«الاش جاستارى» ينتەللەكتۋالدىق كلۋبى 2014 جىلى قازان ايىنىڭ 6-شى جۇلدىزىندا تۇركيانىڭ كونيا قالاسىندا قۇرىلدى. كلۋب اياسىندا قازاقستان، موڭعوليا، قىتايدان كەلگەن قازاق ستۋدەنت جاستارى جينالدى. ينتەللەكتۋالدىق كلۋب نەگىزگى ءۇش: باسقارۋشى، بايلانىس جانە اقپارات بولىمدەرىنەن قۇرالعان.

قاراشانىڭ 8-ءشى جۇلدىزى «الاش جاستارىنىڭ»  «قازاق حاندىعى جانە قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ قالىپتاسۋ نەگىزدەرى» اتتى العاشقى  شاعىن كونفەرەنتسياسى بولىپ ءوتتى. كلۋب الداعى ۋاقىتتا تۇركيانىڭ ۇلكەن قالالارىندا ماڭىزدى تاقىرىپتار بويىنشا پىكىر-تالاس الاڭىن قالىپتاستىرۋدى جوسپارلاۋدا.

اقان مەركىت – «الاش جاستارى» ينتەللەكتۋالدىق كلۋبىنىڭ توراعاسى (پاۆلودار قالاسى):

قازىرگى  بىرلىك، ىنتىماق، باۋىرلاستىق جانە وسىعان ۇقساس تاعى دا باسقا ۇعىمداردىڭ كەڭ ەتەك جايعان زامانىندا ءبىزدىڭ دە “الاش” اتاۋىنا ءبىراز كوڭىل بولگەنىمىز جاقسى بولار ەدى.وسى ءسوزدىڭ ەتيمولوگياسىن زەرتتەگەن عالىمدارعا سەنەر بولساق، الاش – باۋىرلاستار، قانداستار دەگەن ماعىنادا ەجەلگى تۇركى تىلىندەگى ءسوز. ءسىرا، تۇركى حالىقتارىنىڭ بولىنبەگەن كەزىندە شىققان ۇعىم بولۋى كەرەك. ءبىزدىڭ دە قيىن-قىستاۋ زاماندا اتالارىمىزعا سان مارتە ۇران بولعان بۇل ءسوزدى كلۋبىمىزدىڭ اتاۋى رەتىندە الۋىمىز وسى سەبەپتەن. شەتەلدە ءبىر-بىرىمىزگە باۋىرمال بولۋ، ءبىر ارادا باس قوسىپ، بىرلىكتى ساقتاۋ جانە وسى بىرلىكتى ءىس-شارالارمەن دەمەپ، جۇزەگە اسىرۋ.

«الاش جاستارى» ينتەللەكتۋالدىق كلۋبى باستاپقىدا كونيا قالاسىندا قۇرىلسا دا ۋاقىت وتە كەلە تۇركيانىڭ باسقا دا قالالارىندا ءبىلىم الىپ جاتقان جاستار تاراپىنان قولداۋ تابادى دەگەن ءۇمىتىمىز بار. ولاي بولسا، اعايىن، الاش مۇراسىنا بىرگە يە بولايىق. سىزدەر دە اتسالىسىڭىزدار!

ەلدەس وردا-الاش –  كلۋب توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، كلۋبتىڭ قۇرۋشى يدەولوگى:

بۇگىنگى تاڭدا الاشتىڭ تالاي ۇل-قىزدارى الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءبىلىم الىپ جاتىر. سەبەپتەرى دە تۇرلىشە. بارعان ەلىنە تاستاي باتىپ، سۋداي سىڭبەسى انىق. دەيتۇرعانمەن دە، ولار بارعان ەلىنىڭ ىشكى ساياسي ۇرانى مەن ءفالسافاسىنا، ءارتۇرلى نارىقتىق قاجەتتەرىنە جانە تاريحي-تىلدىك ىقپالدارىنا ۇشىراپ جاتادى. سول ەلدىڭ ىشكى ساياسي جاعداياتىن بىتەۋ جۇتىپ، تاريحي، تىلدىك اكتسەنتتەرىن قىمسىنباي قابىلداپ، ەكىنىڭ ءبىرى باس قوسا قالسا شەت جۇرتتىڭ جارقىل-جۇرقىلىن ايتىپ ماقتانىپ، ءتىلىن شۇبارلاي سويلەي ماساتتانىپ، ويى مەن تاريحي ساناسىن وزگە جۇرتتىڭ كوزقاراسى مەن تانىمىنا جىعىپ بەرىپ جۇرگەنى بار. ءبىزدىڭ اتاجۇرت، تۋعان ەلىمىز –  قازاقستان بۇنداي قىرىق قۇراق شۇبەرەكتەن قۇرالعان ازاماتتاردان ماڭگىلىك مەملەكەت قۇرا الماق ەمەس. ءارتۇرلى ساياسي ءفالسافادا، ءتۇرلى تاريحي تانىم مەن سانا-سەزىمدە، ويى بولەك ۇعىمداردا وقىعان ۇرپاق، ەرتەڭگى كۇنى، اتاجۇرتتى سان ءتۇرلى كوزقاراس پەن ساياسي يدەيانىڭ تالاس-تارتىس الاڭىنا اينالدىرىپ جىبەرۋى ابدەن مۇمكىن. شەتتە وقىپ جۇرگەن بۇگىنگى تاڭداعى الاش ۇل-قىزدارى وسىنداي  الاڭداۋشىلىق تۋىپ وتىر، ونى دەر كەزىندە شەشۋ كەرەك. بۇل – «الاش جاستارى» ينتەللەكتۋالدىق كلۋبىنىڭ باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى.

تۇركيادا ءتۇرلى ماماندىقتا وقىپ جاتقان قازاقستان، موڭعوليا، قىتاي جانە تۇركيا قازاقتارىنىڭ باسىن الاش ۇعىمى مەن الاش يدەياسىنا جيناۋ. تاريحي سانا مەن ۇلتتىق ءتول بولمىس-بىتىمدەردى كلۋب الاڭىندا بارىنشا عىلىمي تالقىلاپ، ءارتۇرلى ماماندىقتا وقىپ جاتقان قازاق ستۋدەنتتەردىڭ اراسىنا الاش جانە الاش يدەياسىندا ورتاق ديالوگ قالىپتاستىرۋ.

زاۋدەعالام، ءبىز الاش جانە الاش يدەياسى توڭىرەگىندە ديالوگ قۇرىپ، پىكىر مەن ورىندى كوزقاراس، جاراسىمدى وي توپتاستىرا الساق، جات ەل، جات جۇرتتىڭ ساياسي  تاريحي جانە ول ەلدىڭ ىشكى تانىم-پىكىرىنەن تۋعان بوگدە كوزقاراستىڭ ءبۇيداسىنا، جات ۇعىمنىڭ جەتەگىندە كەتپەگەن بولامىز. الاش ۇعىمى جانە يدەياسى شەتتە جۇرگەن ءاربىر قازاقتىڭ ورتاق تانىمى، باعىت سىلتەۋشى باعدارى، كوكجيەك كەڭىستىگىنىڭ تەمىرقازىعى، كوكىرەك كوزىنىڭ شامشىراعى بولۋى كەرەك. وسىنداي ۇلتتىق يدەيا مەن تاريحي سانا-سەزىم قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا ءبىز قازان ايىنىڭ 6-شى جۇلدىزى تۇركيانىڭ كونيا قالاسىندا «الاش جاستارى» ينتەللەكتۋالدىق كلۋبىن قۇرىپ وتىرمىز. ءبىر-ءبىرىمىزدى ەل-ەلگە، رۋ-رۋعا بولمەي ءبىرتۇتاس «الاش جاستارى» دەپ اتادىق.

دۇنيەنىڭ ساياسي، تاريحي وقيعاسىندا بولسىن نەمەسە تۇركى الەمى گەوساياسي، تاريحي ساحناسىندا بولسىن «الاش» جانە «الاش يدەياسى» ۇعىمى جۇلدىزى بولەك تۋعان، ماقتانىشقا يە ەسىم. قولىمىزدان كەلگەنشە الاشقا ادال قىزمەت ەتۋدى الدىمىزعا ماقسات ەتەمىز. اتالمىش ينتەللەكتۋالدىق كلۋب تۇركيانىڭ باسقا دا قالالارىندا وقىپ جاتقان قازاق ستۋدەنتتەردىڭ اراسىندا قۇلاشىن  كەڭگە جايىپ، پىكىر-تالاس الاڭى مەن ديالوگ ورتاسىن قالىپتاستىرۋدى جوسپارلاۋدامىز.

حۋسەين بيلگيچ – انكارا ۋنيۆەرسيتەتى تاريح دوكتورانتى:

التى الاشتىڭ تاريحىندا ەرەكشە تۇلعالار بار. ەگەر ولاردى تۇسىنسەك قادىمدان قالعان مۇرامىزدى تۇسىنگەن بولامىز. ءبىز قازىنا ۇستىندە وتىرمىز، كەيدە ونىڭ قادىرىن بىلمەيمىز. الاش – ءبىزدىڭ تاريحىمىز، سانامىز بەن مەكەنىمىز تۇرعىسىنان ءبىزدى تاريح پەن تاريحتىڭ ارعى جاعى اراسىندا گەوتاريحي الاڭىمىز جانە تاعدىرىمىزبەن بايلانىستىرادى. وسىدان ارەكەتپەن «الاش جاستارىنىڭ» ماقساتى: بولمىسىمىزدىڭ گەوتاريحي جاعداياتتا پايدا بولماعانىن عاسىرلار بويى وراسان مادەنيەتى، وركەنيەتى زور بىلىگىننەن ءوز ءىس تۇتاستىقتارىن كۇشەيتىپ، ءوز ساياسي قۇرىلىمدارىن ورنىقتىرىپ گەوساياسي، گەومادەني، گوەەكونوميكالىق وزگەرىستى گەوتاريحي الاڭ جانە تاعدىرمەن ۇشتاستىرىپ كورىنىس بەرۋ ۇدەرىسىن تەرەڭدەتۋ.

كونيا قالاسىندا قۇرىلعان «الاش جاستارى» ۇجىمىنىڭ وسى مۇددەلەرى قازاقستاندا جانە تۇركى الەمىندە بولعان ماڭىزدى وزگەرىس، ۇدەرىستەردى ءاربىر ايماقتاعى كورىنىسى ءارتۇرلى بولادى. سوندىقتان ءبىز الاش جاستارى ورتا ازيانىڭ جاڭا جانە ورتاق كەڭ-كەڭىستىك قاجەتتىلىگىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا جۇمىس ىستەۋ. قازاقستاننىڭ تاعدىرى ورتالىق ازيادا، ورتا ازيانىڭ تاعدىرى قازاقستاندا. باۋىرمالدىق نەگىزىندە جاڭا كەزەڭدى ۇعىنىپ،جاڭا قالىپتاسۋ شارالارىنا كىرىسۋ. سانامىز بەن قوعامىمىزدى قايتادان قالىپتاستىرۋ ءبىزدىڭ وتكەنىمىز بەن كەلەشەگىمىزدىڭ سىلتەمەسى الاش ءسوزىنىڭ ماعىناسىندا جاتقان تاريحي جانە مەكەندىك تەرەڭدىكتىڭ كورىنىسىندە بولعانىنا ازامات رەتىندە ۇلەس قوسۋ. قادىمنان توعىسقان بۇگىنگى الاش ماعىناسىندا جاتقانىن ايقىنداۋ الاش ازاماتتارىنىڭ ۇلى تۇلعالارىنىڭ الدىندا مىندەتتى دەپ ەسەپتەيمىن.

ايگەرىم سارپەكوۆا – جۋرناليستيكا، كلۋبتىڭ اقپارات ءبولىمى مۇشەسى (الماتى وبلىسى).

 قازاق حالقىنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنى تۋرالى سىر شەرتىپ، ماڭگىلىك  ەلدىڭ بولاشاعىنا تەڭىزگە تامعان تامشىداي بولسا دا ۇلەس قوسۋ ماقساتىندا  تۇركيانىڭ كونيا قالاسىندا ءبىلىم الىپ جاتقان قازاق جاستارىنىڭ تاراپىنان  «الاش جاستارى» ينتەللەكتۋالدىق كلۋبى قۇرىلدى. كلۋبتىڭ باستى ماقساتى شەتەلدە وقىپ جاتقان قازاق جاستارىنىڭ باسىن  الاش ۇعىمىنىڭ  استىنا  بىرىكتىرە وتىرىپ، ءتۇبى تەرەڭ  تاريحىمىزدىڭ  تىلسىم سىرلارى مەن  بۇگىنىمىزدىڭ اششى شىندىقتارىنان ءسوز قوزعاۋ.  «الاش جاستارىنىڭ» قۇرىلۋى تەك قانا كلۋب مۇشەلەرى ءۇشىن عانا ەمەس كونياداعى قازاق قوعامى ءۇشىن، تۇركيا قازاق جاستارى ءۇشىن ماڭىزدى دەپ ويلايمىن. الاشتىڭ جولىن جالعاۋ، جاستاردى ءبىر ماقساتتا، قازاق حالقىنىڭ مۇددەسى جولىندا بىرىكتىرۋ، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ دامۋ جولىندا  كومەگى تيەرى ءسوزسىز.   «جاستارىڭدى كورسەت، ەلىڭنىڭ ەرتەڭىن ايتايىن» دەگەن ەكەن ءبىر  عۇلاما ويشىل. تەك ءوز سالاسىندا عانا ءبىلىم الىپ قويماي،  ۇلتىنىڭ تاريحىن جەتىك بىلەتىن، حالقىنىڭ ەرتەڭىنە الاڭدايتىن ۇلتشىل جاستار كەرەك تاۋەلسىز قازاق ەلىنە.

ارىستانداي ايباتتى،

جولبارىستاي قايراتتى،

قىرانداي كۇشتى قاناتتى،

مەن جاستارعا سەنەمىن،- دەپ ماعجان اتامىز ايتپاقشى ءبىز، تاۋەلسىز ەلدىڭ جاستارى،  بىزگە حالقىمىزدىڭ، الاشتىڭ ارتقان ۇلكەن سەنىمىن اقتاي ءبىلۋىمىز كەرەك.

وزات شامشيەۆ – ءدىنتانۋشى، كلۋبتىڭ بايلانىس ءبولىمى جەتەكشىسى (تاراز قالاسى).

ەلىمىزدىڭ ءۇمىت ارتىپ، قازاقستانعا جوعارى دارەجەدە ءىلىم الىپ كەلەدى دەگەن ماقساتتا جىبەرىلگەن بىرقاتار الاش جاستارى وزدەرىنە ارتىلعان مىندەتتى ورىنداۋ ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتۋدە. ولار ءدىن سالاسىندا، مەديتسينا، جۋرناليستيكا، تۋريزم، ەكونوميكا جانە تاعى دا باسقا ءتۇرلى سالالاردا ءبىلىم الۋدا. ىشىندە الاش وتى الاۋلاعان قازاق جاستارى تەك ءوز سالاسىندا ءىلىم ۇيرەنىپ قويماي، بۇنىمەن قوسا ءبىر ءىسشارا اتقارۋعا شەشىم قابىلدادى. تۇركيادا وقىپ جۇرگەن الاش جاستارى بىرقاتار ماڭىزدى سەبەپتەن ءبىر ورتاعا جينالىپ، باس قوسۋدى ۇيعاردى.

بىرىنشىدەن: شەتەلدىكتەرگە ءاۋىزبىرشىلىمىزدىڭ مىعىم ەكەندىگىن كورسەتۋ ءۇشىن.

ەكىنشىدەن: ءوزارا تانىسىپ، ەلىمىزگە ورالعان كەزدە اۋىزبىرشىلىكپەن جۇمىس جاساۋىمىز ءۇشىن.

ۇشىنشىدەن: بىزدەن كەيىن قازاقستاننان كەلەتىن ءىلىم ىزدەنۋشىلەرگە ۇلگى-ونەگە قالدىرۋ ءۇشىن.

التى الاشتىڭ ۇل-قىزدارى اتسالىسقان بۇل باستامامىز ءوز جالعاسىن تابادى دەگەن ۇمىتتەمىن.

اسكەرحان شاۋا – جۋرناليست، كلۋبتىڭ اقپارات ءبولىمى مۇشەسى (موڭعوليا، بايان-ولگي).

تۇرىك ەلىنىڭ كونيا قالاسىندا ءبىلىم الىپ جاتقان قازاق جاستىرىنىڭ، تاريحتىڭ تەرەڭ تامىرلارىنان ءنار الا وتىرىپ، بەرەكە-بىرلىك ىشىندە قۇرعان «الاش جاستارى» ينتەللەكتۋالدىق كلۋبىنىڭ الداعى كۇندەردە قازاق حالقىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن اتقارار قىزمەتى زور دەپ ويلايمىن. تاريحىن بىلمەگەن حالىقتىڭ بولاشاعىنىڭ جارقىن بولۋى مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان، ءار قازاق بالاسى تاريحىن تەرەڭنەن ءبىلۋى شارت. مىنە وسىلاي، پىكىرلەر تۇرتپەگىنەن، قيلى كەزەڭدەرگە اتا-بابامىزعا رۋح بەرگەن الاش ۇرانى استىندا باس قوستىق. اتا جولىن جاڭعىرتۋ ءار قازاقتىڭ مىندەتى. ولاي بولسا، قانداستار، ىنتىماق، بىرلىك ىشىندە الاش مۇراسىنا يە بولايىق.

ءلاززات رايىمحان – مەديتسينا، كلۋب حاتشىسى (تۇركىستان قالاسى).

تاريح – ۇلتتىڭ تىرەگى، مادەنيەتىمىزدىڭ اسىل دىڭگەگى. قازاق حالقىنىڭ زاماندار سارىنى مەن تاريح تولقىنىندا ورىن العان وقيعالار، ۇلى تۇلعالار ەشقاشان ماڭىزىن جوعالتقان ەمەس. وسى ورايدا، قازاق تاريحى مەن مادەنيەتىن ۇلىقتاپ، پىكىر الماسۋ ماقساتىندا قۇرىلعان «الاش جاستارى» ينتەللەكتۋالدىق كلۋبى تاۋەلسىزدىك تۋىمىزدىڭ جوعارى جەلبىرەۋى جولىندا ءۇمىت پەن تالپىنىستى قاتار الىپ كۇرەسكەن حالقىمىزدىڭ حالقىمىزدىڭ تاريحىن تەرەڭدەتە ۇيرەنىپ، باعالاي ءبىلۋىمىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى باستاما دەپ سانايمىن. تامىرى تەرەڭدە جاتقان قازاق ەلىنىڭ قاھارماندى تاريحىن جان-جاقتى ۇيرەنۋ مەن پىكىر الماسۋ كەلەشەككە جول باستاعان جاستاردى ۇلتتىق رۋحقا بولەرى انىق.

داستان سۇلەيمەنوۆ – ءدىنتانۋشى (شىمكەنت قالاسى).

زامان اقىر جاستارى،

قوسىلماس ەشبىر باستارى.

بىرىنە ءبىرى قاستىقتان،

قوينىنا تىققان تاستارى،- دەپ اباي اتامىز ايتقانداي جاستارىمىز بىرىگىپ ەل بولۋدى، اعا بۋىندى قۇرمەتتەپ، ءىنى بۋىندى ىزەتتەۋدەن شىعىپ بارادى. قوعامدا پاراقورلىق، الداۋ، توناۋ تاعى دا باسقا سوراقى ىستەر بەلەڭ الىپ بارادى. «الاش جاستارىنىڭ»  ماقساتى قازاق ەلىنىڭ بولاشاعىنا ۇلەس تيگىزەر ازاماتتار رەتىندە شاعىن دا بولسا اۋىزبىرشىلىكتى نىعايتۋ ماقساتىندا ءتىلىمىزدى، ءدىنىمىزدى، تاريحي، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ۇيرەنىپ، ساقتاي وتىرىپ كەلەشەك ۇرپاققا لايىقتى تۇردە جەتكىزۋ. بۇل ءىسىمىزدىڭ بەرەكەتىن اللادان سۇراي وتىرىپ، وزىمىزگە ءارى قانداس باۋىرلارىمىزعا دا پايداسى تيەر دەگەن ءۇمىتتىمىز.

مىرزابەك يسابەك – ءدىن ءفالسافاسى ماگيسترانتى (وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى).

ەسىمى –  الاش جاستارى – تۇركيانىڭ كونيا قالاسىندا وقىپ جۇرگەن ۇلتجاندى، پاتريوت ستۋدەنتتەردىڭ قۇرعان پىكىر-سايىس، ينتەللەكتۋالدىق كلۋبى. ماقساتىمىز قازاقستان تاريحىن جانە باسقا دا ءبىلىم سالالارىن جاقسى يگەرىپ، وتانىمىز قازاقستان ءۇشىن بولاشاقتا جاقسىلاپ قىزمەت ەتۋ. قيىن جانە قيلى كەزەڭدەردى وتكەرگەن قازاق  مەملەكەتىنىڭ تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەنىنە نە ءبارى 20 جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى. وسى جاس مەملەكەتىمىزدىڭ كۇشەيۋىنە كىشكەنە بولسا دا ۇلەس قوسۋ ماقساتىمەن شەتەلدەگى قازاق ستۋدەنتتەرى وسىنداي ۇيىم قۇرۋعا بەل بايلادىق.

«الاش جاستارى» ينتەللەكتۋالدىق كلۋب ۇجىمى