ارينە – ۇلتتىق اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ كەپىلى. بۇگىنگى تاڭدا اقپارات – ەلدىڭ رۋحاني، مادەني جانە ساياسي تاۋەلسىزدىگىن ايقىندايتىن ەڭ باستى كۇشتەردىڭ ءبىرى. قوعامدى وزگەرتەتىن دە، سانانى قالىپتاستىراتىن دا – اقپارات قۇرالدارى. سوندىقتان ەلىمىزدىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىگىندە قازاق ءتىلىنىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ – تەك ءتىل ساياساتىنىڭ نەگىزى عانا ەمەس، بۇل – مەملەكەتتىڭ يدەولوگيالىق تۇتاستىعى مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنىڭ وزەگى.

قازاقستاندا رەسمي تىركەلگەن 100-دەن استام تەلەارنا بار. ولاردىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق، وڭىرلىك، كابەلدىك جانە ينتەرنەت-تەلەارنالار بار. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك تەلەارنالارداعى قازاق تىلىندەگى حابارلاردىڭ ۇلەسى سوڭعى جىلدارى ارتقانىمەن، جالپى ەفير ۋاقىتىنىڭ شامامەن 65–70 پايىزى عانا قازاق تىلىندە جۇرەدى.

مىسالى، مەملەكەتتىك "Qazaqstan", "حابار", "ەل ارنا", "Balapan" سياقتى ارنالاردا قازاق ءتىلى باسىم. دەگەنمەن، ءىرى جەكەمەنشىك ارنالار مەن ويىن-ساۋىق باعىتىنداعى تەلەونىمدەردىڭ كوپشىلىك بولىگى ءالى كۇنگە دەيىن ورىس تىلىندە شىعۋدا. بۇل تەندەنتسيا اسىرەسە مەگاپوليستەر مەن جاستار اۋديتورياسىنا باعىتتالعان ارنالاردا ايقىن بايقالادى.

كوپ جاعدايدا شەتەلدىك سەريالدار مەن شوۋلار دۋبلياجسىز، نە جارتىلاي قازاقشا سۋبتيترمەن بەرىلەدى. كورەرمەن قازاق تىلىندە كونتەنت ىزدەگەنىمەن، كەيدە ونىڭ ساپاسى تومەن نەمەسە تارتىمدىلىعى كەم بولعاندىقتان، ورىس تىلىندەگى ونىمگە اۋىسادى. وسىلايشا، قازاق ءتىلدى اۋديتوريانىڭ اقپاراتتىق كەڭىستىكتەگى ۇلەسى مەن ىقپالى شەكتەلىپ وتىر.

قازىرگى تاڭدا نەگىزگى كەدەرگىلەردىڭ ءبىرى — قارجى مەن كادر تاپشىلىعى. قازاق تىلىندە كاسىبي ستسەناريست، رەجيسسەر، پروديۋسەر جانە اۋدارماشى ماماندار سانى كەم. قازاقشا ساپالى سەريال، توك-شوۋ نەمەسە دەرەكتى فيلم جاساۋ ءۇشىن اۋقىمدى قارجى مەن باسەكەلى ورتا كەرەك. ال جەكەمەنشىك ارنالار كوممەرتسيالىق پايداعا كوڭىل اۋدارىپ، قازاق ءتىلدى ونىمگە ينۆەستيتسيا سالۋعا اسىقپايدى.

تاعى ءبىر پروبلەما – قازاق تىلىندەگى تەرمينولوگيا مەن مادەني كودتىڭ بىرىزدىلىگى. تەلەۆيزيادا قولدانىلاتىن كەي سوزدەر ورىس تىلىنەن كالكا تۇرىندە اۋدارىلىپ، ءتىلدىڭ تابيعي بولمىسىنا سايكەس كەلمەي قالادى. مۇنىڭ سالدارىنان كورەرمەن قازاق ءتىلدى حاباردى قابىلداۋدا تىلدىك توسقاۋىل سەزىنەدى.

قازاق ءتىلدى كونتەنتكە سۇرانىس بار ما؟

ءيا، بار. سوڭعى جىلدارى قوعامدا قازاق تىلىندەگى كونتەنتكە سۇرانىس ايقىن ارتىپ كەلەدى. اسىرەسە جاستار مەن بالالار اراسىندا. Youtube, TikTok جانە باسقا پلاتفورمالاردا قازاق تىلىندەگى بلوگەرلەر، پودكاستەرلەر مەن جاڭالىق ارنالار كوپتەپ پايدا بولدى. بۇل – قوعامنىڭ ىشكى سۇرانىسىن كورسەتەتىن تابيعي پروتسەسس.

بىراق تەلەۆيزيا بۇل ترەندتى دەر كەزىندە يگەرە الماي وتىر. جاستاردىڭ كوپ بولىگى قازىر تەلەۆيزيانى ەمەس، تسيفرلىق پلاتفورمالاردى قارايدى. سوندىقتان قازاق تىلىندەگى تەلەۆيزيالىق كونتەنتتى كوبەيتۋ تەك ەفير ۋاقىتىن ارتتىرۋ ەمەس، ونىڭ فورماتتارىن زاماناۋي ەتۋ, تسيفرلىق مەديامەن ىقپالداستىرۋ دەگەندى دە بىلدىرەدى.

مەملەكەتتىك ساياسات پەن جاڭا مىندەتتەر

"اشىق مەديا نارىعىن" دامىتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك تاپسىرىس جۇيەسى جاڭارتىلىپ، قازاق ءتىلدى اۆتورلارعا ارنالعان گرانتتار مەن بايقاۋلار ەنگىزىلۋدە. مىسالى، "Qazaqstan" تەلەارناسىنىڭ "ۇلتتىق كونتەنت" باعدارلاماسى رەتىندە جىل سايىن ونداعان جاڭا تەلەجوبا ەفيرگە شىعۋدا.

بىراق تەك مەملەكەتتىك ارنالارمەن شەكتەلۋ جەتكىلىكسىز. قازاق تىلىندەگى كونتەنتتىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ ءۇشىن جەكەمەنشىك تەلەارنالار مەن پروداكشن-كومپانيالارعا ەكونوميكالىق ىنتالاندىرۋ شارالارى قاجەت. بۇل ءۇشىن سالىق جەڭىلدىكتەرى، ارنايى سۋبسيديالار مەن تەلەجوبالارعا گرانتتار ءبولۋ ءتيىمدى بولار ەدى.

قازاق ءتىلىن تەلەۆيزيادا دامىتۋ – بۇل جاي عانا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ناسيحاتى ەمەس، ۇلتتىڭ مادەني كودىنىڭ جاڭعىرۋى. ەكرانداعى ءاربىر حابار، توك-شوۋ نەمەسە سەريال – كورەرمەننىڭ دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىراتىن قۇرال. ەگەر تەلەارنادا قازاق تىلىندەگى مازمۇن ساپالى، اسەرلى، كاسىبي دەڭگەيدە بولسا، ول ءتىلدى ۇيرەنۋگە، ونى قۇرمەتتەۋگە تابيعي تۇردە ىنتالاندىرادى.

ءتىلدىڭ دامۋى ءماجبۇرلى بۇيرىقپەن ەمەس، ساپالى كونتەنتپەن جۇزەگە اسادى. كورەرمەن قازاقشا باعدارلامانى كورۋگە قۇمارلانسا، ول ءتىلدىڭ بولاشاعى دا جارقىن بولماق. سوندىقتان قازاق تىلىنە تەك ەفير ۋاقىتى ەمەس، ەفيردىڭ ساپالى مازمۇنى قاجەت.

مىسالى، تۇركيا، كورەيا نەمەسە جاپونيا تاجىريبەسىن الساق، ولاردىڭ تەلەيندۋسترياسى ارقىلى ۇلتتىق ءتىل تەك ساقتالىپ قانا قويماي، الەمگە تارالدى. تۇرىك سەريالدارى مەن كارىس دورامالارى مادەني برەندكە اينالدى. ءبىز دە قازاق تىلىندەگى ساپالى سەريالدار مەن دەرەكتى جوبالاردى حالىقارالىق دەڭگەيگە شىعارا الساق، بۇل ەلدىڭ مادەني بەدەلىن كوتەرەر ەدى.

قازاق تىلىندەگى تەلەونىمدەردىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ – قوعامدى بىرىكتىرەتىن ماڭىزدى فاكتور. بۇگىندە قازاقستان زايىرلى مەملەكەت بولعانىمەن، ورتاق اقپاراتتىق كەڭىستىكتىڭ بولماۋى كەيدە قوعامدا تۇسىنبەۋشىلىك پەن بولىنىستەر تۋعىزادى. ەگەر بارلىق تۇرعىندار ءبىر تەلەارنالارداعى ورتاق مازمۇندى قازاق تىلىندە تاماشالاسا، بۇل ازاماتتىق تۇتاستىق پەن ۇلتتىق بىرلىكتى نىعايتادى.

تەلەارنا – ەلدىڭ رۋحاني ايناسى. ەگەر بۇل اينادا قازاق ءتىلى ۇستەم بولسا، وندا قوعامنىڭ دا، مەملەكەتتىڭ دە كەلبەتى ايقىن، تۇتاس بولادى.

نە ىستەۋ كەرەك؟

مەملەكەت پەن بيزنەس سەرىكتەسىپ، قازاق تىلىندەگى سەريالدار مەن باعدارلامالارعا قارجى بولسە، باسەكەنى ارتتىرادى. جۋرناليستيكا جانە مەديا ماماندىقتارىندا قازاق تىلىندە وقىتىلاتىن پراكتيكالىق كۋرستار، شەتەلدىك تاجىريبەلەر ەنگىزىلۋى قاجەت. شەتەلدىك فيلمدەر مەن مۋلتفيلمدەردى ساپالى قازاق تىلىنە اۋدارۋ – بالالار مەن جاستاردىڭ ءتىلدى تابيعي قابىلداۋىنا اسەر ەتەدى. تەك سان ەمەس، كورەرمەنگە اسەرى جوعارى، مازمۇندى جوبالارعا قولداۋ كورسەتىلۋى كەرەك. قازاق تىلىندەگى كونتەنتكە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە، سالىقتىق جەڭىلدىك نەمەسە ەفيرلىك پرەفەرەنتسيا بەرۋ مەحانيزمدەرىن قاراستىرۋ قاجەت. تەلەارنالار YouTube, OTT-پلاتفورمالار مەن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى قازاق ءتىلدى كونتەنتتى كەڭىنەن تاراتسا، اۋديتوريا ايتارلىقتاي وسەدى.

قازاق ءتىلىنىڭ تەلەۆيزياداعى ۇلەسىن ارتتىرۋ – جاي عانا ستاتيستيكالىق كورسەتكىش ەمەس، بۇل ۇلتتىڭ رۋحاني تاۋەلسىزدىگى مەن مادەني بولاشاعىنا سالىنعان ينۆەستيتسيا. ەگەر ەفيردە قازاقتىڭ ءۇنى باسىمدىق كورسەتسە، ول ۇلتتىڭ ساناسىن دا، جۇرەگىن دە بىرىكتىرەدى.

تەلەارنادا سويلەگەن ءتىل – مەملەكەتتىڭ ايناسى. سول اينادا قازاق ءتىلى ايقىن ءارى نىق ەستىلسە، قازاقستاننىڭ بولاشاعى دا سوعۇرلىم جارقىن بولماق.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz