باكيەۆتىڭ ۇلى رەيدەرلىك ادىسپەن تارتىپ العان ءوز بانكىمدى قايتارىپ العىم كەلەدى

بىشكەك. 15 ءساۋىر. قازتاگ - ديليارام اركين. قىرعىزستاندا كەزەكتى توڭكەرىس جالعاسۋدا. ازىرگە زاڭسىز بولىپ ەسەپتەلەتىن جاڭا ۇكىمەتتىڭ العاشقى شەشىمدەرىنىڭ ءبىرى - كلاسسيكالىق سحەما بويىنشا ەل قارجىسىن باقىلاۋ تۋرالى قاۋلى شىعارۋ بولدى. بەيسەنبى كۇنى قىرعىزستاننىڭ ۇلتتىق بانكى بانكتەردىڭ كاپيتالىن باقىلاۋ جانە اكتيۆتەرىن ساقتاۋ ماقساتىمەن رەسپۋبليكانىڭ بەس كوممەرتسيالىق بانكىنە ۋاقىتشا اكىمشىلىك ەنگىزدى.

كەز-كەلگەن توڭكەرىستىڭ باسقا ءبىر ەرەكشەلىگى مەنشىك ءبولىسۋ بولىپ تابىلادى. كورشى مەملەكەتتە بۇل پروتسەسس قارقىن الىپ كەلەدى. بۇل نەگىزىنەن 2005 جىلداعى «قىزعالداق» توڭكەرىسى كەزىندە بيلىككە كەلگەندەردىڭ رەيدەرلىك باسىپ الۋ ارەكەتتەرىنىڭ ۇمىتىلا قويماعانىنا بايلانىستى دەگەن پىكىر بار.

سول كەزدە زارداپ شەككەندەردىڭ كوبى بەس جىل بۇرىن جوعالتىپ العاندارىن قايتارامىز دەپ وتىر، ولار بۇگىن بيلىكتەن الاستاتىلعان قىرعىزستان پرەزيدەنتى قۇرمانبەك باكيەۆتىڭ كىشى ۇلى - ماكسيمنىڭ ءوز مەنشىكتەرىن رەيدەرلىك جولمەن قالاي تارتىپ العانىن ەگجەي-تەگجەي ايتىپ بەرۋگە دايىن.

باكيەۆتىڭ ۇلى رەيدەرلىك ادىسپەن تارتىپ العان ءوز بانكىمدى قايتارىپ العىم كەلەدى

بىشكەك. 15 ءساۋىر. قازتاگ - ديليارام اركين. قىرعىزستاندا كەزەكتى توڭكەرىس جالعاسۋدا. ازىرگە زاڭسىز بولىپ ەسەپتەلەتىن جاڭا ۇكىمەتتىڭ العاشقى شەشىمدەرىنىڭ ءبىرى - كلاسسيكالىق سحەما بويىنشا ەل قارجىسىن باقىلاۋ تۋرالى قاۋلى شىعارۋ بولدى. بەيسەنبى كۇنى قىرعىزستاننىڭ ۇلتتىق بانكى بانكتەردىڭ كاپيتالىن باقىلاۋ جانە اكتيۆتەرىن ساقتاۋ ماقساتىمەن رەسپۋبليكانىڭ بەس كوممەرتسيالىق بانكىنە ۋاقىتشا اكىمشىلىك ەنگىزدى.

كەز-كەلگەن توڭكەرىستىڭ باسقا ءبىر ەرەكشەلىگى مەنشىك ءبولىسۋ بولىپ تابىلادى. كورشى مەملەكەتتە بۇل پروتسەسس قارقىن الىپ كەلەدى. بۇل نەگىزىنەن 2005 جىلداعى «قىزعالداق» توڭكەرىسى كەزىندە بيلىككە كەلگەندەردىڭ رەيدەرلىك باسىپ الۋ ارەكەتتەرىنىڭ ۇمىتىلا قويماعانىنا بايلانىستى دەگەن پىكىر بار.

سول كەزدە زارداپ شەككەندەردىڭ كوبى بەس جىل بۇرىن جوعالتىپ العاندارىن قايتارامىز دەپ وتىر، ولار بۇگىن بيلىكتەن الاستاتىلعان قىرعىزستان پرەزيدەنتى قۇرمانبەك باكيەۆتىڭ كىشى ۇلى - ماكسيمنىڭ ءوز مەنشىكتەرىن رەيدەرلىك جولمەن قالاي تارتىپ العانىن ەگجەي-تەگجەي ايتىپ بەرۋگە دايىن.

«ىستىق-كول» ينۆەستبانكىنىڭ بۇرىنعى باسقارما توراعاسى بولوت بايكوجوەۆ - سول كەزدە ءبىرىنشى بولىپ زارداپ شەككەندەردىڭ ءبىرى.  قازىرگى ۋاقىتتا ول بىشكەكتىڭ اۋداندىق سوتىنا باكيەۆتەر اۋلەتىنىڭ وزىنە كەلتىرگەن مورالدىق جانە ماتەريالدىق شىعىننىڭ ورنىن تولتىرۋ تۋرالى ارىز بەرىپ، كوممەرتسيالىق بانكتى تولىعىمەن وزىنە قايتارۋدى تالاپ ەتتى.

ب. بايكوجوەۆ بانكتىڭ وزىنەن قالاي تارتىپ الىنعانى تۋرالى قازتاگ تىلشىسىنە ايتىپ بەردى. اگەنتتىك بۇل وقيعاعا قاتىستى قارسى جاقتىڭ پىكىرىن ازىرگە بىلە الماي وتىر. اگەنتتىك وسى سۇحباتتى تاراتا وتىرىپ، ب. بايقوجوەۆ ايتىپ بەرگەن دەرەكتەر مەن قورىتىندىلاردىڭ بارلىعىن قىرعىزستاننىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تەكسەرەتىنىن اتاپ كورسەتەدى. قازتاگ قازىرگى جاعدايدى پايدالانىپ، ۇقساس ارەكەتتەر جاساۋعا تىرىسۋى مۇمكىن ادامدارعا وسى سۇحبات ەسكەرتۋ بولار دەپ ۇمىتتەنەدى.

- مەملەكەتتە بيلىك كۇشپەن اۋىسقاندا مەنشىك ءبولىسۋ بولاتىنى بەلگىلى. قىرعىزستانداعى «قىزعالداق» توڭكەرىسى كەزىندە دە وسىلاي بولعان دەسەك، جالعان ءسوز ايتپاس ەدىك. قازىر سول تۋرالى ايتاتىن كەز كەلگەن سياقتى...

- 2005 جىلى باكيەۆتەر وتباسى «قىزعالداق» توڭكەرىسى كەزىندەگى حالىقتىڭ نارازىلىعىن پايدالانىپ، ادامداردىڭ بيزنەسىن اشىق تۇردە تارتىپ الا باستادى.

توڭكەرىستەن كەيىن بىشكەك ءۇش كۇنگە جانە ءۇش تۇنگە توناۋشىلاردىڭ قولىنا بەرىلدى. سول توناۋشىلىقتى قۇرمانبەك باكيەۆتىڭ ۇيىمداستىرعانى قازىر تۇسىنىكتى بولدى. باكيەۆتىڭ جاقتاستارى قىلمىستىق قۇرىلىمداردىڭ قاتىسۋىمەن بيلىكتى باسىپ الىپ، كەيىن ولارعا وسىلايشا اقى تولەدى.

بىراق اشىق قىلمىستىق وقيعالار دا بولدى.

2005 جىلدىڭ 23 ناۋرىزى قارساڭىندا باكيەۆتىڭ ءىنىسى - جانىش قىرعىزستان ۇلتتىق بانكىنىڭ جالال-ابادتاعى فيليالىن توناپ كەتكەنىن كوبى بىلەدى. شىعىن كولەمى 22,5 ملن سومدى قۇرادى. قوعام بۇل ماسەلەنى بىرنەشە رەت كوتەردى، بىراق پرەزيدەنتتىڭ اعاسىن جاۋاپقا تارتۋ ءۇشىن كۇش جەتپەدى.

ول كەزدە جانىش باكيەۆ جانە بولاشاق ىشكى ىستەر ءمينيسترى مولدومۇسا كونگانتيەۆ ۇلتتىق بانكتىڭ جالال-ابادتاعى فيليالىنىڭ باسشىسىن ءوز كابينەتىنە شاقىرىپ، فيليالدىڭ قويماسىندا ساقتاۋلى جاتقان اقشانىڭ كولەمىنە قىزىعۋشىلىق تانىتقان. ازاپتاۋ ادىسىمەن ولار وزدەرىنە قاجەت اقپاراتتى العان. 2005 جىلدىڭ 23 ناۋرىزىنا قاراعان ءتۇنى قىلمىستىق الەمنىڭ مۇشەلەرى، ءىىم-ءنىڭ، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ (ۇقق) قىزمەتكەرلەرى ماسكا كيىپ، بانك عيماراتىنا باسىپ كىردى. دانەكەرلەۋشى اپپاراتتىڭ كومەگىمەن بانكتىڭ سەيفتەرى اشىلىپ، ۇرلانعان اقشا «كاماز» كولىگىمەن اكەتىلدى. 2005 جىلدىڭ 24 ناۋرىزىندا قىرعىزستاننىڭ ۇكىمەت ءۇيىن زورلىقپەن باسىپ الۋ شاراسىنا قاجەت كريمينال وسى قارجى ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلدى.

وسى وپەراتسيالاردىڭ ءبارىن جانىش باكيەۆ پەن مولدومۇسا كونگانتيەۆ باسقارعان.

2005 جىلدىڭ ناۋرىزىنداعى وقيعالاردان كەيىن ۇلتتىق بانكتىڭ جالال-ابادتاعى فيليالىنىڭ بۇرىنعى مەڭگەرۋشىسى توناۋشىلىق تۋرالى تەلەديدار ارقىلى رەسمي تۇردە حابارلادى. ول وزىنە قىسىم كورسەتىلگەنىن، ءتىپتى كوزىن قۇرتپاق بولعاندارىن، ونىڭ ءوزىن جانە وتباسىن ءساتتى جاعداي عانا قۇتقارىپ قالعانىن ايتىپ بەردى. ونى ءولتىرۋ تۋرالى تاپسىرىس بەرىلگەن كيللەر بانكيردىڭ تانىسى بولىپ شىققان، ول: «قاشىپ، جاسىرىنۋعا ءتيىسسىڭ، قاراڭدى كورسەتپە. بىزگە كۋاگەرلەر كەرەك جوق» دەگەن ەكەن.

ال 2005 جىلى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدان كەيىن باكيەۆ پەن ونىڭ وتباسى مەملەكەتتىك جانە جەكە مەنشىكتى باسىپ الۋ پروتسەدۋرالارىنا كىرىستى. اقاەۆتارعا تيەسىلى مەنشىكتىڭ ءبارىن باكيەۆ اۋلەتى مەن ونىڭ جاقتاستارى تارتىپ الدى.

باكيەۆتەر بيلىك قۇرعان كەزەڭدە جوگوركۋ كەنەشتىڭ بىرنەشە دەپۋتاتىنىڭ، تانىمال ساياساتكەرلەر مەن جۋرناليستەردىڭ كوزى قۇرتىلدى. جالعان قىلمىستىق ىستەر بويىنشا ە. بولەكباەۆ، ي.يساكوۆ، س.ارعىنباەۆتار تۇرمەگە قامالدى. كوپ ادام قىرعىزستاننان قاشۋعا ءماجبۇر بولدى. جوعارىدا اتالعان قىلمىستاردىڭ ءبارىن پرەزيدەنتتىڭ وتباسى جاساعان.

ول كەزدە ءبىرىنشى بولىپ مەنىڭ ينۆەستبانكىم - «ىستىق-كول» زارداپ شەكتى. ماكسيم باكيەۆ بيزنەستى تارتىپ الۋدىڭ ءداستۇرلى ءادىسىن پايدالاندى، ول «قالتاسىنداعى» سوت جۇيەسىنە جۇگىندى. ولار سوت تارتىبىمەن مەنى داۋىس بەرۋ قۇقىعىمنان ايىردى. كونستيتۋتسياعا قارسى سوت شەشىمى مەنىڭ قاتىسۋىمسىز، سىرتتاي شىعارىلدى.

كەيىن تۇندە بانك عيماراتىنا قىلمىسكەرلەر، بىشكەكتىڭ اۋداندىق ءىىب باستىعىنىڭ ەكى ورىنباسارى كەلىپ، ەسىك-تەرەزەلەرىن بۇزىپ، بانكتى باسىپ الدى.

وسى وقيعادان كەيىن بانكيرلەر م. باكيەۆكە قارسىلىق كورسەتۋدەن تارتىنىپ، بيزنەستەرىن ءوز ەرىكتەرىمەن بەرە سالاتىن بولدى.

- مۇنداي «ەرىكتى» تۇردەگى مەنشىكتەن باس تارتۋ نەمەن اياقتالدى؟

- كوممەرتسيالىق بانكتەر ماكسيم باكيەۆتىڭ لاس اقشاسىن جۋاتىن كىر جۋعىش مەكەمەگە اينالدى. مىسالى، تەك «تابىلعا» ينۆەستيتسيالىق كومپانياسى 2009 جىلى قىرعىزستاننىڭ ناقتى ىشكى جالپى ونىمىنەن اساتىن اينالىمىن كورسەتتى. بۇعان نە دەۋگە بولادى؟ ماكسيم باكيەۆتىڭ بارلىق جالعان فيرمالارىن تەكسەرسەڭىز، ولاردىڭ اينالىسى قازاقستان مەن وزبەكستان سىندى مەملەكەتتەردىڭ ىشكى جالپى ونىمىنەن دە اسىپ كەتۋى مۇمكىن. مۇنداي اقشامەن 500 مىڭ ادامدى ەمەس، بۇتىندەي ارميانى ۇستاۋعا بولادى.

بانكتەردى رەيدەرلىك تارتىپ الۋ قىرعىزستاننىڭ ۇلتتىق بانكىنىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارىنىڭ ارالاسۋىمەن جۇرگىزىلگەنى بىزگە بەلگىلى. ۇلتتىق بانك توراعاسى مارات الاپاەۆ وسى قىلمىستىق وپەراتسيالارعا قاتىسى بار. ول مارات باكيەۆتىڭ جاقىن دوسى. م. الاپاەۆ «باكاي» بانكىنىڭ توراعاسى بولعان كەزدە كوزگە تۇسكەن بولاتىن. ال ونىڭ ۇستازى قازىر قاشىپ كەتكەن ەكس-پرەمەر دانيار ۇسەنوۆ.

«ىستىق - كول» بانكىن تارتىپ العان سوڭ ماعان قاتىستى قىلمىستىق ءىس اشىلىپ، ەشقايدا كەتپەيتىندىگىم تۋرالى قولقات الىنعان. مەن قۇپيا تۇردە وپپوزيتسيامەن كەزدەسە باستاعاندا، م. باكيەۆ مەنىڭ قىزىمدى تۇرمەگە قامادى. ول بانكتەگى وپەراتسيالارعا ەشقانداي قاتىسى جوق، تەك «ىستىق - كول» ينۆەستبانكىنىڭ ديرەكتورلار كەڭەسىندە بولعان.

- سول كەزدەرى ماكسيم باكيەۆ بارلىعى قانشا جەكە بانكتى رەيدەرلىك ادىسپەن جاۋلاپ الدى؟

- جەتى بانكتى. «ىستىق-كول»، «پرومسترويبانك»، «امانبانك»، «كىرگىزكرەديت»، «دوسكرەدو» جانە باسقالار. ولاردان باسقا وتباسىنىڭ باقىلاۋىندا «ازياۋنيۆەرسالبانك»، «ماناس»، «اكىلبانك» - ءىس جۇزىندە رەسپۋبليكانىڭ بارلىق بانك جۇيەسى بار.

وسى بانكتەردىڭ قاراجاتتارى باكيەۆتىڭ ۇلىنىڭ باۇقىلاۋىندا بولدى. ال وتباسى تارتىپ الا الماعان بانكتەرگە اي سايىنعا سالىق سالىنىپ تۇردى.

ايتپاقشى، باكيەۆ جالعىز جۇمىس ىستەگەن جوق، ول بەلوكون، گۋرەۆيچ، بەرەزوۆسكي سىندى حالىقارالىق الاياقتارمەن بىرگە قىلمىس جاسادى.

مەنىڭ بانكىم گۋرەۆيچتىڭ باقىلاۋىندا بولىپ، ول ودان قايتپايتىن 150 ملن سومدىق نەسيە الدى. كوممەرتسيالىق بانكتەردىڭ بارلىق وپەراتسيالارى مەن قاراجاتىن مارات الاپاەۆ باستاعان ۇلتتىق بانك باقىلاپ وتىردى. ول ادامداردىڭ بارلىعى ىمىرالاسقان بولاتىن. سوندىق مەن ۇلتتىق بانك باسشىسى سوتقا تارتىلۋى ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن.

مەنىڭ مالىمەتتەرىم بويىنشا، كوممەرتسيالىق بانكتەر ارقىلى وراسان زور قىرعىزستان قاراجاتى وففشورلىق ايماقتارعا شىعارىلدى. بۇل تۋرالى جاقىن كۇندەرى كوپشىلىككە بەلگىلى بولادى.

اسقار اكاەۆتىڭ كەتۋىمەن سايلانعان باكيەۆ تە حالقىن توناۋ جولىنا ءتۇستى. ۇتتىق بانك تە كريمينالدانعان بولاتىن. ۇلتتىق بانكتىڭ بارلىق توراعالارى باكيەۆتىڭ ايتقانىمەن جۇرەتىن.

بۇگىن قىرعىزستان ۇلتتىق بانكى، بانك اكتيۆتەرى مىندەتتەرىنەن اسىپ كەتتى دەپ مالىمدەپ وتىر. اكتيۆتەردىڭ ساپاسىن قاراۋ كەرەك. ەگەر اكتيۆتەر قايتپايتىنداي بولسا، ۇلتتىق بانكىنى دە سوتقا تارتىپ، ەلدىڭ باس بانكىنىڭ باسشىلارىن اقشالاردى تولەۋگە مىندەتتەۋ كەرەك.

- 7-ءشى ساۋىردەگى وقيعالاردان سوڭ «ىستىق - كول» بانكىن كىم باسقارادى؟

- قازىر ۇلتتىق بانك بىرنەشە كوممەرتسيالىق بانكتەردە ۋاقىتشا اكىمشىلىك ەنگىزدى. ونىڭ ىشىندە مەنىڭ دە بانكىم باقىلانۋدا. 7-ءشى ساۋىردەن كەيىن مەن دە ءوز بانكىمدى الىپ قويۋىما بولاتىن ەدى. بىراق ولارعا ۇقساعىم كەلمەدى. زاڭدى سىيلايتىن ازامات رەتىندە باكيەۆكە ۇقساعىم كەلمەدى. مەن بۇل ماسەلەنى زاڭدىق جولمەن شەشەمىن. بۇگىندەرى سوت زاڭعا بەت بۇراتىن شىعار دەپ ويلايمىن. سەبەبى كەزىندە كوپ نارسەلەر سولاردىڭ قولىمەن جاسالعان.

- ءسىز قىرعىزستاننىڭ ۋاقىتشا ۇكىمەتىنىڭ العاشقى كۇندەرىن قالاي باعالايسىز؟

- مەن ازىرگە ۋاقىتشا ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىنا «ءۇش» دەگەن باعا قويامىن. ءا دەگەننەن ول قاتەلىكتەر جىبەرە باستادى. اسىرەسە كادرلىق دەڭگەيدە. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى كەزىندە لاس تىرلىكپەن اينالىسقان ادامدار.

روزا وتۋنباەۆا - وتپەلى تۇلعا. ول ەلەۋرەگەن ەرلەردىڭ تالاسىنىڭ جىگىن جاتقىزادى. بىراق شارۋاشىلىق جۇمىستاردا ول ءالى ۇيرەنۋى ءتيىس.

ۋاقىتشا ۇكىمەت مۇشەلەرى، حالىق رەۆوليۋتسيانىڭ كەلەشەگىنە دەگەن سەنىمىن جوعالتپاس ءۇشىن مەيلىنشە جاۋاپكەرشىلىك تانىتۋى ءتيىس.

- ال كەزەكتى رەۆوليۋتسيادان سوڭ كوممەرتسيالىق بانكتەردى تارتىپ الۋ سۇلباسى قايتا ىستەمەيدى دەگەن كەپىلدىك بار ما؟ ول تەحنولوگيانى قازىر بيلىك باسىنا كەلگەن ۋاقىتشا ۇكىمەت وپپوزيتسيونەرلەرى قولدانبايدى ما؟

- وعان ءجۇز پايىز كەپىلدىك بەرە المايمىن. ۋاقىت كورسەتەدى.

ەگەر جاڭادان كەلگەن بيلىك باكيەۆتىڭ بيلىگىندەي بولاتىن بولسا، ونىڭ قۇنى ءبىر تيىن. قايتادان ۆەلوسيپەد ويلاپ تابۋدىڭ قاجەتى جوق. بيىككە كەلگەن ەكەنسىڭ - ادال بولىپ، ءوزىڭنىڭ تىكەلەي مىندەتىڭدى ورىندا. وسى جەڭىس قانداي قانتوگىسپەن كەلگەنىن ەستە ساقتاۋ كەرەك.

قازىرگى ۋاقىتشا ۇكىمەتكە باكيەۆتى ءبىز قۇلاتتىق دەپ داۋرىعۋدىڭ قاجەتى جوق. ونى حالىق قۇلاتتى! حالىق قازىرگى ۋاقىتشا ۇكىمەت مۇشەلەرىن ۇقمق اباقتىسىنان بوساتتى. مۇنى ولار ۇمىتپاۋى ءتيىس.

مەنىڭ جاڭا بيلىككە ايتارىم - ادامدارعا ءومىر ءسۇرىپ، جۇمىس ىستەپ جانە اقيقاتتى ايتۋىنا كەدەرگى كەلتىرمەڭىزدەر.