ەرتەڭ – ۇلتتىق ۆاليۋتا – تەڭگە كۇنى. وسىدان تۋرا جيىرما ءبىر جىل بۇرىن ءدال وسى كۇنى ءتول تەڭگەمىز اينالىسقا تۇسكەن. بۇل كۇن مەملەكەتتىگىمىزدىڭ مارتەبەسى تاعى ءبىر دالەلدەنىپ، ابىرويىمىز اسقاقتاپ، وزگەنىڭ ەمەس، ءوز ۇلتتىق اقشامىزدى قولعا ۇستاپ، قازاقى دۇنيەمىزدىڭ قاتارى قوسىلىپ قۋانعانبىز. سودان بەرى بۇل كۇننىڭ مەرەيى ۇستەم – مەرەكە. وسىنداي ايتۋلى مەرەكەدە ءتول تەڭگەمىزدىڭ تاريحىنا كوز جۇگىرتىپ، جىلجي وتكەن جيىرما ءبىر جىلداعى جاڭالىقتارىن تۇگەلدەي تۇگەندەي الماساق تا، تام-تۇمداپ سىر شەرتىپ، اقشامىزدىڭ ايرىقشا ارتىقشىلىقتارىن، ءتۇر-ءتۇسىن اڭگىمەلەپ، تەڭگە الەمىنە ساياحاتتاپ قايتقانىمىز ورىندى شىعار…

تەڭگە ءوز تاريحىندا ەكى ءتۇرلى ديزايندا بولدى. ءبىرىنشىسى 1993 جىلى اينالىسقا ەنسە، ەكىنشىسى 2006 جىلى جارىققا شىقتى. «نە نارسەنىڭ دە العاشقىسى ىستىق كورىنەدى» عوي، مۇمكىن كوپتەن كۇتكەن ءتول دۇنيەمىز بولعان سوڭ دا شىعار، تۇڭعىش تەڭگەنىڭ ءتۇرى، قازىرگى تىلمەن ايتقاندا ديزاينى كىم-كىمنىڭ دە جادىندا جاقسى ساقتالعانى راس. ۇلتتىڭ بۇكىل بولمىسى، ناعىز ناقى­شى، قازاقى كەلبەتىن بەينەلەگەن ءتول تەڭگەنىڭ ءجونى بولەك، ارينە. ءابۋ ناسىر ءال-فارابي، ءسۇيىنباي، قۇرمانعازى، شوقان، اباي، ابىلقايىر مەن ابىلاي حانداردى ارامىزعا قايتا ورالتقانداي بولعان ول تەڭگەلەر تاريحقا تاڭبا­لانعان تاماشا تارتۋ دەسەك تە ارتىق ايتقاندىق بولماس. ال بۇگىندە تەڭگەنىڭ ءتۇر-ءتۇسى، كەلبەتى وزگەردى. سەبەبى، زامان وزدى. ۋاقىت سونى تالاپ ەتتى. تەحنولوگيا دامىدى. ال تەحنولوگيانى مەڭگەرگەندەر اق­شانى زاڭدى جاساۋشىلار عانا ەمەس، جالعان اقشا جاساۋشىلار دا قازىرگى زامانعى قۇرالدارمەن جاراقتانعانىن جادىدان شىعارۋعا بولمايتىن ەدى.

زامان وزادى، تەحنولوگيا توزادى

نەگىزىنەن العاشقى تەڭگەنى شى­عارعان كەزدەن-اق ديزاينەرلەر ولاردىڭ 10-15 جىل قىزمەت ەتەتىنىن تۇسپالداعان ەكەن. ويتكەنى، بانكنوتالاردىڭ سول كەزدەگى ء«ومىر ءسۇرۋ» زاڭدىلىعى وسىنى شامالادى. بىراق وسى ۋاقىتتار ارالىعىندا تەك جاڭا تەحنولوگيالار، جاڭا ماشينالار پايدا بولىپ قانا قويماي، سونىمەن بىرگە بانكنوتا الەمىنىڭ جاڭا ستاندارتتارى قالىپتاستى. ءتىپتى، قازىر جاڭا ديزايننىڭ قولدانىلۋ مەرزىمى – ءتورت-بەس جىلعا دەيىن قىسقارعان. سەبەبى، قولدان اقشا جاساۋدىڭ بىردەن-ءبىر توسقاۋىلى، ونىڭ قۇپيا بەينەلەرىن وزگەرتىپ وتىرۋ بولسا كەرەك-ءتى. ءسويتىپ، زامان اعىمىنا ساي تەڭگەنىڭ دە ديزاينىن اۋىستىرۋ قاجەتتىگى تۋىندادى. ناتيجەسىندە جاڭا بانكنوتتار پوليگرافيالىق جانە كوم­پيۋتەرلىك تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى جانە ۇلتتىق بانكتىڭ جا­ڭا قورعانىش، ماشينامەن وقۋ ەلەمەنتتەرىن ەندىرۋ بويىنشا جوس­پارلى جۇمىسىن جۇزەگە اسىردى. قازاقستان ۇلتتىق بانكى الەمدەگى قانداي كوركەمدىك، تەحنولوگيالىق ۇردىستەر باسىم، الەمدىك ۆاليۋتالىق سالا قاي باعىتتا قوزعالىستا دەگەن ىزدەنىستەردىڭ لەگىمەن 2006 جىلى اينالىمعا جاڭا ديزايندى بانكنوتتار دايىنداپ شىعاردى. مۇنداعى شارالار بانكنوتاداعى ادام بەينەسىنىڭ بولماۋىن جانە ولاردىڭ قورعانىس قابىلەتىنىڭ جوعارى بولۋىن كوزدەدى. وسىلايشا جاڭا بانكنوتالاردىڭ بەت جاعىندا، ورتالىق بولىگىندە «استانا-باي­تەرەك» مونۋمەنتى بەينەلەندى. بانكنوتانىڭ ورتاسىندا كوك، قوڭىر جانە جاسىل جولاقتاردا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك ءانۇرانى نوتالارىنىڭ فراگمەنتتەرى اق تۇسپەن بەينەلەنگەن، وسى جەرگە نومينالدىڭ ساندىق بەلگىسىنىڭ كونتۋرى اق سىزىقتارمەن جۇرگىزىلگەن. «بايتەرەك» مونۋمەنتىنىڭ سول جا­­عىندا ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ەل­تاڭباسى، جوعارعى وڭ جاق بولىگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەم­لەكەتتىك تۋى بەينەلەنگەن. بانكنو­تانىڭ تومەنگى جاعىندا اشىق الا­قان بەينەلەنگەن. مەملەكەتتىك ءانۇران نوتالارى استىندا ەميتەنت بانكتىڭ اتاۋى مەملەكەتتىك تىلدە «قازاقستان ۇلتتىق بانكى» دەگەن جازۋ جازىلعان، ونىڭ استىندا جالعان اقشا جاساۋ جاۋاپكەرشىلىگىن ەسكەرتەتىن «بانكنوتتاردى قولدان جاساۋ زاڭمەن قۋدالانادى» دەگەن مەملەكەتتىك تىلدەگى جازۋ ورنا­لاسقان. ال بانكنوتانىڭ سىرتقى جاعىندا نەگىزگى بەينە قازاقستان كارتاسىنىڭ كونتۋرى، سودان سوڭ ءتۇرلى نومينالدارعا وراي ءارتۇرلى سۋرەتتەر بار. ماسەلەن، استانادا ەسىل وزەنى ارقىلى وتەتىن كوپىردە ورناتىلعان قاناتتى بارىستىڭ بىرەۋى، قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ عيماراتى جانە جايلاۋ، استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ ءۇيى جانە تەڭىز ۇستىندەگى شاعالا، پرەزيدەنت مادەني ورتالىعىنىڭ ءۇيى جانە تاۋ­لار، الماتى قالاسىنداعى اباي اتىنداعى وپەرا تەاترى جانە تاۋ وزەنى، الماتى قالاسىندا ورنالاسقان تاۋەلسىزدىك مونۋمەنتى، «قازاقستان» قوناق ءۇيى جانە ىلە الاتاۋىنىڭ تاۋلارى، اقوردا رەزيدەنتسياسى جانە ارتقى جاعىندا كانوندار. بۇل بانكنوتتار 200 تەڭگەدەن 10000 تەڭگەگە دەيىنگى نومينالداردان تۇرادى. بۇعان دەيىن اقشا اينالىسىندا 10000, 5000, 2000, 1000, 500, 200, 100, 50, 20, 10, 5, 3 جانە 1 تەڭگەلىك بانكتىك بان­­­كنوتتار، 20, 10, 5, 3 جانە 1 تەڭگەلىك مەتالل مونەتالار، 50, 20, 10, 5, 2 جانە 1 تيىندار بولعان ەدى. بىراق بۇگىنگى كۇنى 1 تەڭگەگە دەيىنگى تيىن مونەتالار اينالىستان الىندى. سونداي-اق، 100 تەڭگەگە دەيىنگى نومينالداعى بانكنوتالار، ياعني، قاعاز تۇرىندەگىلەر اينالىستا جۇرمەيدى، ولاردىڭ ورنىندا مەتالدان جاسالعان مونەتالار قولدانىستا ءجۇر. ەسكى ۇلگىدەگى جانە 2006 جىلعى ۇلگىدەگى اقشا بەلگىلەرىنىڭ اينالىستا قاتار ءجۇرۋ كەزەڭى 1 جىلعا ۇلاستى.

نەگىزىندە جاڭا ديزايندى جاساۋ جانە العاشقى تارالىمدى باسىپ شىعارۋ كوپ ۋاقىتتى تالاپ ەتەتىنى بەلگىلى. وعان ءبىر سەبەپ جو­عارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، قازىرگىدەي تەحنولوگيانىڭ دامىعان زامانىندا تالاپتار ۇدەسىنەن شىعۋ وڭاي ەمەس. ارينە، زامان «سۇرايدى ەكەن» دەپ اقشا ديزاينىن ءجيى-ءجيى اۋىستىرۋعا دا بولمايتىنى تاعى بار. ونىڭ بارىنە ەكونوميكالىق زاڭدىلىقتارعا سۇيەنە وتىرىپ كىرىسۋ ءجون. سوندىقتان، كوپتەگەن ەلدەردىڭ ورتالىق بانكتەرى ايىر­باستاۋعا قاتىستى جاعدايدى ۋشىق­تىرماي، شارتتى جاعدايلاردا، ەل­دىڭ ەكونوميكالىق احۋالىنا جانە ۇلتتىق ۆاليۋتاعا قويىلاتىن تالاپ­تارعا بايلانىستى وڭتايلى نۇسقالاردى تاڭدايدى.

ءۇش مارتە «جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك بانكنوتى»

بۇرىن اقشانى اۋىستىرۋ سەبەپتەرى دە باسقا بولعان ەكەن. ايتالىق، تاريح بەتتەرىن اقتارساق، كوبىنە قانداي دا بولسىن ساياسي جانە تاريحي وقيعالارعا، ماسەلەن، مونارحتىڭ اۋىسۋى، توڭكەرىستەر، بىرىگۋلەر، اپاتتار، باسىپ الۋلار باستى سەبەپ بولعان. ودان كەيىن اينالىمداعى جالعان اقشانىڭ داعدارىسقا اكەلەتىندەي كولەمىنىڭ پايدا بولۋىنا بايلانىستى دا ماسەلەلەر تۋىنداعان. ال كەيىنگى كەزدەردە تەحنيكانىڭ تالاپتارى باسىمدىققا يە بولا باستادى. وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، قازىر اقشانى قابىلدايتىن تەحنيكا كوپ، وعان كۇندەلىكتى قولدانىستاعى ءتۇرلى تەرمينالداردى، بانكوماتتاردى مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى. اقشادا ساناۋ ماشيناسى، سونداي-اق اۆتوماتتاردان تاۋار ساتىپ العاندا اقى تولەۋ كەزىندە وقىلاتىن ەلەمەنتتەر دە كەيىننەن پايدا بولدى. بۇل بۇكىل الەمدە وزەكتى ماسەلە. قازىر كاسىپقويلار قورعانىش ەلە­مەنتتەرىن كوركەمدىك قۇنىنا ءۇڭىلىپ، باعالايدى، ميكروالەمنەن باستاپ ۇلان-عايىر عارىشقا دەيىنگى يدەيا­نى عالامدانۋعا تۇزەتە وتىرىپ بايقايدى. ونى ديزايندەگى جاڭا ءسوز نەمەسە الەمدى تاڭعالدىراتىن ارەكەت ەكەنىن تۇسىنۋگە تالپىنىس جاساي وتىرىپ، وسى اقشالاردىڭ ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگىن تالدايدى. ال وسى رەتتە ءبىزدىڭ ءتول تەڭگەمىز الەمدىك ساراپشىلار سۇرىپتاۋىنان جاقسى باعا الىپ جۇرگەنىن اتاپ وتپەسكە بولماس. قازاق تەڭگەسىنىڭ كەيبىر ۇلگىلەرى ءوزىنىڭ ديزاينى مەن قورعانىشتىق قابىلەتى جاعىنان الەمدەگى ەڭ ءساتتى جاسالعان كۋپيۋرا بولىپ ەسەپتەلەدى. وعان ءبىر دالەل – قر ۇلتتىق بانكىنىڭ نومينالدارى حالىقارالىق بانكنوت قوعامداستىعىنىڭ باعالاۋىمەن ءۇش مارتە «جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك بانكنوتى» اتاندى. ماسەلەن، بيىل مامىردا حالىقارالىق بانكنوت قوعامداستىعى (International Bank Note Society) ۇلتتىق بانكتىڭ تۇركى جازبا ەسكەرتكىشىنە ارناعان، نومينالى 1000 تەڭگەلىك «Kۇلتەگىن» ەسكەرتكىش بانكنوتىن «2013 جىلعى ەڭ ۇزدىك بانكنوت» دەپ تانىدى. ال بىلتىرعى جىلى بۇل دارەجەنى «قازاق ەلى» سەرياسىنان نومينالى 5000 تەڭگەلىك بانكنوتىمىز يەلەنگەن. سونداي-اق، حالىقارالىق بانكنوت قوعامداستىعى «2011 جىلعى ەڭ ۇزدىك بانكنوت» اتاعىن دا قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان نومينالى 10000 تەڭگەلىك ەسكەرتكىش بانكنوتىنا بەرگەن بولاتىن. ال بيىلعى تۇركى جازبا ەسكەرتكىشىنە ارنالعان، نومينالى 1000 تەڭگەلىك «Kۇلتەگىن» ەسكەرتكىش بانكنوتىنا بەرىلگەن ءۇشىنشى ەڭ ۇزدىك بانكنوت اتاعى تاۋەلسىز قازاقستان جىلناماسىنداعى تاريحي ماڭىزدى ءسات بولىپ تابىلادى. سەبەبى، وسى كەزگە دەيىن بىردە-ءبىر ەلدىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى ءۇش جىل قاتارىنان ماراپات الىپ كورگەن ەمەس. سىيلىقتى الۋعا 12 ەلدىڭ بانكنوتى، ايتالىق اقش-تىڭ 100 دوللارى، 5 ەۋرو بانكنوتى، رەسەيدىڭ سوچي وليمپياداسىنا ارنالعان ەسكەرتكىش 100 رۋبلدىك بانكنوتى ۇمىتكەر بولعان ەدى.

بۇكىل الەمنىڭ بانكنوت كوللەك­تسيونەرلەرىنىڭ تاۋەلسىز بىرلەستىگى بولىپ تابىلاتىن حالىقارالىق بانكنوت قوعامداستىعى جىل سايىن ينتەرنەت-داۋىس بەرۋ ارقىلى جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك بانكنوتىن تاڭدايدى. بۇل كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمنىڭ نەگىزى 1961 جىلى قالانعان جانە بۇگىنگى كۇنى ونىڭ الەمنىڭ 90 ەلىنەن ەكى مىڭنان استام مۇشەسى بار.

ونەر مەن تەحنيكانى ءتۇيىستىردى

سونىمەن، ءبىزدىڭ بانكنوتتاردىڭ ديزاينىنا قايتا ورالساق. بانكنوتا ءبىر-بىرىنەن ايىرماشىلىعى بار ءتۇرلى رەڭمەن پايدالانىلعان. بۇل بىرىنشىدەن، باسقا نومينالدارمەن شاتاستىرىپ الۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. تاعى دا ءبىر ەرەكشەلىگى – قاعازدىڭ ءوزى، قۇرامى جانە سيپاتتاماسى بويىنشا الدىڭعىسىنان ايىرماشىلىعى بار. ول جاقسار­تىلعان بەرىكتىك سيپاتتامالارى بار، بارىنشا ءتوزىمدى جانە اينالىستا ۇزاق ۋاقىت بولاتىن بەرىكتىگىمەن ەرەكشە. الەمنىڭ بارلىق بانكنوتالارى بىرىكتىرەتىن ءبىر ماقسات ول – اقشانىڭ تولەم قۇرالدارى قىزمەتى. سوندىقتان بانكنوتالار بارىنشا قورعالعان بولۋى ءتيىس. ءاربىر ەلدىڭ وزىنە ءتان اقشانى باسىپ شىعارۋدىڭ وزىندىك قۇنى بولادى، ول ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەردەن تۋىندايتىنى تۇسىنىكتى. جالعان اقشا جاساۋشىلاردىڭ ءىس-ارەكەتىنەن بولعان الەۋەتتى شىعىن، ءتىپتى اسا باي ەمەس ەلدىڭ ءوزىن قازىرگى زامانعى جوعارى جانە قىمبات تەحنولوگيا­لاردى پايدالانۋعا جانە جاقسى قورعالعان اقشا باسىپ شىعارۋعا ءماجبۇر ەتەدى. ورتاشا العاندا بارلىق نومينالداعى بانكنوتالاردا 15-كە دەيىن قورعانىش ەلەمەنتتەرى بار. ولاردىڭ ءبىر بولىگى باسۋ تاسىلىنە بايلانىستى. بىراق ءاربىر ەل ءۇشىن ەكسكليۋزيۆتىك ەلەمەنتتەر بار. قورعانىش ەلەمەنتتەرىن تاڭداۋ كۋپيۋرانىڭ ناقتىلى قۇنىنا دا بايلانىستى. ماسەلەن، 200 تەڭگەگە جوعارى جانە ورتا بانكنوتالارعا ءتان اسا قىمبات ەلەمەنتتى قويۋدىڭ ءجونى جوق. قورعانىش نومينالدىڭ وسۋىنە قاراي ۇلعايادى. بۇل – جالپى ءۇردىس، بىراق سۋرەتشىنىڭ تەحنولوگيا­نى جانە قورعانىش ەلەمەنتتەرىن قالاي پايدالانۋى مەن ەندىرۋىنىڭ دە ماڭىزى بار. قاعاز اقشانىڭ قىزمەت ەتۋ مەرزىمى ءارتۇرلى. ۇساق نومينالدى تەڭگەلەر 6-9 اي، ورتاشا نومينالدى كۋپيۋرالار – 3 جىلعا دەيىن، جوعارى نومينالدار 5 جىلعا دەيىن اينالىستا جۇرەدى. بۇل رەتتە، بانكنوت ازىرلەنەتىن ماتەريال دا ەسكەرىلەدى. ارنايى قاعاز اسا جوعارى ساپالى جانە ءتوزىمدى بولۋى ءتيىس. سوندىقتان اقشا جاسالاتىن قاعازعا ماقتا نەمەسە زىعىر تالشىعىن قوسادى. سوڭعى كەزدە كەيبىر ەلدەر پلاستيك اقشا شىعارا باستاعان. تەز توزبايتىن ولاردى پايدالانۋ مەرزىمى 3-4 ەسە ۇزاق. پلاستيك اقشانى اۆستراليا، سينگاپۋر، كانادا جانە باسقا ەلدەر پايدالانادى. بىراق بۇل بانكنوتتاردىڭ ءبىر كەمشىلىگى – ولاردىڭ قورعانىشتىق دەڭگەيى تومەن دەسەدى.

اقشا باسىپ شىعارۋدىڭ دا ءوز قۇنى بولادى، جانە ول سونشالىقتى ارزان ەمەس. بانكنوتتى شىعارۋ قۇنى قاعازدىڭ ساپاسى مەن بانكنوتتىڭ قورعانىش دارەجەسىنە قاراي بەل­گىلەنەدى. قازىرگى كەزدە اقشا شىعارۋ قىمباتتاپ بارا جاتقانى بايقالادى. مىسالى، 1999 جىلى اقش-تا 1 دوللارلىق كۋپيۋرانى شىعارۋ 4 تسەنت، 2000 جىلى – 5 تسەنت، 2005 جىلى – 6 تسەنت تۇرسا، وتكەن جىلى 14 تسەنت بولىپتى.

ديزاينەرلەر ونەر مەن تەحنولو­گيانىڭ تۇيىسكەن جەرىندە جۇمىس ىستەيدى. كوبىنە كۋپيۋرانىڭ تولەم جاساۋعا قابىلەتتىلىگى جانە كو­رەر كوزگە تارتىمدىلىعى باسىم تۇسەدى. سوندىقتان كوركەمدىك تۇرعىداعى تارتىمدىلىق پەن ۇردىستەر بىرىڭعاي تەحنولوگيالارمەن جانە پوليگرافيامەن تۇزەتىلسە دە، جالپى العاندا ءارتۇرلى ەلدەگى ايىرماشىلىعى ارقالاي. مىسالى، كوپتەگەن مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ بانكنوتالارىندا پورترەت جوق. «بۇل ءىشىنارا العاندا يسلامنىڭ ءداستۇرىن كورسەتسە كەرەك. ۇلىبريتانيانىڭ بۇرىنعى وتار ەلدەرى ءۇشىن ورتاق نارسە – اعىلشىن تىلىندەگى ءماتىننىڭ ساقتالۋى بولسا، بۇرىنعى كەڭەستىك ۆاليۋتالاردا كەڭەستىك وندىقتار نەمەسە ءجۇز رۋبلدىكتەرگە جاقىن كومپوزيتسيالار سەزىلىپ قالادى. جانە دە جاڭا مەملەكەتتەردىڭ كوپشىلىگى ءوزىنىڭ ەرەكشەلىگىن، ۇلتتىق يدەياسىن، مەنتاليتەتىن جانە ولار ءۇشىن نەگىزگى بولاتىن ەلدىڭ وزىندىك بىرەگەيلىگىن كورسەتۋگە تىرىسادى. جالپى العاندا اقشا باسىپ شىعارۋشىلار ءۇشىن مولشەرى بويىنشا ايىرماشىلىعى بار ءارتۇرلى نومينالداعى كۋپيۋرالاردى شىعارۋ ماڭىزدى. نە مولشەرلەس ۇيلەسىممەن ديزاينى ۇقساس بولعان كەزدە، ياعني، بىردەي پورترەتتىڭ، بىردەي ءتۇس گامماسىنىڭ ورتاق قورعانىش ەلەمەنتتەرىن، بىردەي كورىنەتىن دەتالداردى پايدالانۋ جالعان اقشا جاساۋشىلاردىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتەدى» دەيدى ديزاينەرلەر.

نەگىزىندە اقشا جاسالاتىن قاعازدىڭ ءوزى جانە بوياۋ دا قور­­­عانىش بولىپ تابىلادى. ولار­دى نەبارى بىرنەشە كومپانيا شىعارادى. وسى فيرمالار عانا قاعازدى، بوياۋدى، جابدىقتى تەك قانا ورتالىق بانكتەردىڭ مەنشىگىندەگى قۇرىلىمدارعا عانا ساتا الادى. قاعازدىڭ بىردە-ءبىر قيىندىسى بو­تەن ادامعا ساتىلمايدى ەكەن. سونىمەن قاتار، كورسەتىلمەۋى ءتيىس. شىعارىلعان قاعازدىڭ ءاربىر ميل­ليمەترى ەسەپتەلگەن، بارلىق كولەمى قاتاڭ تۇردە باقىلانادى، ال ارتىعى جويىلادى. ءاربىر ەلگە ارنالعان قاعاز ءارتۇرلى. سوندىقتان بارلىق قورعانىش ەلەمەنتتەرى، ايتالىق سۋتامعى بەلگىلەر، تالشىقتار، جىپتەر قاعازدى ءوندىرۋ كەزىندە، باستاپقىدا سالىنادى. جانە ولار ءاربىر ورتالىق بانك ءۇشىن جەكە وزىنە ارنالعان. وسى رەتتە ۇلتتىق ۆاليۋتانى قورعاۋ شيكىزاتتى ءوندىرۋ كەزەڭىنەن باستالادى دەۋگە ابدەن نەگىز بار.

Abai.kz