كوكەسى ارى قاراي بولادى. زاڭدى تولەنگەن اقشالار دومالانىپ بارىپ ىقپالدى تۇلعالاردىڭ قالتالارىنا زاڭسىز تۇسەدى قۇپيالىققا تولى سەبەپتەرمەن. ول تۇلعالار ول قۇپيالىققا تولى اقشالاردى قۇپيالىقتى مۇلدە قۇپيا ساقتايتىن شۆەيتساريا بانكەلەرىنە تىعادى. ول اقشالار ميلليارتتاپ تريليونداپ جينالىپ بانكەگە سيماي قالادى. ارينە ميلليارت اقشانىڭ ءبىر كىشكەنتاي پۋشپاعىن دا الگى تۇلعالار جۇمساپ پايدالارىنا اسىرا المايدى. ولاردىڭ ازارتتارى تەك قانا نولدەرى تاۋىقتىڭ جۇمىرتقالارىنداي كوبەيىپ جاتقان تسيفىرلار عانا بولىپ قالا بەرەدى.

قازبا بايلىقتارعا تولەم رەتىندە سول تاۋ اقشالار قايتادان قاراڭعى دۇنيەگە زاڭدى تۇردە جونەلتىلەدى. ولار تاعى دا سول باياعى ىقپالدى تۇلعالاردىڭ قۇپيا قالتالارىنا قۇپيا تۇردە ەنىپ كەتەدى. ول تۇلعالار ول قۇپيالىققا تولى اقشالاردى تاعى دا سول قۇپيالىقتى قاتتى ساقتايتىن شۆەيتساريا بانكەلەرىنە ەندىرىپ جىبەرەدى. مىنە وسىلاي، ول تريلليون اقشالار ءبىر ۇلكەن وتە ۇلكەن دوڭگەلەك سۋ شىعىرى سەكىلدى اينالادى دا تۇرادى، توقتاۋسىز. ال الگى ىقپالدى تۇلعالار مەن سولاردىڭ اينالاسىنداعى پىسىقايلار بەينە سول سۋشىعىردىڭ ىشىندە ءبىر باعىتتا تىنباي تىربىڭداپ جۇگىرەتىن اق تىشقاندار سەكىلدى سۋشىعىردى اينالدىرىپ جان تالاسادى. سول اينالىسپەن قاراڭعى دۇنيەنىڭ بايلىعى سۋ سەكىلدى جارىق دۇنيەگە تەگىننەن تەگىن تارتىلىپ اعىپ كەتىپ بارا جاتادى. نە دەگەن كەرەمەت ويلاستىرىلعان جۇيە ءيا! ارينە، سول سۋشا تەگىن اعىپ بارا جاتقان بايلىقتان ءبىز دە دامەلىمىز. مىنە وسىلاي دۇنيە، بارلىعى جوسپارمەن اينالىپ ءجۇرىپ جاتقان سەكىلدى بولىپ كورىنەدى. ءبىزدىڭ ەلگە جارىقتىڭ تۇسە قالۋى سول جارىق دۇنيەنىڭ جوسپارىندا بار ما الدە جوق پا؟ جوق بولسا بولاشاعىمىز قالاي بولماق؟ ماسەلە سوندا. مەنىكى تەك بولجام عانا.

وركەن توقتارۇلى

Abai.kz