بۇگىن قۇرامى جاڭارتىلعان پارلامەنت سەناتىنىڭ جالپى وتىرىسىندا

سەناتور مۇرات باقتيارۇلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى

پرەمەر-ءمينيسترى ك. ق. ءماسىموۆتىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ كوشى-قون ماسەلەسىن كوتەردى. دەپۋتات كوشى-قونعا كەدەرگى بولىپ تۇرعان ۇكىمەت قاۋلىلارى مەن اكىمشىلىك-قۇقىتىق بيۋروكراتيانى العا تارتا وتىرىپ «تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى تۇپتەپ كەلگەندە مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتتىڭ ء وز  جەرىندە  مۇلدە  باسىمدىلىعىنا   تىكەلەي  تاۋەلدى ەكەندىگىن ء تۇبى ء بىر تۋىسقان ەكى ەل: رەسەي مەن ۋكراينا  اراسىنداعى حالىقارالىق جانجال ايقىن دالەلدەپ بەردى» دەپ قاداپ ايتتى. مۇرات باقتيارۇلىنىڭ ساۋالىن ارىپتەستەرى: ق. ايتاحانوۆ، ق. بايماحانوۆ، ج. ەرعاليەۆ، ن. ورازالين قولدادى.

قۇرمەتتى كارىم قاجىمقانۇلى!

وسى دەپۋتاتتىق ساۋالدىڭ جولداۋىنا قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءۇرىمشى ايماعىنداعى تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ حال-جاعدايلارىن كوزبەن كورىپ تانىسۋ مەن ەلىمىزگە قىتايدان كوشىپ كەلگەن ءبىر توپ ورالماندارمەن كەزدەسىپ پىكىر الىسۋ سەبەپ بولدى. ونىڭ ۇستىنە ۇكىمەتتە بۇرىن قابىلدانعان «حالىقتىڭ كوشى-قون تۋرالى» زاڭىنا بايلانىستى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋگە جۇمىس جاسالىپ جاتقانىن بىلەمىز.

تاۋەلسىزدىگىمىزدى العالى بەرى الىستاعى قانداستارىمىزدىڭ اتاجۇرتقا ورالۋىنا، ولاردىڭ قازاقستان ازاماتى اتانۋىنا ەلباسى ن.نازارباەۆ وراسان زور رول اتقاردى. پرەزيدەنتىمىز ۇكىمەتكە شەتەلدەگى قازاق دياسپوراسىن قولداۋ جونىندە ستراتەگيالىق مىندەتتى بەلگىلەپ، دەر كەزىندە ناقتى باعدارلامالار جاساتتىرىپ، ونىڭ زاڭدىق-قۇقىقتىق نەگىزىن دۇرىس قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن قولداۋ كورسەتتى. ناتيجەسىندە اتا قونىسقا ورالعان قانداستارىمىز ەلىمىزدىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە،مادەنيەتىمىز بەن انا ءتىلىمىزدىڭ دامۋىنا سۇبەلى ۇلەستەرىن قوسىپ كەلەدى.

الايدا كوشى-قون سالاسىنداعى اتقارىلعان جۇمىستاردى تالداۋ بارىسى كورسەتىپ وتىرعانداي، سوڭعى جىلدارى بۇل ماسەلەدە كوپتەگەن كەمشىلىكتەر مەن ولقىلىقتار ورىن العانىن ايتۋىمىز كەرەك. ەل ومىرىندەگى كۇنگەيلى تاريحي شەشىمگە سوڭعى كەزدەرى «كولەڭكە ءتۇسىرۋ» ارەكەتتەرى بايقالادى. پرەزيدەنت پارمەنىمەن جۇزەگە اسا باستاعان ەل كوشىن توقتاتۋعا بولمايدى.

سوندىقتان تومەندەگى جايلارعا نازار اۋدارۋ قاجەت  دەپ ويلايمىز:

1. كوشى-قون ماسەلەلەرىن كەشەندى شەشۋ ماقساتىندا تىكەلەي اينالىساتىن مەملەكەتتىك باسقارۋ ورگاندارىنىڭ ءىس-قيمىلى تولىققاندى ۇيلەستىرىلمەگەندىكتەن، وسى سالا بويىنشا شەشىمدەر قابىلداۋداعى  ساباقتاستىق پەن بىرىزىدىلىكتىڭ بولماۋى - قونىس اۋدارۋ شارالارىنا مەملەكەت تاراپىنان بولىنگەن مول قارجىنى تالان-تاراجىعا سالىپ، سىبايلاس جەمقورلىق كورىنىستەرى ورىن الدى. الداعى ۋاقىتتا مۇندايدى بولدىرماس ءۇشىن، كوشى-قونعا قاتىستى بار ماسەلەلەردى ۇيلەستىرىپ، شەشىپ وتىراتىن ناقتى ءبىر ورتالىق نە قوعامدىق كەڭەس قۇرۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىز.

2. سوڭعى جىلداردا ەلگە ورالىپ جاتقان ءوز قانداستارىمىزدىڭ قر ازماتتىعىن الىپ، تۇراقتى تۇرۋى ءۇشىن قۇقىقتىق جانە اكىمشىلىك كەدەرگىلەردىڭ ايتارلىقتاي كوبەيىپ كەتكەندىگى سەبەپتى ولاردىڭ ءوز ەلىندە قونىستانۋى مۇلدە   قيىنداپ كەتتى.

جاقىندا  رەسپۋبليكا ۇكىمەتى قولدانىستاعى زاڭدار مەن قۇقىقتىق اكتىلەرگە قاجەتتى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ ارقىلى قازاق كوشىن قايتا تۇلەتۋگە شەشىم قابىلدادى. مۇنى دا ەل-جۇرت ۇلتتىق مەملەكەتىمىزدى ماڭگىلىككە بەكەمدەۋ جولىنداعى ەلباسى ساياساتىمەن تىكەلەي بايلانىستى دەپ بىلەدى.

ءبىز بۇل بارىستا ءوز كۇشىنە ەنگەن قۇقىقتىق جۇيەنى جاڭعىرتۋدىڭ بەلگىلى مەرزىمگە سوزىلاتىندىعىن جاقسى تۇسىنەمىز. ال، اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى تەز ارادا جويۋعا تەك ۇكىمەت باسشىسى ءسىزدىڭ ءوز قۇزىرەتىڭىز شەگىندەگى شەشىمىڭىزدىڭ ءوزى شەشۋشى بەتبۇرىس جاساي الادى. اتالعان كەدەرگىلەر قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2012 جىلعى 28 ناۋرىزداعى №362 قاۋلىسى مەن  2014 جىلعى 19 اقپانداعى №111 قاۋلىسى نەگىزىندە سوڭعى جىلداردا تۇراقتى تۇرۋعا جانە ازاماتتىق الۋدا ءوز قانداستارىمىزعا جاسالعان ەڭ باستى كەدەرگىگە اينالدى.

اتالعان قاۋلىلارعا سايكەس، تۇراقتى تۇرۋعا جانە قر ازاماتتىعىنا ءوتىنىش بەرگەن ءوز قانداستارىمىزدان «ونىڭ ازاماتتىعى مەملەكەتىنىڭ جازباشا كەلىسىمى رەتiندە بولۋى مۇمكiن كەتۋ پاراعى نە شەتەلگە تۇراقتى تۇرۋ ءۇشiن شىعۋعا رۇقساتتى راستايتىن باسقا قۇجات» جانە «كەلگەن ەلىندە سوتتىلىعىنىڭ بار بولۋىن نە جوقتىعىن راستايتىن قۇجاتتى» تالاپ ەتە باستاعان بولاتىن.

ال، كەلگەن ەلىنەن الىپ كەلگەن سول قۇجاتقا سول ەلدىڭ وسىنداعى ديپلوماتيالىق وكىلدىكتەرى ءمور باسىپ ماقۇلدايتىن بولعان. اشىعىن ايتقاندا، اتالعان ەكى ءتۇرلى قۇجاتتى اكەلۋ قاراپايىم ورالماندار ءۇشىن قۇقىقتىق تۇرعىدان مۇمكىن بولعانىمەن، ءىس جۇزىندە مۇلدە مۇمكىن ەمەس. قازاق كوشىنىڭ جيىرما جىلدان اسا تاريحىندا ەلگە ورالعان قانداستارىمىز ءدال وسىنداي قولدان قيىنداتىلعان كەدەرگىگە كەزدەسكەن جوق ەدى. ارينە،  قر ۇكىمەتىنىڭ اتالعان قاۋلىلارى ەلىمىزگە سىرتتان كەلەتىن كەلىمسەكتەردىڭ كوشى-قون اعىنىنان تۋىندايتىن قاۋىپ–قاتەرلەردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا قابىلداعاندىعىن تۇسىنۋگە بولادى. بىراق، بۇدان بۇرىن مۇنداي تالاپتاردىڭ ەتنيكالىق قازاقتارعا قاتىسى جوق بولاتىن. جانە بۇعان دەيىنگى ۇكىمەت قاۋلىلارىنىڭ   كوبىندە ماسەلە شەتەلدەگى قازاقتارعا قاتىستى بولعان جاعدايدا، «ەتنيكالىق قازاق وكىلدەرىنەن وزگە» دەگەن تىركەس ارنايى قوسىلاتىن. وكىنىشكە قاراي، سوڭعى بىرنەشە جىلدىڭ كولەمىندە شەتەلدەگى قازاقتار مۇددەسى كوبىندە ۇمىت قالىپ، ولاردىڭ قۇقىقتىق دارەجەسى وزگە دە شەتەلدىكتەردىڭ دارەجەسىنە دەيىن قۇلدىراپ كەتتى.

ەلباسىمىز 2011 جىلى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ ءتورتىنشى قۇرىلتايىندا «قانداستارىمىزدىڭ قۇجات تاپسىرۋدا، تىركەۋگە تۇرۋدا، ازاماتتىق الۋدا كەزدەسەتىن ءتۇرلى كەدەرگىلەردى جويۋدى» قاداپ تاپسىرعان بولاتىن. ەڭ وكىنەرلىگى، قازىر قازاق كوشىندە قالىپتاسقان كۇردەلى جاعداي ەلباسىمىزدىڭ سول تاپسىرماسىنىڭ مۇلدە ورىندالماعاندىعىن كورسەتەدى.

         تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى تۇپتەپ كەلگەندە مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتتىڭ ء وز  جەرىندە  مۇلدە  باسىمدىلىعىنا   تىكەلەي  تاۋەلدى ەكەندىگىن ء تۇبى ء بىر تۋىسقان ەكى ەل: رەسەي مەن ۋكراينا  اراسىنداعى حالىقارالىق جانجال ايقىن دالەلدەپ بەردى. سول سەبەپتى، شەتەلدەردە تۇراتىن ءوز قانداستارىمىزدى وزدەرىنىڭ بىردەن-ءبىر تاۋەلسىز وتانى قازاقستانعا توپتاۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن قاسيەتتى مىندەت.

         سول سەبەپتى سىزدەن ۇكىمەتتىڭ اتالعان قاۋلىسىنىڭ (2014 جىلعى 19 اقپانداعى №111قاۋلى) قانداستارىمىز تۇراقتى تۇرۋىنا ەڭ باستى كەدەرگىگە اينالعان سول ەكى ءتۇرلى قۇجاتتىڭ الدىنا «ەتنيكالىق قازاق وكىلدەرىنەن وزگە» دەگەن ءبىر اۋىز تىركەستى قوسىپ تولىقتىرۋىڭىزدى سۇرايمىز.

3.  وتانىنا كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىزعا ازاماتتىق بەرۋدىڭ مەرزىمىن ءبىر جىلعا دەيىن سوزباي اۋەلگىدەي ءۇش ايدىڭ كولەمىندە بەرۋ قولعا                      الىنسا. ەلىمىزگە ەڭبەك كوشى-قونىمەن كەلۋشىلەرگە قويىلاتىن شارت-تالاپتاردى بۇگىنگى ۋاقىت تالاپتارىنا ساي قايتا قاراپ، جەتىلدىرۋ كەزىندە، ەتنيكالىق قازاقتار ياعني ورالماندار كوشىنە ەش زيانى تيمەۋى كەرەك. كوپتەگەن وركەنيەتتى ەلدەر ەڭبەك كوشى-قونى مەن ەتنيكالىق كوشى-قونعا ەكى ءتۇرلى كوزقاراسپەن قاراپ، ەڭبەك كوشى-قونىنىڭ تالاپتارىن بارىنشا قاتايتىپ، ال ەتنيكالىق كوشى-قونعا بارىنشا جەڭىلدىكتەر جاسايدى. سوندىقتان دا، الداعى ۋاقىتتا ەتنيكالىق كوشى-قونىمەن كەلەتىن قانداستارىمىزعا بارىنشا جەڭىلدىكتەر جاسالۋى ءتيىس.

1. ورالماندار مەن ولاردىڭ وتباسى مۇشەلەرىن بەيىمدەۋ مەن ىقپالداستىرۋ تەتىگىن جەتىلدىرۋ، ولارعا قارجىلاي جانە باسقا دا ءتۇرلى كومەكتەر بەرىلگەندە ولارمەن ناقتى كەلىسىم شارت جاساۋ ماسەلەسىن دە قولعا الۋ كەرەك.
2. كوشىپ كەلگەن جانە كوشىپ كەلەتىن ورالمانداردى الەۋمەتتىك قولداۋ جۇيەسى جەتىلدىرۋدى قاجەت ەتەدى. ولاردى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسسىز ەتۋ بۇگىنگى كۇننىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلمەيدى. سوندىقتان دا وتانداستارىمىزدى  باسپانامەن قامتاماسسىز ەتۋدىڭ جاڭا تەتىكتەرىن قاراستىرۋ قاجەت.
3. قازاقستانعا وقۋ ماقساتىمەن كەلەتىن شەتەلدەردەگى ەتنيكالىق قازاق وكىلدەرى ۇل-قىزدارىنىڭ ەلىمىزدە تۇراقتى تۇرۋىنا جانە ازاماتتىق الۋىنا بارىنشا قولايلى جاعداي جاساۋعا، سونداي-اق الماتى جانە استانا قالالارىنداعى وقۋ ورىندارىنىڭ جاتاقحانالارىنا تىركەلىپ، تۇراقتى تۇرعىزىپ جانە قازاقستان ازاماتتىعىنا قول جەتكىزۋگە قولايلى مۇمكىندىك جاسالۋى قاجەت دەپ بىلەمىز.

قۇرمەتتى كارىم قاجىمقانۇلى! ءبىز كوتەرىپ وتىرعان وسى ماسەلەگە ۇكىمەت بارىنشا نازار اۋدارا وتىرىپ، شەت ەلدەردەگى قانداستارىمىزدى كوشىرىپ الۋدىڭ بۇگىنگى كۇننىڭ تالاپتارىنا ساي جاۋاپ بەرەتىن جاڭا جۇيەسىن تەز ارادا جاسالاتىنىنا سەنەمىز.

قۇرمەتپەن،                                                                 م. باقتيارۇلى،

                                                                                     ق. ايتاحانوۆ،

                                                                                     ق. بايماحانوۆ،

                                                                                     ج. ەرعاليەۆ،

                                                                                     ن. ورازالين.

Abai.kz