قر تەرريتورياسىنداعى بارلىق باق وكىلدەرىنە
قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى
ج. تۇيمەباەۆتىڭ نازارىنا
اتىنا زاتى ساي ما؟
(مەملەكەتتىڭ تايانىشىنا قاۋىپتى، رۋحاني ازعىنداۋدىڭ
الدىن الايىق اعايىن....)
قوعامنىڭ دامۋ بارىسى ونداعى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان حالىقتىڭ ساياسي مادەنيەتى مەن ءبىلىم دەڭگەيىنە بايلانىستى ەكەندىگى تابيعي زاڭدىلىق. وسى قاعيداعا يلانساق وندا بۇگىن تاڭدا وقىتىپ، ءبىلىم بەرىپ جاتقان جاستارىمىز ياعني كەلەشەك ۇرپاق الەمدەگى وزگە دە وزىق ەلدەردەگى ءبىلىم ساپاسىنان قالىسپاۋى كەرەك. ونداي دارەجەگە جەتۋگە بىزدە بۇگىندە مۇمكىنشىلىكتەر دە جوق ەمەس، بارشىلىق. تەك سول مۇمكىنشىلىكتەردى حالىق، ۇلت مۇددەسىنە باعىتتاۋعا شامالارى جەتپەيتىن، كەڭەستىك «تاربيەمەن ۋلانىپ تۇسىنىگى وزگەرگەن» كەرتارتپا، مانسابىنان ايىرىلىپ قالماۋ جولىن عانا ويلاپ، ول جولدا ارتىنداعى «مىقتىلارىنا» ارقا سۇيەپ بىلىمدىلەرگە قيانات جاساۋدى ادەتكە اينالدىرعاندار اسىرەسە جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ازايماي وتىر.
رەسپۋبليكاداعى ءبىلىم ساپاسىن جاقسارتۋ قاجەتتىگىن ەلباسىمىز ۇنەمى ايتىپ كەلەدى. ءال-فارابي اتىنداعى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ 75 جىلدىق مەرەكەسىندە سويلەگەن سوزىندە دە ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىنا ۇلكەن ءمان بەرىپ، ونى دەرەۋ جاقسارتۋدى تاپسىردى. «قازاقستانعا، اسىرەسە، قازاق ۇلتىنا ينتەلەكتۋالدىق رەۆوليۋتسيا جاساۋ كەرەك!»
قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى
ج. تۇيمەباەۆتىڭ نازارىنا
اتىنا زاتى ساي ما؟
(مەملەكەتتىڭ تايانىشىنا قاۋىپتى، رۋحاني ازعىنداۋدىڭ
الدىن الايىق اعايىن....)
قوعامنىڭ دامۋ بارىسى ونداعى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان حالىقتىڭ ساياسي مادەنيەتى مەن ءبىلىم دەڭگەيىنە بايلانىستى ەكەندىگى تابيعي زاڭدىلىق. وسى قاعيداعا يلانساق وندا بۇگىن تاڭدا وقىتىپ، ءبىلىم بەرىپ جاتقان جاستارىمىز ياعني كەلەشەك ۇرپاق الەمدەگى وزگە دە وزىق ەلدەردەگى ءبىلىم ساپاسىنان قالىسپاۋى كەرەك. ونداي دارەجەگە جەتۋگە بىزدە بۇگىندە مۇمكىنشىلىكتەر دە جوق ەمەس، بارشىلىق. تەك سول مۇمكىنشىلىكتەردى حالىق، ۇلت مۇددەسىنە باعىتتاۋعا شامالارى جەتپەيتىن، كەڭەستىك «تاربيەمەن ۋلانىپ تۇسىنىگى وزگەرگەن» كەرتارتپا، مانسابىنان ايىرىلىپ قالماۋ جولىن عانا ويلاپ، ول جولدا ارتىنداعى «مىقتىلارىنا» ارقا سۇيەپ بىلىمدىلەرگە قيانات جاساۋدى ادەتكە اينالدىرعاندار اسىرەسە جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ازايماي وتىر.
رەسپۋبليكاداعى ءبىلىم ساپاسىن جاقسارتۋ قاجەتتىگىن ەلباسىمىز ۇنەمى ايتىپ كەلەدى. ءال-فارابي اتىنداعى ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ 75 جىلدىق مەرەكەسىندە سويلەگەن سوزىندە دە ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىنا ۇلكەن ءمان بەرىپ، ونى دەرەۋ جاقسارتۋدى تاپسىردى. «قازاقستانعا، اسىرەسە، قازاق ۇلتىنا ينتەلەكتۋالدىق رەۆوليۋتسيا جاساۋ كەرەك!»
ەلباسى ءوزىنىڭ جىل باسىنداعى حالىققا جولداۋىندا: «ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى ساپالى ءبىلىم بەرۋدى ارتتىرۋىمىز قاجەت» دەپ اتاپ كورسەتكەنى بارشامىزعا ايان. سولاي بولا تۇرسا دا ول مىندەتكە نەمقۇرايدى قاراپ كوزبوياۋشىلىققا سالىنعان جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ باسشىلارى بۇگىندە ازايماي وتىر. ونىڭ ىشىندە ەڭ سوراقىسى سول پرەزيدەنتتىڭ ءوزى ۇلتتىق مارتەبە بەرىپ، باسشىلارىن ءوزى تاعايىنداعان ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ماسەلەسى كەرى كەتىپ، جەڭ ۇشىنان جالعاسقان كۇشتەر تاراپىنان قاتتى قارسىلىققا ۇشىراۋدا.
جاستارىمىزعا ساپالى ءبىلىم، سانالى تاربيە بەرۋ ماقساتىن كوزدەگەن پرەزيدەنتىمىز كەيبىر ۋنيۆەرسيتەتتەرگە «ۇلتتىق» مارتەبە بەرىپ، ساپالى ءبىلىم العان بولاشاق مامانداردى دايارلاۋدى تاپسىرىپ، جوو باسشىلارىنا ءوزى سەنىم ارتىپ تاعايىنداعان ەدى. ال سودان بەرى ەكى جىلداي ۋاقىت بولدى، بىراق ونىڭ ناتيجەسى ءالى كورىنە قويعان جوق. حالىق ايتسا قالت ايتپايدى... ونداعى قانداستارىمنىڭ العان ساپاسىز بىلىمدەرىنە قىنجىلامىن. قازىرگى كەزەڭدەگى قازاق ەلىنىڭ كەلەشەگى - جاستارىنىڭ ءبىلىم ساپاسى مەن تاربيەسىنە كوپشىلىك سەكىلدى الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، ول ويىممەن بولىسكىم كەلەدى.
بۇگىندە قر پرەزيدەنتى جۇرگىزىپ وتىرعان ساليقالى ساياساتقا بوگەت جاساپ، مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر ءتوندىرىپ وتىرعان، ءوز زالالىن كۇننەن - كۇنگە كۇشەيتىپ كەلە جاتقان قۇبىلىستىڭ ەڭ قاۋىپتىلەرىنىڭ ءبىرى - ول جوعارى وقۋ ورىندارىن جايلاپ العان "سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ" شەگىنەن شىعىپ اسقىنۋى. جوعارى بيلىكتە ەلباسىنىڭ اتىنا كولەڭكە تۇسىرەتىن "مىقتىلارعا" سۇيەنگەن كەيبىر جوعارى وقۋ ورىنىنىڭ (جوو-نىڭ) باسشىلارى ۇلت مۇددەسىن ءوز مۇددەلەرىنەن تومەن قويىپ، تەك بايۋدى ماقسات تۇتقان ماڭايىنا ءوزى سياقتى نەوپوتيزمەن "اۋىرعان" تامىر-تانىستارىن جيناپ الىپ قوعامنىڭ دەموكراتيالىق دامۋىنا كەدەرگى جاساۋدا. مۇنداي "سىبايلاستىق، جەڭ ۇشىنان جالعاسۋ" ارقىلى ارەكەت ەتۋ قازاق قوعامى ءۇشىن وتە قاتەرلى قۇبىلىس. ەلباسى قازاق ەلىن الەمدىك وركەنيەتتى 50 مەملەكەتتىڭ قاتارىنا جەتكىزۋ جولىندا تەر توگىپ جۇرگەندە، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ساپاسىز ءبىلىم، جاعىمسىز-جات تاربيە بەرۋمەن شەكتەلۋى ۇلتقا جاسالعان قاستاندىق، ءارى پرەزيدەنت جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتقا قارسى شىعىپ ىشتەن ءىرىتۋ ارەكەتى دەپ بىلەمىن ءوز باسىم.
وسىنداي ارەكەت جاستاردىڭ ساياسي مادەنيەتىنىڭ، ءبىلىم ساپاسىنىڭ قۇلدىراۋىنا اكەلدى. پىكىر ايتىپ كەمشىلىكتەردى تۇزەتەيىك دەپ جازساڭ بولدى جاۋ بولىپ شىعا كەلەسىڭ. سەن نەگە تىنىش جۇرمەيسىڭ دەيدى. نەگە ولاي جۇرە المايتىنىمنىڭ سەبەبىن امەريكانىڭ ايگىلى جازۋشىسى مارك تۆەننىڭ «ەگەر مەن ءوز ەلىمنىڭ ساياسي كيىمىنىڭ توزعانىن كورە تۇرا ونى توزدى دەپ ايتپاسام، وندا مەن ەلىمنىڭ وپاسىز ساتقىنى بولار ەدىم» دەگەن ءسوزىن جاۋاپ رەتىندە كەلتىرەم. الەمگە ايگىلى جازۋشى بولماسام دا، ءوز ەلىمنىڭ پاتريوتتى رەتىندە مەن دە تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ كەپىلى بولاتىن جاس ۇرپاقتىڭ ساپالى ءبىلىم الۋىنا وتە مۇددەلىمىن. جوعارى وقۋ ورىنىنىڭ باسشىلارى سىزدەر دە سول مۇددەدەسىزدەر عوي دەپ ويلايمىن. وندا وسىنداي پىكىر ايتقان پاتريوتتى نەگە قۋدالاپ، جاماناتتى قىلۋعا قۇمارسىزدار...
جاس ۇرپاققا ءبىلىم بەرۋدە مەملەكەتتىلىكتىڭ تايانىشىنا قاتەرلى قاۋىپ اكەلەتىن ساپاسىز وقىتۋدى بولدىرماۋ جولىندا مىنا قاعيدانى ۇستانعانىمىز ابزال. ول «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى» دەگەن بارشاعا ءمالىم، ەشكىمگە ابىروي اپەرمەيتىن، ءباربىر ءتۇبى ءبىر شىندىعى اشىلاتىن قاۋىپتى جاعداي.
وقىرمان قاۋىم دۇرىس تۇسىنەر دەگەن نيەتپەن، زامان تالابىنا ساي ادال ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن كوپتەگەن ۇستازدارعا باسىمدى يە وتىرىپ، تەك ءوزىمنىڭ كوزىم كورگەن، بىلەتىن «كەرەمەتپىز دەپ كەۋدەسىن قاعاتىندار» تۋرالى سىن پىكىر ايتۋعا تۋرا كەلىپ تۇر. ويتكەنى ولاردىڭ سانى كۇنەن-كۇنگە كوبەيە تۇسۋدە. وندايلار ق.ساتباەۆ اتىنداعى قازۇتۋ-ءنىڭ قوعامدىق پاندەر كافەدراسىندا دا از ەمەس ەكەن.
سولاردىڭ ءبىرى ساياساتتانۋ سەكتسياسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى سىرلىباەۆا حانىم-عىلىمي دارەجەسى جوق، ءوزى سەكتسيا مەڭگەرۋشىسى (قانداي قاسيەتى ءۇشىن عىلىم دوكتورلارىمەن كانديداتتارىنا باسشىلىق جاسايدى؟ ونى وسى قىزمەتكە قويعان باسشىلار عانا بىلەدى. قيسىن قايدا?) دوتسەنتتىك اتاق الۋ ءۇشىن ساياساتتانۋ پانىنەن جازعان وقۋ-ادىستەمەلىك ماتەريالدارى، دايىنداعان تەست سۇراقتارى ساۋاتسىز جازىلعان، وندا ساياسي قاتەلەر مەن كەشىرىلمەيتىن تەوريالىق كەمشىلىكتەرگە تولى. سيللابۋس 73-بەتتەن تۇرادى، ونىڭ 52-بەتىندە 200-دەن استام ءارتۇرلى قاتەلەر ءورىپ ءجۇر، ونى قۇراستىرۋشىلار عىلىمي دارەجەلەرى جوق پرورەكتور ل.سىدىقوۆ، ر.سىرلىباەۆا، ەرماحان قالمىرزاەۆ، ا.يۆاشوۆ ال بۇل وقۋ-ادىستەمەسىنە قازاقشا پىكىر جازعان، نە جازعانىن ادام ءتۇسىنىپ بولمايتىن ساۋاتسىز شاتپىراقتىڭ يەسى، مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن بيىل 2010 جىلى «ۇزدىك وقىتۋشى» سىيلىعىن «جەڭىپ» العان ر.م.ماجيدەنوۆا ەكەنىنە، تاڭدانباڭىزدار? وسىلاي ساپاسىز بىلىمگە جول بەرگەندەردى نەگە ەكەنىن بىلمەدىم، پرورەكتورلار ش.بايىسبەكوۆ پەن ل.سىدىقوۆ مىرزالار قىزعىشتاي قورعايدى؟
جالپى كافەدرادا ءوز ماماندىعى بويىنشا دايىندىقتارى جەتپەي جاتسا دا، 3-4 پاننەن (ساياساتتانۋ، پسيحولوگيا سوتسيولوگيا، پەداگوگيكا) قاتار ساباق بەرەتىن «امبەباپ» جانە ونىڭ بىرەۋىندە تولىق مەڭگەرە الماعان قوعام مەن مەملەكەتتى ايىرا المايتىن اناپياەۆا گاۋحار، ستۋدەنتتەرگە سەميناردا سۇراق قويا المايتىن تۇسىپبەك ارمان، زەينەتكەر عىلىمي دارەجەسى جوق لابورانت ك.كاپەەۆا سەكىلدى «سۋپەر» پوليتولوگتار دا بارشىلىق. وسى وقىتۋشىلاردىڭ ءبىلىم دارەجەسى تۋرالى پىكىر بىلدىرگەنىم ءۇشىن ەكى پرورەكتور ماعان 1937-38 جىلدارداعى ادىستەردى قولدانۋدا. ستۋدەنتتەرگە وسىنداي وقىتۋشىلار قانداي ءبىلىم بەرەدى، كەرىسىنشە وسى كافەدرادا 15 جىل قىزمەت ەتكەن ساياساتتانۋدان عىلىم كانديداتى، ءبىلىمدى مامان، زاڭگەر وسپانوۆتى ق.، ءبىلىم ءمينيسترىنىڭ №949 بۇيرىعىن بۇزىپ ل.سادىقوۆ پەن ش.بايىسبەكوۆ قاساقانا كونكۋرستان وتكىزبەگەن. (ونى كافەدرا مۇشەلەرى امانداسپايسىڭ دەپ ايىپتاپ، جابىلعان) كافەدراداعىلاردىڭ 80 پايىزعا جۋىعى جوعارىدا ەسىمدەرى اتالعان 30 جىلدان استام وسى ۋنيۆەرسيتەتتە ىستەپ سىبايلاسىپ العان ەكى پرورەكتوردىڭ تامىر-تانىستارى. ءوزىن فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ «دوكتورى» سانايتىن، ل.سادىقوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن «عىلىمي ەڭبەك جازىپ» جۇرگەندەر 14 شاقتى، بىراق قانشا جىل وتسە دە ءالى ەشقايسىسى قورعاعان ەمەس. ول ىزدەنۋشىلەردىڭ الدى 70 - جاسقا جەتىپ قالدى.
ەسكى باسقارۋ ادىسىنە ابدەن اككىلەنگەندەر پرەزيدەنتتىڭ باستاماسىنا سابوتاج جاساپ، ساپالى ءبىلىم بەرۋدى تالاپ ەتكەن وقىتۋشىلاردى قۋدالاۋ ادەتتەرىن قويماي كەلەدى. مۇنداي ادىسكە ماشىقتانعاندار «نۇر وتان» حالىقتىق-دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ مۇشەلەرى بولىپ تابىلاتىن الماتىداعى ق. ساتباەۆ اتىنداعى قازۇتۋ-ءنىڭ، سول جەردە 30-40 جىل باسشى قىزمەتتەن تۇسپەي كەلە جاتقان پرورەكتورلارى شىنىباي بايىسبەكوۆ پەن لۇقپان سىدىقوۆتار. پرورەكتور ل.سىدىقوۆ مىرزا فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى عىلىمي دارەجەسى بولماسا دا ءوزىن عىلىم دوكتورىمىن دەپ سانايدى. فيلوسوفيا پانىنەن كانديداتتىق مينيۋمۋم (ەمتيحان) الادى، سول «ەڭبەگى» ءۇشىن قوسىمشا جالاقى الادى. ول قۇجاتتارعا ءوزىن فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور دەپ قول قويادى. ال بۇل قۇجات رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى مارتەبەسى مەن ءمانى بولعاندىقتان وعان قول قويعان ادام ۆاك-تىڭ پروفەسسورى بولۋى ءتيىس قوي. وسىلاي حالىقتى الداۋ «نۇر وتان» حالىقتىق-دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ مۇشەسىنە لايىقتى ما؟ وسى جالعان «عىلىم دوكتورى» قول قويىپ ەمتيحان تاپسىرعان اسپيرانتتاردىڭ، ىزدەنۋشىلەردىڭ ءبارىنىڭ قۇجاتتارى لەگيتيمسىز.(زاڭسىز) بۇل زاڭسىزدىقتى بىلە تۇرا ءبىرىنشى پرورەكتور ش.بايىسبەكوۆ جەڭ ۇشىنان جالعاسۋ ادىسىمەن وسى كۇنگە دەيىن بۇل قىمىستى جاسىرىپ كەلەدى.
بۇل پرورەكتور ءوز بيلىگىن جۇزەگە اسىرۋدا ۇنەمى ادىلەتسىزدىككە جول بەرىپ، ونى سىبايلاستىق ارقىلى تىندىرادى. ۇلتتىق مارتەبەسى بار وقۋ ورنىنىڭ ءبىرىنشى پرورەكتورىنىڭ قر زاڭدارىن بۇلاي ورەسكەل بۇزۋ ارەكەتى «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەتىندىگى نەگە ەسكەرىلمەيدى. ش. بايىسبەكوۆ باسقارعان قازۇتۋ- ءنىڭ عىلىمي-مەتوديكالىق كەڭەسى، وزىمەن 30 جىل بىرگە قىزمەتتەس، قوعامدىق پاندەر كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى چاتىبەكوۆانىڭ 2009 جىلى باسىلىپ شىققان «كازاحستان ۆ XVIII - پەرۆوي پولوۆينە XIXۆۆ» دەگەن باسىنان اياعىنا دەيىن پلاگيات وقۋ قۇرالىنا تىكەلەي قولداۋ كورسەتىپ، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قارجىسىنا سىبايلاسۋ ارقىلى باستىرتىپ بەرگەن.
قازىردە قازاقستاندا جۇرگىزىلىپ جاتقان نەسيەلىك (كرەديتتىك) وقۋ جۇيەسىنىڭ ساپاسى ەشبىر سىن كوتەرمەيدى، ول بارىپ تۇرعان كوزبوياۋشىلىق. مۇنداي كوزقاراس جالعىز مەنىكى عانا ەمەس، بۇل پىكىردى رەسپۋبليكانىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كوپتەگەن وقىتۋشى-پروفەسسورلارى قولداپ وتىرعان جايى بار. تەست تاپسىرۋ پروتسەسى ونىڭ وتكىزىلۋ تەتىكتەرى كوزبوياۋشىلىققا نەگىزدەلگەن. ءار توپتاعى ستۋدەنتتەردىڭ 100 پايىزى دا تەستەگى بەرىلگەن 40 سۇراققا دا «دۇرىس» جاۋاپ بەرەتىن كورىنەدى. مۇنداي «ساپالى» جاۋاپتىڭ سىرى سوندا، ستۋدەنتتەردىڭ ءبارى تەست جاۋابىن الدىن-الا بىلەتىندىگىنەن كورىنەدى، نەمەسە مەملەكەتتىك قۇپيا بولىپ ەسەپتەلەتىن وسى قۇجاتتى زاڭسىز اشىق قولدانىپ، وعان شپارگالكا دايارلاپ ونىسىنىڭ قىلمىس ەكەنىنە ەش قىمسىنباي پايدالانۋدى ادەتكە اينالدىرعان. وسىلاي «كەرەمەت» جوعارى ناتيجەگە جەتەتىن تەستىلەۋدى بىلەتىن ستۋدەنتتەردىڭ كوبى مۇلدەم ساباققا قاتىسپايدى، سەسسيا كەزىندە عانا كەلەدى جانە اۋىردىق دەپ ءمورى بار جالعان دارىگەرلىك انىقتامالار الىپ كەلەدى. ولاردا، ءبىلىم ەمەس «ديپلوم» عانا كەرەك دەگەن كوزقاراس قالىپتاسقان. سەمينار جۇرگىزەتىن وقىتۋشىلار مەن «ءتىل تابىسسا» بولدى، سەمەسترلىك رەيتينگ باللىن قويدىرىپ الىپ جۇرە بەرەدى. جاپپاي ەتەك العان مۇنداي قۇبىلىس ءبىلىمى جوق، وندىرىسكە قاجەتسىز مامانداردى كوبەيتۋدە. ەگەر مۇنى دەرەۋ توقاتپاسا، وندا بۇل جاعداي مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتەر توندىرەتىن دۇلەي كۇشكە اينالاتىن بولادى.
بيىل قىسقى سەمەستردە «قازاقستان تاريحى» پانىنەن قازۇتۋ-ءنىڭ 4 كۋرسىنىڭ 2884 ستۋدەنتى تەست ادىسىمەن «مەملەكەتتىك ەمتيحان تاپسىردى» ناتيجەسى الەمدىك سەنساتسيا تۋعىزاتىن جاڭالىق بولدى، ونىڭ 99 پايىزى ەڭ جوعارى كورسەتكىش بالل (5 باعا) الدى. ارينە شپارگالكا ارقىلى. مەملەكەتتىك ەمتيحان مارتەبەسى بولا تۇرا، وندا مەملەكەتتىك كوميسسيا بولعان جوق، 300 ورىندىق ۇلكەن اۋديتوريالاردا تەك 1-2 كەزەكشى وقىتۋشى بولدى. ولار بۇل ءپاننىڭ ماماندارى ەمەستەر. بۇل جەردە كەز-كەلگەن ەڭبەككە اقى تولەنۋى ءتيىس دەگەن تالاپ بۇزىلدى، كەزەكشىلەر ەڭبەكتەرىنە اقى تولەنبەدى.
بولماعان مەملەكەتتىك كوميسسياعا توراعا رەتىندە قول قويماعانىم ءۇشىن ماعان ەكى مارتە (28.12.2009ج جانە 03.02.2010ج) جالعان ايىپ تاعىپ بايىسبەكوۆ مىرزا ماعان سوگىس جانە قاتاڭ سوگىس بەردى. تەست سۇراقتارىندا (300 سۇراقتان تۇرادى) «قازاقستان تاريحىنىڭ» ەڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرى قامتىلماعان، جارتى تاقىرىبى جوق ياعني وتە ساۋاتسىز جاسالعان.
ستۋدەنتتەرگە مەملەكەتتىك ەمتيحاننىڭ بيلەتتەرىنىڭ سۇراقتارىن الدىن - الا بەرەدى. ال بۇل جەردە مەملەكەتتىك ەمتيحان، مەملەكەتتىك قۇپيا قۇجاتتار قاتارىنا جاتاتىنى ەسەپكە الىنبايدى.
قازاقستان تاريحى پانىنەن تەست سۇراقتارى سول كۋرستى تولىق مەڭگەرۋ تالابىنا ساي جاسالۋى كەرەك. ال قازۇتۋ-ءدىڭ بيىلعى 4 كۋرس ستۋدەنتتەرىنە ارنالىپ جاسالعان تەست سۇراقتارى بۇل تالاپقا ساي بولماي شىقتى ونى جاساعاندار تاريحي وقيعالاردى، مەكتەپ وقۋشىلارىنا ارنالعان وقۋلىقتارىنداعىداي بالەن جىلى، بالەن بولدى دەگەن داتامەن عانا شەكتەگەن. ەگەر تەست قۇراۋشىلار وسىلاي ساۋاتسىزدىق كورسەتىپ، ۇلتتىڭ ۇلى تۇلعالارىن ەلەمەسە، تاريح تورىنەن ويىپ تۇرىپ ورىن بەرمەسە، قازاقتىڭ بولاشاعى نە بولماق تەك كۇڭگىرتتەنە بەرمەك. بولاشاعىمىز بۇلىڭعىر قازىرگى جاعدايدا ءار قازاق ازاماتى، جاس مەملەكەتىمىزدىڭ تۇعىرىن نىعايتۋعا، وركەنيەتتى ەلدەر دارەجەسىنە جەتۋگە ۇلەس قوساتىنداي سانالى شىنايى ءبىلىم الۋى ءتيىس. بۇل جولدا «اتتىڭ جەمىن جەپ، تايدىڭ ءجۇرىسىن جۇرۋگە» بولمايدى.
ۇلتتىق مارتەبەسى بار ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قوعامدىق پاندەر كافەدراسىنداعى 63 وقىتۋشىنىڭ 29-نىڭ عىلىمي دارەجەسى جوق. ۋنيۆەرسيتەتتەگى وقىتۋشى كادرلاردى ىرىكتەۋدە 2004 جىلعى 18 قاراشاداعى ءبىلىم ءمينيسترىنىڭ №949 بۇيرىعى باسشىلىققا الىنبايدى. كەرىسىنشە نەوپوتيزم ادىسىمەن شەشۋگە جول بەرىلگەن.
سىبايلاس جەمقورلىق پەن جەڭ ۇشىنان جالعاسۋ، بۇگىندە قازاقستان مەملەكەتىنىڭ جاندى، بۋىنىنا ەنىپ، ونىڭ ونە بويىن كەۋلەپ الۋعا ابدەن تاياعانىن سەزگەن، ەگەر بۇل دەرتتى تاراتۋشى «قۇرتتى» دەرەۋ جويماسا جاعدايدىڭ ناسىرعا شاباتىنىن «نۇر وتان» حالىقتىق-دەموكراتيالىق پارتياسى ەسكەرىپ، جالپى ءبىلىم بەرۋ مەن عىلىم سالاسىنا ەرەكشە نازار اۋدارسا دەگەن حالىقتىڭ تىلەگى بار.
جوعارى دا اتالعان كەمشىلىكتەر تۋرالى ەسكەرتكەنىمدە، باسشىلار وعان پىسقىرىپ تا قارامادى، كەرىسىنشە وزدەرىنە تاۋەلدى ادامداردان «كوميسسيا» قۇرىپ ءوزىمدى مازاق ەتىپ ەكى رەت سوگىس بەرگىزدى. ويتكەنى سىبايلاسقان توپقا ادىلەتتىلىك تۋرالى ايتۋ مۇمكىن ەمەس، تەك وسى باعىتتا پرەزيدەنت تاپسىرماسىن ءىس جۇزىنە اسىرىپ جاتقان پارتيانىڭ عانا قولىنان ول زاڭسىزدىقتى توقتاتۋ كەلۋى مۇمكىن، ەگەر ولاردىڭ حالىققا جار سالىپ جاتقاندارى راس بولسا، سوندىقتان وزدەرىڭىزدى تاعى دا باق ارقىلى حاباردار ەتىپ وتىرمىن.
جىل بويى ماعان سىرتىمنان جالعان جالا جابىلىپ، جازىقسىز قۋدالاۋعا (رەپرەسسياعا ) ۇشىرادىم. جازىعىم، ساپالى ءبىلىم بەرۋدى تالاپ ەتكەنىم. جوعارىدا اتالعان قاتەگە تولى سيللابۋسپەن وقىتپادى دەپ ايىپ تاعىپ، ستۋدەنتتەر اتىنان ارىز ۇيىمداستىرىپ تا كوردى. ساياساتتانۋ پانىنەن جاسالعان تەست سۇراقتارىنىڭ دۇرىس جاۋابى ساياسي قاتەگە تولى. وندا پرەزيدەنت 7 جىلعا سايلانادى، پارلامەنت ماجىلىسىندە 67 دەپۋتات بار جانە ت.ب. سوراقى ەسكىرگەن فاكتىلاردى دا ۋنيۆەرسيتەت باسشىلارى كورە تۇرا جاۋاپتى ادامدار-چاتىبەكوۆا مەن سىرلىباەۆالاردى قورعاپ جاپقىزىپ تاستادى. ونى دالەلدەيتىن فاكتىلار بار. بىراق وعان مۇمكىنشىلىك بەرمەي زاڭسىز زورلىق جاساۋدا.
مەن ەسەن سلامعازىۇلى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ۆاك-تىڭ پروفەسسورى (9 جىل بولدى) رەسپۋبليكادا العاش ەكى پاننەن «قازاقستان تاريحى» 2009 جىلى. (500 بەت) مەن «ساياساتتانۋدان» 2005 جىلى (230 بەت) جاڭا كرەديتتىك جۇيەگە ساي وقۋلىق جازعان (ول وقۋلىقتارمەن رەسپۋبليكا وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى وقيدى) رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى لەكتور، شەت ەلدە حالىقارالىق ساياساتتانۋ مەكتەبىن بىتىرگەن 150-گە جۋىق ماقالا، 5 مونوگرافيانىڭ اۆتورى. قر-نىڭ جوعارعى بيلىگىنىڭ ءۇش تارماعىنىڭ ەكەۋىندە (پارلامەنتتە، ۇكىمەتتە) قىزمەت ىستەگەن جالپى 36 جىلدىق ەڭبەك تاجىريبەم بار. ا.بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى «ساڭلاق» اۆتور مەدالىنىڭ يەگەرى. ەشۋاقىتتا سوگىس الىپ كورمەگەن ۇستازبىن.
21.02. 2010 ج.
ەسەن سلامعازىۇلى
تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،
پروفەسسور
