باتىرعا باقتى دا بۇيىرتقىسى كەلمەيدى
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسقان تاراز قالاسىنداعى قارت مايدانگەرلەردىڭ از شوعىرى، اراسىندا ءباسپاسوز بەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم وكىلدەرى بار ءبىر توپ بەلسەندى جالپى قاۋىمعا اشىق حات جازىپ وتىر. حاتتىڭ قىسقاشا مازمۇنىن بايانداپ بەرۋگە تىرىسقان لاريسا شيلينا دەيتىن بىرەۋ «تاراز قالالىق اكىمشىلىگى ءبىر وقپەن ەكى قويان اتۋدى كوزدەپتى» دەپ جازادى. تاراز قالالىق اكىمشىلىگى جالعىز وقپەن اتىپ الماق ەكى «قوياننىڭ» ءبىرى قالاداعى «جەڭىس» ساياباعى ەكەن دە ەكىنشىسى - ايگىلى باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ ەسكەرتىكىشى ەكەن. جەرگىلىكتى بيلىك تارازدىقتار ءۇشىن تانىمال ءداستۇرلى دەمالىس باعىنا داڭقتى باتىردىڭ اتىن بەرىپ، ەسكەرتكىش ءمۇسىنىن تۇرعىزۋعا بەل شەشە كىرىسىپ جاتسا كەرەك. ءجون-اق قوي. بىراق وسى جايت اشىق حات جازىپ الاساپىران ءحال كەشىپ جۇرگەندەرگە ەش ۇنامايتىنعا ۇقسايدى. اتاعى اسپان مەن جەردى العان پانفيلوۆ اتىنداعى ديۆيزيانىڭ قاتارداعى كومانديرى باۋىرجان ەكەڭ باتىر عوي، ول كوزى ءتىرى بولسا اكىمياتتاعىلاردىڭ مىنا ءىسىن قولداماس ەدى دەپ، مايموڭكەلەتكەندەردىڭ تۇپكىلىكتى نيەتى - باققا باتىر ەسىمىن بەرگىزبەۋدىڭ، ەسكەرتكىشىن قويعىزباۋدىڭ امالى ەكەنى ايدان انىق كورىنىپ تۇر. «جامبىل وبلىسىنداعى اۋىلداردا ب. مومىشۇلى اتىنداعى كوشەلەر جەتىپ ارتىلادى، ەسكەرتكىشتەرى دە از ەمەس» دەيدى دەگىشتەر. سويتەدى دە، «ۇلى وتان» سوعىسىندا جامبىلدىقتار ەرەكشە ەرلىك ۇلگىسىن كورسەتتى، تىلداعى ادامدار قانداي بەينەت كەشتى، سولاردىڭ ءبىر عانا ساياباعىن ارتىق كورگەنى مە بيلىكتەگىلەردىڭ دەگەندى شەگەلەپ ايتادى.
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسقان تاراز قالاسىنداعى قارت مايدانگەرلەردىڭ از شوعىرى، اراسىندا ءباسپاسوز بەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم وكىلدەرى بار ءبىر توپ بەلسەندى جالپى قاۋىمعا اشىق حات جازىپ وتىر. حاتتىڭ قىسقاشا مازمۇنىن بايانداپ بەرۋگە تىرىسقان لاريسا شيلينا دەيتىن بىرەۋ «تاراز قالالىق اكىمشىلىگى ءبىر وقپەن ەكى قويان اتۋدى كوزدەپتى» دەپ جازادى. تاراز قالالىق اكىمشىلىگى جالعىز وقپەن اتىپ الماق ەكى «قوياننىڭ» ءبىرى قالاداعى «جەڭىس» ساياباعى ەكەن دە ەكىنشىسى - ايگىلى باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ ەسكەرتىكىشى ەكەن. جەرگىلىكتى بيلىك تارازدىقتار ءۇشىن تانىمال ءداستۇرلى دەمالىس باعىنا داڭقتى باتىردىڭ اتىن بەرىپ، ەسكەرتكىش ءمۇسىنىن تۇرعىزۋعا بەل شەشە كىرىسىپ جاتسا كەرەك. ءجون-اق قوي. بىراق وسى جايت اشىق حات جازىپ الاساپىران ءحال كەشىپ جۇرگەندەرگە ەش ۇنامايتىنعا ۇقسايدى. اتاعى اسپان مەن جەردى العان پانفيلوۆ اتىنداعى ديۆيزيانىڭ قاتارداعى كومانديرى باۋىرجان ەكەڭ باتىر عوي، ول كوزى ءتىرى بولسا اكىمياتتاعىلاردىڭ مىنا ءىسىن قولداماس ەدى دەپ، مايموڭكەلەتكەندەردىڭ تۇپكىلىكتى نيەتى - باققا باتىر ەسىمىن بەرگىزبەۋدىڭ، ەسكەرتكىشىن قويعىزباۋدىڭ امالى ەكەنى ايدان انىق كورىنىپ تۇر. «جامبىل وبلىسىنداعى اۋىلداردا ب. مومىشۇلى اتىنداعى كوشەلەر جەتىپ ارتىلادى، ەسكەرتكىشتەرى دە از ەمەس» دەيدى دەگىشتەر. سويتەدى دە، «ۇلى وتان» سوعىسىندا جامبىلدىقتار ەرەكشە ەرلىك ۇلگىسىن كورسەتتى، تىلداعى ادامدار قانداي بەينەت كەشتى، سولاردىڭ ءبىر عانا ساياباعىن ارتىق كورگەنى مە بيلىكتەگىلەردىڭ دەگەندى شەگەلەپ ايتادى.
«جەڭىس» ساياباعى 1985 جىلى جامبىل قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ شەشىمىمەن اشىلعان كورىنەدى. سودان بەرى مايدانگەرلەر قالا ورتالىعىنا سوعىستا كوز جۇمعان ساربازدارعا ارناپ مونۋمەنت قويۋدى تالاپ ەتەىپ كەلە جاتىر ەكەن.
« اعا ۇرپاق قۇرمەت تۇتاتىن ساياباقتىڭ اتىن باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ اتىنا وزگەرتۋگە، باۋىرجان مومىشۇلىنا ەسكەرتكىش قويۋعا قاراجات تابىلادى، بىراق كەشەندى مونۋمەنت سالۋعا اقشا جوق. نەگە؟» دەپ كۇيىنەدى اشىق حاتتىڭ «استىنداعى» بەلسەندىلەر. ناعىزىنا كەلسەك، اشىق حاتتى جازىپ اشىق كۇندە ايقاي سۇرەڭ تۋدىرىپ جۇرگەندەر «پوكولەنيە»، «العا» سياقتى قوزالىس مۇشەلەرى مەن كوممۋنيستەر جانە «ينفو پليۋس تاراز» گازەتىنىڭ جۋرناليستەرى سياقتى. ويتكەنى الگى اشىق حاتتا ولار «وسى ماسەلەگە ءبىز نازار اۋداردىق» دەگەندى جاسىرىپ قالا الماپتى.
ارينە، كەشەندى ەسكەرتكىش مونۋمەنت ورناتۋ كەرەك دەلىك، بىراق تارازداعى «جەڭىس» پاركىنە ءباھادۇر باۋىرجاننىڭ ەسكەرتكىشى بارىپ تۇرسا، ول كىمنىڭ قۇتىن قاشىرعانداي؟ كىمنىڭ جاراسىنا تۇز سەپكەندەي؟! كىمنىڭ جانىن جۇدەتكەندەي؟! ءبىر كەزدەرى ماسكەۋ ەسىل ەرگە باتىر اتاعىن قيماي قيانات جاساپ ەدى، ەندى مىنا بەيباقتاردىكى نە؟ بۇل قاي قيسىنعا سىيادى؟ بۇل قانداي ادىلەت جولى؟ الماتىداعى ءىرى ساياباق ءالى كۇنگە «پانفيلوۆشىلار پاركى» اتالادى. ءىرى مەگاپوليستەگى ۇلكەن ساياباقتىڭ اتى نەگە بۇلاي دەپ جاتقان جان بار ما الماتىدا؟ قان مايداننان جەڭىس تۋىن جەلبىرەتىپ قايتقان تەك پانفيلوۆ ديۆيزياسى عانا ەمەس قوي. بالكىم بۇل پارك ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ، جەر جاھاندى قىزىل قانعا بوكتىرگەن سۇمدىقتىڭ اياقتالعانىن بەيبىت ءومىردى جاقتاۋشى ادامزات اتىنان پاش ەتىپ رەيحستاگكە تۋ تىككەن راحىمجان قوشقارباەۆ اتىمەن اتالۋى كەرەك شىعار...
ال قازاقستاننىڭ قالالارى مەن اۋدان ورتالىقتارىندا ادام بالاسىن قىناداي قىرعان قىزىل قاراقشىلاردىڭ اتى جوندەرى از با؟ مىسالعا، الماتىداعى فۋرمانوۆ كوشەسى. ول نەگە تۇر؟ نەنى كۇتىپ تۇر؟ نە دەگەن وشپەيتىن پالەكەت؟
ايتپاقشى، ىلگەرىدە لەپسى دەپ اتالعان (قازان توڭكەرىسىنەن كەيىنگى جىلدارى لەپسى، قاپال قالالارىنداعى ۇيلەردى بۇزىپ اكەلىپ بولشەۆيكتەر الماتى شاھارىنىڭ ىرگەسىن كەڭەيتكەن بولاتىن - رەد. ) فۋرمانوۆ كوشەسى الدەكىمدەر ءۇشىن وتە قاسيەتتى مەكەن، قاستەرلى جول بولىپ تابىلادى. وسكەمەن قالاسىندا، بوتپاي تاۋىنىڭ باسىنداعى قازاقتىڭ تۋى تۋرالىپ جاتقان كۇندەردە الماتىداعى فۋرمانوۆ ەسكەرتكىشىنىڭ الدىنا بىرەۋلەر الاۋلاتىپ گۇل قويىپ كەتىپتى (سۋرەتتەرگە قاراڭىز). تارازدان تارالىپ جاتقان اشىق حاتتىڭ اۋانى اناۋ. تاۋەلسىز ەل اتانعان جيىرما جىلدىڭ شەگىندە جيىن تەرىن بولا الماعان تىرلىگىمىز مىناۋ. بۇل تىرلىگىمىز بيلىكتىڭ تاراپىنان اسىرە اسپەتتەلەتىن بىرلىگىمىزدى اشكەرەلەي ءتۇسىپ كەلە مە، قالاي ءوزى؟ قىسقاسى. بىرلىك كەمدىكپەن ەمەس، تەڭدىكپەن بولاتىنىن (قاجىعۇمار شابدانۇلى) ەسكەرمەگەن ەسىل كۇندەر ءوتىپ جاتىر بىزدەن...
«اباي-اقپارات»
