بۇگىندە ەگەمەندىگىمىزدىڭ بىزگە بەرگەن ەنشىسى بولسا كەرەك، شاكارىم اتامىزدىڭ وسكەن ورتاسى مەن ۋاقىتى، ساياسي، الەۋمەتتىك جاعدايى، العان ءبىلىمى مەن تانىمى تۋرالى از جازىلىپ، سىزىلىپ جاتقان جوق. ايتسە دە بۇگىنگى جازىلعانداردىڭ ءبارىن شاكارىمنىڭ ويلاۋ جۇيەسىندەگى ارنانى سول وزىندىك بولمىستىق ماندە  تانىتىپ جاتىر دەي الماس ەدىم. بۇلاي دەۋىمە سەبەپ كوپ. بىراق بۇل جەردە ايتايىن دەگەنىم سەبەپتەر ەمەس، شاكارىمنىڭ ءوز ۋاقىتى مەن كەڭىستىگى، سونىڭ ىشىندەگى سىرلى الەم – ادام دەگەن مۇحيتتىڭ ءمانى مەن ماقساتىنا كوڭىل بولگەندىگىنە توقتالماقپىن.

جالپى وسى شاكارىم سۇراقتارىنا ءبىزدىڭ ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان كەيىن عانا بەت بۇرا باستادى. سەبەبى سۇراق بەسەۋ بولعانىمەن، ونىڭ ءمانى بىرەۋ بولاتىن. ول ءمان – اللانىڭ اقيقاتىنا نەگىزدەلگەن ەدى. ءوزىڭىز سارالاپ قاراڭىز، سۇراقتار تىزبەكتەلگەن ويدى، تانىمدىق ورتاق نەگىزدى، قالىپتاسقان دۇنيەتانىمدىق فيلوسوفيالىق شىندىقتى، ونىڭ ادامزات تاريحىنداعى تاعىلىمدىق، تاجىريبەلىك سىنالعان اقيقاتىنا شاقىرىپ تۇرعانداي بولادى.  شاكارىم اتامىز ءوز زامانىنداعى تىرشىلىكتىڭ ء«مانى» مەن ۋاقىتىنىڭ الدى بەلگىسىز «شىندىعىنا» سىنمەن، سۇراقپەن قارايدى. ال، جالپى ونىڭ ءومىر سۇرگەن زامانىنىڭ ء«مانى» مەن «شىندىعى» نە ەدى؟ بارىمىزگە بەلگىلى بولعانداي، ادامزات ءوزىنىڭ رۋحاني تاريحىندا ۇلكەن جولايىرىقتا قالدى. وتكەن تاريحى مەن تاجىريبەسىنەن باس تارتىپ، ياعني بۇرىنعى ء«مان» مەن «شىندىق» ورنىنا «جالعان قۇدايلار مەن جالعان پايعامبارلاردىڭ» ءمانى مەن شىندىعىن قابىلداتۋعا تىرىسقان يدەولوگيالار بەلەڭ الدى. اللا مەن ادام اراسىنا سىنا قىعىلىپ، ورنىنا نەبىر تەوريالار مەن «يزمدەر»، قۇدايلىق جۇيەنىڭ ورنىن الا باستادى.

مىنە، شاكارىم اتامىز ءوزىنىڭ انىق يمانىمەن، تانىمىمەن، ارتىنا قالدىرعان امانات سۇراقتارىمەن ءوز ءداۋىرىنىڭ شىندىعىنا قارسى تۇرعان دانا، اۋليە. ءوزىنىڭ اينىماس، ياكيني تۇعىرىنان تايمادى. سول مىنەزى، تۇلعاسى ارقىلى، ەلدى يمانعا، دىنگە، تۇپنەگىزدەن اينىماۋعا ۇندەدى. سەبەبى ونىڭ قويعان سۇراقتارىنا جوعارىداعى «تەوريالار» مەن «يزمدەردىڭ پلاتفورماسى» جاۋاپ بەرە المايتىن. ول قانداي تەوريالار مەن يزمدەر ەدى؟ پوزيتيۆيزم، گۋمانيزم، زكزيستەنتسياليزم، فرەيديزم، دارۆينيزم، اتەيزم، ماتەرياليزم، ماركسيزم  جانە وسىلاي جالعاسىپ كەتە بەرەدى.ول پلاتفورمالاردا "اقىل" دارا قۇدايعا اينالدىرىلدى. باتىستىق راتسيوناليزم مودا بولدى. ياعني قۇدايدىڭ ورنىن ادام باستى. قۇدايعا، جانعا، سىرعا جالپى مەتافيزيكاعا قاتىستى بارلىق شىندىق جوققا شىعارىلدى. بۇل تەوريالار دا باتىستىق ديالەكتيكالىق ۇشتىكتەر نەگىزىندە ورنىقتى. ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋىنىڭ ءمانى دە، مىنا دۇنيەنىڭ شىندىعى دا بوس بولىپ شىقتى. ادام ەت پەن سۇيەكتەن عانا جارالعان. مىنا دۇنيەدە ەشقانداي حيكمەت تە شىندىق تا جوق. ال شاكارىم اتامىزدىڭ دۇنيەتانىمىندا، بۇرىن ادامنىڭ دا، دۇنيەنىڭ دە ءمانى اللادان تابىلاتىن. ونى ادام اقىلمەن، ۇجدانمەن تابۋعا تىرىساتىن. ادام اقيقاتتى ىزدەۋشى بولاتىن. شاكارىم اتامىز تەك ولارعا عانا ەمەس، سول كەزدە دە يسلام الەمىندە ورنىعىپ كەلە جاتقان «باتىستىق اۋرۋلاردىڭ» ىشىندەگى ەڭ قاۋىپتىسى – ۋاحابيلەرگە دە قارسى شىقتى. باتىستىق اۋرۋ دەپ ءبىز بۇل ارادا   «اقىلدى» جوققا شىعارىپ، «ناقىلدى» اللاعا اينالدىرعان، ۋاحابيلەردىڭ ديالەكتيكالىق «تايمياشى ۇشتىك» نەگىزىنىڭ كەشەگى باتىستىق تەوريالار مەن يزمدەردەن جۇققاندىعىن ايتىپ وتىرمىز. قازىرگى ۋاحابيلەردىڭ ديالەكتيكاسىندا ادامنىڭ ءمانى مەن دۇنيەنىڭ شىندىعى اللادا ەمەس (فيللاھ), اللادان كەلگەن (انيلليھ) ناقىلدا جاتىر. ەندى ادام ءمان ىزدەۋشى، ۇجدان يەسى ەمەس، كەرىسىنشە، ناقىلدىڭ ارپىنە تاڭىلعان قۇبىجىققا، روبوتقا اينالدى. ول دەگەن ءسوز ادام اقىلى، ەركى، قالاۋ ەركىندىگى، ويلاۋى جوققا شىعارىلىپ جاتىر دەگەن ءسوز. بۇل يلاحي حيكمەتتى جوققا شىعارۋ، ياكي اللا مەن ادام اراسىنا دەلدالدىق جاساۋ دەگەن ءسوز. بۇدان وتكەن "شيرك" جوق. بۇگىن ءبىزدىڭ قوعام، جالپى الەم وسىنداي «يفرات پەن تافريت» اراسىندا تۇنشىعىپ جاتىر. بولۋى ءتيىس ماسەلە تۇتاستىق، ءتاۋحيدتىڭ تاريحي قالىپتاسقان تانىمى مەن مانىنە ورالۋ. ءماندى «اللادان» تابۋ جانە «اللادان» سەزىنۋ.

 سوندىقتان شاكارىم اتامىزدىڭ سۇراقتارىنا ءوزىنىڭ تانىمدىق تۇعىرلارىمەن عانا جاۋاپ بەرۋگە بولادى دەپ ەسەپتەيمىن. «اللانىڭ ادامدى جاراتقانداعى ماقسۇتى نە؟»، «ادامعا تىرشىلىكتىڭ ەڭ كەرەگى نە ءۇشىن؟»، «ادامعا ولگەن سوڭ، مەيلى، نە جونمەن بولسىن، راحات-بەينەت، ساۋاپ-ازاپ بار ما؟»، «ەڭ جاقسى ادام نە قىلعان كىسى؟»، «زامان وتكەن سايىن ادامداردىڭ ادامشىلىعى تۇزەلىپ بارا ما، بۇزىلىپ بارا جاتىر ما؟»

ءارى قاراي تالداپ كورەيىك… نەگىزىنەن سۇراق ونىڭ سۇراۋلى سويلەمىنەن ەمەس، سول سويلەمدەگى ۇعىمداردان، تۇسىنىكتەردەن، تانىمداردان تۇرادى. سۇراقتاعى اللا، ادام، جاراتىلىس، ماقسات، تىرشىلىك، ءولىم، اقىرەت، ىزگىلىك، احلاق ماسەلەلەرى شاكارىم زامانىندا ءوڭى قاشىپ، تەرىس ءتۇسىندىرىلىپ جاتتى. وعان جوعارىدا توقتالدىق. اللا بولسا دا جوققا شىعارىلدى; ادام - دەتەرمينيزمنىڭ قۇربانى، مايمىلدان جارالىپ، ديالەكتيكالىق شارىقتاۋ شىڭىنا جەتكەن جاندىك; جاراتىلىس - جوق، ءبارى وزدىگىنەن; ماقسات - ەركىندىك، وندا دا اللادان، ءدىني سوقىر سەنىمنەن الىستاعان سايىن ەركىندىككە جەتەدى دەپ ءتۇسىندىرىلدى; ءولىم - جان مەن ءتاننىڭ ايرىلۋى ەمەس، ماتەرياعا اينالدىراتىن ۇرەي، ءسۋيتسيدتىڭ كوزى; اقىرەت - جوق; ىزگىلىك - گۋمانيزمنىڭ ولشەمى; احلاق - قوعامدىق كودەكس قانا...

ەندى وسى ۇستانىمدارعا شاكارىم اتامىز ءوزى قالاي جاۋاپ بەرەدى ەكەن، سوعان نازار اۋدارايىق. شاكارىم دۇنيەتانىمىندا جاراتىلىس ماسەلەسى دە اللانىڭ حيكمەتىمەن تىعىز بايلانىستا قاراستىرىلادى. ونىڭ ءىلىمىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى مەن ۇستانىمدارى تۇرعىسىنان قاراعانىمىزدا ودان جاراتىلىس، بولمىس، رۋح جانە ت.ب. تۇسىنىكتەر مەن نەگىزگى ۇستىندىق كونتسەپتسيالاردى تالداعاندا جاراتىلىس دەگەنىمىز – سىناق دەپ تۇجىرىمداۋعا بولادى. “حايۋاندار مەن اقىماقتار” دەگەن ولەڭىندە، وسى بۇكىل جاراتىلعان الەمنىڭ ادام ءۇشىن ەكەنىن ءبىل. ءتاڭىر-ەرىك، اقىل بەرگەن. جاراتۋ سەبەبى-سىناۋ ءۇشىن دەپ ەسكەرتەدى. شاكارىم دۇنيەتانىمىندا اللا ادامدى “جوقتان” جاراتقان جانە ءوزىنىڭ جاۋھارىنان (زاتىنان)  “ۇرلەگەن” بولىپ، تىكەلەي سۋبستانتسيالىق تۇتاستىقتا قاراستىرىلمايدى. سوپىلىق دۇنيەتانىم رۋحتىڭ باستاپقى “بىرلىك” حالىنەن (رۋحتىڭ رۋحاني الەمدەگى اللامەن بىرگە بولۋ ءحالى) فيزيكالىق الەمگە جىبەرىلۋ قۇبىلىسىن ايرىلىسۋ نەمەسە سىناق رەتىندە تانيدى.

سوپىلىق دۇنيەتانىمدا جاراتىلىس تۋرالى ەڭ كەڭ جايىلعان تۇسىنىك اللانىڭ “مەن قۇپيا قازىنا ەدىم. تانىلعىم كەلدى. ماحلۋقاتتى (جاراتىلعان الەمدى) ءوزىمنىڭ تانىلۋىم ءۇشىن جاراتتىم” مازمۇنىنداعى حاديسكە نەگىزدەلگەن. ال، ادام بولسا، بارلىق بولمىستاردىڭ ىشىندە  “اللانىڭ ديدارىن” ءوزىنىڭ كوركەمدىگىمەن، اسەمدىگىمەن جانە ۇلىلىعىمەن الدەقايدا تۇتاس كورسەتەتىن اينا. الەم ەسەپسىز فەنومەندەردەن (كاسراتتان) تۇرادى. الەمدەگى ءاربىر بولمىس قۇدايلىق بىرلىكتىڭ (يلاھي ۋاحيدييات) دالەلى بولىپ، اللا الەمدە بىردەي ۋاقىتتا كورىنىس (تاجاللي ەتەدى) بەرەدى. وسى الەمنىڭ اقيقاتى لاحۋت (قۇدايلىق) الەمدە جيناقتالعان. قۇدايلىق ۇستىندار نەمەسە اقيقاتتار (اياني سابيتا), وسى الەمدە كورىنىس بەرمەي تۇرىپ “جوق” بولاتىن. مىنە، سوندىقتان دا شاكارىمنىڭ “و باستا جوقتى بار قىلعان، جوقتان بولمىستاردى جاراتقان – جان بولاتىن. قوزعالىسقا ەنگىزگەن قۋاتتى مەيلى جان دە، مەيلى ء“مان” دە-الەمدى سول ءمان جاراتقان» -دەگەن تۇسىنىگى قۇراننىڭ “جوقتان جاراتۋ” (ex ءnىhىlo) ۇستانىمىنا ساي كەلەدى.

 يسلامدا اللا ۇزدىكسىز جاراتۋ ۇستىندەگى ەڭ بەلسەندى، ءاردايىم ىقپال ەتۋشى ابسوليۋتتىك قۇدىرەت يەسى.  ياعني، الەم بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا اللا تاراپىنان جاراتىلعان جانە بۇل جاراتىلىس ءاربىر ۋاقىت پەن كەڭىستىك ىشىندە ۇزدىكسىز جالعاسىپ جاتادى.

يسلام فيلوسوفياسى بويىنشا، ادام وزىندىك ماقساتى بار، موينىنا پارىز مىندەتتەنگەن، جاۋاپكەرشىلىك تاسۋشى ياعني، ەركىندىككە يە بولمىس رەتىندە جاراتىلعان. دەمەك، ادامنىڭ جاراتىلۋىندا ماقسات بار. ياعني، ادامنىڭ جاراتىلىس ماقساتى – قۇلدىق. قۇلدىق ماحاببات جانە ىقىلاسپەن جاسالعاندا عانا ءماندى بولادى. ول ءمان اللانى تانۋمەن اشىلادى. شاكارىم “اقيقاتتى (شىندى) بىلگىڭ كەلسە، الدىمەنەن “جاندى” ءبىل”-دەۋى دە سوندىقتان بولۋ كەرەك.

شاكارىم شىعارمالارىندا ءتاڭىردىڭ جاراتقان الەمىنىڭ بارلىعى “جاندى” ياعني، جاراتىلعان بولمىستاردىڭ بارىندە ءمان، مازمۇن بار. وسى بۇكىل جاراتىلعان الەمدى اللا ادام ءۇشىن بار قىلدى. ءتاڭىر ادامعا ەرىك، اقىل بەرۋ ارقىلى ءوزىنىڭ جاراتۋ سەبەبىنىڭ سىناق ەكەندىگىن ەسكەرتتى. سىناق الاڭى دا ادامنىڭ تىرشىلىك ەتۋ الاڭى – وسى دۇنيە. سوندىقتان دۇنيەنىڭ سۇمدىعى جوق، جازاسى جوق - ول اللانىڭ جاراتقانى. اللانىڭ جاراتقانىن سوگۋ -تاعدىرعا نارازىلىق. ويتكەنى، سەنى الداعان ءومىر دە ەمەس، دۇنيە دە ەمەس، ول -ءوزىن ءوزى الداپ جۇرگەن ادامنىڭ ءوزى. دۇنيەنى، ءومىردى جامانداتقان – ءوزىڭنىڭ كوز تويماستىعىڭ، ولمەيتىندەي، وشپەيتىندەي، قارتايمايتىنداي بولىپ، قامدانباي، ساقتانباي ءجۇرۋىڭ.

تاعى ءبىر شىعارماسىندا شاكارىم «دەنەشىل (ماتەرياليست), ءپانشىل (فيلوسوفتار) كەسەلدەردىڭ «دالەلسىز سوزبەن» نەگىزدەرىن سىنايدى. ول جان جوق دەگەن اۆگۋست كونتتىڭ (1797-1857) دالەلسىز سوزدەرى بولاتىن. بۇعان شاكارىم شىعارمالارىندا «قايدان كەلدىم، ماقساتىم نە؟ (پايدام نە؟), ولگەننەن سوڭ نە بولام؟» دەپ، جاراتىلىس جۇمباعىنىڭ ولشەۋسىز سىر ەكەنىن تولعايدى. «قۇداي جوق، قيامەت جوق دەسەڭ-داعى، ارىڭ، ىنساپ-مويىنداپ، ماقۇل دەپ تۇرعان جوق پا؟» دەپ، ا.كونتقا ءوزى جاۋاپ بەرەدى. ۇجداندى ادام-ولگەن سوڭ تىرىلمەيمىن دەپ ويلاپ، ىرازى قىلام دەي-تۇعىن قۇدايى دا جوق، سوندا دا ار دەپ، ىنساپ دەپ، ازاپ شەگەدى. وسىنى تەرەڭ ويلانايىق، ول سورلىنى وسى ازاپقا يتەرگەن، قانداي كۇش؟ ونىڭ ماقساتى «ولگەن سوڭ جۇرت ماقتاسىن دەي مە مەنى؟»-ال، جۇرت ماقتاسىن دەۋ-بارىپ تۇرعان جامان ءىس، رياكەرلىك ەمەس پە؟ وسى ىسىممەن ەل تۇزەيمىن دەپ، سول جولدا ءوزىن قۇربان قىلامىن دەر. بىراق، ونىڭ پايداسى نە؟ ادال جولدا ولگەننىڭ-ارمانى جوق دەگەنى-“قۇرعاق ماقتان” ەمەس پە؟ ار، ىنساپتىڭ قۇمارى وسى-اق بولا قويسىن، ال زۇلىمدىقتىڭ قۇمارى نە؟ زۇلىمدىق پەن ار، ىنساپ ەكەۋى ەرەگىسكەن ەكى دۇشپان، ارتىندا راحات تا جوق، ازاپ تا جوق، اقىل-زۇلىمدىقتان قالاي جيرەنەدى؟ ار، ىنساپتىڭ-جاقسى ىستەن ءۇمىتى نە؟ ەل تۇزەلسە، ولگەن سوڭ، وعان نە پايدا؟ ءدىن ءۇشىن ەمەس، تىنىش ءومىرى ءۇشىن دە ەمەس،  ولگەننەن سوڭ اتىم تاريحتا قالسىن دەپ ارپالىسا ما؟ بۇعان اقىلىم تويمايدى. جان ماڭگىلىك جوعالمايدى. جان-ەكى ءومىردىڭ ازىعى-ۇجدان، ار، ىنساپتىڭ پايداسىن سەزىنەدى. جان ولگەن سوڭ ماڭگىلىككە قاۋىشىپ “بايگە الارىن” بىلەدى. ۇجداننىڭ وسى سىرىنا قانىقپاعان اق جۇرەك ادال نيەت بولا المايدى. ەگەر جان جوعالىپ، ولەتىن، جويىلاتىن بولسا، سىي المايتىن بولسا اق، ارام، ۇجدان، زۇلىم دەپ ايىرىپ، مىناۋ جامان مىناۋ جاقسى دەۋدىڭ ءمانى جوق. الەمدەگى دىندەردىڭ ءتۇپ ماقسۇتى ۇشەۋ: “قۇداي بار”، “ۇجدان دۇرىس”، “قيامەت شىن” دەگەندەگى وسى ءۇش انىعى دا ءوز سۇراقتارىن جاۋاپتاندىرۋىنىڭ جەمىسى بولسا كەرەك. ءدىننىڭ ماقساتى - ادامدى باۋىرلاستىققا شاقىرىپ، تۋىس قىلۋ. قۇداي انىق، سوندىقتان “اق جۇرەك” پەن “زيانكەستى” سىناۋ ءۇشىن بەيىس، توزاعىن جاراتقان. بىراق بۇلاردى “سوقىر ويلى” ء“بىر ەزۋ”-ءوزىمشىل جان-قانشا عىلىم بىلسە دە، ۇعا المايدى.

سانا بولمىستى بيلەيدى، ياعني، جان ءتاننىڭ بيلەۋشىسى. دىنشىلدەر، انىقتى بىلمەس-كۇنشىلدەر “جانىڭدى جولدان قوستى” دەپ، شاريعات ايتىپ كۇڭكىلدەر. قۇران “رۋح” تانگە اللا تاراپىنا ۇرلەنگەن. وسىنى كالام عىلىمى، فيقحشىلار، رۋحتى كەيىننەن جاراتىلعان” دەيدى. ماعىناسىن انىق بىلە الماي “رۋح” دەگەن ءسوزدى “جان” دەيدى.

شاكارىم، رۋح پەن جاندى ەكى ءتۇرلى، بولەك بولمىس دەپ قارايدى. رۋح-تازا اقىل. بۇل شىن، ءمىنسىز-ءتاڭىردىڭ ءىسى. ونى ايۋانداعى اقىلمەن شاتاستىرۋعا بولمايدى. رۋحسىز جاندى-ءناپسى دەيدى. مۇنى ء“بىر ەزۋ”-ءپانشى (جاراتىلىستانۋ، فيلوسوفيا) مەن ءدىنشى (شاريعاتشى، مولدالار) تىڭداماس. ءپانشى مەن ءدىنشى-انىق، تازا اقىلعا جۇگىنبەي، نوقتادان (تار قالىپتان) باسىن الا الماس. تازا اقىل-اقتى بارلايدى، “تانيتىن جانعا” كەز بولسا، حاقيقات جەردە قالمايدى. مىنە وسى جولداردان-اق شاكارىم اتامىزدىڭ «بىلىمدىلەرگە بەس ساۋالىن» الدىمەن ءوزى سارالاپ الىپ، ءوز قاناعاتىنا باسقالاردىڭ ويىن بىلگىسى كەلەدى.

ءومىردى-بوسقا وتكىزۋدىڭ ارتى وكىنىش. سوندىقتان ەرىك جىگەر باردا ءومىردى تانۋ كەرەك. ءومىردى-ورىندى، ءماندى وتكىزسەڭ، ول-ولمەس ءدارى. سوندىقتان باستا مي، بەتتە ار باردا-ءومىردىڭ قاسيەتىن ءبىلۋ كەرەك. ءومىردىڭ قاسيەتىن ءبىلۋ –ەستىلىك.

ءومىردى وكىنبەي، ءماندى قىلىپ وتكىزۋدىڭ ايلاسى-قياناتسىز، وي تازالىعى، مەيىرىم، ىنساپ، ادىلەت، ادال ەڭبەك، تازا جۇرەك، وسىلار ادامنىڭ تاتۋ-دوسى، شاراسى. ومىردەن ماقسۇت-حاقيقاتتى تابۋ، ناپسىگە ەرمەۋ، ونى جويۋ. ەرسەڭ-ول سەنى وتقا سالادى. ءومىر ءتۇبى-ءولىم. وزگەرمەيتىن، ولمەيتىن ءومىردى تالاپ ەتەمىن.

ادامشىلىق - حايۋاننان ارتىق بولۋ، ياعني، اياۋشىلىق، مەيىرىم، ءومىردىڭ وتكىنشى ەكەنىن ءبىلۋ، جىعىلعانعا، جىلاعانعا جاردەم ەتۋ، مارحابباتتى بولۋ-كەمەل-ادامشىلىق”-دەيدى. ادامشىلىق نەگىزى-ونەر مەن ءبىلىم.

ادامشىلىق-وتىرىك، الداماۋ، بىرەۋگە قيانات قىلماۋ، ار، ىنساپتىڭ سۇيگەنى-تازا جۇمىس. “اق جۇرەك”، “تازا اقىل”، “ادال ەڭبەك”-كەيىنگىگە جول كورسەتەتىن ءۇش-انىق-حاقيقات. “تىرشىلىكتى جاقسى وتكىزۋدىڭ ءھام سوڭىرا پايداسىن كورۋدىڭ جالعىز جولى بار: ول جول جالعىز عانا ءوزىڭدى جاقسى كورىپ، جالعىز عانا ءوز پايداڭدى ويلاۋمەن تابىلمايدى. بارشا جان يەسىنە شىن جانىڭ اشىپ، شىن ماحاببات ەتۋمەن تابىلادى.

دوساي كەنجەتاي

Abai.kz