يرريگاتسيالىق جانە درەناجدىق جۇيەلەردى جەتىلدىرۋ جونىندەگى جوبا ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندەگى اۋىل حالقىنىڭ نەگىزگى كۇن كورىس كوزى بولىپ تابىلاتىن سۋارمالى جەرلەردىڭ يرريگاتسيالىق جانە درەناجدىق جۇيەلەردى تولىق جوندەۋ ارقىلى سۋ ىسىرابىن بارىنشا ازايتۋعا، سۋارمالى ەگىنشىلىك جەردىڭ كولەمىن كوبەيتۋگە، مال شارۋاشىلىعىن، قاجەتتى جەم-ءشوپ ءوندىرىسىن مولايتۋ ارقىلى اۋىل حالقىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ەكولوگيالىق جاعدايلارىن جاقسارتۋعا وڭ اسەرىن تيگىزەدى. بۇل جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا 60 ملرد. تەڭگە، ونىڭ 18 ملرد. بانكىنىڭ قارىزى ەسەبىندە بولىنبەكشى. ياعني، 1 گا جەرگە 531 مىڭ تەڭگەدەن ءبولىنىپ وتىر. بۇل وتە قوماقتى قارجى. جوبا بويىنشا 113 مىڭ. گا جەردىڭ ەڭ كوپ بولىگى 70400 گا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا، الماتى وبلىسىنا 12500 گا، جامبىل وبلىسىنا 15 مىڭ، ال، 230 000 گا سۋارمالى جەرى بار، ونىڭ 180 مىڭ ينجەنەرلىك تەگىستەلگەن جۇيەگە كەلتىرىلگەن قىزىلوردا وبلىسىنا نەبارى 15100 گا جەر قامتىلعان.  ءوڭىردىڭ شولەيتتى جانە ءشولدى ايماقتا ورنالاسۋىنا بايلانىستى ەگىنشىلىك سالاسىنىڭ بارلىعى سۋارمالى جۇيەگە بەيىمدەلگەن. سوندىقتان، سۋارمالى جەردى ءتيىمدى پايدالانۋ وبلىستاعى ەڭ ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. سەبەبى، ءوڭىرىمىزدىڭ ەگىنشىلىك سالاسىنىڭ نەگىزگى داقىلى 90-110 كۇن بويى سۋدا وسەتىن كۇرىش داقىلى. 

وبلىستا سۋارمالى جەرلەردە 2318 شاقىرىم ماگيسترالدى جانە شارۋاشىلىق ارالىق كانالدار، 995 شاقىرىم قاشىرتقى كانالدار، 688 دانا  گيدروتەحنيكالىق قۇرىلىستارى بار. ولاردان باسقا وبلىس كولەمىندە 5 756 شاقىرىم ىشكى شارۋاشىلىق سۋ جۇيەلەرى، 2510 شاقىرىم ىشكى شارۋاشىلىق قاشىرتقىلار بار. قازىرگى كۇنى شارۋاشىلىق ارالىق كانالداردىڭ پايدالى كوەففتسيەنتى 0,83 پروتسەنت، ىشكى  شارۋاشىلىق كانالدارىندا 0,55 پروتسەنتتەن اسپايدى. وسىعان وراي الىنعان سۋدىڭ 50 پايىزدان استامى كانالدار بويىندا جوعالادى. قازىر قولدا بار جەردىڭ 74% جەر استى سۋلارى جوعارىلاپ، تۇزدانۋىنا بايلانىستى قاناعاتتاندىرىلمايتىن جاعدايدا قالىپ وتىر. وبلىستا جىل سايىن 80 مىڭ گا كۇرىش ەگۋ ءۇشىن، جىلىنا 334 شاقىرىم كانالدار، 122 شاقىرىم قاشىرتقىلار تازالانىپ، 130 مىڭ گا جەرگە اعىمدىق تەگىستەۋ جانە 120 دانا گيدروتەحنيكالىق قۇرىلىستارعا جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ قاجەت. وبلىستاعى سۋارمالى جەردى پايدالانۋداعى قيىندىقتار نەگىزىنەن قاشىرتقىلى-درەناجدىق جۇيەلەردىڭ جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىنىڭ توزىعى جەتكەندىگىنەن، ىشكى شارۋاشىلىق ارالىق سۋ جۇيەلەرىن ءتيىمسىز پايدالانۋدان بولىپ وتىر. سول سەبەپتى اۋىسپالى ەگىستىكتەگى قاشىرتقى-درەناج جۇيەسىنىڭ جاعدايى جەر استى سۋلارىنىڭ دەڭگەيىن ءتيىستى مولشەردە تومەندەتە الماۋدا، بۇل ءوز كەزەگىندە ەگىستىك توپىراققا تۇز جينالۋىنا اپارىپ قازىرگى ۋاقىتتا وبلىستاعى ەگىستىك القاپتىڭ 70% تۇزدانىپ كەتكەن. ولاردى تۇزسىزداندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە كوپتەگەن شارۋاشىلىقتاردىڭ قارجىلىق مۇمكىندىكتەرى جەتە بەرمەيدى. وسى تۇرعىدان العاندا «يرريگاتسيا جانە درەناج جۇيەلەردى جەتىلدىرۋ-3» كەزەكتى جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى،  وبلىستاعى قولدا بار كۇرىش اۋىسپالى ەگىستەرىنىڭ بارلىق يرريگاتسيا جانە درەناج جۇيەلەرىن، ياعني 130 مىڭ گەكتاردى قالپىنا كەلتىرۋ قاجەت. سول ارقىلى عانا سۋدى ءتيىمدى پايدالانا الامىز. قازىرگى تاڭدا قىزىلوردا وبلىسىندا 1 گەكتار جەرگە كۇرىش ءوسىرۋ ءۇشىن 40 مىڭ كۋب مەتر سۋ پايدالانادى. وبلىستا جىلىنا 80 مىڭ گەكتار كۇرىش وسىرەدى. وعان 3,2 ملرد. كۋب. سۋ كەتەدى. سالىستىرمالى تۇردە الساق، ءبىز كۇرىش داقىلىن وسىرەتىن يتاليا، وڭتۇستىك كورەيا، جاپونيا سياقتى ەلدەردەن سۋدى 3-5 ەسە كوپ پايدالانامىز. ياعني ولاردى 1 تەكشە مەتر سۋدىڭ ونىمدىلىگى 5-6 كگ قۇراسا، بىزدە ول 0,8 كگ-نان اسپايدى. دەمەك، گيدرومەليوراتيۆتىك جۇيەلەردىڭ تەحنيكالىق جاعدايىنىڭ ناشارلاۋى جانە توزۋ پروتسەسستەرى، سونداي-اق جاڭا سۋارۋ تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى قالعان سۋارمالى جەرلەردىڭ ونىمدىلىگىنە كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. سۋدى بارىنشا ىسىراپپەن پايدالانۋدىڭ ناتيجەسىندە قىزىلوردا وبلىسىندا كولدەر جۇيەسى قۇرۋعا اينالدى. وبلىس اۋماعىندا 1980 جىلى 400-ن استام جەرگىلىكتى ماڭىزى بار بالىق شارۋاشىلىعى سۋ ايدىندارى بولسا، 2014 جىلى ولاردىڭ نەبارى 179 عانا قالدى. بۇل تابيعاتقا قارسى ادامدار قولىمەن جاسالعان قاستاندىق.ءبىر ۇرپاقتىڭ كوز الدىندا الەمدە تەڭدەسى جوق ارال تەڭىزىنەن ايىرىلىپ قالدىق.تەك ەلباسىمىزدىڭ ساليقالى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا قازاقستانعا تيەسەلى كىشى ارال تەڭىزىن ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىك تۋدى. دەمەك، سۋ رەسۋرستارىنىڭ ءوسىپ كەلە جاتقان تاپشىلىعى جاعدايىندا سۋارمالى جەرلەردى ۇتىمدى جانە ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەسىنە – سۋ ساياساتىندا باسىمدىق بەرىلۋى ءتيىس. 

«يەلى جەر – كيەلى جەر» دەگەن اتالى ءسوز بار. قازىر ەلىمىزدەگى سۋارمالى جەرلەر ازايىپ بارادى، بار بولعانى 1,4 ملن. گەكتار  عانا. وسى سۋارمالى جەرلەردەن الىنعان ءونىمنىڭ قۇنى رەسپۋبليكا بويىنشا الىنعان جالپى ءونىمنىڭ 25% قۇرايدى، ياعني 6 گا ءتالىمى ەگىستەن الىناتىن ءونىمدى ءبىر گەكتار سۋارمالى ەگىستەن الۋعا بولادى. دەمەك، ەڭ الدىمەن ەلىمىزدىڭ ەكولوگياسى بۇزىلعان جەرلەردى قالپىنا كەلتىرۋ، قۇرعاق جەرلەردى سۋلاندىرۋ، سورتان جەرلەردى مەليوراتسيالاۋ سياقتى شارالارعا تەك مەملەكەت ەسەبىنەن قارجىلاندىرۋدىڭ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ەسكەرە وتىرىپ، قارجىلاندىرۋدىڭ باسقا دا كوزدەرىن، ونىڭ ىشىندە زاەم، جۇمساق شارتپەن ۇزاق مەرزىمدى قارجىلاندىرۋدى ۇسىنا الاتىن دۇنيەجۇزىلىك بانك، ابر جانە باسقا ينستيتۋتتاردىڭ قارجىلارىن تارتۋمەن مەملەكەتتىك قارىز الۋ ارقىلى ينۆەستورلاردى تارتۋدىن تەتىكتەرىن قاراستىرۋ قاجەت. مۇمكىن ەلىمىزدىڭ سۋارمالى جەرلەرىن قالپىنا كەلتىرۋ تۋرالى ۇكىمەت تاراپىنان كەشەندى باعدارلاما جاساۋ قاجەت شىعار. سەبەبى، سۋارمالى جەرلەر كەپىلدى مول ءونىم بەرەتىن، قايتارىمى جوعارى، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ «التىن قورى» عانا ەمەس، ول – سول وڭىرلەردە  تۇراتىن حالىقتىڭ ءومىرى، تىرشىلىگى، الەۋمەتتىك جاعدايى، تاعدىرى. سۋارمالى جەرلەردىڭ جاعدايى جوندەلسە، ەلىمىزدە ازىق-تۇلىك مولشىلىعى بولادى، اگروونەركاسىپ كەشەنىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتى ارتادى، يمپورت ازايادى، رەسپۋبليكا حالقىنىڭ جاعدايى جاقسارادى دەگەن ءسوز. وسىنى ەستەن شىعارمايىق.

مۇرات باقتيارۇلى،

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى.

اباي.kz