قازاقستان رەسپۋبليكاسى باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنڭ توراعاسى مارات تالعاتۇلى وماروۆقا جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ايداربەك سەيپىلۇلى ساپاروۆقا!

 قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەت ەكسپورتىنا ەنگىزىلگەن تىيىمعا بايلانىستى مەنىڭ اتىما فەرمەرلەردەن، قايتا وڭدەۋشىلەردەن جانە سالالىق بىرلەستىكتەردەن كوپتەگەن وتىنىشتەر كەلىپ تۇسۋدە.

اتاپ ايتقاندا، وڭتۇستىك وڭىردە ەكسپورتقا رۇقسات تەك ءبىر عانا  كومپانياعا بەرىلىپ، ولار تاۋلىگىنە بار بولعانى 150-200 باس بۇقانى شىعارىپ جاتىر. ەكسپورتقا شەكتەۋ قويىلعانعا دەيىن وزبەكستان ەلىنە وبلىسىمىزدان كۇنىنە 1000 باس قارا مالدىڭ ەتى جىبەرىلىپ وتىرعان.

ۇكىمەتتىڭ تۇركىستان وبلىسىنان ەت ەكسپورتتاۋعا رۇقسات بەرۋ شەشىمى بۇل كومپانياعا نەگىزسىز ارتىقشىلىق بەرگەندەي اسەر قالدىرادى. مۇنداي جاعداي لوببيزم مەن وليگوپوليا بەلگىلەرىن ەسكە سالادى. بۇل قانشالىقتى زاڭدى؟ نەلىكتەن ءدال وسى كومپانياعا ەكسپورتقا رۇقسات بەرىلدى جانە تاڭداۋ قانداي كريتەريلەر بويىنشا جاسالدى؟

تىيىمنىڭ سالدارىنان باسقا فەرمەرلەردىڭ تابىسى تومەندەپ، ساتىپ الۋ باعاسى كۇرت قۇلدىراپ، ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىق تومەندەپ، نارىق مەحانيزمدەرى بۇزىلىپ، حاوس پەن بەلگىسىزدىكتى تۋدىرىپ وتىر.

مەملەكەت باسشىسى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىن ەكسپورتووريەنتتى باعىتتا دامىتۋ ستراتەگيالىق ماقساتىمىزدىڭ ءبىرى ەكەنىن بىرنەشە رەت اتاپ وتكەن بولاتىن.

الايدا، اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىندە 2025 جىلعى 31 جەلتوقسانعا دەيىنگى مەرزىمدە 13 000 توننا كولەمىندە ءىرى قارا مالدىڭ (ىقم) ەكسپورتىنا ساندىق شەكتەۋلەر (كۆوتالار) ەنگىزۋدى كوزدەيتىن "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىنان سيىر ەتىن اكەتۋگە تىيىم سالۋدى بەلگىلەۋدىڭ ورىندىلىعى تۋرالى" بۇيرىقتىڭ جوباسى ازىرلەندى.

ەكسپورتقا تىيىم سالۋ – ەكونوميكالىق تۇرعىدان نەگىزسىز دەپ سانايمىن،  ويتكەنى، بۇل شەشىم بولاشاقتا ەلىمىزدىڭ سىرتقى نارىقتارعا قول جەتكىزۋىن شەكتەيدى جانە الداعى ۋاقىتتا ءىرى قارا مال باعاسىنىڭ ءۇش ەسەگە ءوسىپ كەتۋىنە ىقپالىن تيگىزەدى.

بۇل جاعدايدا ۇكىمەت حالىق ءۇشىن ەتتىڭ بولشەك باعاسىن تومەندەتەمىز دەپ جاريالاعان ماقساتىنا جەتە المادى. ويتكەنى نارىقتىڭ زاڭدىلىقتارىن كۇشپەن وزگەرتۋ مۇمكىن ەمەس. ەگەر ەت ءوندىرۋ ءتيىمسىز بولسا، وندا باعا، كەرىسىنشە، بارلىق تۇتىنۋشى ءۇشىن قىمباتتاي تۇسەدى.

ەت ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋ – اۋىل ايماقتارىنىڭ ەكونوميكاسىن قالىپتاستىرادى، حالىقتىڭ تۇرمىسىن، مادەنيەتىن جاقسارتادى، ەكسپورتتىق الەۋەتتى قامتاماسىز ەتەدى.

حالىقارالىق مويىندالعان مىسال رەتىندە ايتاتىن بولساق، ارگەنتينا بىرنەشە رەت سيىر ەتىن ەكسپورتتاۋعا تىيىم سالعان. ناتيجەسىندە، مال سانى ميلليونداعان باسقا قىسقارىپ، مىڭداعان فەرمەرلىك شارۋاشىلىقتار بانكروتقا ۇشىراعان، ەكسپورت ەكى ەسەگە دەيىن تومەندەگەن، نارىقتاردى باسەكەلەستەر جاۋلاپ الىپ، سالانى قالپىنا كەلتىرۋ ون جىلدان استام ۋاقىتقا سوزىلعان.

اقش، كانادا، اۆستراليا، برازيليا سياقتى دامىعان ەل نارىقتارىندا ەت – قۇنىنىڭ تەك 45-50% قۇرايدى، قالعان 50-55% قوسىمشا ونىمدەر، سۇيەك، كوللاگەن، جەلاتين، تەرى، قىرىق قابات جانە ت.ب. شەت ەلگە ەكسپورتتالۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.

ەت ءوندىرۋ – ەلىمىزدىڭ ءداستۇرلى سالاسى.

ەت ونىمدەرى ەكسپورتىن دامىتۋ ءۇشىن قايتا وڭدەلگەن ءونىم ۇلەسىن ارتتىرۋ قاجەت، ياعني سىرتقى ەكونوميكالىق شەكتەۋلەر قويماي، كەرىسىنشە، قوسىمشا ونىمدەردى قايتا وڭدەۋدى دامىتۋ جانە جاڭا نارىقتاردى اشۋ باعىتىندا جۇمىس جاساۋ قاجەت.

شەكتەۋدى الىپ تاستاۋ ارقىلى ەلىمىز مال باسىن ساقتاپ قالۋعا، فەرمەرلەردىڭ بانكروتقا ۇشىراۋىن بولدىرماۋعا، ءداستۇرلى سالانى ساقتاۋعا جانە ەكسپورتتىق الەۋەتتى ۇزاق مەرزىمدى دامىتۋعا مۇمكىندىكتى جىبەرىپ الماۋى ءتيىس.

جوعارىدا ايتىلعاندارعا سايكەس، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنان ەت ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋعا قويىلعان تىيىمدى تولىق جانە شارتسىز جويۋدى سۇرايمىن.

بۇدان ءارى سىرتقى ساۋدا ماسەلەلەرى جونىندەگى ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيانىڭ وتىرىستارىنا جانە حالىقارالىق ەكونوميكالىق ۇيىمدارعا قاتىسۋ ءۇشىن ءار وبلىستان ءبىر فەرمەردى ەنگىزۋدى ۇسىنامىن. بۇل اۋىل شارۋاشىلىعى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ناقتى سۇرانىستارىن ەسكەرە وتىرىپ، اناعۇرلىم ۇيلەسىمدى شەشىمدەر قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

قۇرمەتپەن: قىرىقباەۆ تەمىر بازاربايۇلى 

Abai.kz