رەسەي پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىندەگى سوڭعى كادرلىق اۋىس-تۇيىستەر ماسكەۋدىڭ ايماقتىق گەوساياسي ويىن ەرەجەسىن قايتا قۇرىپ جاتقانىن ايقىن كورسەتەدى. بۇل تۋرالى ertenmedia.kz سايتى جازدى. 

ۋكراينامەن سوعىستى قولداماعان دميتري كوزاك ءوز ەركىمەن قىزمەتىنەن كەتكەننەن كەيىن، ىشكى-سىرتقى ساياساتقا «ديرەجەرلىك» ەتۋدى سەرگەي كيريەنكو تولىقتاي ءوز قولىنا العانداي… ول كرەملدىڭ «جۇمساق كۇش» پايدالانىپ، تمد كەڭىستىگىندەگى ەلەكتورالدىق پروتسەستەرگە ىقپال ەتۋدى كوزدەپ وتىر.

كيريەنكونىڭ ساياسي بيوگرافياسى داعدارىستى باسقارۋ مەن قۇرىلىمدىق لوببيلەردى ۇيلەستىرۋدىڭ حرەستوماتيالىق ۇلگىسى دەسەك بولادى. 1998 جىلعى قىسقا مەرزىمدى پرەمەرلىكتەن كەيىن ول «روساتومدا» كورپوراتيۆتىك باسقارۋ مادەنيەتىن ورنىقتىرىپ، كەيىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى رەتىندە رەسەيدىڭ ىشكى ساياساتىن «جوبالىق وفيس» لوگيكاسىنا كوشىرگەنىن بىلەمىز.

سوڭعى جىلدارى ول وككۋپاتسيالانعان اۋماقتاردى «ينستيتۋتسيوناليزاتسيالاۋ» جوبالارىنا كۋراتور بولىپ، «سايلاۋ وتكىزۋ»، «اكىمشىلىك ينتەگراتسيا»، «اقپاراتتىق فوندى» قالىپتاستىرۋدا كوپ «ەڭبەك» ءسىڭىردى. ەندى ءدال وسى ءىس-تاجىريبەنى تمد-عا مۇشە ەلدەر اۋماعىندا پروەكتسيالاماقشى.

بۇگىندە كرەمل ءۇشىن «سىرتقى ىشكى ساياسات» ۇعىمى قالىپتى نارسەگە اينالعان. الداعى ۋاقىتتا كورشى ەلدەردىڭ تاۋەلسىز ىشكى پروتسەستەرى ماسكەۋدەگى ساياسي تەحنولوگيالاردىڭ نىساناسىنا اينالۋى بەك مۇمكىن.

سوڭعى اپتالارداعى سيگنالداردان مۇنى انىق اڭعارۋعا بولادى. رەسەي ءسىم وكىلدەرىنىڭ مولدوۆاداعى سايلاۋدى باعالاۋعا اسىعىپ، ىشكى ساياسي تاڭداۋلاردى سىرتتان «كاليبرلەۋگە» تىرىسۋى اقپاراتتىق-پسيحولوگيالىق وپەراتسيانىڭ كلاسسيكالىق شتريحى ەكەنى انىق.

سول سياقتى بۇۇ باس اسسامبلەياسى الاڭىندا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ۋكراينا ليدەرى ۆلاديمير زەلەنسكيمەن ەركىن اعىلشىن تىلىندە تىلدەسۋى كورشى ەلدىڭ «پاتريوتتىق» ورتاسىندا شامادان تىس دۇرلىگىس تۋدىرعانىن بايقادىق. وسىلايشا ولار قالىپتى ديپلوماتيالىق ەتيكەتتى «ساتقىندىق» ەتىپ كورسەتىپ، وزدەرىنىڭ نارراتيۆتەرىن تىقپالاۋدا.

كيريەنكونىڭ كومانداسى وسىنداي دەلەگيتيماتسيا تەحنيكاسىن جۇيەلى قولدانۋدىڭ شەبەرى ەكەنىن بىلەمىز. ولار كەرەك جەردە ترولل-فەرمالار مەن ساراپشىلار پۋلىن ىسكە قوسىپ، كەز كەلگەن جاعدايدى ساياسيلاندىرۋعا اۋەس.

ورىس تىلىندەگى اشىق زەرتتەۋلەردە («تسەنتر دوسە» جانە وزگە دە تەرگەۋشى توپتاردىڭ ماتەريالدارىندا) رەسەيدىڭ اسكەري-بارلاۋ رەسۋرستارى مەن ساياسي تەحنولوگتار جەلىسىنىڭ ورتالىق ازيادا ىقپال كانالدارىن كەڭەيتۋگە تالپىنعانى بۇرىننان ايتىلىپ كەلەدى.

ولار ءتۇرلى مەدياجوبالار، قوعامدىق پىكىردىڭ كوشباسشىلارىن وزىنە تارتىپ جانە گرانتتىق ترەكتەر ارقىلى كرەملدىڭ سويىلىن سوعاتىن توپتار قۇرۋدى كوزدەيدى. مۇندايدا لاتەنتتى ىقپالعا يە توپتار ەلەكتورالدى ناۋقان كەزىندە سىرتقى ساياسي داۋ-دامايدا پارمەندى رىچاگقا اينالۋى ابدەن مۇمكىن.

كيريەنكو كرەملدىڭ ساياسي-ينجەنەرلىك مەكتەبىن بىرنەشە قاباتپەن جۇمىس ىستەۋگە ماشىقتاندىرعان.

ءبىرىنشى – ديسكۋرستىق قابات. ولار الەۋمەتتىك جەلى، تەلەگرام-ەكو-جۇيەسى ارقىلى نارراتيۆ قالىپتاستىرۋ. ماقسات – كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتتى «ەكىجۇزدىلىك» رەتىندە كورسەتۋ، ۇلتتىق رەفورمالاردى «سىرتقى قىسىمنىڭ ءونىمى» دەپ بۇرمالاۋ، قورقىنىش پەن شارشاۋ ەموتسياسىنا سۇيەنىپ، ءوز ويلارىن جۇزەگە اسىرۋعا تىرىسادى.

ەكىنشى – ينستيتۋتسيونالدىق قابات. مۇندا دياسپورا، مادەني ورتالىقتار، گۋمانيتارلىق جوبالار مەن ءبىلىم باعدارلامالارى ارقىلى «جۇمساق ىقپالدىڭ» تۇراقتى ينفراقۇرىلىمىن ورنىقتىرۋعا كۇش سالادى.

ال ءۇشىنشى تاكتيكالىق قاباتتا ەلەكتورالدىق تسيكلدەر كەزىندە «بەيتاراپ ساراپشىلار» تىلىندە سويلەيتىن تەحنيكالىق شتابتار، سايلاۋ الدىنداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تاقىرىپتاردى راديكالداندىرۋ، «سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس»، «الەۋمەتتىك ادىلەت» ۇرانىن جامىلعان، بىراق سىرتقى تاپسىرىستى ورىندايتىن سيتۋاتيۆتىك اليانستار قۇرۋدى كوزدەيدى.

قىسىم ارحيتەكتۋراسى دەپ اتالاتىن ءتورتىنشى قابات ارقىلى ەنەرگەتيكالىق تاۋەلدىلىكتى، لوگيستيكالىق تىعىندار مەن ەڭبەك كوشى-قوندى جانە سانكتسيالىق اينالىپ ءوتۋ ارنالارىن گەوساياسي ساۋداعا سالاتىنىن جاقسى بىلەمىز.

وسى رەتتە قازاقستان كونتەكستىندە مۇنداي ستسەناريلەردىڭ ىقتيمال بەلگىلەرى قانداي دەگەن سۇراق تۋىندايدى؟ بىزدىڭشە، مۇنداي جاعدايدا ولار ءتىل ساياساتى، تاريح، قاۋىپسىزدىك سياقتى سەزىمتال تاقىرىپتارمەن ويناۋى مۇمكىن. بۇدان باسقا ازاماتتىق سەكتوردى فراگمەنتاتسيالاپ، شىنايى جەرگىلىكتى باستامالاردى سىرتقى ىقپالدىڭ كۇشى رەتىندە كورسەتىپ، قوعامنىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىن شايقاۋعا كۇش سالاتىنى بەلگىلى.

كيريەنكو مەكتەبىنىڭ باستى ارتىقشىلىقتارىنىڭ ءبىرى تاكتيكالىق بەيىمدەلگىشتىگىندە جاتىر. بىراق ءدال وسى قاسيەت ونىڭ ءالسىز جاعى دا بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى ورتا مەرزىمدە ناتيجە بەرمەگەن جوبالاردى تەز «جاۋىپ»، جاڭا نارراتيۆكە اۋىسادى.

دەمەك، بىزگە ۇزاق تسيكلدى، ينستيتۋتسيونالدىق جاۋاپ قانا ورنىقتى قالقان بولا الادى. سونىمەن قاتار ەموتسياعا ەرمەي، قۇقىق ۇستەمدىگىن، ەكونوميكالىق ءارتاراپتاندىرۋدى جانە اقپاراتتىق اشىقتىقتى كۇن ءتارتىبىنىڭ وزەگىنە اينالدىرۋدىڭ ماڭىزى زور. سول كەزدە سىرتتان كەلگەن ينجەنەريا ىشكى لەگيتيمدىك پەن سەنىم كاپيتالىنىڭ قابىرعاسىنا سوعىلىپ، بەتى قايتادى.

نۇرلان جۇماحان

Abai.kz