قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قورعانىس ءمينيسترى 
ءا.ر. جاقسىبەكوۆكە

قۇرمەتتى ادىلبەك رىسكەلدىۇلى!

وسى جىلدىڭ 5-ناۋرىزىندا رەسەيدىڭ رس-12م "توپول-م" بالليستيكالىق راكەتاسى اسكەري جاتتىعۋ نەگىزىندە قازاقستاننىڭ «سارى- شاعان» اسكەري پوليگونىنداعى نىساناعا ءتيدى. "توپول-م" راكەتاسى رەسەيدىڭ نەگىزگى يادرولىق كۇشتەرىنىڭ ستراتەگيالىق قارۋى ەكەنى بەلگىلى. ءۇش ساتىلى، قاتتى وتىنمەن ۇشاتىن راكەتانىڭ ۇشۋ ۇزاقتىعى 11 كيلومەتر جانە ول سالماعى 550 كيلوتوننا بولاتىن تەرمويادرولىق قارۋدى نىساناعا جەتكىزەدى.

رەسەي فەدەراتسياسى ۇزاق جىلدار بويى رس-12م "توپول-م", رس-24 «يارس» سياقتى بالليستيكالىق راكەتالارىن كامچاتكا تۇبەگىندەگى «كۋرا» اسكەري پوليگونىندا سىنايتىن. 2005-جىلدان باستاپ "توپول-م" باليستيكالىق راكەتاسى رەسەيدىڭ «كاپۋستين يار» پوليگونىنان قازاقستاننىڭ «سارى-شاعان» اسكەري جاتتىعۋ الاڭىنا جىبەرىلە باستادى.

سەبەبى، كامچاتكاداعى «كۋرا» پوليگونىنا ۇشىرىلعان راكەتالاردى اقش-تىڭ الياسكاداعى قۇرىلعىلارى باقىلاي الادى ەكەن. ال «كاپۋستين يار»-دان «سارى-شاعانعا» ۇشقان راكەتانى تەك رەسەي اسكەريلەرى عانا باقىلايدى. وسىعان بايلانىستى رس-12م "توپول-م", رس-24 «يارس» سياقتى يادرولىق وقتۇمسىقتى راكەتالار قازاقستان جەرىندە سىنالا باستادى.

كەيبىر اقپارات كوزدەرىنىڭ جازعانىنا سۇيەنسەك،  2013 جىلى مۇنداي سىناق-جاتتىعۋلار بىرنەشە رەت قايتالانعان. وتكەن جىلدىڭ قاراشا، جەلتوقسان ايلارىندا بىرنىشە رەت "توپول-م" راكەتاسى سىنالعان.
ال، جاقىندا، دالىرەك ايتساق، 27 ناۋرىزدا رەسەيدىڭ من-300 مەتەورولوگيالىق راكەتاسى باتىس قازاقستان وبلىسى، بوكەيوردا اۋدانى اۋماعىندا ورنالاسقان شۇنعاي اۋىلى ماڭىنا قۇلادى. 
بىرىنشىدەن، رس-12م، "توپول-م", رس-24, «يارس» سياقتى راكەتالار يادرولىق قارۋ بولىپ ەسەپتەلەدى.

 ەكىنشىدەن، جاتتىعۋ كەزىندە راكەتاعا يادرولىق قارۋ ورناتىلمادى دەگەننىڭ وزىندە ولاردى ۇشىرۋ ءۇشىن بالليستيت نەمەسە نيتراگلەتسيريندى ءتۇتىنسىز وق-ءدارى (پوروح) پايدالانىلادى.

بالليستيت وتىنى جارىلعان كەزدە ودان ءتۇرلى حيميالىق ۋلى زاتتاردىڭ ءبولىنىپ شىعاتىنى بەلگىلى. بۇل تۋرالى قازاقستاننىڭ بەلگىلى عالىمدارى س.س وسپانوۆ، ا.ا. وتەباەۆ، ت.ن. يبراەۆ، ر.د. وسپانوۆا ءوز ەڭبەكتەرىندە بىلاي دەيدى: «بالليستيتتىك وق-دارىلەردى الىس قاشىقتىقتا جانۋ كەزىندە شاشىراۋىنىڭ سالدارىن بولدىرماس ءۇشىن جارۋ ارقىلى جويىپ وتىرۋ كەرەك. پيروكسيليندى وقتاردى ورتەۋ ارقىلى جويادى. ارينە، بۇل تاسىلدەر ەكونوميكالىق تۇرعىدان ءتيىمسىز بولىپ تابىلادى. ەلەۋلى كولەمدە جويىلاتىن جارىلعىش ماتەريالدار اۋقىمدى ۋلى زاتتار ءبولىپ شىعارادى، بۇل قورشاعان ورتاعا زور زيانىن تيگىزەدى». («بالليستيتنىە پوروحا ۆسلەدستۆيە رازبراسىۆانيا يح پري گورەني نا بولشيە راسستويانيا، نەوبحوديمو ۋنيچتوجات ۆزرىۆانيەم. پيروكسيلينوۆىە پوروحا ۋنيچتوجايۋت سجيگانيەم. ەستەستۆەننو ەتي مەتودى ياۆليايۋتسيا ەكونوميچەسكي نەتسەلەسووبرازنىمي. پري زناچيتەلنوم وبەمە ۋنيچتوجاەمىح ۆزرىۆچاتىح ماتەريالوۆ وبرازۋەتسيا وگرومنوە كوليچەستۆو توكسيچنىح پرودۋكتوۆ، چتو نانوسيت رەالنىي ۆرەد وكرۋجايۋششەي سرەدە»)http://www.rusnauka.com/NIO_2007/Chimia/18484.doc.htm
رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ 1994 جىلعى 21 ناۋرىزىنداعى N 223 ("و سەرتيفيكاتسي بەزوپاسنوستي پرومىشلەننىح ي وپىتنو-ەكسپەريمەنتالنىح وبەكتوۆ پرەدپرياتي ي ورگانيزاتسي وبوروننىح وتراسلەي پرومىشلەننوستي، يسپولزۋيۋششيح ەكولوگيچەسكي ۆرەدنىە ي ۆزرىۆووپاسنىە تەحنولوگي") (ساپپ رف. 1994. N 13. ست. 999) قاۋلىسىندا بالليستيتتىك راكەتالىق قاتتى وتىننىڭ قورشاعان ورتاعا زياندى ەكەنى كورسەتىلگەن.

راكەتانى سىناۋ كەزىندە يادرولىق وقتۇمسىقتى پايدالانباعاننىڭ وزىندە جارىلىستاردىڭ سالدارىنان قازاقستاندىق ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىنا، قورشاعان ورتاعا تيگىزەر اسەرى وراسان. الداعى ۋاقىتتا يادرولىق وقتۇمسىقتاردى دا سىناقتان وتكىزەتىنىنە ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى. ونداي جاعدايدا قازاقستان حالقى يادرولىق جارىلىستىڭ قۇربانىنا اينالۋى مۇمكىن.

حالىق نارازىلىعىن تۋدىرىپ وتىرعان تاعى ءبىر ماسەلە، قازاقستان رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ 7 اسكەري-سىناق پوليگونىنا پايدالانۋعا 12 ميلليوننان اسا گەكتەر جەردى جالعا بەرىپ وتىر. 2012 جىلدىڭ 16 مامىرىنداعى مينيستر بولات جامىشەۆتىڭ مالىمدەگەنىندەي ول جەردى جالعا بەرۋ قۇنى 24,7 ميلليون دوللاردى قۇرايدى ەكەن. سوندا قازاقستاننىڭ 1 گەكتار جەرىنىڭ جالعا بەرۋ قۇنى 2 دوللاردان ءسال اسادى دەگەن ءسوز.

سونىمەن بىرگە رەسەي پوليگوندارى ورنالاسقان ايماقتارداعى ەلدى مەكەندەردىڭ تۇرعىندارىنىڭ ءومىرىن، دەنساۋلىعىن، مۇلكىن ساقتاندىرۋ ءىسى دە قولعا الىنعان ەمەس. بۇل بارىپ تۇرعان سوراقىلىق.

وسىعان وراي، جوعارىدا ايتىلعان ماسەلەلەردى نازارعا الا وتىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 31-بابىنا سايكەس:

ءبىرىنشى, 1994 جىلعى 6 قازانداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى اراسىنداعى اسكەري ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارتتى، (و راتيفيكاتسي دوگوۆورا مەجدۋ رەسپۋبليكوي كازاحستان ي روسسيسكوي فەدەراتسيەي و ۆوەننوم سوترۋدنيچەستۆە), 1995 جىلعى 20 قاڭتاردا قول قويىلعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى اراسىنداعى سارىشاعان سىناق پوليگونىن پايدالانۋ مەن جالعا بەرۋ شارتتارى جانە پريوزەرسك قالاسىنىڭ تiرشiلiك ارەكەتiن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى كەلىسىمدى» (سوگلاشەنيە مەجدۋ رەسپۋبليكوي كازاحستان ي روسسيسكوي فەدەراتسيەي وب ۋسلوۆياح يسپولزوۆانيا ي ارەندى يسپىتاتەلنوگو پوليگونا سارى-شاگان ي وبەسپەچەنيا جيزنەدەياتەلنوستي گ. پريوزەرسكا) جانە 2013 جىلدىڭ 28 قاراشاسىندا قول قويىلعان جوسپارلى سىناقتار جۇرگىزۋ تۋرالى ەكى ەل قورعانىس مينيسترلىكتەرى اراسىنداعى كەلىسىمنەن ءبىر جاقتى باس تارتۋدى تالاپ ەتەمىز.

ەكىنشى, رەسەي فەدەراتسياسى بارلىق اسكەري راكەتالارىن كامچاتكا تۇبەگىندەگى «كۋرا» اسكەري پوليگونىندا سىناۋىنا قول جەتكىزۋدى تالاپ ەتەمىز.

ءۇشىنشى, قر دەنساۋلىق ساقتاۋ، قورشاعان ورتا جانە سۋ رەسۋرستارى مينيسترلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، اسكەري راكەتالاردى سىناۋ مەن ولاردىڭ اپاتقا ۇشىراۋىنان ادام دەنساۋلىعىنا جانە قورشاعان ورتاعا كەلتىرىلگەن زيان كولەمىن انىقتاۋدى جانە ونى اقپارات قۇرالدارىندا جاريالاۋدى تالاپ ەتەمىز.

وسى اتالعان حاتقا قر زاڭنامالارىنا سايكەس جان-جاقتى جاۋاپ بەرۋلەرىڭىزدى سۇرايمىز.

قۇرمەتتى وقىرمان وسى اشىق حاتقا قولداپ قول قويىڭىزدار! زاڭدى تۇلعالاردىڭ قولىن جيناپ جاتىرمىز!

ماقسات ءىلياسۇلى

Abai.kz