الماحان مۇحامەتقاليقىزى. دونور جانە تەك
(ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 15 جىلدىعىنا ارنالعان
ۇزدىك ادەبي شىعارمالار جيناعىنا ەنگىزىلگەن)
ەي، اڭگۇدىك پەندەلەرى جالعاننىڭ
مەندەگى مۇڭ بىلەم ەمەس جالعان مۇڭ.
مەندەگى مۇڭ ءوز باسىمنىڭ قامى ەمەس،
مەندەگى مۇڭ - ولەڭگە ايتار ارمان مۇڭ.
ۋايىم ەمەس - مۇڭعا ورانىپ قاباعىم،
ءبىر تىلسىمنان سىر سۋىردى قالامىم.
قۋانىشتى ءبىر-اق كۇندىك قوناق دەپ،
ۇلى مۇڭدى ۇستازىما بالادىم.
مەندە ۇلكەن ەكى مۇڭ بار، بىرەۋى،
دونور - قاننىڭ جۇمباعىن كىم بىلەدى.
ەكىنشىسى ءتىرى جەسىر ايەل مەن،
تاستاندىنىڭ تاستاي بولعان جۇرەگى.
ءتوزىمىمدى توگىپ الماي قاسىقتان،
ەكى مۇڭدى جەتكىزۋگە اسىققام.
ءدات كوزىنە شۇقىپ قالعان ءسوز ارتىق،
ءوز كوجەسىن جىلاپ ىشكەن جاسىقتان.
مەندەگى مۇڭ-جاي مۇڭ ەمەس، اسىل مۇڭ.
جۇرەك-عۇمىر، كوڭىل-ساۋلە، باسىم-كۇن.
سانامدا ويناپ سايتانداردىڭ سايرانى،
اقىرزامان القىمىنا اسىلدىم.
دونور
مەندەگى مۇڭ ۇلى قۇتتان قۇرالعان،
مەندەگى مۇڭ ءتۇپ اتاسى ءبىر ارمان.
بابالارىم «قان بۇزىلعان» دەۋشى ەدى،
دونور بۇزعان قان نەگىزسىز سىنالعان.
دونور - ءوزى قانداي قاننان قۇرالعان؟
سونى ءبىلۋ ءبىر ارمان.
ءبىر حالىق بار، اسپانتەكتى، كۇن كەپتى،
ەندى ءبىرى ءيمانجۇزدى ۇمبەتتى.
ءار حالىقتىڭ وزىنە ءتان سالتى بار،
ۇلتتىق ونەر سونىسىمەن قۇرمەتتى.
مەحانيكا - باعىندىرىپ جەر ءۇستىن،
بۇيىمدارى ادەمى دە كەلىس تىم.
وزىنە تىم شەبەرلىگى سول ەلدىڭ،
تەحنيكا - مادەنيەتى نەمىستىڭ
اشىلسا دا اقتارىلماي اسا تىم،
ۇنەممەنەن تەتىكتى دە باساتىن.
ۇلى ورىستىڭ مادەنيەتى - ەكونوم،
ءار قادامىن ەسەپپەنەن اشاتىن.
سۋرىپ ساپ، وي ورگىزىپ عاجاپ تىم،
قارا سوزگە ولەرمەندەي وزات تىم.
ايتىس - دەسە ارقا قوزعان ارداقتى،
مادەنيەتى - ءسوز ونەرى قازاقتىڭ.
سودان بولار سوزگە شەشەن ولاعى،
ءبىر مەرەكە ۇيگە كەلگەن قوناعى.
ولەڭمەنەن دۇنيەگە كەلەدى،
كەتەرىندە جوقتاۋ ايتىپ قالادى.
دارحان كوڭىل، دالا ديدار سالىپ ءان،
بۇگىن ءبىزدى بۇكىل الەم تانىعان.
ءبىر-اق اۋىز سوزگە عانا توقتاعان،
قانىمىزدا پوەزيا دامىعان.
قاسيەتكە قادىرلى ەتىپ كەي ءتۇنىن،
تاعامدى دا تالعاپ - تاڭداپ جەيتۇعىن.
ءبىر قازاقتىڭ تالانتىنا تامسانسا،
«قانىندا بار قاسيەتى» - دەيتۇعىن.
الاۋىز بوپ تەرىس كەتسە كەيدە ۇعىم،
«قانىڭ بار» - دەپ تۋىس قامىن جەيتۇعىن
مارقۇم اپام كەيىگەندە بىرەۋگە
«قانى بۇزىق كازىرگىنىڭ» - دەيتۇعىن.
ادەبى دە، ءازىلى دە جاراسىپ،
دارحان كوڭىل جاقسىلىققا تالاسىپ.
ءبىر ادامنىڭ ونەرىنە تاڭداناسا،
«تۇقىمىندا جوق» - دەسەدى بال اشىپ.
ۇرپاعىنىڭ ەرتەڭىنە جول سالىپ،
نەمەرەسىن بالاسىنان قالسا الىپ.
سۋىپ كەتكەن اكەسىنە ۇمتىلسا،
«قانى تارتىپ تۇر-اۋ» - دەيتىن تامسانىپ.
قان - قاسيەت، جان دا جۇمباق، و دا سىر.
بەس قاسيەت - بەس سەزىم بار، ون اسىل.
جىرتىساردا اعايىننىڭ نامىسىن،
«قانىمىز ءبىر» - دەپ جاتادى جاناشىر.
عالىمدارعا قاننىڭ توبى كەرەگى،
ماعان قاجەت تەگى، ءتۇبى، وزەگى.
الدەكىمدەر ارالاسىپ كەتسە تىم،
«قانى بولەك ءبارىبىر» - دەپ سوگەدى.
اتا-بابا قانىنداعى بار اعىن،
دونور بولدى، ول دا ءومىر تالابى.
قانمەن كەلگەن سۇتپەن كەلگەن قاسيەت،
تەگىن بۇزىپ ماڭگۇرتتەنىپ بارادى.
ءبىر دەنەگە ەكى عۇمىر قوسىلعان،
مەنىڭ مۇڭىم «دونور» دەسەم توسىن با؟
«قوسىلمايدى قاندارى» - دەپ جاتادى،
ءمان بەرمەيتىن ىرىلىك بار وسىندا.
جانايقاي بوپ قانىنداعى توسىن ءىس،
كۇرەستەردى ۇيرەتكەن دە وسى كۇش.
بىراق، ماعان مازا بەرمەي كەلەدى،
زەرتتەلمەگەن قاندارداعى قوسىلىس.
دونور-قانشا كەزەڭدەردىڭ كەرەگى،
قيلى سوعىس كورگەندەردىڭ وزەگى.
كىمنىڭ قانىن كىمگە قۇيدى كىم ءبىلسىن،
بۇگىن مەنىڭ ايتپاعىم دا سول ەدى.
* * *
تۋمىسىمنان تايتالاستى جەك كوردىم
جاقسى-جامان قايشىلىقتى كوپ كوردىم
قان قادىرىن مۇمكىن ماڭگى بىلمەس ەم،
دونور سىرىن ءوز باسىمنان وتكەردىم.
ايەل ءۇشىن بالا ءسۇيۋ باق كەنى،
بالا-بەسىك، جاس انانىڭ كوكتەمى.
دۇنيەگە ءسابي كەلەر شاقتاعى،
جاندارمەن كۇي، ءومىر نەتكەن ءتاتتى ەدى.
ءومىر ءدانىن ءتاتتى تۇننەن تاتىپ اپ،
تولعاق سىرىن اششى كۇننەن ساتىپ اپ،
بەيوپا كۇن، ءتۇن-تىلسىمعا ماس بولعان،
بارىنە قۇپ، ايەل نەتكەن اقىماق.
مازامدى الىپ قاتەرى مول اي تولعاق،
بىردە قاتتى، بىردە باياۋ، جاي تولعاپ.
شىبىنداي جان جانارىمدا شىڭعىردى.
ەمحاناعا باردىم كۇپتى وي تولعاپ.
ايەل - بەسىك، اجال-ءومىر تالاسىپ،
جانساۋعالاپ جانعا سايا قاراشىق.
اق حالاتتار اق كەپتەر بوپ ۇندەسىپ،
جانۇشىردى تىرلىگىمە جول اشىپ.
عۇمىر - دەگەن بار بولعانى اڭگەلەك،
جانارىمدا جارىق دۇنيە دوڭگەلەپ.
قاراشىققا ءسىڭىپ بارا جاتتى ءومىر،
بەسىك-ءومىر، زيرات-اجال تەڭ كەلىپ.
قالامسابىم ينە بولىپ، سىر سىنىپ.
ۇزىلەردەي ءبىر تىلسىم ءۇن تۇنشىعىپ.
ەڭ وكىنىش اجال قاعىپ ەسىكتى،
ۇلگەرمەدىم، جىلاۋ تۇگىل كۇرسىنىپ.
جەدەل جاردەم سيرەناسى بەزىلدەي،
قان ىزدەدى جان داۋاعا ەم ىزدەي.
اجال جەڭىپ كەتپەسىن دەپ ءومىردى،
قاراۋىلدا جانىم تۇردى كوز ىلمەي.
قانشا ۋاقىت جاتتىم قايدام مەن ەسسىز.
بار عۇمىرىم ءبىر-اق ۋىس، ەلەس-ءتۇس.
جادىمدا ايتەۋ ىڭگالاعان ءسابي ءۇن،
سودان كەيىن ىزىڭ-سىلدىر، كومەسكى ءىز...
ولەڭىمنىڭ اناسى - مۇڭ اياۋلى،
اكەسى-نۇر، اپپاق تۇسكە بوياندى.
ادامعا ءتان ەكىنشى اتىم-پەندەمىن.
سىنعا ءتۇستىم، ءبىر تۇيسىگىم وياندى.
تاڭدى كورىپ ءۇمىتىمدى ۇدەتكەم،
كۇندى قايتەم، ساعاتىمدى سىن ەتكەن.
ەسىم جيسام، اپپاق بولمە ىشىندە،
دونور قۇيىپ جاتىر ەكەن بىلەكتەن.
قان قابىلداپ ەرلىگى جوق ەپ بىلەك،
جانار جاسىن ومىراۋعا توكتى كەپ.
تەگى جوق قان وگەيلىگىن تانىتىپ،
تۋلاپ جاتتى تۋعان قاندى تەپكىلەپ.
تامىرىمنان تامىزىلعان سىقپا قان.
بويعا تاراپ جاتقانىمەن شىقپا جان
بوتەن قاندا قايدان بولسىن قاسيەت،
سۇيەگىمنەن سىعىمدالىپ شىقپاعان.
ءومىر-ءولىم، تايتالاسقان جاندا ەگەس،
ۋاقىت - دەگەن ساعىم - ساۋلە، ماڭگى ەلەس.
اداسۋ بار، تالاسۋ بار تىرلىكتە،
ءجۇرىپ جاتىر باسقا تۇگىل قاندا ەگەس.
بۇكىل الەم پانالاعان قاراشىق،
اقىن-جۇرەك تىرشىلىككە تالاسىپ.
تاڭ سىز بەرىپ اتىپ كەلە جاتقاندا،
ءتۇن ۇرىكتى، قاراڭىلىق بەل اسىپ.
سايتان ەمىپ ولەڭىمدى شىڭداعى،
اقىن تىرلىك تاڭدى كوردى، سىنبادى.
ءتىرى دەنە جاندى تاستاپ كەتە الماي،
تاڭ تىلسىمى تەرەزەمدى تىڭدادى.
مەن - اداممىن، شەشىلمەگەن جۇمباقپىن،
جۇرەگىمدى جاراتقانعا تىڭداتتىم.
اقىن كەۋدە تىرشىلىكە تالاسىپ،
«الديارلاپ» - تاڭىرىمە ءتىل قاتتىم.
- ەي، جاراتقان،ءۇنىم سەنى تابا ما،
مەن دەنەمىن، سەن جاراتتىڭ باعانا.
جانىمدى الساڭ قارسىلىعىم جوق مەنىڭ.
قانعا سىڭگەن ولەڭىمنەن ساداعا!
سەن جاراتقان مەن ءبىر تامشى عالاممىن.
يشارا مەن ىمنان عانا جارالدىم.
تىلسىم سىرى سەنىڭ عانا جۇمباعىڭ،
قانداعى تەك - قۇپياسى ادامنىڭ.
دەپ تاڭىرگە سىرىمدى ايتتىم كوكتەگى،
كورەر جارىق از با، الدە كوپ پە ەدى.
ءتىرى جۇرگەن كۇندەرىمە نە شارا،
قانىمداعى قاسيەتىم وكپەلى.
ءومىر - دەگەن وتاربادا وتىرىپ،
تامشى عۇمىر، كەتتى شەتى كەتىلىپ.
قارعىپ كەتتىم كوپىرىنەن اجالدىڭ،
شالىس باسقان كۇندەرىمە وكىنىپ.
امان-ەسەن جانىم قالىپ ولىمنەن،
ۇيگە ورالدىم. سىرتقا جاقسى كورىنگەم.
ەكى ادام بوپ ەكى جاققا ءبولىندىم،
ءبىر بەلگىسىز مىنەز كورىپ تەگىمنەن.
قايران بابا!
دانالىعى دارا تىم
قاتىگەزدى «قانسىزدىق» دەپ تاباتىن.
اۋىلعا ءبىر قاسيەتتى جان كەلسە،
بالا اۋزىنا تۇكىرتىپ اپ قالاتىن.
باس ءوزىمنىڭ باسىم ەمەس، ويىن قاپ.
دەنەمدى ۇلى مايدان شەبى سويىلداپ.
بوتەن جاندى قاڭعىپ كەلگەن قان قايتسىن،
سىرقاتتانسام قورعانۋ جوق بويىمدا.
اداستىرىپ اق ءۇن-اقىن سەزىمدى،
بولمىسىمنىڭ كۇردەلىسى كوز ءىلدى.
تانىس ەمەس جات قىلىقتان جاسىرىپ،
ءوزىمدى ىزدەپ، الىپ قاشتىم ءوزىمدى.
كوركەم سوزدەر كوسىلىپ كەپ، تەپكىلەپ،
كوز الدىمدا قايشىلاسىپ جەكپە-جەك.
تۇسىمە ەنىپ ءسوز كيەسى كىرتيىپ،
تەرىس قاراپ وتىرادى وكپەلەپ.
شايقالىپ كەپ شابىتىمنىڭ شىراعى،
وپا تاپپاي ويلارىمنىڭ سۇراعى.
قالامىمدى السام بولدى قولىما،
بازار جاققا كەتكىم كەلىپ تۇرادى.
ءبىر بەلگىسىز الاقاشپا ۇلار كۇن،
مازامدى الدى. قادىرلى ەدى قۇمار كۇن.
تابيعاتىم قىدىرىمپاز ەمەس-ءتى،
كورشى ۇيلەردەن شاي ءىشۋدى شىعاردىم.
بىردە جاتپىن، ەندى بىردە ءوزىممىن،
كوزىمدى اشىپ، كۇدىكپەنەن كوز ءىلدىم.
اتا جاۋىم اۋزىما ەنىپ كەتكەندەي،
بويىمدا ءبىر جات عۇمىردى سەزىندىم.
كۇندىز-كۇنمەن، تۇندە-ايمەن تىلدەستىم،
قالام الىپ، قارا ولەڭمەن ۇندەستىم.
بىراق، مەيىر، شابىتىم جوق بويىمدا،
ايدالادا اداسقانداي كۇي كەشتىم.
ادام ءوزىن تابا الماسا جۇزگە ءمىن،
وسى ما دەپ ولەڭنەن قول ۇزگەنىم.
كىتاپ وقىپ، ولەڭ جازىپ، ءان تىڭداپ،
قۇمار قانار كەزدەرىمدى ىزدەدىم.
بەيتانىس قان جان تانىمىم يەكتەپ،
بولعانىمەن بويعا-جىلۋ، سۇيەككە-ەت.
سەزىلمەيدى باياعىداي كۇش-قۋات،
دەرتكە قارسى كۇرەسۋگە نيەت جوق.
تار قۇرساققا تارىداي بوپ سيعان كۇن،
كەڭ دۇنيەگە كورىك ەتىپ قيعانمىن.
ەنجار تارتىپ بويىمداعى ءوز «مەنىم»
«يممۋنيتەت» تەگىن جويدى يماننىڭ.
بۇدان بۇرىن وجەتتەۋ ەم، وتكىر ەم.
كۇدىگىمدى قاننان ىزدەپ كوپ بۇگەم.
يممۋنيتەت - دەگەنىمىز قازاقشا،
«يمان» - دەگەن قاستەرلى ءسوز دەپ بىلەم.
* * *
بەس جىل ءوتتى. مەن وزىمنەن اداستىم،
ىشكى الپارىس. قارسى تۇردىم، تالاستىم.
ءوزىمدى-ءوزىم تاني الماي تولعانىپ،
«مەن كىممىن» - دەپ وڭاشادا بال اشتىم.
ەستىگەن ەم، ءبىر ازامات كەزىندە،
سوعىس جىلى ۋكراينا جەرىندە
وپات بولعان اكەسىنىڭ مۇردەسىن،
ەلگە جەرلەۋ امانات دەپ سەزىنگەن.
جىلدار بويى ىزدەپ اكە مولاسىن،
سۇراي-سۇراي قۇدايعا ايتىپ توباسىن.
ءبىر توپ سولدات كومگەن جەردى قازعىزىپ.
وقىتىپتى اكەنىڭ جان ازاسىن.
بىرنەشە ادام قاتار-قاتار جەرلەنگەن.
ەتى كەتكەن قاڭقا سۇيەك جەرگە ەنگەن.
قىرىق جىلداي جەرگە سىڭگەن سۇيەكتەن،
اكە ءمايىتىن تاني الماي سەندەلگەن.
اقىل ايتار، بۇل جەردە جوق جاقىنى،
نارتاۋەكەل! جىگەرلەنىپ باتىلى.
«ۇرپاق قانى سۇيەككە تەز سىڭەدى»
ءتۇستى ەسىنە اناسىنىڭ اقىلى.
كوڭىلىنە مەدەۋ تۇتىپ اڭىزدى،
قاننىڭ تەگى قاشاننان-اق ماڭىزدى.
ءبىر ساۋساعىن ءتىلىپ قانىن اعىزىپ،
مولاداعى سۇيەكتەرگە تامىزدى.
كۇدىك جەڭىپ، بوساپ كوڭىل دىڭگەگى،
جازمىشىندا جازىلعان ءبىر سىن با ەدى.
بىرنەشەۋگە كورىپ ەدى تامىزىپ،
كەۋىپ قالعان سۇيەككە قان سىڭبەدى.
ازاماتتىڭ ۇزىلەردەي ءۇمىتى،
انانىڭ دا اعات-اۋ دەپ ۇگىتى.
نەمكەتتىلەۋ تامىزدى ءبىر سۇيەككە،
سوعان ءسىڭدى تامعان جەرىن جىلىتىپ.
سەنىم جەڭىپ كوڭىلىندە قاۋىپتى،
قاننان تاۋىپ قاسيەتتى ء«تاۋىپتى».
ءسويتىپ بالا اكەسىنىڭ سۇيەگىن،
قان ارقىلى اداسپاي-اق تاۋىپتى.
ءبىر ءتۇيىر قان بولمىس بولىپ ۇيىتقى،
بار جۇمباقتى ءتۇيىر قانعا ءتۇيىپتى.
اتامەكەن - توپىراقتان ءيسىنىپ،
قان سۇيەكتەن بولىنەتىن سۇيىقتىق.
مەديتسينا - ادام تانۋ، عالامات،
سىرقاتتاردى امان ساقتاۋ امانات.
ءتان ساۋلىعىن ءتاۋىر قىلىپ جاتقاندا
جان ساۋلىقتا كەتىپ جاتىر سان اعات.
ءتىل دەپ، ءدىل دەپ ايقاي سالىپ كەلەمىز،
جات قىلىقتى كازىر ءجيى كورەمىز.
عاسىر بويى دونور كورگەن ۇرپاقپىز،
قاندى زەرتتەپ ىزدەمەيمىز نەگە ءبىز؟
قاناعاتقا تاعات ىزدەپ سان قىردان،
سۇراعىما جاۋابىم جوق وڭدىرعان.
قاننىڭ توبىن ايىرعاندا عالىمدار،
تەگىن نەگە نازاردان تىس قالدىرعان؟
دونور - كىم ول؟ وسپەي قالعان ءبىر جان با،
مەيىرىمسىز، قايىرىمسىز سىرداڭ با؟
بۇزاقى ما، ەتى ۇيرەنگەن ەسەر مە،
باباسىنان ءتۇسىپ شىققان زىندانعا؟
دونور - ول كىم؟ ورىس، نەمىس، قازاق پا؟
ەلىم دەگەن دانا ما، الدە وزات پا؟
بالكىم باسقا جاقتان كەلگەن يتارشى،
ساتقىن با الدە، جانىن سالعان ازاپقا.
ءبىر ادام باس قاسيەتى قولىندا،
ءبىر ادام بار تابىسى بار جولىندا.
وسەك ايتۋ، اتاق قۋ، قىدىرۋ،
قانىندا بار قاسيەتى ونىڭ دا،
ءبىر ادام بار سان ونەردىڭ يەسى،
ءبىر ادام بار اسەمدىككە تيەسى.
جىلپوس - جۋاس، ادال-ارام، قۋاياق،
ول دا قاننىڭ قاسيەتتى كيەسى.
قايداعى ءبىر كىرىپتارعا ماقۇل بوپ،
جو-جوق، مەنىڭ جەڭىلۋگە حاقىم جوق.
تىلسىمى كوپ قاسيەتتى ءبىر تۇننەن،
جارالعانمىن، كەلگەم قايسار اقىن بوپ.
مەن وسىلاي ەكى ادام بوپ سەندەلدىم،
الاكولدى الا جانعا ەم كوردىم.
تاۋعا بارىپ، كولگە ءتۇسىپ سۋ ءىشىپ،
تۋعان جەردىڭ توپىراعىمەن ەمدەلدىم.
تابيعاتىم - مەكەنىمە تاڭىلا،
تۋعان جەرىم قۋات بەردى جانىما.
الاكولىم شابىتىمدى وياتتى،
كىندىك كەسكەن جەردى تارتقان قان ۇلى، ءا!
تەكتى-تەكسىز قانداعى ەگەس داۋلاردان،
ءسويتىپ مەنىڭ شىبىن جانىم ساۋ قالعان.
ادام بولۋ، ءوسۋ، ءونۋ، تەك قۋ-
بابالارىم باسا نازار اۋدارعان.
بۇعىپ جاتقان قاسيەتىم تەرەڭدە،
سۇيەكسىڭدى ولەڭىمە سەنەم دە.
الەم ۇيىپ قاراسوزدىڭ كۇيىنە،
قۇرىمايتىن قۋات ءبىتتى ولەڭگە.
كوپ الىسقان، جاننىڭ كەيىپ كيەسى،
قايتا ورالدى اقىندىعىم تيەسى.
اندا-ساندا الا قاشىپ تۇرادى،
بويىمداعى بوتەن قاننىڭ يەسى.
ءتاۋبا، كازىر اقىن دا ءوزىم، ەس تە ءوزىم،
مەن جەڭبەسەم اقىندىعىم ەسكە سىن.
پەندەلەردىڭ بويىنداعى قانىندا،
اللا بەرگەن بەس قاسيەت، بەس سەزىم.
ادام جانى تازالىعى يماننىڭ،
يمانى جوق شايتانعا ءۇمىت قيعان كۇن.
اي سياقتى ادامداردىڭ جۇزىندە،
جاسىرىلعان سىردى كورىپ قينالدىم.
قيلى-قيلى دونور جولى جاندى ۇرلار.
عاسىرلاردان سارقىت العان تاعدىر بار.
ماڭگۇرتتىكتىڭ جەتەگىندە كەتەدى،
تامشى قاننان تالقان بولعان تاعدىرلار.
تارلان ويدان تامىرلانىپ تاڭدايلى ءۇن،
جىن دەم سالعان «ينتەردونور» جاندايمىن.
قاراي الماي قاسىرەتتىڭ بەتىنە،
ءوز مۇڭىمنىڭ جانىنا كەپ جانتايدىم.
تەك
ءبىر اۋىلدىڭ بوي تۇزەگەن كوركەمى،
قۇربىلاردىڭ قىزىعى دا، كوركى ەدى.
ويدا-جوقتا سەرى جىگىت كەزدەستى،
ەكەۋىن دە بۇلا سەزىم ورتەدى.
قىز قالاعان قىران جىگىت كورىكتى،
ارقا جاقتان ءان سالۋعا كەلىپتى.
قوس بۇرىمى قۇلا بەلگە توگىلگەن،
قىز دا سۇلۋ سۇيكىمدى ەدى، كورىكتى.
ون-ون بەس كۇن بىرگە جۇرگەن قىز-جىگىت،
قوشتاستى دا، ءبىر-بىرىنە ۇزدىگىپ.
ماڭگى عۇمىر كەشەمىز دەپ سەرتتەستى،
اراساننىڭ قۇمار گۇلىن ۇزگىزىپ.
عاشىق-سۇلۋ، باقىت-سۇلۋ دەسە دەم.
ەكەۋى دە ماڭگى بولسا ەسە تەڭ.
ءبىر جالت ەتىپ سورعا سۇيرەر باقىتتىڭ،
سونشا ءتاتتى بولاتىنى نەسى ەكەن؟!
ەر جىگىتتىڭ وزىنە ۇناپ تالعامى،
باقىتتى ءبىر وتاۋ قۇرۋ ارمانى.
شىعىس پەنەن ارقالىقتىڭ اراسىن،
ىستىق كوڭىل، عاشىق حاتتار جالعادى.
ءومىر بويى وتەمىز دەپ «تەك قۇشىپ»،
قىز قالاۋى - جار جىلۋىن جەتكىزىپ.
ءتورت ايدان سوڭ قايتا كەلگەن جىگىتپەن،
ارقا جاققا اەروجولمەن كەتتى ۇشىپ.
جەتى جىلدا سىلدىرلاتپاي كەسەنى،
بالالارمەن جالعاس تاۋىپ جەتەگى.
كوز ءتيدى مە، ءسوز ءتيدى مە كىم ءبىلسىن،
ىڭ-شىڭسىز-اق اجىراستى ەكەۋى.
ارعا باعىپ، كۇتپەگەن ءبىر توسىندى،
ايەل-ءتوزىم جالعىزدىقتان توسىلدى.
تالاق بولعان شىمىلدىقتى تالقانداپ،
سان جەسىردىڭ قاتارىنا قوسىلدى.
ەكى بالا ەتەگىنە جىلاپ كوپ،
بايعۇس انا جاتاق ءۇيدى تۇراق دەپ.
ءۇيسىز-كۇيسىز تاۋقىمەتتى كوپ كوردى،
دۇنيەدە شەشۋى جوق سۇراق كوپ.
ىشىندە ءولىپ ايەل-الەم قۇشتارى،
وزىنە ايان، قايراق كوڭىل ۇستامى.
كۇلگەنى دە، جۇرگەنى دە سەزىكتى،
كۇيەۋى بار ايەلدەردىڭ دۇشپانى.
ايتىلماس ءسوز ارعا اۋىر وي تاستار،
مۇنى جاقسى تۇسىنەدى جايلاستار.
ەسىك كورگەن، بەسىك كورگەن ايەلدىڭ،
وزەگىندە ايتىلمايتىن ايقاس بار.
ۋاقىت ەمشى-جارانى ەمدەپ جۇباتتى،
تاعدىر تەزى سان قىرىنان سىناتتى.
بەس جىلدان سوڭ وتاۋ قۇردى قايتادان،
ءسونىپ قالعان قايتا جاعىپ شىراقتى.
سىنعا بەرىك، سىرلى قۇلىپ سول انا،
ءبىر ەركەكپەن تانىس بولدى توماعا
ايەل بولۋ قۇقىعىنا قول قويدى،
تابيعاتقا قارسى كەلىپ بولا ما؟!
جار-قۇشاقتىڭ قاجەتىنەن جوعارى،
اكە-قۇشاق اسا قاجەت بوعانى.
«جولدان ەرگەن جولداس بولماس»- دەسە دە،
ايەل - تىلەك، ءبىر ەركەكتىڭ بودانى.
تۇرمىسىنىڭ ءبىراز سەرپىپ اۋىرىن،
ەكى جاستى قۇپتاعانمەن قاۋ ۇعىم.
جار قۇشاعى تابىلعانمەن ايەلگە،
اكە قۇشاق جازا المادى باۋىرىن.
سەزىم-شەكسىز، ايەل باعىن اسىرعان،
سەكەم كوڭىل سان سوقتا بوپ باسىلعان.
تەڭىزدەن دە تەرەڭ زىندان كەۋدەگە،
ايەل عانا بارلىق سىرىن جاسىرعان.
سىنىق كوڭىل ءبىر-بىرىنە كىرىگىپ،
بىردە تۇيرەپ، بىردە سۇيرەپ ءجۇز ۇگىت.
سىرت كوزدەرگە ءبارى جاقسى بولعانمەن،
بۇل وتاۋدا ءبىر وكىنىش، ءبىر ءۇمىت.
قوساعىنىڭ تانىعان سوڭ كەيىبىن،
«بالا-بايلام» دەپ جاتادى كەي ۇعىم.
«اكە-قۇشاق جىلىنسىن» - دەپ ويلادى،
نارەستەنىڭ سەزىنگەن سوڭ مەيىرىن.
تاۋەكەلگە جۇرەك ءجىبى جالعانسىن،
قىز اكەلدى «اكە كوڭىل الدانسىن».
ءبىرىنشى جار قۇداي قوسقان قوساعىڭ،
ەكىنشى جار-ادام قوسقان الدامشى.
بىراق، ءبارى سيعانىمەن ۇياعا،
جات بالاپان جات قۇشاققا سيا ما؟
جاۋاتاڭداتپاي جەتكىزسەم دەپ ەكەۋىن،
سان تۇندەردەن وي اعىتقان قياعا.
پەندە-عۇمىر تىرشىلىكپەن تالاسىپ،
تۋعانى ءۇشىن تۋماعانعا جاق اشىپ.
اشىپ-اشىپ ءبولىپ بەرىپ جاتتى ءومىر،
تۋماعان مەن تۋعان بالا اراسىن.
تۇتاستىرىپ بالالاردىڭ تالاسىن،
ەرىنىڭ دە ەبىن تاۋىپ جاراسىم.
جالعاپ جۇرگەن ەمشى جانە ادۆوكات،
ەكى ءىرى مەملەكەت اراسىن.
سىرت كوزدەرگە جاراسىمدى جار قۇشقان،
ال ىشىندە ەرتەڭدى ويلاپ «ار» - دۇشپان.
قاراپايىم ءبىر شاڭىراق استىندا،
ەكى ءىرى مەملەكەت اڭدىسقان.
بالالىقتىڭ بال قىلىعىن ساق قىلىپ،
قاباق شىتسا بالا كوڭىل كەك قىلىپ.
جات بالانى تۋىس ەتە المادى،
قانى بولەك، وگەي تىرلىك تەكتى ۇعىپ.
ءتوزىم-سۇلىك، كوڭىل-كوكپار، وي-ازاپ،
«جەسىر» دەگەن سوزدەن عانا بوي ازات.
كادىمگىدەي ۇرسىسۋدىڭ ءوزى ارمان،
ءار سوزىڭە ساق قاراعان ساياسات.
باقىتىنان ءبىر بۇلىنگەن سەكەم ار،
بالاسىنىڭ بۇرتيعانى جەكە دار.
ءبىر-اق رەت مىنا ومىرگە كەلگەندەي،
ايەل ءۇشىن ءبىر-اق رەت نەكە بار.
اجىراسقان ءبىر قۇربىسى - دانامەڭ،
ەكىنشى رەت تۇرمىس قۇرعان بالامەن.
«كۇيەۋىڭە سەنەن ءسابي كەرەك»- دەپ،
اقىل ايتقان - «بالا دەگەن اراعا ەم».
سوندا قۇربى كوزدەن كوپ وي ورگىزىپ،
«قايتەم - دەدى بالالاردى بولگىزىپ.
اكەلەردىڭ جەزدەدەي-اق جاقسىسى،
تىنىش قانا جۇرگەنىم عوي ەڭ قىزىق.
راس، بالا كوڭىلى بوپ بار ىنتا،
ايەل ءۇشىن قاجەت ەمەس تاعىڭ دا.
ەكىنشى رەت سۇراپ العان نەكەنىڭ،
ساقتىعى كوپ، باقىتى دا بارىمتا.
دەر شاعىندا ويلاي الماي ار قامىن،
وكىنىشتەن تىستەيدى ايەل بارماعىن.
جەتىمدەردىڭ نازاسىنىڭ اۋىرىن،
جەسىرلەردىڭ ازاسىنىڭ سالماعىن.
اقىلشىنىڭ ايتقان ءسوزىن قۇپ الماي،
ەندى مىنە تولقىن ۇرعان شىنارداي.
شورە-شورە ۇرپاق ءوسىپ كەلەدى،
ءوز تەگىنىڭ كىم ەكەنىن بىلە الماي.
جانكەشتى ايەل مۇنى قالاي سەزبەسىن،
سىقىر-سىقىر سۇيرەلەيدى ءوز كوشىن.
بالالاردىڭ تەگىن دە ايتا المايدى،
وگەي اكە كوڭىلىنە كەلگەسىن
انا جۇمباق - تەكتىڭ كىلتىن اشپايدى،
جالعان تۋىس باۋىرىنا باسپايدى.
قۇراق ءومىر جالعاندىقتى جامىلىپ،
ىشتە تىنار ايتىلماعان اش قايعى.
قۇراق نەكە- مىنا ءومىردىڭ كەسەلى،
دەي المايمىن باقىتى ونىڭ بەس ەلى.
تەگى جوقتىڭ تۋىسى جوق بولعان سوڭ،
باۋىرى سۋىق قاتىگەزدەر وسەدى.
ەرسىلەۋ ءسوز ەزە ءتۇسىپ ەڭسەنى،
تاستاندىلار باسىپ ءوتىپ بەلشەنى.
ءتىرى جەسىر كوبەيگەنى جاقسى ەمەس،
«قايتىپ كەلگەن قىزدى «جامان» - دەۋشى ەدى.
ءومىر زاڭى. جاعىمسىزدىق جاتا ما،
جامان ادەت ءورشي ءتۇستى وت الا.
«تەكسىز» بالا تاربيەلەپ وتىرعان،
قانشا وتباسى مۇنى ايتۋعا باتا ما.
قولدان جاساپ ەرتەڭگىنىڭ ازابىن،
بۇگىنگىنىڭ باستى مۇڭىن جازامىن.
جەسىرلەرىن جات ەسىكتە جۇدەتىپ،
جەتىمدەرىن جىلاتپاعان قازاعىم.
سان اۋرەڭدى سەرپىپ تاستاپ سانالى وي،
«اعا ولسە، ءىنى مۇرا» - دانالى وي.
بولاشاقتىڭ تەگىن ويلاپ، تەرەڭدەپ،
امەڭگەرلىك ويلاپ تاپقان داناگوي.
ء«تىرى جەسىر» بىزگە جازمىش جازباعان،
تەكتى ەدىك قوي، بۇگىنگىمە نازدانام.
ەر تۇرىكتىڭ الاش اتتى ارداعى،
قازاعىما «تەكسىز» دەگەن ءسوز جامان.
جاس وتاۋدىڭ جەلبىرەتىپ باق تاعىن،
باتا بەرىپ «تىنىش قىل» دەپ اڭ تاڭىن.
«كىم قارايتسا سونىمەنەن اعار» - دەپ
كوپ ايتاتىن شەجىرەلى قارتتارىم.
مەنىڭ مۇڭىم - ايەل مۇڭى وسىنداي،
قازاق قىزى سىن سۇراتسا توسىن جاي.
نە ايەلدىڭ سانىندا جوق مۇڭلىقتار،
نە قىزداردىڭ قاتارىنا قوسىلماي.
مىڭ كۇن ەمەس، شولمەك ءبىر كۇن سىناتىن،
ساعاتتار بار ادام جانىن ۇعاتىن.
بەيۋاقىتتا تۇتىندەرى ۇزىلگەن،
مىڭ ادامنىڭ مۇڭىن كەشكەن ءبىر اقىن.
كىرپىگىمە ۇيالاتىپ مۇڭىمدى،
ولەڭىمە بەسىك ەتىپ ءتۇنىمدى.
توڭازىعان ءتوزىمىمدى تەربەتىپ،
ءوز مۇڭىمنىڭ جانىنا كەپ جىلىندىم.
2005 ج.
Abai.kz
