نۇرعيسا ەلەۋبەكوۆ (فوتو)

بۇگىنگى قازاق ساتيراسىندا وزىندىك ورنى بار، ادەمى ازىلدەرىمەن، قازاقى قالجىڭىمەن كوپشىلىك كوڭىلىنەن شىعىپ جۇرگەن «شانشار» تەاترىنىڭ ديرەكتورى، بەلگىلى ساتيريك ۋاليبەك ابدىرايىموۆپەن «الاش ايناسىنىڭ» ءتىلشىسى از-كەم سۇحباتتاسقان ەدى...

– ءبىز قاراپايىم تاماقتىڭ ءوزىن ەگەر ول ءدامدى شىقسا، «قالاي جاساپتى، قۇرامى قانداي؟» دەيمىز عوي. ال ەندى ونىڭ قاسىندا وزىڭىزدەي قازاق ونەرىندە ەرەكشە ورنى بار ازاماتتىڭ بولمىسىنا ۇڭىلمەۋ ۇيات سەكىلدى. اعا، وسى ءسىز قالاي ۋاليبەك بولدىڭىز؟

– ساحنادا ساتيرا ورىندايمىن دەگەن وي مەنىڭ ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرگەن ەمەس. جالپى، جاس كەزىمدە وتە كوڭىلدى جىگىت بولدىم، انسامبلدە گيتارا وينايتىنمىن. سونداي-اق وتىرىستاردىڭ بارىندە ءازىل-قالجىڭ ايتسام بولعانى، ەل-جۇرت وزدىگىنەن قىران-توپان كۇلكىگە قالاتىن. سوعان قاراپ «مەن ءارتىس بوپ كەتەم» دەپ كىم ويلادى دەيسىز، اسىرەسە ءبىزدىڭ قازاقتا. كوپ نارسەنى ەلەي بەرمەيتىن حالىقپىز عوي. كەيىن بىلدىك قوي، انەكدوت ايتۋدىڭ ءوزى ونەر ەكەنىن. مەنىڭ نەگىزى ماماندىعىم ساحناعا ەش قاتىسى جوق، دالىرەك ايتساق، كازگۋ-ءدىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتى، اراب ءتىلى ماماندىعىن بىتىرگەنمىن. بىراق ادام نەنىڭ وقۋىن وقىسا، ءومىرى سول جولدا وتەدى دەگەن قاتىپ قالعان قاعيدا جوق ەكەن عوي. اللا ريزىعىڭدى قاي سالادان، قانداي ورتادان، قاي ىستەن، قاي كاسىپتەن بۇيىرادى، ءبارى دە سوعان بايلانىستى ەكەن. سونىمەن مەن فيلفاكتىڭ ەكىنشى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەنمىن. ول كەزدە قازىرگىدەي ءازىل ايتۋ قايدا، مونتيىپ قانا جۇرەتىنمىن، اۋىلدىڭ مومىن قازاعىمىز عوي ەندى. جازمىش دەگەندى ەندى، كۇتپەگەن جەردەن ءبىر عانا وقيعا سەنىڭ بۇكىل ءومىرىڭ مەن بولمىسىڭدى وزگەرتەم دەسە اياق استى ەكەن. سودان ءبىر كۇنى ستۋدەنتتەر قاراپ جۇرمەي «تاماشانىڭ» اۆتورى مارات ساقاتوۆتى كەزدەسۋگە شاقىردىق. سەبەبى ول كەزدە «تاماشانىڭ» تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي تۇرعان بولاتىن. ۇمىتپاسام 1982-1983 جىلدار. ءبىز ول كەزدەسۋدەن كۇتكەننەن دە كەرەمەت اسەر الدىق. قىزىقتى بولعانى ءوز الدىنا، سول كەشتەن كەيىن شاي ۇستىندە اعامىز «مۇمكىن ارالارىڭدا ينتەرمەديا جازا الاتىن، ءتىپتى ساحنادا كۇلدىرە الاتىن دا دارىندى بالالار بار شىعار؟» دەپ سۇرادى كەنەت. وڭشەڭ فيلولوگتار، ءبىرى – اقىن، ءبىرى – پروزايك، ءتىپتى ساتيريكتەر دە جوق ەمەس ەدى. بىراق باسقانى ەمەس، جينالعان كوپشىلىك، ستۋدەنتتەر «مىنە، ناعىز ءارتىس، اعا، سىزگە كەرەك بولسا، وسى جىگىتتەن ارتىعىن تاپپايسىز» دەپ شۋ ەتە تۇسكەنى. قاپەلىمدە نە دەيىن، «اعا، مەن جاي انشەيىن، كۇلدىرۋ ءۇشىن بىرەۋدى «مازاقتاپ»، قىلجاقتاپ جۇرگەنىم بولماسا، ەشتەڭە جازبايدى ەكەنمىن» دەپ باسىمدى قاسي بەردىم. ءسويتىپ ەدىم مارات اعا «ونەرىڭىز بار ەكەن، بىراق ونى كورىنگەن جەردە ايتىپ قالدىرا بەرمەي، مىندەتتى تۇردە قاعازعا ءتۇسىرىڭىز» دەدى. «سەبەبى سىزدە ساتيرا بار» دەپ ءتۇيدى. سول ءسوز ماعان كادىمگىدەي وي تاستاپ، قامشى باسقانداي بولدى. ءوز بويىمداعى ونەرگە ءمان بەرمەي قاراعان مەن سول سوزدەن كەيىن «وحو، جازۋ كەرەك ەكەن عوي؟!.» دەدىم دە وزىمشە ءبىر مونولوگتار جازۋدى باستادىم. سودان بەسىنشى كۋرستى بىتىرەر كەزدە اۋىلدا كوركەمونەرپازدار كلۋبىنىڭ كەزەكتى ءبىر كەشىندە ءوزىم جازعان دۇنيەلەردىڭ ءبىرىن ورىنداپ كورىپ ەدىم، ساحنادا كادىمگىدەي جاقسى قابىلدانباسى بار ما. قازىرگى تىلمەن ايتقاندا بىردەن ء«وتتى دە كەتتى». بۇل 1986 جىل بولاتىن. ياعني، مەنىڭ ەڭ العاشقى ساتيراعا كەلۋىم سول كەز. سودان باستاپ بۇكىل اۋىلدىڭ بۇكىل مادەني شارالارى ماعان تاپسىرىلاتىن بولدى. شەشەمنىڭ كلۋبىنا كومەكتەسكەن ءتۇرىم عوي. ءوزىم انسامبلدە وينايمىن. اۋىلدىڭ دومبىرا تارتادى-اۋ دەگەن ادامدارىن جيناپ، وزىمشە قۇرعان وركەسترىم بار. ءوزىم ساتيرا ورىندايتىن دا بولدىم. ءسويتىپ ءجۇرىپ-اق ءبىزدىڭ اۋىل، ءبىزدىڭ ورتامىزدان نەبىر كەرەمەت انشىلەر شىقتى. ءوزىم ەلەمەپپىن، بىراق كوزگە قاتتى ءتۇسىپپىن عوي. كونتسەرتتەرىمىزدى ەرەكشە باعالاپ، سول تۇستا رايكوم دەۋشى ەدىك قوي، سوندا جاڭادان اشىلعان جاڭا مادەنيەت سارايىندا ديرەكتور ەتىپ تاعايىندادى.

– قانشا جاسىڭىزدا ديرەكتور بولدىڭىز سوندا، اعا؟

– 27 جاسىمدا. سودان كەيىن بارىپ ءجۇسىپتى تاپتىم دا، وعان ساتيرا جازىپ بەرەمىن، ول قاتىرىپ ورىندايدى. سەبەبى ناعىز مامان سول. ءبىز ءبارىمىز ءجۇسىپتىڭ مەكتەبىنەن شىققانبىز. ءتىپتى ماعان دا كوپ نارسەنى ءجۇسىپ ۇيرەتتى. الايدا ءوزىڭ جازعانىڭدى ءوزىڭنىڭ ورىنداعانىڭ جەڭىل بولادى. ويتكەنى ءوز ىشىڭنەن شىققان «شۇبار جىلان» عوي.

– اعا، «ازىلكەشتى» ءتاپ-ءتاۋىر تەلەجۇرگىزۋشى رەتىندە تانىلدىڭىز. مۇمكىن، ءوزىڭىز سونداي ءبىر جوبا اشارسىز بولاشاقتا؟ سەبەبى ەل-جۇرت ءسىزدى «شانشاردان» دا تىس تەلەديداردان كورىپ تۇرعىسى كەلەدى.

– تەلەجوبا ەمەس، مەنىڭ 10 سەريالى كينوم بار ەدى، سونى وتكىزە الماي ءجۇرمىن ەفيرگە. سونى كورسەتەمىن دەيتىن تەلەارنا باسشىسى تابىلسا، ماعان ۇلكەن قۋانىش سول بولار ەدى.

– نە جايلى ەدى كينوڭىز، ءازىل-قالجىڭ، ياعني، كومەديا جانرىندا ما؟

– اۋىل جايلى. ويتكەنى قازاقتىڭ تامىرى اۋىلدا. ءبىز وسىنى ەشقاشان ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. ءسىز وسى قالادان شىققان ناعىز تالانتتى ايتىپ بەرىڭىزشى؟ ايتالىق، 700 مىڭ تۇرعىنى بار استانا قالاسىنىڭ مەيلى ءبارى ەمەس، 400 مىڭى-اق قازاق بولا قويسىنشى، سودان ءبىر اقىن، بولماسا قازاقتىڭ رۋحىن اسقاقتاتاتىن ءبىر ازامات شىعادى دەگەنگە مەن ءوزىم اسا سەنىڭكىرەمەيمىن. سەبەبى كوزبەن كورگەنىم جوق. ال ونداي الىپ قالانىڭ قاسىندا الاقانداي اۋىلدىڭ ارقايسىسىنان ءبىر-ءبىر تالانت شىعادى. ول سونداي زاڭدىلىق! ءبىر اۋىلدان ءبىر دارىن شىقپاۋى مۇمكىن ەمەس! ال قازاقتىڭ رۋحىن كوتەرىپ، «قازاقپىن» دەپ كەۋدەسىن كەرە، قاسقايىپ تۇرىپ ايتا الاتىن، قازاق ءۇشىن «جىلايتىندار» ءاربىر اۋىلدا مىڭداپ سانالادى. ءوزىم دە اۋىل مەكتەبىن ءبىتىرىپ، اۋىل مەكتەبىندە جۇمىس ىستەگەن اداممىن. سوندىقتان دا قازاق اۋىلىنىڭ مادەنيەتىنە، ءبىلىمى مەن سپورتىنا جانىم اشىپ، بۇيرەگىم بۇرىپ تۇرادى. راسىندا، قازىر قاراپ تۇرسام قازاقتىڭ رۋحى مەن مادەنيەتىن كوتەرۋ ءۇشىن اۋىلدى كوتەرۋ كەرەك ەكەن، باسقا ەشتەڭەنىڭ دە قاجەتى جوق. سەبەبى ءبىزدىڭ تامىرىمىز – سوندا. ال تامىرعا قان جۇگىرىپ تۇرماسا، جۇرەك توقتاپ قالادى عوي. قازاق دەگەندى ءبىز تۇتاس ادام سەكىلدى قارار بولساق، قازىر ءبىزدىڭ جۇرەگىمىز – استانا، ال سول جۇرەك توقتاماۋ ءۇشىن ءنار بەرەتىن تامىر ول اۋىل. قالىڭ قازاقتىڭ قاينار كوزى – اۋىل. بىراق ءسوزىڭ اشىعىن ايتۋىمىز كەرەك، قازىر قالادا جۇرگەندەردىڭ ىشىنەن ەشكىمنىڭ اۋىلعا بارعىسى كەلمەيدى! ءبىزدىڭ بۇگىنگى سورىمىز دا وسى. ءتىپتى ارنايى باعدارلامالار دا جۇرگىزىلىپ جاتىر، بىراق ودان اۋىل كوركەيىپ جاتقان جوق، نەگە؟ سەبەبى اۋىلعا كەلگەن جاس ماماندى قىزىقتىراتىن ەشتەڭە جوق. سوندىقتان مامان جىبەرمەس بۇرىن اۋىلدىڭ جاعدايىن جاساۋ كەرەك، كلۋبتار اشۋ كەرەك، جىلىندا ءبىر باس سۇعىپ «اۋىل جىلى» دەپ قويا سالماي، ۇدايى قاداعالاۋ كەرەك. ارينە، تەك اۋىل دەپ قاتىپ قالماي، قالادا دا قازاق مادەنيەتىنىڭ مارتەبەسىن ءبىرىنشى ورىنعا قويۋ قاجەت. باسقا مادەنيەتتى جوعارى قويىپ، ءوزىمىزدى ەشقاشان ەكىنشى كەزەككە ىسىرىپ قويۋدىڭ ءجونى جوق.

– ءسىز كەيىنگى كەزدەرى جاندى مۋزىكانى جاڭعىرتۋعا باسا ءمان بەرىپ، ءتىپتى «شانشارداعى» ينتەرمەديالارىڭىزدىڭ ءوزىن سوعان ويىستىرىپ جاتىرسىز، جەكە انسامبل قۇرايىن دەپ جۇرگەن جوقسىز با؟

– ولاي دەپ ايتىپ، كوپىرە ماقتانباي-اق قويايىن. سەبەبى ونسىز دا «شانشار» تەاترى، شىمكەنت ساتيرا تەاترى بار، جۇمىسىمىز كوپ، بىلايشا ايتقاندا. وعان رەپەرتۋار جازۋ، ويناتۋ كەرەك، سونىڭ ءوزى وڭاي ەمەس. ال ەگەردە مەن قويىلىم ارقىلى بىردەڭە كورسەتسەم، سونى ءوزىم عانا ىستەيمىن دەگەن ءسوز ەمەس، ناسيحات رەتىندە، ادەيى كوپشىلىككە وي تاستاۋ دەپ تۇسىنگەن ءجون. ونسىز دا قازىر ساحنادا ءورىپ جۇرگەن «ونەرپاز» كوپ قوي، مەنىكى سول كوپكە «ونەرلى ەكەنىڭ راس پا، تىرىدەي وينا، كورسەت ءوزىڭدى، ەڭبەكتەن» دەگەنىم. سونداي-اق ول مەنىڭ كورەرمەنگە دە «كورەسىڭ بە، ءتىرى داۋىستا ءان سالىپ جۇرگەن ناعىز تالانتتى كور، سونى باعالا، وتىرىك اۋزىن جىبىرلاتىپ، ءوزىڭدى الداعانعا سەنبە، بۇدان ءارى ونىڭ دەگەنىنە كونبە» دەپ، كوزگە شۇقىعانداي ەتىپ كورسەتكەنىم ەدى. «سەن دە ادامسىڭ عوي، قاشانعى توزەسىڭ مۇنداي حالتۋراعا، اۋزىن بۋعان وگىزدەي بوپ وتىرعانىڭ جەتەر، شىدامنىڭ دا شەگى بار. ءتىپتى، ءبىر كۇنى كونتسەرتتە وتىرعان جەرىڭنەن اتىپ تۇر دا «قويشى، اينالايىن، ءوشىر اناۋ وتىرىك ءانىڭدى، ءوز اۋزىڭمەن ايت، ايتا المايسىڭ با قايت» دەپ ساحنادان قۋىپ جىبەر» دەگەنىم. مىنە، مەنىڭ ءتىرى ءانسامبلدى ساحناعا شىعارىپ، ينتەرمەديا جاساۋىمنىڭ سىرى وسىنداي. ونەر ولمەسىن دەپ، ايتپەسە «ولۋگە» تاياپ قالدىق قوي، ء«ولتىرىپ» جاتقان دا وزگە ەمەس، وسى ونەردىڭ اينالاسىن ۇيىرسەكتەپ جۇرگەندەر. ەگەر باسشىلىقتا وتىرعان ازاماتتاردىڭ جانى اشيتىن بولسا، «ساحناعا تەك جاندى داۋىستا ءان ايتا الاتىندار شىعۋى كەرەك» دەپ مىندەتتەيتىن ارنايى زاڭ شىعارۋى كەرەك. ماسەلەن، قىتايدا فونوگراممامەن ورىنداعان ءانشىنى كورسە، ەكى رەتكە دەيىن ەسكەرتۋ جاسايدى، ۇشىنشىسىندە ونى قىلمىسكەر دەپ تانىپ، ساحنادان مۇلدەم الاستايدى. ويتكەنى ول ونەرگە قيانات جاسادى، حالىقتى الدادى. ونەر دەگەن كىم كورىنگەننىڭ اقشاسىمەن بىتەتىن ءىس ەمەس، ناعىز ونەر اقشانىڭ قۇلى ەمەس!

– ء«بىز ءالى جاندى داۋىستا ءان سالۋعا دايىن ەمەسپىز، تەحنيكامىز جوق، اكۋستيكامىز ناشار» دەپ ءجۇر عوي ونەرپازداردىڭ بىرقاتارى؟..

– مەن سول قىتايدا بارلىق ونەر ورداسىندا اكۋستيكا كەرەمەت دەي الماس ەدىم، بىزدەن الدەقايدا تەحنيكاسى دا، اكۋستيكاسى دا ناشار جەرلەردى كوردىم. بىراق سونداي ەكەن دەپ ەشكىم فونوگراممامەن ورىنداپ جۇرگەن جوق.

– دەمەك، جوعارىدا ايتىلعان سىلتاۋ عانا عوي؟

– ارينە. قانىش ساتباەۆتاي، مۇحتار اۋەزوۆتەي ازاماتتار شىققان قازاقتان قازىر كىم شىعىپ جاتىر، «الاياقتار»! سول «الاياق» ءبىزدىڭ ينجەنەر بار ما، باسقا بار ما، نەبىر مىقتى ماماندارىمىزعا جۇمىس ىستەتپەي، اۋزىنداعى ناپاقاسىنان تارتىپ جەپ ءجۇر. مىقتى مامان ءبىر نارسە ويلاپ تاۋىپ، وزىمىزدە باردى ۇقساتاتىن بولسا، الگى «الاياق» جۇمىسسىز قالادى، اقشادان ايرىلادى عوي. سول الاياقتىق ونەردىڭ دا دامۋىنا كەدەرگى بولىپ جاتىر. «ناعىز قازاق – دومبىرا» دەيمىز، بىراق ءسىز مەملەكەتتىك دارەجەدە ءوتىپ جاتقان توي-جيىنداردا ءبىر جىرشى، جىراۋدىڭ وتىرعانىن كوردىڭىز بە؟ ونىڭ ورنىنا ورىستىڭ نە شەتەلدىڭ جارتىلاي جالاڭاشى وتىرادى. سونى كورگەن جاس «ە، مادەنيەتتىڭ وزىعى وسى ەكەن عوي» دەپ قالادى. ونەردىڭ ءورىسى تارىلعان جوق، بىراق ات شاپتىرىم سول ولكەنىڭ نەبارى ات توبەلىندەي عانا جەرىندە قازاقتار، قازاقىلىق جۇرەدى. ءوز ەلىمىزدە وسىلاي وگەي بالانىڭ كۇيىن كەشىپ جۇرگەنىمىز جۇرگەن، ەگەر ۇلكەن اعالارىمىز ماڭىزدى ءبىر جينالىستاردا «وسى ءبىز قازاقپىز عوي، جۇتقان اۋامىز قازاقتىكى، ىشكەن اس-سۋىمىز قازاقتىكى، ولاي بولسا قازاقشا سويلەيىك، سويلەمەيتىن، بىلمەيتىندەر ورىندى بوساتىڭدار»! دەمەيىنشە. ودان ءبىز ۇتپاساق، ەشتەڭەدەن ۇتىلماس ەدىك، سەبەبى ءبىر شالا قازاق نە باسقا كەتسە، ونىڭ ورنىنا ونەرلى دە ءبىلىمدى مىڭداعان قازاق بالاسى بار. بۇل كادىمگى شىرماۋىق سەكىلدى دەرت: اتاسى قازاقشا بىلمەگەننىڭ بالاسى، ودان تۋعان نەمەرەسى دە قىڭق دەپ بىلمەيدى ءوز ءتىلىن. ال ءوز ءتىلىن بىلمەگەن ادامنىڭ ءوز ۇلتىنا، ۇلتىنىڭ ونەرى مەن مادەنيەتىنە جانى دا اشىمايدى. قازىر اقشاسى باردىڭ بالاسى شەتەلدە وقىپ كەلگەن بالاسى نەبىر مىقتى ورىنداردا وتىرۋى كەرەك تە، ءبىز مىنا جاقتا وزىمىزبەن ءوزىمىز «قازاقپىز» دەپ ايعايلاي بەرۋىمىز كەرەك. ارينە، وسىدان سوڭ ءبىزدىڭ قايتىپ ءۇنىمىز شىقسىن، كىم ءبىزدى سىيلاسىن، كىم بىزبەن ساناسسىن؟! ياعني، قازاقتىڭ ءسوزىن سويلەيتىن ادام ازدا، ءبىزدىڭ دە كورگەن كۇنىمىز «ەكىنشى سورتتىڭ» كۇنى بولادى. اشىعىن ايتقاندا وسى! اششىسىن ايتپاساق، نەسىنە ساتيريكپىز؟

اڭگىمەلەسكەن ءماريام ءابساتتار

الاش ايناسى گازەتى.

(اۋەلگى تاقىرىپ:  ۋاليبەك ءابدىرايىموۆ نەگە گيتاراسىن ساتيراعا ايىرباستاپ جىبەردى؟)