نيۋ-يورك. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باس اسسامبلەياسىنىڭ مىنبەرىنەن الەمدىك كوشباسشىلار جاھاندىق ماسەلەلەرگە بايلانىستى ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.

اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ 55 مينۋتتىق بايانداماسىندا ۇلتشىلدىقتى كۇشەيتۋگە شاقىرىپ، بۇۇ-نى ءتيىمسىز ۇيىم دەپ سىنادى. ول كوشى-قون مەن جاڭارتىلاتىن ەنەرگيانى «ەركىن الەمگە تونگەن ەڭ ۇلكەن قاۋىپ» دەپ اتاپ، ۋكراينا ماسەلەسىنە قاتىستى ۇستانىمىن وزگەرتكەنىن جاريالادى.

«ەندى مەن كيەۆ ءوز جەرىن اسكەري جولمەن قايتارىپ الا الادى دەپ سەنەمىن»، – دەدى ترامپ. ونىڭ بۇل ءسوزى ەۋروپا ەلدەرى مەن ۋكراينا تاراپىنان قولداۋ تاپتى.

دەگەنمەن، ترامپ ءسوز سويلەمەستەن بۇرىن ورىن العان قىزىقتى جايت تا نازاردان تىس قالمادى: ول مەن جۇبايى مەلانيا مىنگەن ەسكالاتور كەنەتتەن توقتاپ قالىپ، اق ءۇي بۇل وقيعاعا بايلانىستى تەكسەرىس جۇرگىزۋدى تالاپ ەتتى.

ال بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريش ءوز بايانداماسىندا گازا قاقتىعىسىن «مەن قىزمەتتە بولعان جىلدارداعى ەڭ قاندى سوعىس» دەپ اتادى. «ۇيىمنىڭ جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگى قىسقارىپ بارادى»، – دەپ الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى ول.

تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان اسسامبلەيا مىنبەرىندە گازاعا قاتىستى اسا وتكىر مالىمدەمە جاسادى. ول ءيزرايلدىڭ ارەكەتتەرىن «گەنوتسيد» دەپ اتاپ: «ءبىر ساعاتتا ءبىر بالانىڭ قازا تابۋى – تەك ستاتيستيكا ەمەس، بۇل – ادامزاتتىڭ ەڭ تومەنگى ءساتى»، – دەدى. ءسوز سوڭىندا تۇركيا باسشىسى «گازاعا دەرەۋ اتىستى توقتاتۋ قاجەت» دەپ الەم ەلدەرىن ءۇن قاتۋعا شاقىردى.

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ جاساعان مالىمدەمەدە بۇۇ-نى رەفورمالاۋ قاجەتتىلىگى ەرەكشە اتاپ ءوتىلدى. «حالىقارالىق قۇقىقتى ورەسكەل بۇزۋشىلىقتار قالىپتى جاعدايعا اينالدى. سوندىقتان بۇۇ-نى جاڭعىرتۋ – ستراتەگيالىق مىندەت»، – دەلىندى. قازاقستان اي (جاساندى ينتەللەكت) دامۋى مۇمكىندىكتەرىمەن قاتار تاۋەكەلدەرگە دە نازار اۋدارىپ، ونى ادامزات يگىلىگىنە باعىتتاۋدى ۇسىندى.

«بۇگىنگى تاريحي كەزدەسۋ – امبەباپ جانە بالاماسى جوق ۇيىمنىڭ ىرگەلى قاعيداتتارى مەن ماقساتتارىنا قانشالىقتى بەيىل ەكەنىمىزدى دالەلدەيتىن ورايلى مۇمكىندىك. ايتسە دە ءبىز كوپجاقتى ينستيتۋتتارعا دەگەن سەنىمنىڭ داعدارىسقا ۇشىراعانىن ايتپاي كەتە المايمىز. حالىقارالىقتىڭ قۇقىقتى ورەسكەل بۇزۋ «قالىپتى جاعدايعا» اينالدى. سونىڭ سالدارىنان الەمدەگى تۇراقتىلىققا نۇقسان كەلىپ، حالىقتاردىڭ، ساياسي كوشباسشىلار مەن مەملەكەتتەردىڭ ءبىر-بىرىنە سەنىمى السىرەي ءتۇستى.

قازىرگىدەي الماعايىپ كەزەڭدە ءبارىمىز بۇۇ پوزيتسياسىنىڭ نىعايۋىنا ىقپال ەتىپ، ۇيىمنىڭ قۇبىلمالى زامانعا بەيىمدەلۋىنە قولعابىس ەتۋىمىز قاجەت. ءوزارا تۇسىنىستىك پەن ىنتىماقتاستىق رۋحى سوعىس ءورتىن تۇتاندىرۋدان باسىم بولۋعا ءتيىس. مەملەكەتتەر باسشىلارى بەيبىتشىلىككە ۇمتىلۋ جولىندا جاۋاپكەرشىلىك ارقالايدى.

قازىرگى بۋىن كوشباسشىلارىنىڭ ارەكەتسىزدىك تانىتۋعا ەش قۇقىعى جوق. ويتكەنى ونىڭ زاردابىن كەلەسى ۇرپاق تارتادى. وسى ورايدا بىرىكككەن ۇلتتار ۇيىمىن جان-جاقتى رەفورمالاۋ تولاسسىز تالقىلاناتىن تاقىرىپ ەمەس، ناعىز ستراتەگيالىق قاجەتتىلىك ەكەنىنە نازار اۋدارعىم كەلەدى. بىزگە بۇۇ-نى رەفورمالاۋ جونىندە ناقتى ۇسىنىس ازىرلەيتىن جوعارى كاسىبي جانە ونى ەش ويلانباستان العا جىلجىتاتىن پىكىرلەستەر توبىن قۇرۋ قاجەت. ۇيىم بۇگىنگى سىن-قاتەرلەرگە جانە ەرتەڭگى مىندەتتەرگە ساي بولۋى كەرەك. ايتپەسە، بۇۇ ۇنەمى ماسەلەنىڭ سالدارىمەن كۇرەسۋدەن كوز اشپايدى. ال پروبلەمانىڭ تۇپكى سەبەپتەرى ءۇستى-ۇستىنە كوبەيە بەرەدى. ءبىز بۇل ۇدەرىستى ءدال بۇگىننەن باستاي الامىز. ول ءۇشىن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ جارعىسىنا بەيىل ەكەنىمىزدى تاعى دا راستاۋىمىز قاجەت. ەگەمەندىك، اۋماقتىق تۇتاستىق جانە كەز كەلگەن داۋدى بەيبىت جولمەن شەشۋ قاعيداتتارىنىڭ ءبارى مۇلتىكسىز ساقتالۋعا ءتيىس. ۇيىم جارعىسىن قولايىنا قاراي قولدانۋ ونىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەدى. الەم سەنىمگە، اشىقتىققا جانە ورتاق جاۋاپكەرشىلىككە ارقا سۇيەيتىن جاڭا كونسەنسۋسقا ءزارۋ»، – دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.

سونىمەن قاتار، قازاقستان ۋكرايناداعى داعدارىسقا بايلانىستى ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى ديپلوماتيالىق قادامداردى جالعاستىرۋدى، ال ايماقتاعى قاقتىعىستاردى تەك ءوزارا ۇستامدىلىق ارقىلى شەشۋدى قۇپ كورەتىنىن جەتكىزدى. «ءبىز سوعىس ەمەس، بەيبىتشىلىك جولىن تاڭدايمىز»، – دەپ مالىمدەلدى ەل اتىنان.

Abai.kz