دانىشپان اباي: «قاينايدى قانىڭ، اشيدى جانىڭ...» - دەپ، ءوز قازاعىنا ءوزi بەكەر نالىماعان. اۋىر دا بولسا، اقيقاتى سول - قوعامنىڭ قىڭىر سيپاتىنا كوبiنەسە قازاقتىڭ ءوزi كiنالi. قازاقتىڭ نامىسىن جانىپ، قايراتىنا ەگەۋ بولعان مۇنداي اششى پiكiرلەر بۇعان دەيiن از ايتىلعان جوق. بiراق بۇل جولعى «Dات، تاقسىردىڭ» كەيiپكەرi - فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور دۇكەن ءماسiمحانۇلىنىڭ iش قىجىلى تىم قاتتى. نازار اۋدارىڭىز.

تاۋەلسiزدiك - قاسiرەت!

- دۇكەن مىرزا، مىنا قوعامدا سiزدi نە مازالاپ ءجۇر؟ ەلدەگi جاعدايدىڭ اقي­قا­تىن اشىق ايتا الاسىز با؟

- ولگەن نامىستى تiرiلتۋگە، قۇم بولعان جiگەردi تاسقايراق قىلۋعا، ەگەر تەك مەنiڭ ءسوزiم سەبەپتiگiن تيگiزە السا، ايتايىن. اباي اتام سوناۋ حIح عاسىردا-اق:

جارلى ەمەسپiن، زارلىمىن،

ونى دا ويلا، تولعانىپ.

جۇرتىم دەۋگە ارلىمىن،

وزگە جۇرتتان ۇيالىپ، -

دانىشپان اباي: «قاينايدى قانىڭ، اشيدى جانىڭ...» - دەپ، ءوز قازاعىنا ءوزi بەكەر نالىماعان. اۋىر دا بولسا، اقيقاتى سول - قوعامنىڭ قىڭىر سيپاتىنا كوبiنەسە قازاقتىڭ ءوزi كiنالi. قازاقتىڭ نامىسىن جانىپ، قايراتىنا ەگەۋ بولعان مۇنداي اششى پiكiرلەر بۇعان دەيiن از ايتىلعان جوق. بiراق بۇل جولعى «Dات، تاقسىردىڭ» كەيiپكەرi - فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور دۇكەن ءماسiمحانۇلىنىڭ iش قىجىلى تىم قاتتى. نازار اۋدارىڭىز.

تاۋەلسiزدiك - قاسiرەت!

- دۇكەن مىرزا، مىنا قوعامدا سiزدi نە مازالاپ ءجۇر؟ ەلدەگi جاعدايدىڭ اقي­قا­تىن اشىق ايتا الاسىز با؟

- ولگەن نامىستى تiرiلتۋگە، قۇم بولعان جiگەردi تاسقايراق قىلۋعا، ەگەر تەك مەنiڭ ءسوزiم سەبەپتiگiن تيگiزە السا، ايتايىن. اباي اتام سوناۋ حIح عاسىردا-اق:

جارلى ەمەسپiن، زارلىمىن،

ونى دا ويلا، تولعانىپ.

جۇرتىم دەۋگە ارلىمىن،

وزگە جۇرتتان ۇيالىپ، -

دەپ كەتiپتi. سول ايتقانداي، باسىمىزعا قونعان باق قۇسى - ازاتتىقتى قولىمىزدان شىعارىپ الماساق جارار ەدi دەگەن زار-مۇڭنان، قاسiرەتتەن بiر ءولiپ، بۇل نامىسسىز قازاقتى «جۇر­تىم دەۋدەن ارلانىپ»، ۇياتتان ەكi ءولiپ وتىرعان جايىم بار. دە­مەك، مەنi مازالاپ جۇرگەن، «مازالاپ» دەۋدiڭ ءوزi دۇرىس ەمەس، جانىمدى جەگi قۇرتتاي جەپ، قانىمدى قايناتىپ، جۇرە­گiمە شانشۋ بوپ قادالىپ ءجۇر­گەن جاعداي كوپ. بiرەۋ ەمەس، ەكەۋ ەمەس، جۇزدەپ-مىڭداپ سانالادى. ەل iشiندە ۇلىنا، قىزىنا، كەلiنiنە، كۇيەۋ بالاسىنا، اعايىن-تۋىسقا، قۇدا-جۇراتقا رەنجiگەن، كوڭiلi تولماعان كە­يۋانا كوكiرەگi قارس ايىرىلىپ: «قا-ا-ا-ايسى بiرiن ايتايىن!» - دەپ وتىرماۋشى مە ەدi. سول ايت­قانداي، ەلدەگi بiرەر جاعداي «اتتەڭ-اي!» دەگiزسە دە، باسقا جاعىمىز «شۇكiر» دەرلiك دەڭگەيدە بولسا، ارمان بار ما؟! اڭساپ-شولدەپ، ءولiپ-تالىپ جەتكەن قايران ازاتتىق! قار جاۋماي، قازان ۇرماي، كوز الدىمىزدا قوجىراپ، iرiپ-شiرiپ، ۇگiتiلiپ، كۇل بولىپ بارادى.

- اپىر-اي، دۇكە، راسىندا اشىنىپ ءجۇر ەكەنسiز... ازاتتىعىمىز كۇل بولاتىنداي نە قاسiرەت تۋدى باسىمىزعا؟

- مەن سiزگە ول قاسiرەتتi تiزiپ بەرەيiن. اتا زاڭىمىزدا «مەم­لە­­­كەت­تiك تiل - قازاق تiلi» دەپ جا­زۋ­لى تۇر. ال بiراق شىندىق - مۇلدە كەرiسiنشە. ءوز كونستي­تۋتسيامىز، ءوز تiلiمiز ءوز ەلiمiزدە iلiككە الىنبايدى. بۇل ماسەلە تاۋەل­سiزدiك العان كۇن­نەن باستاپ ايتۋداي ايتىلىپ، جازۋداي جازىلىپ كەلە جاتىر، سونىڭ ءوزiن­دە كۇن وتكەن سايىن iلگەرi جىلجۋدىڭ ورنىنا، كەرi كەتiپ بارا جاتىرمىز. قاسiرەت پە؟ قاسi­رەت! ۇلتىمىزدىڭ تۇ­تاس­تىعىنىڭ التىن دiڭگەگi - اق، ادال دiنiمiز قوجىرادى. قازاق دiني تۇتاستىعىنان ايىرىلدى. قاسi­رەت پە؟ قاسiرەت!

ايدىڭ-كۇننiڭ امانىندا تالاپايعا ءتۇسiپ، ۇستاعاننىڭ قو­لىندا، تiستەگەننiڭ اۋزىندا كەتiپ جاتقان ىرىسىمىز بەن بايلىعىمىز - اناۋ. ەسە­سiنە ەلدiڭ، جەردiڭ يەسi, قانشا عاسىر قان كەشiپ، جان الىپ، جان بە­رiپ، وسى جەردi قورعاعان قازاق قايىرشى كۇيگە ءتۇستi. وعان دالەل - قالت-قۇلت ەتiپ، «شىقپا، جانىم، شىقپا» دەپ زورعا وتىرعان اۋىلدارىمىز. وعان دالەل - ءوز جەرiندە، ازات ەلiندە وزگەنiڭ قۇل-قۇتانى بولىپ، جانىن ازەر اسىراپ جۇرگەن قازاق جۇمىسشىلارى. قاسiرەت پە؟ قاسiرەت!

ءوز ەلiندە وگەيدiڭ كۇنiن كە­شiپ وتىرعان مادەنيەتiمiز بەن ونەرiمiز. نانباساڭىز، ايتايىن، بۇگiندە ەشكiمگە كەرەكسiز، ەڭ بەيشارا، ەڭ قاۋقارسىز، ەڭ قا­دiر­سiز، توباناياق توبىر - قازاقتىڭ اقىن-جازۋشىلارى! ولار كەڭەس وداعى كەزiندە دە بۇنداي سورلى كۇيگە تۇسپەگەن. ال بiزدەگi ەڭ جەتiم ونەر، ەڭ قادiرسiز ونەر، ەڭ سايقىمازاق ونەر، ءوز ەلiندە ءولiپ-ءوشiپ بارا جاتقان ونەر - قازاقتىڭ ءداستۇرلi ءانi مەن كۇيi. قاسiرەت پە؟ قاسiرەت! ونى تىڭداعىڭ كەلسە ءوز ەلiڭدەگi تەلەارنادان تەك تۇنگi ساعات ەكi-ۇشتەن كەيiن تاماشالاي الاسىڭ! بۇدان ارتىق قانداي قورلىق كەرەك؟! قازاقتىڭ ءانi مەن كۇيiن كەزiن­دەگi وتارشىل-ءامiرشiل جۇيە دە ءبۇيتiپ قورلاي العان جوق! ءوز ەلiندەگi ەڭ قۇنسىز، قورتىق، قوتىر، قورعانسىز، بەيشارا، سورلى، سۇمەلەك، قاۋقارسىز - ول قازاق! قازاقتى قازاقستانداعى ۇيعىر ءولتiرiپ، سۇيەگiن قورلاپ كەتەدi. شەشەن كەلiپ شاۋىپ كەتەدi. ورىس ودىراڭدايدى، كارiس كەردەڭدەيدi. ونى ايتاسىڭ، تiمتەڭدەپ كەشە كەلگەن قىتاي، ءۇندi, اعىلشىن... دەگەندەر دە بۇگiن قازاققا وسقىرىنا قارايدى. قازاقستاندا قازاقتان باسقانىڭ ءجۇرiسi تالتاڭ-تالتاڭ، ودىراڭ-ودىراڭ. وسىنىڭ بارiنە ءتوزiپ، سۇمiرەيiپ قانا، قاتقان نانىن قاجاپ، قارا سۋىن ۇرتتاپ، ايتەۋiر، قۇل-پەندە بولىپ كۇن كەشiپ وتىرعان حالىقتىڭ بو­يىندا زارەدەي نامىس بار دەگەنگە كiمدi سەندiرە الاسىڭ؟!

ال «ءۇمiتسiز - شايتان» دەپ، ەرتەڭگە دەگەن ۇمiتپەن كۇن كەشەيiن دەسەڭ، بۇگiنگi جاس ۇرپاقتىڭ سانا-سەزiمi مۇلدە سىن كوتەرمەيدi. ويتكەنi ولاردى بiز تاربيەلەپ جاتقان جوقپىز. جاس ۇرپاقتى كۇندiز-ءتۇنi وزگەلەر تاربيەلەپ جاتىر. ولاردىڭ بو­يىنان زارەدەي دە ۇلتشىلدىق، وتانشىلدىق تاپپايسىڭ. ولارعا ءبارiبiر. «ءبارiبiر» دەگەن سانانى جاستارىمىزدىڭ بويىنا، قانىنا باتىستىڭ رۋحاني-مادەني، دiني ەكسپانسياسى ورنىقتىرىپ بولدى.

ارينە، كوپكە توپىراق شاشۋعا بولماس، جاستاردىڭ iشiندە دە ۇلتىن، ەلiن سۇيەتiندەر بار شىعار. بiراق وندايلار، وكiنiش­كە قاراي، وتە از! بالاباقشالار، مەكتەپتەر، ۋنيۆەرسيتەتتەر شاما-شارقىنشا بiلiم بەرiپ جاتقان شىعار، بiراق وتانشىلدىق، كiسiلiك، يماندىلىق تاربيە­سi - جوقتىڭ قاسى.

بارىنىڭ ءوزi باياعى كومپارتيانىڭ، كومسومولدىڭ، پيونەر­دiڭ جيىندارى سياقتى جاساندى، سۇيىق، جانسىز. ال دەنساۋلىق ساقتاۋ، قۇقىق قورعاۋ، مەملەكەت­تiك قىزمەت سالاسىن جەمقورلىق مەڭدەپ العان. تۇتاس ەلدەگi قاي سالادا، قانداي شارۋاڭ بولماسىن، پارا بەرمەي، تىم بولماعاندا جوعارىدان بiر «كوكەڭ» ارالاسپاي بiتپەيدi...

كوكتەي شولىپ، قىسقا قايىرىپ ايتقان وسى جاعدايلاردىڭ ءبارiن كوتەرiپ جۇرگەن جۇيكەگە، وسىنىڭ بارiنە شىداس بەرiپ جۇرگەن جۇرەككە، قانە، ەندi تاڭ­عالماي كور! مۇمكiن، نامىسى كەمدەۋ جۇرەك پەن جۇيكەگە ونشا سالماق تۇسە قويمايتىن شىعار نەمەسە نامىسسىز، سورلى حالىققا وسىنداي ءومiر، وسىنداي قوعام ءمۇناسiپ تە شىعار، كiم بiلسiن؟!

بiزدەگi زيالى كاستومiمەن عانا ەرەكشەلەنەدi

- سiز ايتقانداي، قوعامنىڭ كولەڭكەلi تۇستارىن، ۇكiمەت ساياساتىنىڭ، ەل بيلiگiنiڭ اق-قاراسىن ايتىڭىزشى دەپ، اعا بۋىن زيالىلاردى iزدەسەك، ساناۋلى 4-5 ادامنان باسقا ەشكiمدi تابا المايمىز. ءبارiنiڭ ايتاتىنى - بالا-شاعا، قىزمەتiنiڭ قامى نەمەسە كەلە جاتقان مەرەيتويى سياقتى سەبەپتەر. جالپى، سiز قالاي ويلايسىز، زيالىلىقتىڭ قاعيداسى قالاي بولۋى كەرەك؟

- ەڭ اۋەلi زيالى دەگەن كiم؟ وسىنى بiز ءالi انىقتاي الماي ءجۇرمiز. قازiر «زيالى» دەسەك، جوعارى وقۋ ورنىن بiتiرگەن، قالتاسىندا بiر مە، ەكi مە، تiپتi ءۇش ديپلومى بار، كوستيۋم-شالبار كيiپ، گالستۋك تاققان، قولتىعىندا پاپكاسى بار، شاشى-قاسى رەتتi, بiر ايەلi, بiر-ەكi بالاسى بار الەۋمەتتiك توپ كوز الدىمىز­عا كەلەدi. زيالىنىڭ انىقتاماسى، ولشەمi وسى ما؟ جوق. بiز زيا­­­لى دەگەندi لاتىننىڭ «ينتەلليگەنت» ءسوزiنiڭ اۋدارماسى رە­تiن­دە قولدانىپ، سولاي قابىلداپ كەت­تiك. ال ينتەلليگەنت «وقى­عان، ساۋاتتى» دەگەن ۇعىمدى بiلدiرەدi. ال بiزدiڭ قازاق تiلiن­دەگi «زيالى» ءسوزiنiڭ اۋقىمى ودان الدەقايدا كەڭ. ماسەلەن، بiر زامانداردا قازاق اۋىلدارىندا زيالى شالدار بولعان، ولاردىڭ ديپلومىن بىلاي قويىپ، كەيبiرەۋiنiڭ سا­ۋاتى دا بولماعان. دەمەك، قازاقتىڭ تۇسiنiگiندەگi «زيالى» دەگەن ۇعىم سانالى، سۇڭعىلا، اڭعارلى، يماندى، ۇياتتى، كiسiلiكتi, كورگەن­دi, ەلشiل، كوپشiل، ادiلەتشiل، شىن­شىل دەگەن قاسيەتتەردiڭ ءبارiن قامتىپ جاتاتىن.

ال بۇگiنگi بiز ايتىپ جۇرگەن زيالىنىڭ بويىنان وسى قاسيەت­تەر تۇتاستاي تابىلا ما؟ وكiنiش­كە قاراي، جوق. بiر كەزدە الدە­كiمدەر: «زيالى قاۋىم - زياندى قاۋىم»، -  دەپ ايتىپ قالىپ ءجۇردi عوي. بۇلايشا كوپكە توپىراق شاشقان دۇرىس بولماس، دەگەنمەن، كiم ايتسا دا، اشىنعاننان، بۇگiنگi «زيالىنىڭ» قى­لى­عىنا كۇيiپ كەتكەننەن ايتقان شىعار. ال وزگە ەلدەرگە قاراپ وتىرساق، ەلدەگi زيالى قاۋىممەن ەسەپتەسپەيتiن بيلiك جوق. ول دەگەنiڭiز بيلiكتiڭ ەلشiلدiگi مەن زيالىنىڭ تەگەۋرiنiن كورسەتەدi. ماسەلەن، جاڭىلماسام، 1996 جىلى بولۋ كەرەك، الماتىدا وتەتiن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ جينالىسىنا رەسەي پرەزيدەنتi بوريس ەلتسين، قحر توراعاسى تسزيان تسزەمين كەلەدi دەپ كۇتiلدi. كەشiكپەي، بەلگiلi سەبەپپەن ەلتسين ەمەس، يگور چەرنومىردين كەلەتiن بولىپتى. وسى حاباردى ەستiگەن قىتاي زيالىلارى شۋلاپ، تسزيان تسزەمينگە: «رەسەي پرەزيدەنتi بارماعان جينالىسقا قحر توراعاسى نەگە بارادى؟» - دەپ حات جازدى. سونان سوڭ تسزيان تسزەمين زيالىلار وكiلدە­رiن قابىلداپ: «مەن شىۇ جينالىسىنان تىس، رەسمي الماتىمەن شەكارا كەلiسiمiنە قول قويۋعا بارامىن»، - دەپ تۇسiنiكتەمە بەردi.

كوردiڭiز بە، ەلدiڭ زيالىلارى ءوز ەلiندەگi بيلiككە قالاي ىق­پالدى؟ ال بiزدە شە؟ وزگەنi قويىپ، ەلشiل، ۇلتشىل، مەملە­كەت­شiل بولۋعا تيiس اقىن-جازۋشىلاردىڭ ءوزiنiڭ باسى بiرiكپەي­دi. ەگەر قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلەرi - 700-دەن استام  قالامگەر و باستا-اق ەلدiك، ۇلت­تىق مۇددەگە قاتىستى بار ماسەلەدە بiراۋىزدى بولىپ، بي­لiك­كە بەلسەندi تۇردە ىقپال ەتiپ وتىرعان بولسا، ەلدە ءدال قازiرگi­دەي سوراقىلىق ورىن الماعان بولار ەدi.

قازiر شىرىلداپ مۇحتار شاحانوۆ، عابباس قابىشەۆ، دۋلات يسابەكوۆ، مۇحتار ماعاۋين (ونىڭ ءوزi شەتەل اسىپ كەتتi), سماعۇل ەلۋباي، ەرنەست تورەحان، سوفى سماتاي، تەمiرحان مەدەتبەك، ءامiرحان مەڭدەكە، نەمiس بولسا دا، قازاق ءۇشiن كۇيiپ-پiسiپ گەر-اعاڭ (گ.بەلگەر) ءجۇر. تاعى كiم بار؟ وسى ساۋساقپەن سانايتىن شاعىن زيالى توپ شىر-شىر ەتەدi... ولاردىڭ تiرلiگi «جالعىزدىڭ ءۇنi, جاياۋدىڭ شاڭى» سەكiل­دi. قالعان جۇرت «قاي جەڭگەنiڭ مەنiكi» دەپ ۇيiندە جاتىر. سوندا نە، بۇلاردىڭ بالا-شاعاسى، قىزمەتi, تiرشiلiگi, مەرەيتويى جوق پا؟ ولارعا اتاق-سىيلىق، وردەن-مەدال، جاڭا پاتەر، جايلى قىزمەت كەرەك ەمەس پە؟ وزدەرiنە بولماسا دا، بالالارىنا بيiك مانساپ، جۇمساق كرەسلو كەرەك ەمەس پە؟ جاي پەندە بوپ ويلاساڭ، ءبارi كەرەك.

بiراق ەلدiڭ بولاشاعى، مەم­لە­كەتتiڭ تاعدىرى قىل ۇستiندە تۇرعاندا، ءوز ەلiندە ءوز حالقىڭ سور­لاپ وتىرعاندا، قالاي عانا، ەگەر ول شىنىمەن دە سانالى ادام بولسا، ءوزiن باقىتتى سەزi­نەدi? قالاي عانا تىنىش ۇيىق­تايدى؟ ونىڭ ۇستiنە، قوعامداعى دەرت-دەربەزدi كورسەتۋ، ەلدە ورىن الىپ وتىرعان كەلەڭسiزدiك­تەردi ايتۋ، بيلiكتiڭ شالىس باسقان تۇسىن ەسكەرتۋ دەگەننiڭ نە جاماندىعى بار؟ بiلە بiلسە، بيلiككە كومەك، ۇلتقا پايدا. مiن ايتقاننىڭ ءبارiن - دۇشپان، كەمشiلiك ايتقاننىڭ ءبارiن - جاۋ كورۋ، تۇپتەپ كەلگەندە، بي­لiك­­تiڭ وزiنە زيان.

- اعا بۋىن زيالىلارداعى وسى بويكۇيەزدiك كەشەگi كەڭەستiك داۋiردەن قالعان قۇلدىق سانانىڭ سارقىنشاعى سياقتى. دەگەنمەن قازiر ءتاۋ­ەل­سiز ەلدە تۇرىپ جاتىرمىز عوي، ۇلت زيالىلارى نەدەن، كiمنەن جاسقانادى؟

- اعا بۋىن زيالىلار قۇل­دىق سانادان ارىلا قويعان جوق. ارينە، ءوزiمدi اقتامايمىن، مەن دە سول بۋىننىڭ وكiلiمiن. ال جاڭابۋىن زيالىعا ۇلتشىلدىق، وتانشىلدىق تاربيە بەرە العان جوقپىز. دەمەك، اعا بۋىن زيالىلارىڭ نەدەن قورقىپ، نەگە جالتاقتايتىنىن ايتتىم. ال جاڭا، جاس بۋىن «وقىعاندارعا» ءبارiبiر. ويتكەنi ولاردىڭ كوبi بوداندىق دەگەننiڭ نە ەكەنiن، ازاتتىقتىڭ قادiرiن، تاۋەلسiزدiكتiڭ قۇنىن بiلمەيدi.

- سiز ەلگە تاۋەلسiزدiكپەن بiر­گە ورالدىڭىز. سودان بەرi دە بiراز جىل ءوتتi. قازاقستاننىڭ iشكi-سىرتقى، قوعامدىق-ساياسي، الەۋمەتتiك جاعدايلارىن كوزبەن كورiپ، كوڭiلمەن توقىپ كەلەسiز... سiزدiڭ ويىڭىزشا، وسى جىلداردا تاۋەل­سiزدiك بiزگە نە بەر­دi?

- تاۋەلسiزدiكتەن كەيiن جەت­كەن جەتiستiگiمiز دەپ اۋىز تول­تىرىپ ايتار ماقتانىشىمىز - كورشiلەرمەن ەل شەكاراسىن بەكiتتiك. استانامىزدى ەلدiڭ ورتالىق وڭiرiنە كوشiردiك. شەتتە جۇرگەن بiراز قانداس باۋىرلار ەلگە ورالدى. ەگەر بۇگiنگi بيلiك ەل iشiندە ورنىققان سوراقىلىقتاردى (مەن اتاپ كەتكەن) جويسا، ساياساتتىڭ باسىم باعىتتارىن ۇلتتىڭ بولاشاعىنا، مەملەكەت مۇددەسiنە قاراي بۇرسا، نۇرسۇل­تان نازارباەۆتىڭ ەسiمi تۇڭعىش پرەزيدەنت رەتiندە جا­ڭا­عى مەن سانامالاپ وتكەن ءۇش ۇلى ەڭبە­گiمەن-اق تاريحقا التىن ءارiپ­پەن جازىلىپ قالار ەدi.

بiراق، وكiنiشكە قاراي، ءوڭ­مەڭ­­دەپ كەلiپ، وزگەلەر ويىنا كەلگەنiن iستەپ جاتسا، شەكارا سىزىعىمىزدى بەكiتiپ العانىمىزدى قايتەيiن! جاڭا استانا جاڭاشا باعىت ۇستانباسا، ۇلت مۇددەسi باياعىسىنشا دالادا قالسا، استانانى كوشiرگەنiڭدi قايتەيiن! قارا قازاق بالاسى ءوز ەلiندە وگەيلiك كورiپ جاتسا، ول وگەيلەرگە شەتتەگi قازاقتى قوسىپ قاڭ­عىرتىپ قويعانىڭدى قايتەيiن!

جالپى، 1991 جىلى 16 جەلتوقسان كۇنi قازاقستان تاۋەلسiز­دiگiن جاريالادى. ەرتەڭiنە 17 جەلتوقساننان باستاپ، قازاق­ستان­عا كەتۋدiڭ قامىنا كiرiستiم. ول كەزدە قىتايدا پاسپورت جاساتۋ، شەتەلگە شىعۋ - قيامەتتiڭ قىل كوپiرiمەن وتكەنمەن بiردەي بولاتىن. سودان نە كەرەك، بiر جىل بويى شاپقىلاپ ءجۇرiپ، 1993 جىلى ناۋرىز ايىندا وت بوپ جانىپ، لاپىلداپ، جۇرەگiمدi اۋزىما تiستەپ، وتانىما - قا­زاقستانىما، استانام - الماتىما جەتتiم. كەلسەم، ءبارi باياعىشا، ءبارi ساپ-سالقىن. ءبارi جىم-جىرت. ەلەۋرەگەن جۇرت، ازاتتىققا ماستانعان، تاۋەلسiزدiككە ماقتانعان ەشكiم كورiنبەيدi. تاڭعالدىم. «ازاتتىق العانىمىز شىن با، وتiرiك پە؟» - دەپ كۇماندانا باستادىم. جينالىس­تار باياعىشا ورىسشا. كوشەدەگi كسرو كوسەمدەرiنiڭ ەسكەرتكiش­تەرi, كوشەلەردiڭ اتتارى - سول قالپى.

سودان نە كەرەك، ازدى-كوپتi زيالى قاۋىمنىڭ، ۇلتجاندى شەنەۋنiك­تەردiڭ اسەر-ىقپالىمەن ميمىرتتاپ بولسا دا، ەپتەپ العا جىلجۋ بولدى. ول كەزدە، بiر ءتاۋiرi, جەردiڭ استى-ۇستiندەگi بايلىقتىڭ ەگەسi مەملەكەت بولاتىن. جۇرت اش بولسا دا ەرتەڭگە دەگەن ۇمiتپەن كۇن كەشiپ جاتتى. بiراق قازاق حالقىنىڭ سان عا­سىرلىق ارمانى دا، اڭساپ-شولدەگەنi دە، تاۋەلسiزدiك العان العاشقى جىلداردىڭ وزiندەگi ەلەڭدەگەن ەرتەڭi دە، كۇتكەن ءۇمiت دە بۇنداي ازاتتىق ەمەس ەدi! تiپتi مەنiڭ iزدەپ كەلگەنiم دە مۇنداي قازاقستان، مۇنداي ازاتتىق ەمەس بولاتىن.

- تاۋەلسiزدiكتiڭ ءدال بۇگiنگi قادiر-قاسيەتiن قالاي باعالايسىز؟ جالپى، بiز شىنايى تاۋەلسiز ەلمiز بە؟

- تاۋەلسiزدiك - تەك جىلى، ءتاتتi, ادەمi ءسوز عانا ەمەس، ۇلت باسىنا قونعان باق! شەتi-شەگi, ولشەمi, باعاسى جوق بايلىق! قاراپ وتىرساڭىز، جەر بەتiندەگi (تاريحتا نەمەسە بۇگiن) توگiلiپ جاتقان قاننىڭ، اعىپ جاتقان كوز جاستىڭ دەنi وسى ازاتتىققا تiكەلەي قاتىستى. ەگەر ازاتتىق، تاۋەلسiزدiك ۇلت ءۇشiن سونشالىق قادiرلi, قاستەرلi, قاجەتتi بولماسا، جۇرتتىڭ سول جولدا قان توگiپ، قۇربان بەرiپ نەسi بار؟!

قازاق تاريحىنداعى كەنەسارى، ماحامبەت، يساتاي، سىرىم، ساۋرىق، تازابەك، ەسەت، ۇزاق، جامەڭكەلەردiڭ وتارشىلدىققا قارسى سوعىستارى، الاش ارىستارىنىڭ ۇلت-ازاتتىققا دەگەن ۇمتىلىسى، كۇرەسi; كەشەگi جەلتوقسان كوتەرiلiسiندەگi جاستاردىڭ توگiلگەن قانى، اققان كوز جاسى... ءبارi, ءبارi دە ازاتتىق ءۇشiن ايقاس، تاۋەلسiزدiك ءۇشiن كۇرەس بولاتىن. مەنiڭشە، بiز تاۋەلسiزدiكتiڭ قۇنىن، قادiرiن ونشا باعالاي الماي جۇرسەك، وعان سەبەپ - ازاتتىق بiزگە ەش­قانداي كۇرەسسiز، قانتوگiسسiز، قۇرباندىقسىز كەلدi. تiپتi بiزدiڭ جۇرتتىڭ iشiندە ازاتتىقتىڭ اۋلامىزعا «ءوز اياعىمەن كiرiپ كەلگەنiنە» قۋانعاندارىنان گورi, كسرو-نىڭ قۇلاپ قالعانىنا نالىعاندار كوبiرەك بولدى.

مiنە، وسى «كوپشiلiك» قاۋىم جيىرما جىل بويى ءوز ۇرپاعىنا ارتتا قالعان «كوممۋنيزم» تۋرالى «جوقتاۋ جىرىن» عانا ايتۋمەن بولدى. ال بيلiك جالپى ەل تۇرعىندارىنا وتارسىزدانۋ، جاس ۇرپاققا وتانشىلدىق تاربيە بەرە المادى. وسىدان بارىپ ويلاساڭ، بۇگiنگi تاۋەلسiزدiكتiڭ، ازاتتىقتىڭ، وتاننىڭ قۇنى­نىڭ، قادiر-قاسيەتiنiڭ نەگە ارزانداپ كەتكەن سەبەبiن وپ-وڭاي تۇسiنە­سiڭ. نانباساڭىز، قازiر اۋىلدى جەرگە بارىپ، كونەكوز قاريالار­عا كەڭەس وداعىنا، ستالينگە، برەجنەۆكە ءشۇبا كەلتiرە­تiن اڭگiمە ايتىپ كورiڭiزشi, سiزدi تاياق­تارىن الا قۋماسا، ماعان كەلiڭiز. وسىدان كەيiن بiزدiڭ قازاققا تاۋەلسiزدiكتiڭ قادiر-قاسيەتi, ازاتتىقتىڭ قۇنى تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ قانداي ءمان-ماڭىزى بار دەپ ويلايسىڭ...

ساباسىنا قاراي پiسپەگi

- قازاقتىڭ بويىنداعى سiز سانامالاعان كەمشiلiكتەردi ۇلى اباي دا ايتىپ كەتكەن ەدi. كەمەڭگەر بار كiنانi قازاقتىڭ وزiنەن كورگەن بولاتىن...

- قازاقتا «ساباسىنا قاراي پiسپەگi, ساقالىنا قاراي iسكەگi» دەگەن ماقال بار. حالىق تا، ونىڭ بيلەۋشiسi دە سولاي. «الما اعا­شىنان الىسقا تۇسپەيدi»، - دەي­دi, تاعى دا سول قازەكەم. ماقال «سابا، پiسپەك، ساقال، iسكەك، الما، اعاش» تۋرالى بولىپ وتىرعانىمەن، بار قۇبىلىس سولاي. حالقى بيلەۋشiسiنە، بيلەۋشiسi حالقىنا ءاماندا ساي، سايكەس بولادى. ارينە، «ساي بولايىن» دەپ بولمايدى، تاريحي، الەۋمەتتiك، ەتنيكالىق، گەنەتيكالىق، سانا-سەزiمدiك، پسيحولوگيالىق، زەردە­لiك، بiراۋىز سوزبەن ايتقاندا، تاريحي قالىپتاسقان ۇلتتىق مەنتاليتەت قاي كەزدە بولسا دا، قازاق بالاسىنىڭ بويىندا ساقتالادى.

وپپوزيتسيالىق پارتيالاردىڭ، تاۋەلسiز باسىلىمداردىڭ سوزiنە نانساق، «تەك نازارباەۆ بيلiكتەن كەتسە، قازاقتىڭ بار ماسەلەسi شەشiلiپ، كەرەمەت ەل بولار ەدiك» دەگەنگە سايادى. جوق، مەن بۇل پiكiرمەن كەلiسپەيمiن! ەرتەڭ نازارباەۆتان كەيiن بيلiككە بازارباەۆ كەلۋi مۇمكiن، بiراق ەل جاعدايىندا، ساياسي جۇيەمiزدە ۇلكەن وزگەرiس، ايتۋلى بەتبۇرىس بولا قويمايدى.

سەبەبi, بiر ەلدiڭ حالقىن كەسەدەگi سۋ دەسەك، ودان بiر قاسىق سۋدى iلiپ الىپ ءدامiن كور، ەكi, ءۇش، ءتورت، بەس، ون، ءجۇز، مىڭ... قاسىق الىپ كور، ءبارiبiر - سول سۋ. سوندىقتان ول سۋدىڭ قۇرامىن وزگەرتۋ، تازارتۋ، ساپالاندىرۋ كەرەك. بiر كەسە سۋدىڭ ساپاسىن وزگەرتۋ، ارينە، وپ-وڭاي ءھام بiر ساتتiك شارۋا. ال حالىقتىڭ قان قۇرامىن، رۋحاني ساپاسىن وزگەرتۋ - عاسىرلاردىڭ اڭگi­مەسi. ول ءۇشiن نەشە بۋىن ۇرپاق اۋىسۋ كەرەك. ۇلتتىق مەنتاليتەت وزگەرۋ كەرەك. ويتكەنi قازاق حالقى ءوز تاريحىندا ەش­قاشان ءوزiن-ءوزi بيلەپ كورگەن ەمەس. حV-XVIII عاسىرلاردا بiزدi حان-تورەلەر (شىڭعىس حان ۇر­پاق­تارى) بيلەدi, XVIII عاسىردان حح عاسىرعا دەيiن ورىس بيلەدi. قارا قازاق جارالعالى تەك بودان، قۇل، قۇتان بولىپ 5 عاسىر عۇ­مىر كەشiپ كەلدi. بۇنداي ەلدەن، بiز سياقتى حالىقتان بۇگiن-ەرتەڭ دەن سياوپيندi, اتاتۇرiك­تi, تاعى باسقا بiرەۋدi iزدەۋ ابەستiك بولار ەدi. وعان ۋاقىت كەرەك.

سول كۇنگە جەتكەنگە دەيiن، iلدالدالاپ ازاتتىقتى امان ساقتاپ تۇرسا، سونىڭ ءوزi - قازاققا ۇلكەن ولجا. «ازاتتىقتى امان ساقتاپ تۇرسا» دەگەندi جايدان-جاي ايتىپ وتىرعان جوقپىن، جالپى، تاۋەلسiزدiك العالى بەرi جيىرما جىلداي ۋاقىت بولدى عوي، وسى ۋاقىتتا قازاقتىڭ بي­لiگi بولسىن، زيالىسى بولسىن، قاراپايىم حالقى بولسىن، جاستارى بولسىن، ازات ەل بولۋعا دا­يىن ەمەس ەكەندiگiن بايقاتتى. بۇگiنگi بiزدiڭ ەلدiڭ جالپى ساياسي-الەۋمەتتiك، مادەني-رۋحاني جاعدايى - سونىڭ سالدارى، جە­مiسi. ەگەر ەل بولامىز دەسەك، بiرiنشi كەزەكتە ۇلتتىق بولمىس­تى جاڭعىرتۋعا كۇش سالۋىمىز كەرەك.

- ول ءۇشiن نە iستەۋ كەرەك؟

- بيلiك باس بولىپ، زيالى قاۋىم جەتەكشi بولىپ، تۇتاس ۇلتتىڭ بويىنداعى كiناراتپەن كۇرەسۋ كەرەك. ۇلتتىق سانا-سەزiمدi, ۇلتتىق مiنەزدi, ۇلتتىق تۇسiنiكتi, بiراۋىز سوزبەن ايتقاندا، قازاق دەگەن ۇلتتىڭ مەنتالي­تەتiن، بولمىسىن ءتۇبiرi­نەن ءوز­گەرتپەيiنشە، باسقا تiرلiك­تiڭ ءبارi «جارتاسقا باردىم، كۇن­دە ايعاي سالدىمنىڭ» كەبi بولماق. ول ءۇشiن تۇتاس زيالى قاۋىم، اسiرەسە اقىندار مەن جازۋشىلار قولدارىنا قالامىن الىپ، تۋعان حالقىنىڭ وي-ساناسى تۋرالى تول­عانسىن. مەنشiك نىسانىنا قاراماستان، بارلىق باق جۋر­ناليستەرi رەسەي جۋرناليس­تە­رiنە جالاڭ ەلiكتەپ، «تاڭعالماڭىز!»، «كەش قالماڭىز!» دەگەن سەكiلدi ەرiككەننiڭ ەرمەگiنە ەل اقشاسىن شىعىنداماي، تۇتاس ۇلتتى ويلاندىراتىن، وياتاتىن ءسوز ايتسىن.

ياعني بۇگiنگi كۇنi قازاققا م.ماعاۋيننiڭ «ۇلتسىزدانۋ ۇرانى»، ت.شاپايدىڭ «قازاقتىڭ جانى» سياقتى، بiر كەزدەگi م.قابانبايدىڭ كوسەمسوزدەرi سەكiلدi دۇنيەلەر كەرەك. ياعني قازاقتىڭ اقىن-جازۋشىلارى بiر مەزگiل ولەڭiن، اڭگiمەسiن، رومانىن قويا تۇرسىن دا، كوسەمسوزگە كوشسiن. ءسويتiپ، قازاق حالقىنىڭ مەنتاليتەتiندەگi بۇگiنگە، تiپتi ەرتەڭگە كەرەك قاسيەت نە؟ جوق نارسە نەمەسە جەتپەي تۇرعان نارسە نە؟ سونداي-اق ۇلت بويىندا قانداي كەرتارتپا، كەسiر-كەساپات مiنەزدەر، قىلىقتار بار؟ سونىڭ ءبارiنiڭ قوياسىن اقتارسىن. قازاقتى سiلكiسiن. جويىلۋ قاۋپi ءتونiپ تۇرعان نەمەسە ەش كiمگە كەرەك ەمەس تiلدە جازعان ولەڭiڭ، رومانىڭ كiمگە ءدارi?! ەگەر شىن ەلiم، قازاعىم دەگەن قالامگەر بولسا، وسىنىڭ ءبارiن جازسىن، مەكتەپتەرگە بارسىن، راديو-تەلەۆيزوردان سويلەسiن.

«ۇرا بەرسەڭ، قۇداي دا ولەدi». بۇل تiرلiك ەرتە مە، كەش پە، ءوز جەمi­سiن بەرەدi. قىسقاسى، تاۋەلسiز ەلدiڭ بولاشاعى، ازاتتىقتىڭ تاعدىرى ءۇشiن، بiرiنشi كەزەكتە اتقارىلار شارۋا - وسى. جوعارىدا ايتتىم عوي، نازارباەۆتىڭ ورنىنا بازارباەۆتىڭ كەلۋiمەن ەشتەڭە شەشiلمەيدi. سوندىقتان قازاق زيالىسى جاپپاي ۇلتتىڭ رۋحاني ساپاسىن كوتەرۋمەن، مەنتاليتەتiنە بەت­بۇرىس جاساۋمەن اينالىسسىن. ەگەر ۇلت مەنتاليتەتi وزگەرمەسە، مىڭ مارتە پرەزيدەنت اۋىستىر، تۇك شىقپايدى. بۇعان كورشi قىر­عىزداردىڭ جاعدايى - جاقسى ءدال­ەل.

- بۇگiنگi جاستاردىڭ ءتار­بيەسi, ادەپ-يباسىنىڭ كوڭiلi­ڭiز­گە تولمايتىنى ءسوز ءلامi­ڭiز­دەن بايقالادى...

- ءدال قازiر قازاق قوعامىندا ءۇش ءتۇرلi الەۋمەتتiك توپ بار. بiرiنشiسi - تاۋەلسiزدiككە قۋانعان، سونىڭ بولاشاعىن، اماندىعىن تiلەپ، سول جولدا ازدى-كوپتi ەڭ­بەك ەتiپ جۇرگەندەر;

ەكiنشiسi - تاۋەلسiزدiك العاندا اسا قۋانا قويماعان، بۇگiندە «ماعان ءبارiبiر» دەگەن تۇسiنiكپەن جۇرگەندەر;

ءۇشiنشiسi - تاۋەلسiزدiكتەن كەيiن ءوسiپ-ونگەن جاستار. الدىڭعى ەكi توپ تۋرالى جوعارى اڭگiمە اراسىندا ايتىپ ءوتتiم. ال جاستار تۋرالى ايتاتىن بولساق، ارينە، ويى وزىق، ساناسى ازات، ەلiم دەپ ەڭiرەپ ءوسiپ كەلە جات­قان جاستار بار.

وكiنiشكە قاراي، ونىڭ سانى وتە از. جۇزدەن ەمەس، مىڭنان بiر ارەڭ-ارەڭ كەزiگەدi. ال بiزدiڭ كوپتەگەن جاس بۋىننىڭ بويىنان ۇلتتىق سانا-سەزiمدi, ءوتانسۇي­گiش­تiكتi, ەلگە دەگەن جانقيارلىق ماحابباتتى بايقاۋ قيىن. كوبi­سiنiڭ جەتسەم دەپ الدىنا قويعان مۇرات-ماقساتى - يەگiنiڭ استى، مۇرنىنىڭ ۇشى. جاقسى جۇمىس، مول اقشا، شەتەلگە كەتۋ ت.س.س.

بۇعان كiم كiنالi? بۇعان جيىرما جىل بويى ءتالiم-تاربيە بەرە ادماعان ءوزiمiز كiنالiمiز. ولار بوداندىقتى كورگەن جوق. بiراق بiزدiڭ ولارعا تۋعان حال­قىنىڭ بودان كەزدەگi كورگەن قورلىق-زورلىعىن ايتىپ، بiرەۋ­گە وتار بولعاننىڭ، قۇل-قۇتان بولعاننىڭ قالاي بولاتىنىن ساناسىنا سiڭiرۋiمiز كەرەك ەدi. ونى جاسادىق پا؟ جاساعان جوقپىز. ايتاتىنىمىز - جوعالىپ كەتكەن جوڭعار. سول سوعىستاعى قابانباي، بوگەنباي، ناۋرىزباي، رايىمبەك ت.ب. باتىرلاردىڭ ەرلiگi. جارايدى، ول دا كەرەك. بiراق نەگە بiز پاتشالى رەسەيدەن، كەڭەس وداعىنان كورگەن قورلىق-زورلىقتى ايتپايمىز؟ كەنەسارىنىڭ ومiرiنەن، ماحام­بەت­تiڭ ەرلiگiنەن، الاش ارىستارىنىڭ ومiرiنەن، حح عاسىرداعى 16 جىل تۋرالى، 20 جىلدارىنداعى ۇجىمداستىرۋ شىندىعى، 32 جىلعى اشارشىلىق جايىندا، 37  جىلعى قىرعىن تۋرالى شىڭعىر­عان شىندىقتى ايتىپ، بiر كينو تۇسiرە الدىق پا؟ جوق!

ۇلى مۇحاڭنىڭ (اۋەزوۆ) «قيلى زامانىن» ەكرانعا شىعارا الامىز با؟ شىعارا المايمىز. وسىدان كەيiن بارىپ، جاستارىمىزدى ەلiڭدi سۇيمەدiڭ، جەرiڭدi سۇيمەدiڭ، تاۋەلسiزدiكتiڭ قادiرiن بiلمەدiڭ دەپ قالاي كiنا­لايمىز؟! وسىنىڭ بارiنە تەك، تەك قانا بيلiك ەمەس، ماناعى مەن ايتقان قازاق ۇلتىنىڭ بويىنداعى كەرەناۋ مiنەز، جاۋاپسىز قىلىق، جاسقانشاق پسيحولوگيا، ۇلت مۇددەسiن ەشقاشان ءوز مۇددە­سiنەن جوعارى قويا المايتىن توعىشارلىق، بيشارالىق سەبەپ بولىپ وتىر.

جالپى، قاي كەزدە، قاي ەلدە بولسا دا، بiلiم مەن تاربيە ادام ءۇشiن قۇستىڭ ەكi قاناتى سەكiلدi. بiز بالاباقشادا، مەكتەپتە، جوعارى وقۋ ورنىندا ءبۇلدiرشiن­دەرگە، جاس ۇرپاققا تاربيە بەرiپ جاتقان جوقپىز. بالاباقشادا بالالارعا كيiز ءۇيدiڭ مودەلiن كورسەتۋمەن، مەكتەپتەردە «قىز سىنىن» وتكiزۋمەن، جوعارى وقۋ ورىندارىندا «جاس وتان» دەپ جار سالۋمەن جاس ۇرپاقتىڭ بو­يىنا، سانا-سەزiمiنە وتانشىلدىق، ۇلتجاندىلىق، ەلدiك ءسۇيiس­پەن­شi­لiك سiڭiرە الامىز با؟ كۇنi بۇگiنگە دەيiن جاس ۇرپاقتىڭ تاربيەسiمەن قازاق ەلiندە ەشكiم اينالىسىپ جاتقان جوق. سەبەبi, بالاباقشاداعى، مەكتەپ­تەگi, جوعارى وقۋ ورنىنداعى تاربيەنiڭ سيقى - اناۋ. بۇعان دا جالاڭ بيلiك ەمەس، قازاقتىڭ وسى سالادا جۇرگەن ۇستازدارى دا كiنالi.

ماسەلەن، وزبەكستاندا تاعدىر تالكەگiمەن بالالار ۇيiنە تۇسكەن، ۇلتى باسقا تاستاندى بالانى وزبەك ەتiپ شىعارۋ ءۇشiن، ونداعى تاربيەشiلەر ەشكiمنiڭ نۇسقاۋىنسىز-اق جانىن سالادى. اتىن وزبەكشە قويادى، تiلiن ءوز­بەكشە شىعارادى. قىسقاسى، قا­نى باسقا بiرەۋدەن «ءجا» دەگەن ءوز­بەك جاساپ شىعارادى. بiزدە شە؟

مەك­تەپكە بارعان «تارىداي» قا­ز­اق بالاسى «تاۋداي» ورىس بولىپ شىعادى. ەندi ءوزiڭiز ويلا­ڭىزشى، مەنiڭ: «قازاق حالقىنىڭ مەنتاليتەتiندە ماسەلە بار»، - دەگەن پiكiرiمە كەلiسەسiز بە؟! دەمەك، «ساسىعان ەتكە بورسىعان ماي»، «ساقالىنا قاراي iسكەگi»، «ونداي قازانعا بۇنداي ءشومiش» دەگەن - وسى.

ورىسشا بiلمەگەن سوڭ، وگەيمiن

- وپپوزيتسياعا دەگەن كوزقاراسىڭىز قالاي؟ كەيبiر ازاماتتار: «قازاقستاندا ناعىز وپپوزيتسيا جوق، بارلارى - بيلiكتiڭ «ءونiمi»، - دەپ ءجۇر. سiز نە ايتاسىز؟

- بيلiكتiڭ ءونiمi بولا ما، باس­قا بولا ما، قازاقستاندا وپپوزيتسيا بار. بiراق ولار دا قازاق قوعامىن مەڭدەگەن دەرتتiڭ دياگنوزىن ءدوپ باسا الىپ جۇرگەن جوق. ياعني ولار بار كiنانi تەك بيلiكتەن عانا iزدەيدi. ۇلتتىڭ ءون بويىنداعى ماسەلەمەن، ۇلتتىڭ رۋحاني حال-كۇيiن جاڭعىرتۋمەن اينالىسپايدى. سايلاۋ كەزiندە عانا اسا بەلسەندi جۇمىس iستەگەن سىڭاي تانىتادى. جاي كەزدە تiپتi قاراپايىم حالىق ولاردى ۇمىتىپ كەتەدi. سوسىن بiرەۋiمەن بiرەۋi قوسىلىپ، ءبولiنiپ، كەيدە ىرىڭ-جىرىڭعا دا ورىن بەرiپ جاتادى. ونىڭ ءوزi كوبiندە قاراپايىم حالىقتىڭ سەنiمiن ءالسi­رەتiپ، كۇدiگiن كوبەيتەدi.

- دۇكەن مىرزا، ءوزiڭiز اقىنسىز، استاناداعى ادەبيەت پەن ونەردiڭ، مادەنيەتتiڭ حالi جايىندا نە ايتاسىز؟

- استانادا ادەبي ورتا جوق دەۋگە بولادى. ساناۋلى عانا اقىن-جازۋشى بار. ولاردىڭ دەنi - مەملەكەتتiك قىزمەتتە. قالعاندارىنىڭ ءوز تiرلiگi وزدە­رiندە. سونىمەن وتە سيرەك وتەتiن اقىن-جازۋشىلاردىڭ مەرەيتويلارى، شىعارماشىلىق كەشتەرi, كiتاپ­تارىنىڭ تۇساۋكەسەرi ت.ب. سياقتى شارالاردىڭ تۇسىندا بولماسا، الماتىداعىداي قايناپ جاتقان ادەبي، مادەني ءومiر جوق.

ال بiر ۋاق گازەت الىپ وقيىنشى دەسەڭ، قازاق تiلiندەگi باسىلىمداردى يتپەن iزدەپ زورعا تاباسىڭ. استاناداعى ۇلتتىق كiتاپ­حا­ناعا ديرەكتور بولىپ جازۋشى راحىمجان وتارباەۆ كەلگەلi بەرi «ماعجان وقۋلارى»، «اۋەزوۆ وقۋ­لارى»، «ايتماتوۆتى ەسكە الۋ كەشi»، ودان باسقا دا بiراز اقىن-جازۋشىمەن كەزدەسۋ وتكiزiلدi. وسى كiتاپحانا سوڭعى كەزدەرi استاناداعى رۋحاني ورتالىققا اينالىپ كەلەدi. بiراق جاي كۇندەرi قازاقستانداعى قاي قالاعا (اۋىل ەمەس!) بارساڭ دا، ءوزiمدi قازاق ەلiندە جۇرگەندەي سەزiنە المايمىن. ايتەۋiر، تومەنشiكتەپ، جاۋتاڭ-جاۋتاڭ ەتەم دە جۇرەم. ويتكەنi ورىسشا بiلمەيمiن. ورىسشا بiلمەگەن سوڭ، باسىمدى كوتەرiپ، كەۋدەمدi كەرiپ جۇرە المايمىن... بiزدiڭ جاعداي - وسى!

- اڭگiمەڭiزگە راقمەت!

اڭگiمەلەسكەن - جۇقامىر شوكە،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 10 (47) وت 10 مارتا  2010 گ.