ء(ازىل اۋىلىنىڭ ار جاعىندا، قالجىڭ اۋىلىنىڭ بەر جاعىندا  بولعان ءجايت...)

سوناۋ ون توعىزىنشى عاسىردىڭ اياعىنان قويدىڭ جاباعىسىنداي ۇيىسىپ، قايماعى بۇزىلماي كەلە جاتقان ءبىر رۋدىڭ ۇرپاعى ەدىك. جيىرماسىنشى عاسىردىڭ ورتاسىندا دا ءبىر كەڭشاردىڭ ءبىر بولىمشەسىن تۇتاس مەكەن ەتكەن جەتپىس شاقتى ءتۇتىن ەدىك. توقسانىنشى جىلدارى كەڭشارلار جابىلىپ، بولىمشەلەر ءبولىنىپ، مالدان مال قالماي، ەل «ەندى قايدا بارامىز» دەپ ەلەڭدەگەن كەز ەدى. ارامىزدا ەرنىنىڭ جىبىرلاعانى مەن قاباعىنىڭ قاتۋىنا قارايتىن شۇبار دەگەن اقساقالىمىز، رۋ باسىمىز  بار ەدى. كۇن سايىن سول كىسى «نە ايتادى» دەپ الاڭداپ جۇرگەن ءجايىمىز بار -تىن. ءبىر كۇنى سول شۇبەكەڭ جەتپىس ءتۇتىن يەلەرىن جيناپ، «سيەز» اشتى: «بىرەۋىڭ وپراۆ بولدىڭ، ءبىرىڭ دەرەكتىر بولدىڭ، وسى كۇنگە دەيىن قولداعى قويدى سابىنعا، جىلقىنى اراققا سالىپ، ەلدى تاقىرعا وتىرعىزدىڭدار! جاستار ەل بوزىپ، ءبىر قولعا ءبىر كۇرەك تابا الماي جۇرگەندەرى اناۋ! ەندى وسى وتىرعاندارىڭ قاقاۋ شىعارماي،ءبارىمىز دە تۇتاس قالاعا كوشەمىز» دەدى. ۇلكەن باسشىنىڭ ايتقانىنان شىعۋ قايدا -ا! اقىرى جەتپىس ءتۇتىن، كيىز ءۇيىمىزدى تىگىپ، قالانىڭ شەتىنە قوندىق قوي! را -ح -اا ت! تۇندە كيىز ۇيدەمىز، كۇندىز قالانىڭ اسفالتىن شاڭداتامىز. «قالالىق بولدىق» دەپ ءماز بوپ ءجۇرمىز عوي. بىراق اكىم  «بىرەۋ ەمەس، ەكەۋ ەمەس، جەتپىس ۇيگە بەرەتىن جەرىم جوق» دەپ جولاتپايدى. ءومىر بويى باۋىر باسىپ قالعان تۋىستارىمىزدى تاستاپ، قايدا بارامىز. سونىمەن تاعى قاڭتارىلدىق. تاعى سول اقساقالىمىز شۇبەكەڭ « ەندى نە ايتادى» دەپ سونىڭ اۋزىنا قارادىق. تاعى اتالاستارىمىزدىڭ «سيەزىن» اشتىق. سوندا شۇبەكەڭ اقساقال: ء«بىز اكىم قاراعا قاراپ، سونىڭ سوڭىنان ەرەتىن ەل ەمەس ەكەنبىز. ءبىز ءوز الدىمىزعا بولەك ەل، اۋىل بولايىق. قۇدايعا شۇكىر، قازاقتىڭ جەرى كەڭ عوي». اقساقالىمىز ايتتى! ءبىتتى. از- مۇز قونىس بولعان قالانىڭ جانىنان قازان- وشاعىمىزبەن ءبىر كۇندە قوسا كوتەرىلىپ، بەتپاقدالانىڭ  شەتىنەن كەلىپ، جەتپىس ءتۇتىندى كيىز ۇيىمىزبەن قونا قالدىق. ادىر -ادىر،ا پپاق ايدالا، كوزىڭدى توقتاتاتىن جەر جوق.  ەڭ باستىسى، قوجاڭدايتىن اكىم جوق، «جەر جوق» دەيتىن ادام جوق، «جەردى الما» دەيتىن شايتان تاعى جوق. كادىمگى قازاقتىڭ سايىن دالاسىنداعى ەركىندىك! ەندى ەركىن ادامعا باسپانا كەرەگى راس قوي. ەڭ قىزىعى، اۋىلدا اپتا سايىن -اسار. اپتا سايىن- ءبىر ءۇي شاڭىراق كوتەرەدى. ءۇي بولعاندا قانداي، كادىمگى سازدان سوعىلىپ جاتقان تام عوي. تام سوعىلىپ جاتقان ساز تۇزدى ەكەن، ودان تۇرعىزىلعان ءۇي ءبىر اپتادان كەيىن وزىنەن- ءوزى اپپاق بولىپ شىعا كەلەدى، سىرتىنان اقتاۋدىڭ قاجەتى جوق!  بىرەر ايدان كەيىن كوشىپ كەلگەن جۇرتتىڭ ءبارى ءۇيلى بولدى. تامدارىنىڭ ءبارى اپپاق، ەششە كريستالل ءتارىزدى كۇنگە شاعىلىسىپ، جارقىراپ تۇرادى. سودان وتكەن- كەتكەن جۇرت بۇل اۋىلدى «اققالا» دەيتىن بولدى. ءار شاڭىراقتا تام بولعاسىن اۋىلعا بەرەكە كىرىپ،بەي -ءجاي تىنىشتىق ورنادى. مۇنداعىلاردىڭ دەنى زەينەتكەرلەر، الاتىن زەينەتاقىلارىنىڭ ەڭ تومەنى -15مىڭ تەڭگە، ەڭ جوعارىسى – 20 مىڭ تەڭگە، سونىڭ ءوزىن ۋاقىتىندا الا الماي زار بولادى عوي. «ايداعانى بەس ەشكى، ىسقىرىعى جەر جارادى» دەگەندەي، بۇل اۋىلدىڭ ءار  ۇيىندە بەس -التى  ەشكى، بەس- التى قوي، ءبىر- ەكى ءىرى قارادان بار. اۋىلدىڭ بار مالىن كۇنىنە ءبىر ادام كەزەكپەن باعادى. كەلەسى ادامعا كەزەك كەلگەنشە ەكى اي وتەدى.ءار ادامعا ءار ايدان كەيىن، ەكى اي دەمالىس! تاماق توق، كويلەك كوك. ادامعا بۇدان ارتىق نە كەرەك! كەشكە قاراي اۋىل ادامدارى كەزەكپەن ءبىر ۇيگە جينالادى، ءاي -ءداي، گوي -گويلەتىپ اڭگىمەنى اعىتادى. بۇل كەشتەردىڭ باسىندا اۋىلدىڭ قۋلارى رۋ اعاسى شۇباردى ماقتاۋدان باستاۋدى ادەت قىلعان. «بىزگە قوجاڭدايتىن اكىمدەر جوق، ەشكىمگە تاۋەلسىز اۋىل بولدىق، بۇعان دا شۇبەكەڭ اقساقالىمىزدىڭ باسشىلىعىمەن قول جەتكىزدىك»، «اۋىلىمىزدا زاماناۋي كوممۋنيكاتسيا بار، اركىم ءوز ۇيىندە وتىرىپ، كەلەسى ۇيمەن تەلەفونمەن سويلەسە بەرەدى، بۇعاندا شۇبەكەڭ اتامىز كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى»، «اققالا اتاندىق، ول دا شۇبەكەڭ اتامىزدىڭ ارقاسى»، «وسى تۇرىپ جاتقان كەرەمەت تامدارىمىزدا وسى شۇبەكەڭنىڭ اقىلىمەن سوعىلىپ ەدى»، «قىستىڭ كۇنى تامداردىڭ شاتىرىنا دەيىن بەتپاقدالانىڭ قالىڭ قارى باسىپ قالادى عوي. سوندا  قاردىڭ استىنان قۋىس جول سالىپ، ءۇيدى- ۇيگە قاتىنايمىز عوي، ول دا اۋىل اقساقالىنىڭ كەڭەسىمەن ىستەلگەن»، «ال، كوكتەم، كۇزدە ءۇي -ءۇيدىڭ اراسىنا تاقتاي كوپىر سالىپ، قاتىناسامىز، ول دا شۇبەكەڭنىڭ جەتەكشىلىگىمەن اتقارىلعان» دەپ، رۋ باسىن ماداقتاۋدان باستالىپ، ارتى جەڭىل ءازىل- قالجىڭعا جالعاساتىن. ءسويتىپ، اققالا تۇرعىندارىنىڭ جايباراقات ءومىرى ءوز بەتىمەن ءوتىپ جاتقان. ءبىر كۇنى ويدا جوقتا پوشتا ماشينەسى كەلىپ، ءبىر جاپىراق قاعاز تاستاپ كەتتى. ءبىز ونداي «سەكرەتنىي» حاتتاردى اشىپ وقىمايمىز. الگى قاعازدى بىردەن رۋ باسشىسى شۇبەكەڭە اپارىپ بەردىك. سويتسە، وندا ۇكىمەت تاراپىنان «شاعىن اۋىلداردىڭ جابىلاتىنىن، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ۇلكەن قالالارعا كوشۋى كەرەكتىگى» ايتىلعان ەكەن. ءسويتىپ، شۇبەكەڭ باستاعان اۋىل تىرلىگى ەندى «دۇرىلدەپ» كەلە جاتقاندا، تاعى تىعىرىققا تىرەلدى. جۇرتتان مازا كەتتى. ايتاتىندارى «ال، ەندى نە ىستەيمىز!». اۋىل اقساقالىنىڭ دا قۇلاعى كۇندە دۇڭگىرلەيدى. اققالادا ءسويتىپ، تاعى «سيەز» ءوتتى. جينالعان جۇرت كوڭىلسىز، ءۇنسىز. شۇبار اقساقال سول تىنىشتىقتى بۇزىپ: «كورشى مەملەكەت سولاردىڭ ءتىلىن بىلەتىندەرگە دە ازاماتتىق بەرىپ جاتىر ەكەن. ءوز جەرىمىزدە دە بىزگە تىنىشتىق بولمايدى  ەكەن. ومبى، ورىنبور ەجەلگى قازاقتىڭ جەرى عوي... ءشول دالانى دا مەكەن ەتىپ كوردىك، ەندى ورمان -كولدى جەردى مەكەن ەتىپ كورەيىك. مەنىڭ سوڭىما ەرەتىندەرىڭ، سول جاققا كوشەسىڭدەر، وسىندا قالام دەيتىندەردىڭ ەرىكتەرىڭ وزدەرىڭدە». شۇبارەكەڭنىڭ «سيەزدەگى» ءسوزى سونىمەن ءتامام بولعان. جۇرت ءوزارا سىبىرعا كوشتى: «مىنا  توقسانعا كەلگەن شال الجىعان ەكەن. باسقا ەلدە قاڭعىعانشا، اۋىلىمىزدى تراكتورمەن قوپارىپ تاستاسادا وسى جەردە قالامىز!» دەستى ولار.ءسويتىپ، عاسىر بويى قايماعى بۇزىلماعان رۋدىڭ اراسىنا ءبىرىنشى رەت جىك ءتۇستى! شال شۇبار ءوز بالالارىمەن ءبىر جاققا، اۋىل ءبىر جاققا شىقتى.ەل مەن جەردىڭ «ماگنيتى» ناعىز قازاقتى باسقا ەلگە جىبەرەر مە ەكەن. جىبەرمەس!؟

Abai.kz