«امپلۋا دەگەندى بىلمەي كەتكەن اكتەر»

«ونەر» باسپاسىنان كەلەر جىلى تۋعانىنا 80 جىل تولاتىن كسرو حالىق ءارتىسى، ەكى مارتە كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى ىدىرىس نوعايباەۆتىڭ فوتوالبومى جارىق كوردى.

تەاتر ونەرى - بەكزات، دەگدار. دەسەك تە، قاس-قاعىم ءسات. زەينەتىنەن بەينەتى باسىم - ءشۇباسىز. ساحنا قويىلىمى كينو سەكىلدى قايتالاپ كورۋگە كەلمەيدى. قازاق توپىراعىنداعى اكتەرلىك ونەردىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ى.نوعايباەۆتىڭ تا بىردە-ءبىر سپەكتاكلى تاسپاعا باسىلماپتى. ال ءارتىس قاتىسقان تەلەسپەكتاكلدەر ءۇشتى-كۇيلى جوق. 1986 جىلى ازەكەڭ، ءازىربايجان مامبەتوۆ م.اۋەزوۆتىڭ «ابايى» بويىنشا تەلەسپەكتاكل تۇسىرگەن. قايدا قازىر سول «اباي»؟ ۇلتتىق ارنانىڭ التىن قورىندا بولسا، نەگە كورسەتىلمەيدى؟ «الاستالعان اليتەت»، «بۇل شۇعىلادا بولعان»، «بوتاگوز»، «ءومىر سوقپاقتارى»، «اسۋ»، «العاشقى ۇستاز»، «قيلى كەزەڭ»، «قان مەن تەر»، «نان ءدامى»، «جاۋشى»، «قالا قالقانى»، «تولقىندار جاعادا ولەدى»... اكتەر قاتىسقان اتالمىش فيلمدەردىڭ كوپشىلىگىن قازىر، نەگە ەكەنىن، كوگىلدىر ەكراننان كورە الماي ءجۇرمىز. رۋحاني جاداۋلىق وسىندايدان، بارىمىزدىڭ باعاسىنا جەتپەۋدەن، جارقىراتىپ كورسەتە بىلمەۋدەن وربىسە كەرەك. ونىڭ بايىبىنا بارىپ جاتقان كىم بار...

«امپلۋا دەگەندى بىلمەي كەتكەن اكتەر»

«ونەر» باسپاسىنان كەلەر جىلى تۋعانىنا 80 جىل تولاتىن كسرو حالىق ءارتىسى، ەكى مارتە كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى ىدىرىس نوعايباەۆتىڭ فوتوالبومى جارىق كوردى.

تەاتر ونەرى - بەكزات، دەگدار. دەسەك تە، قاس-قاعىم ءسات. زەينەتىنەن بەينەتى باسىم - ءشۇباسىز. ساحنا قويىلىمى كينو سەكىلدى قايتالاپ كورۋگە كەلمەيدى. قازاق توپىراعىنداعى اكتەرلىك ونەردىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ى.نوعايباەۆتىڭ تا بىردە-ءبىر سپەكتاكلى تاسپاعا باسىلماپتى. ال ءارتىس قاتىسقان تەلەسپەكتاكلدەر ءۇشتى-كۇيلى جوق. 1986 جىلى ازەكەڭ، ءازىربايجان مامبەتوۆ م.اۋەزوۆتىڭ «ابايى» بويىنشا تەلەسپەكتاكل تۇسىرگەن. قايدا قازىر سول «اباي»؟ ۇلتتىق ارنانىڭ التىن قورىندا بولسا، نەگە كورسەتىلمەيدى؟ «الاستالعان اليتەت»، «بۇل شۇعىلادا بولعان»، «بوتاگوز»، «ءومىر سوقپاقتارى»، «اسۋ»، «العاشقى ۇستاز»، «قيلى كەزەڭ»، «قان مەن تەر»، «نان ءدامى»، «جاۋشى»، «قالا قالقانى»، «تولقىندار جاعادا ولەدى»... اكتەر قاتىسقان اتالمىش فيلمدەردىڭ كوپشىلىگىن قازىر، نەگە ەكەنىن، كوگىلدىر ەكراننان كورە الماي ءجۇرمىز. رۋحاني جاداۋلىق وسىندايدان، بارىمىزدىڭ باعاسىنا جەتپەۋدەن، جارقىراتىپ كورسەتە بىلمەۋدەن وربىسە كەرەك. ونىڭ بايىبىنا بارىپ جاتقان كىم بار...

ءبىز وسى قازاق ساحناسىندا باتىر تۇلعالى وبرازداردىڭ تۇتاس گالەرەياسىن جاساپ كەتكەن قاھارلى اكتەر ىدىرىس نوعايباەۆتى ۇمىتىپ كەتكەن سياقتىمىز. تالانت بارشاعا ورتاق ەمەس پە؟ تالايلاردى ءتول بالاسىنداي كورگەن قۇشاعى كەڭ الماتى جۇرتشىلىعى، وسىنى ەسكەرسەڭىز ەكەن. نوعايباەۆتىڭ ونەر سۇيگەن حالقىنان باسقا سەنەرى دە، سۇيەنەرى دە جوق. جاراتقان ماڭدايعا جازىپ قويسا، جالعىزدىققا نە شارا؟ كوزىنىڭ تىرىسىندە ەشكىمنەن ەشتەڭە سۇراماعان، ءوز بيىگىندە اسقاقتاپ وتكەن مايتالمان اكتەردىڭ ارۋاعىن تابالدىرىقتا تەلمىرتكەنىمىز، بىزگە، ۇلى اكتەردىڭ ەل-جۇرتىنا جاراسا قويار ما ەكەن؟ جادىمىز ناشار ەكەن عوي. كەشە عانا تەاترعا سىيماي ساڭقىلداپ جۇرگەن ىدىرىستاردى قالاي تەز-اق ۇمىتىپ كەتتى بۇل قازاق؟ ونەردىڭ كيەسى ۇرىپ جۇرمەسىن.

ى.نوعايباەۆتىڭ ءار جىلدارداعى 180-گە جۋىق فوتوسى بىرىكتىرىلگەن، ءالى بوياۋى سىڭە قويماعان فوتوالبومدى قاراپ وتىرىپ، اكتەردىڭ اسەمدىك الەمىنە سۇڭگىپ كەتكەندەيسىڭ. مىنا سۇستى باتىر دا، اڭقاۋلاۋ بوزبالا دا، تىربيعان شال دا، ويلى ينتەلليگەنت تە، جان جاراسى قاتپار-قاتپار جىگىت اعاسى دا - ءبىر-اق ادام دەسە، سەنبەيسىڭ. بىراق شىنى سول. بۇل - ءتۇر، كەلبەتتىڭ سىرتقى قۇبىلۋى عانا ەمەس، جان-دۇنيە، تانىم-تۇسىنىك، پسيحولوگيا وزگەشەلىگى (كوزىنە قارامايسىز با؟!). باسقا سوزبەن ايتقاندا، اكتەردىڭ تەرەڭدىگى، كەڭدىگى، بايتاقتىعى. كەيىپكەرجاندىلىعى. ءجۇز وتىزعا جۋىق ءرول. ەشقايسىسى ءبىر-بىرىنە ۇقسامايدى. ەگور بۋلىچەۆ، كوتىبار، ەسەن، قوبىلاندى، قاراباي، اباي، دانيار، سىبانقۇل، قوسپان، قالەن، ساۋران، پەترۋچچيو، وتەللو، اگابو، استروۆ، مارت تۋيسك... ىدەكەڭ ونەرىنە قازاقتىڭ عانا ەمەس، كۇللى كەڭەستەر وداعىنىڭ كۇرەڭبايلارى ءادىل باعاسىن ەنشىلەپ قويعان. وقىعان سايىن، تاڭداي قاعاسىڭ. «ءىشى جالىن، سىرتى مۇز» باتىر بەينەسى كوز الدىڭا كەلەدى.

«تابيعاتىنان اكتەر بولىپ جاراتىلعان، قانداي ءرول بولسا دا ۇڭىلە قاراستىرىپ، ەرەكشە تانىمدىق سيپات تانىتقان ى.نوعايباەۆ، امپلۋا دەگەندى بىلمەي كەتكەن اكتەر. قاي زاماننىڭ تىنىس-تىرلىگىنە بايلانىستى كەيىپكەر بولماسىن، جان-جاقتى بارلاۋ، تەرەڭ بەينەلەۋ - وعان ءتان شىعارماشىلىق قاسيەت بولاتىن... ى.نوعايباەۆ ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق پاليتراسىندا كورەرمەندەر مەن تەاتر ماماندارىنا، اكتەرلەرگە ۇلگى-ونەگە، ساباق بولار كوپتەگەن ەشكىم كۇتپەگەن، ويلاماعان جاڭالىقتار اشتى».

ب.قۇنداقباەۆ، «سامعاۋ».

«ىدىرىسپەن بىرگە باتىرلار دا كەتتى»

«راسىن ايتساق، نوعايباەۆ كەيىپكەرلەرى سۇيسىنتەدى، ىزالاندىرادى، اياتادى، بىراق، جيرەنتپەيدى. ويتكەنى، نوعايباەۆ ويناعان وڭباعاننىڭ ءوزىنىڭ وبالى بارداي كورىنەدى. اكتەردىڭ ءوز بويىنداعى يماندىلىق، اڭعالدىق، اقپەيىلدىلىك بالا ايۋدىڭ قورباڭىنداي، قولاپايسىز سۇيكىمدىلىق ول ويناعان قاي كەيىپكەرگە دە كورەرمەن تاراپىنان جاقسى ىقىلاس، جاناشىرلىق شاقىرماي قويمايدى. قاشان دا ساحناعا كۇن كوتەرىپ كەلە جاتقانداي جادىراي كىرەتىن نوعايباەۆ جاساعان بەينەلەردىڭ ءىرى بولماۋى، ۇنامدى بولماۋى ەش مۇمكىن ەمەستەي. ول اكتەردىڭ كەسكىن-كەلبەتىنىڭ، تۇلعا-تۇرپاتىنىڭ ىرىلىگىنەن ەمەس، جان دۇنيەسىنىڭ اۋقىمىنان، ادامدىق سۇيكىمىنىڭ مولدىعىنان...». ءا.كەكىلباەۆ، «ساردار».

سوعان قاراماستان، «ىدىرىس - مەنىڭ دوسىم» دەيتىن ادامنىڭ ءوزى «ونىڭ جان-دۇنيەسىنىڭ تەرەڭىنە بويلادىم دەگەن ادامدى كورگەنىم جوق» دەر ەدى. «ول كەي كەزدەرى نەگە تەك وزىمەن-ءوزى بولىپ، اينالاسىنداعىلاردى نەگە جاتسىنىپ، جاتىرقادى، ونداي ساتتەرىندە نەندەي وي كەشتى، ونىڭ جانىن ازاپقا سالعان نەندەي جايتتەر - بۇل ساۋالعا جاۋاپ بەرە الار جان شامالى شىعار. ەڭ دۇرىسى - مۇنداي ازاپتى وي كەشۋلەردىڭ سىرى ونىڭ وزىنە عانا ءمالىم ەدى». شىڭعىس نوعايباەۆ، «اكە».

تۇرمىس-تىرشىلىگىن، جان-دۇنيەسىن ساحناعا سىيلاعان، ونەردى ءومىر دەپ تانىعان ادامدا عانا وسىنداي ۇلى قۇپيا بولادى. ال ىدىرىس ساحنادا قانداي ەدى؟ ارىپتەستەرىنىڭ ەستەلىكتەرىنە كوز جۇگىرتەلىكشى.

ءسابيرا مايقانوۆا: «ش.ايتماتوۆتىڭ «انا - جەر اناسىندا» ول - سىبانقۇل، مەن تولعاناي ءرولىن جاسادىم. سوعىسقا اتتانىپ بارا جاتقان سىبانقۇلدىڭ مەنىمەن: «تولعان...» دەپ قيماي قوشتاساتىن ءساتى بار. ىدىرىستىڭ داۋسىنىڭ ءداپ ءبىر ومىردەگىدەي شىنايى شىعاتىنى سونداي - ەت-جۇرەگىم ەزىلىپ كەتە جازدايتىن. ىدىرىس جاساعان پاۋزا (كىدىرىس) قاشان دا ءوزىن-ءوزى اقتاۋشى ەدى» دەيدى. زامزاگۇل ءشارىپوۆا بىلاي دەيدى: «ىدىرىس - وتەللو، مەن - دەزدەمونا. ەكى كوزى قىپ-قىزىل بولىپ وتتاي جانىپ، جاقىنداپ كەلە جاتقاندا زارەم ۇشىپ، ورنىمنان اتىپ تۇرىپ كەتە جازدايتىنمىن». ساحناداعى ارىپتەسىنىڭ (جانە قانداي ارىپتەسىنىڭ!) ءوزى اكتەر ويىنىنا يلانىپ قالسا، زالداعى كورەرمەننەن ەس كەتكەنى دە!

«اباي» سپەكتاكلىندە ءابىشتىڭ ناۋقاس ەكەنىن بىلەتىن ساتىندە: «قۋاتىم-اي، نە دەيسىڭ؟» دەپ ۇمتىلىپ كەلىپ، مەنى قۇشاقتاعاندا، تاپ ءبىر تۋعان بالاسى ءولىم اۋزىندا تۇرعانداي ءۇنسىز سولقىلداپ كۇڭىرەنۋشى ەدى. وسى ءبىر كورىنىس ءار سپەكتاكل سايىن وزگەشە تۇرمەن، باسقاشا سەزىممەن، شەرمەن قايتالاناتىن. ساحناداعى مۇنداي ساتتەر اكتەردىڭ جۇرەگىن بولشەكتەپ جاتۋشى ەدى. ادىسكە سالمايتىن شىنايى اكتەر ىدىرىس اعانىڭ ءومىرىنىڭ قىسقا بولۋى دا سوندىقتان بولار» دەپ ەسكە الادى مارقۇم رايىمبەك سەيتمەتوۆ.

قازاق تەاترىنىڭ تۇتاس ءداۋىرىن ارقالاعان ءازىربايجان مامبەتوۆ بولسا: «ولجاستىڭ: «يز ەپوسا دجيگيتى مچات، وپازدىۆايا لەت نا تريستا» دەگەنىنە لايىق ەدى ىدىرىس. بولمىس-ءبىتىمى وزگەشە، داۋسى قىرانداي شاڭقىلداعان، كەسەك تۇلعالى ىدىرىس وزىمەن بىرگە ساحنادان كۇندەلىكتى تىرلىكتەن جوعارى تۇراتىن باتىرلىق-رومانتيكالىق قاھارماندارىن دا الا كەتتى. قازىر تەاتر دا، اكتەرلەر دە جۇرتقا جۇمباق، تاڭعاجايىپ قالپىن جوعالتتى» دەپ مۇڭايعان.

«ىدىرىس اعا كوپ سوزگە جوق، تاكاپپار كورىنگەنمەن، ەشكىمدى شەتتەتىپ الالامايتىن. ساحنا جۇمىسشىلارى دا قالجىڭداسا بەرەتىن. «اقان سەرى - اقتوقتى» سپەكتاكلىندەگى مىلقاۋدىڭ اشۋلانعان كەزدە «ءتۇپ-تامىرىمەن قوپارىپ الاتىن» اعاشىن بىردە ساحنا جۇمىسشىسى ءارى قۇرداسى ارۋپ اكباروۆ مىقتاپ شەگەلەپ تاستاپتى... سپەكتاكل كەزىندە مىلقاۋ اعاشتى ءبىر ىرعاپ ەدى، جۇلىنبادى. وتتى كوزىمەن ساحنا سىرتىنداعىلارعا جالت قارادى دا، «ءاۋپ!» دەپ اعاشتى شەگەلەگەن وزگە دەكوراتسياسىمەن قوسا كوتەرىپ الدى»... ءا.راحيموۆ.

سويتسەك، باتىر بولىپ تۋعان، كىل ساردارلاردى سومداۋ ءۇشىن ونەرگە كەلگەن ى.نوعايباەۆ شاپىراشتى ناۋرىزبايدىڭ ۇرپاعى ەكەن. ونىڭ «جەر قوزعالسا قوزعالمايتىن» ەرەكشە تابيعاتىنىڭ سىرى وسىندا. قۇدايبەرگەن سۇلتانباەۆ، ءۋايىس سۇلتانعازين، توقسىن قۇلىبەكوۆ، ليديا كادەنوۆا، مۇرات احمانوۆ - پروفەسسور ىدىرىس نوعايباەۆتىڭ شاكىرتتەر ءتىزىمى مۇنىمەن شەكتەلمەيدى. نوعايباەۆ - كوزى تىرىسىندە-اق اڭىزعا اينالعان اكتەر. ول-ول ما، ساحنا سىرتىنداعى ءجۇرىس-تۇرىسىمەن-اق وزگەلەرگە ۇلگى بولعان، جاسى كىشى ارىپتەستەرىنەن شىعارماشىلىق قۇپياسىن اياماعان شەبەر.

ءۋايىس سۇلتانعازين: «بىردە مىلتىق اتاتىن ەپيزودقا دايىندالدىم. سونى كورگەن ۇستازىم، مىلتىق اتۋدىڭ جيىرما شاقتى ءادىسىن كورسەتىپ بەردى» دەسە، كينو الاڭىنداعى ءىنىسى نۇرجۇمان ىقتىمباەۆ: «ىدەكەڭ سەنى، ياعني پارتنەردى قىسپاقتا جالعىز قالدىرمايدى. ەرىنبەي-جالىقپاي رەپەتيتسيانى بىرگە جاسايدى، اقىل-كەڭەس بەرەدى. ەڭ سوڭىندا سەنىڭ ءرولىڭدى ءوزى ويناپ كورسەتەدى» دەپ ەسكە الادى. «نان ءدامى» فيلمىندە تۇسىرىلىمدەر اياقتالادى دەگەن كۇنى ى.نوعايباەۆتىڭ كەيىپكەرى - كەمەلوۆتىڭ ءماتىنى جاڭاشا جازىلدى. توبە شاشىمىز تىك تۇردى. از دەگەندە 8-10 كۇندىك جۇمىس! ىدىرىس اعا ءبىراز دايىندالدى دا، تۇنگى تورتتەر كەزىندە پاۆيلونعا تارتىپ وتىرىپ، ءبىر-ەكى اپتالىق جۇمىستى ەش مونتاجسىز، قايتالاۋ-ءدۋبلسىز ءتۇسىرىپ شىقتى» دەيدى ول تاعى بىردە.

«تۇعىرى بيىك تۇلعا» دەگەن ەستەلىك كىتاپتان الىنىپ وتىرعان بۇل ۇزىندىلەر اكتەردىڭ بار بولمىسىن ءتۇسىندىرىپ بەرمەسە دە، ۇجىمدىق پورترەتىنە ەسكيزدەر بولا الادى عوي دەپ ويلايمىز. ىدىرىس نوعايباەۆتىڭ ومىرىنەن، ونەرىنەن تەرەڭىرەك سىر تارتۋ ءۇشىن فاريدا اپاي شارىپوۆاعا جولىققان ەدىك...

فاريدا ءشارىپوۆا، كسرو حالىق ءارتىسى:

- ونەردىڭ قوس جۇلدىزى، بارشا ارىپتەستەرى قىزىعا دا قىزعانا قارايتىن ەكى اكتەر قالاي قوسىلعان ەدى؟

- وتەللونىڭ «ونا مەنيا زا مۋكۋ پوليۋبيلا، يا ەە زا سوسترادانە» دەيتىن ءسوزى بار. ءبىزدى قيىنشىلىق قوسقان شىعار. ءبىر-بىرىمىزگە وڭ-سولىمىزدى تانىپ قالعان، ءومىردىڭ اششى-تۇششىسىن تاتىپ كورگەن كەزىمىزدە جولىقتىق. ستۋدەنت شاعىمىزدا تەاتردان شىقپايتىنبىز، ورىن جوق بولسا، باسپالداققا وتىرىپ ويىن كورەتىنبىز. بۇل - ىدىرىستاردىڭ ناعىز گەروي بولىپ جۇرگەن كەزى. «فارحاد - شىرىنداعى» فارحاد ەدى، قىران كوزدى، قىر مۇرىندى، بۇيرا شاشتى، اپاي ءتوس، كەڭ ماڭداي ساحنا سۇلتانىنا عاشىق بولماۋ مۇمكىن ەمەس-ءتى. رومانتيكالىق ستيلدە قويىلعان تاماشا سپەكتاكل بولاتىن، حاديشا بوكەەۆا مەحمەنەبانۋدى، شولپان جانداربەكوۆا شىرىندى مۇسىندەسە، نۇرمۇحان ءجانتورين مەن ىدىرىس نوعايباەۆ فارحادتى سومدادى. داۋسى قانداي ەدى! «ە-ە-ي، تەمىرتاۋ!» دەگەن كەزدە بۇكىل تەاتر جاڭعىرىپ كەتەتىن. «سۇيىسپەنشىلىك - ەكى ادامنىڭ ءبىر-بىرىنە قاراۋى ەمەس، ءبىر باعىتتا قاراۋى» دەيدى عوي. ءبىزدىڭ جان-دۇنيەمىزدى شىعارماشىلىق دانەكەرلەپ تاستادى. تەاترعا كەلگەنىمدە ش.ايتماتوۆتىڭ «ءجاميلاسىن» بەردى. مەن ءجاميلا، ول دانيار... ءبىزدى قوسقان سول سپەكتاكل.

- ەستەلىكتەردەن «ىدىرىس سىرىن بەرمەيتىن، جۇمباق جان ەدى» دەگەندى ءجيى وقيمىز. ول ءسىز ءۇشىن دە جۇمباق پا ەدى؟

- وتە تۇيىق ادام بولاتىن. ىشكى تولقىنىستارىن، ازاپتى تولعانىستارىن ەشكىمگە اشا بەرمەيتىن. ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ ونەرىمىزدى قادىر تۇتتىق. قانداي جاعدايدا دا سۇراق قويىپ، قازبالاي بەرمەيتىنمىن. ونى تالعاردا دۇنيەگە كەلدى دەپ ءجۇر، شيلىكەمەر دەگەن سەلودا تۋعان. نەبارى ءبىر جاسىندا اكەسى قايتىپ، شەشەسى قارا جۇمىس ىزدەپ الماتى توڭىرەگىنە كەلگەن. ونىڭ بالالىق شاعى كازاچيا دەگەن كىشكەنتاي كوشەنىڭ بويىندا ءوتتى (قازىر جەتىسۋ كوشەسى). سول مىجىرايعان كىشكەنتاي ءۇي ءالى كۇنگە دەيىن بار. قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ساقا اكتەردىڭ ىزدەۋشىسى، جوقتاۋشىسى تابىلماعانى جانىما باتادى. «مەنىڭ ەرىم سونداي ەدى» دەپ مەن ەشكىمنىڭ تابالدىرىعىن توزدىرا المايمىن. مەن ايتسام، ىدىرىستىڭ ارىپتەسى، ونەرىنىڭ قۇدىرەتىن سەزىنگەن ساحنالاسى رەتىندە عانا ايتا الامىن. قالادا ى.نوعايباەۆتىڭ ەسىمىنە ءبىر مەكتەپ بەرىلسە، شاعىن مۋزەيىن جاساساق دەگەن ارمانىم بار. تەاترمەن تۇراقتى بايلانىستا بولسا، سول مەكتەپتەن ىدىرىستاي تالانتتار ءونىپ شىقپاسىنا كىم كەپىل؟ مەنىڭ 60 جىلدىعىمدا ارەڭ دەگەندە ىدىرىستىڭ اتىنا ءبىرىنشى الماتى مەن ەكىنشى الماتىنىڭ ورتاسىنداعى، ادام بالاسى باسپايتىن جەردەن كىشكەنتاي كوشە بەردى. تالعاردىڭ تۇبىندە قاروي دەگەن اۋىلدان شاعىن مەكتەپ بەردى. مۋزەيىن جاسايىق دەپ نەشە رەت شاقىردىق، ديرەكتورىنا ەشتەڭە كەرەك ەمەس. «اكەمە نەگە بيۋست قويدىرمايسىڭ؟» دەپ بالام ۇرسادى. مەنىڭ قولىمدا نە بار؟..

- اعانىڭ تەلەسپەكتاكلدەرىنە ىزدەۋ سالىپ كوردىڭىز بە؟

- كينوستۋدياعا دا، كينەماتوگرافيستەر وداعىنا دا ايتتىم. باسقا نە قايران قىلارىمدى بىلمەي وتىرمىن.

- ىدىرىس اعانىڭ اكتەرلىك ەرەكشەلىگى نەدە دەپ ويلايسىز؟

-  ول جانر تاڭدامايتىن. گروتەسك، تراگەديا، كومەديا، دراما، ليريكالىق دراما - ءبارىن ويناعان. شاكەن اعادان كەيىن وتەللو مەن پەترۋچچيونى، قاليبەك قۋانىشباەۆتان كەيىن اباي مەن مىلقاۋدى، سەركە قوجامقۇلوۆتان كەيىن قارابايدى الدى. ەل ەسىندەگى، ەل جۇرەگىندەگى وسى وبرازداردىڭ ۇدەسىنەن شىعىپ قانا قويماي، ونىڭ بارىنە ءوز كوزقاراسىمەن كەلۋ مىندەتى تۇردى. قارابايدى مۇسىندەگەن كەزدە ساحناعا بۇكىرەيىپ، داۋسىن قارلىقتىرىپ شىعاتىن. گوبسەك دەڭگەيىندەگى گروتەسكىلىك وبراز جاسادى. «ايمان-شولپاندا» باسىباردى ساحنالاعاندا، جاساندى اتقا ءمىنىپ، وسقىرتىپ وينايدى. سونداعى كۇلگەنىنىڭ ءوزى جىلقىنىڭ كىسىنەگەنىندەي ەدى. ىدىرىستىڭ باسىبارى ناعىز باتىر ەدى... قازىر ساحناعا قارايمىن، ءبىر كەزدەگى ىدەكەڭ كەيىپكەرلەرى تىم بەيشارا بولىپ بارادى. وتىز جاسىندا ابايدى وينادى. ەسەن، باسىبار - وڭشەڭ «جىندىلاردى» ويناپ جۇرگەن اكتەر ءۇشىن ابايداي سالماقتى، تەلەگەي-تەڭىز پاراساتتى تۇلعاعا «ءوتۋ» وڭاي دەيسىڭ بە؟ ق.قۋانىشباەۆ فيلوسوفتى وينادى، ىدەكەڭنىڭ شاكىرتى ب.ءابدىلمانوۆ اقىندى وينادى. ال ىدىرىستىڭ ابايى كۇرەسكەر بولىپ شىقتى. ال «اباي» تەلەسپەكتاكلىنە ءتۇسىپ جۇرگەندە، ءتىپتى تۇسكى اس ىشپەي جۇمىس ىستەدى. ءۇزىلىس بولا قالعاننىڭ وزىندە جاپسىرىلعان ساقال-مۇرتىمدى ءبۇلدىرىپ الامىن دەپ، ءنار سىزباي وتىرىپ الاتىن. اتتەڭ، ناعىز باتىرلاردى وينايتىن كەزىندە كەتىپ قالدى. «جاۋشىعا» تۇسكەندە اتتان قۇلاپ، اياعىن سىندىرىپ الدى. سوندا دا اياعىن گيپستەپ قويىپ، كينوعا ءتۇسۋىن جالعاستىرىپ ءجۇردى. كەيىن دە گيپسىمەن ءجۇرىپ «شىڭعىس جۇزگەندى جاقسى كورەدى» دەپ، ءبىزدى قاپشاعايعا اپارىپ كەلەتىن. جانكەشتى ەدى. سويتسەك، اياعىنا عانا ەمەس، ومىرتقاسىنا زاقىم كەلىپتى. ونى ءبىز بىلمەگەنبىز. سول جەردەن باستالعان دەرت بۇكىل دەنەگە جايىلدى. ىدىرىس وتە فاكتۋرنىي اكتەر ەدى، گريم سالساڭ، تانىماستاي وزگەرىپ كەتەتىن. ازەكەڭ: «بۇل «يديوتتان» كەز-كەلگەن وبرازدى شىعارۋعا بولادى» دەپ كۇلىپ وتىراتىن.

- الىپ اكتەر تۇرمىستا قانداي ادام ەدى؟

- بولمىسىنان سابىرلى كىسى عوي. جيىرما سەگىز جىل جۇپتاسىپ ءوتىپپىز. ءىرى سپەكتاكلدەردى دايىنداپ جۇرگەن كەزىمدە بار اۋىرتپاشىلىقتى وزىنە الاتىن. مەن دۋبلياجعا كەتىپ قالسام، دايىنداپ كەتكەن استى ىشپەي، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن كۇتىپ وتىراتىن. تالعامى جوعارى ەدى، كىرپياز، اسەم كيىنەتىن. ماشينە قويۋ ءۇشىن شىقسا دا گالستۋگىن تاعىپ شىعاتىن. مەيرام سايىن جاڭا كوستيۋم الاتىنبىز. گاسترولگە شىقساق، ەكى شابادانمەن بارامىز. «تاس سالىپ قويعانسىڭ با؟» دەپ ماعان رەنجيدى عوي باياعى. بارعان سوڭ: «انا كوستيۋمىم قايدا، مىنا كوستيۋمىم قايدا؟» دەپ ەسىڭدى شىعارادى. ءبىز قاي ۋاقىتتا دا بىرگە بولدىق. تەاتردا دا، ۇيدە دە، دەمالىستا دا. ءىشى-باۋىرىڭا كىرىپ تۇرعان دوستارىمىز دا از ەدى، ءبىر-بىرىمىزگە سۇيەۋ بولىپ، ەكەۋمىزگە عانا ءتان ءوز الەمىمىزدە ءومىر سۇردىك. مارقۇم ازەكەڭ ىدىرىستى «ناعىز دوسىم» دەپ وتىراتىن. تەاترعا شەت ەلدەن قوناق كەلسە، مىندەتتى تۇردە ءبىزدىڭ ۇيگە اكەلەتىن. ىدىرىس بىرەۋگە سەنسە، وزىندەي سەنەتىن. كوڭىلى قالسا، كورمەي كەتەتىن. جان بالاسىن عايباتتاۋدى بىلمەيتىن، كىشىپەيىل ەدى. وزىنەن جاسى كىشى ارىپتەستەرى: ءاسانالىنى اسانباي دەسە، رايىمبەكتى رايىمبەك نوعايباەۆيچ، ءسابيتتى ساكە دەپ اتايتىن. البومنىڭ مۇقاباسىنا «جاۋشى» فيلمىندەگى بوگەنبايدان كورىنىس بەرۋدى ءجون كوردىك. سەبەبى ىدەكەڭ ىلعي دا قولىن كەۋدەسىنە باسىپ سويلەيتىن، ونىڭ بولمىسىندا وسىنداي كىشىپەيىل قيمىلدار كوپ بولاتىن. ويتكەنى مەملەكەتىنە، حالقىنا ادال ەدى.  سوسىن، ىدىرىس ناعىز قازاق بولاتىن. كسرو حالىق ءارتىسى ماعان ءبىر جىل بۇرىن بۇيىرعان. سوندا ىدىرىس ۇيدەن شىقپاي قويدى. ويتكەنى ءوز دەڭگەيىن بىلەدى عوي. تەاترداعى ارىپتەستەرى: «ىدىرىس، قوناەۆقا كىرەيىك» دەپ تەلەفون سوعادى. سوندا: «بارساڭدار، وزدەرىڭ بارىڭدار، قاتىنىمنان قالىپ قالدىم دەپ باسشىعا بارۋعا نامىسىم جىبەرمەيدى» دەدى.

-  ىدەكەڭنىڭ شىعارماشىلىق زەرتحاناسى كوز الدىڭىزدا ءوتتى عوي. قانداي قۇپيالارىن باسا ايتار ەدىڭىز؟

- ول قاشان دا وي ۇستىندە ەدى. سويتسەم، وبرازدارىنا تولعاتىپ جۇرەدى ەكەن عوي. نۇرمۇحان اعا ءجانتورين تەاتردان كەتىپ قالعاندا ءبىراز جىل قينالىپ قالدى، كوپكە دەيىن جالعىزسىراپ ءجۇردى. ويتكەنى قاسىندا ونىمەن تەڭ تۇسەتىن، كەيدە اسىپ تۇسەتىن، ونەر جارىستىراتىن باسەكەلەس تابىلماي قالدى. ونەردە وسىرەتىن باسەكەلەستىك كەرەك ەكەنىنە سول كەزدە كوزىم جەتتى.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

ءاسيا باعداۋلەتقىزى، «الماتى اقشامى»، 27-اقپان، 2010 ج