الماتى وبلىسىنىڭ  اكىمى اماندىق باتالوۆ جۇمىس ساپارىمەن تالعار جانە ەڭبەكشى­قازاق اۋداندا­رىن­دا بولدى.  ساپار بارىسىندا اكىم  ەكونوميكالىق قۋاتى مىعىم اۋدان­داردىڭ جاي-كۇيىمەن كەڭىنەن تانىسىپ، بىرقاتار اگرارلىق نىساندا، وڭدەۋ كاسىپ­ورىندارىندا، جەمىس-جيدەك ساقتاۋ قويما­سىندا بولىپ، الما باقتارىن ارالادى دەپ جازادى وبلىستىق «جەتىسۋ» گازەتى.

بالالار تاعامىنا سۇرانىس بار

ءوڭىر باسشىسى ال­عاشقى جۇ­مىسىن 2010 جىلى ىسكە قو­سىلعان قازاق تا­عام­تانۋ اكادە­ميا­سىنىڭ «اميران» جشس زاۋى­تىنان باس­­تا­دى. اتالعان سەرىكتەستىك ۋاقىت كوشىنەن قال­ماي، سەرپىندى دا­مۋ ۇستىندە. ۇدە­مەلى-يندۋس­تريا­لىق باعدار­لا­مانى بايىپتى ىسكە اسىر­عان كوم­پانيا وتاندىق نارىققا ءوز ونىمدەرىن شىعارۋ ارقىلى، تۇ­راقتى تۇتىنۋ­شى­لا­رىن تاپ­قان. «اميران» جشس با­لا­لار­عا ار­نالعان ءسۇت جانە وسى تا­عام­­نىڭ 11 ءتۇرىن شىعا­رادى. ءونىم­­نىڭ قۇ­رامىندا بالا دەن­ساۋ­لىعى ءۇشىن وتە پايدالى دا­رۋ­مەندەر بار. اتاپ ايتار بول­ساق، بيفي­دو­باك­تەريا، قىشقىل ءسۇت باك­تە­ريا­لار، لاكتوباك­تە­ريا­لار، ءاتسي­دو­فيلدى ميكرو­ور­گا­نيزم­­دەردىڭ قۇرامى جوعارى. ءون­دىرىستىڭ قۋات­تىلىعى جىلىنا 1500 تون­نا. ۇستى­مىزدەگى جىلدىڭ ءتورت ايىن­دا 315, 2 تون­نا ءسۇت، 203, 8 ملن. تەڭگەگە 394 توننا ءونىم ءون­دىردى. ءبىر زاۋىت ءۇشىن بۇل ۇلكەن كور­سەت­كىش.

اتالعان شارۋاشىلىق جۇ­مى­س­تارىن دامىتۋ ءۇشىن اۋىل­شا­رۋاشى­لىق ماقساتىنداعى 1528 گەكتار جەردى يگەرۋگە بەر­گەن. زاەم­دىق جا­نە جەكە قار­جىمەن سالىنعان شارۋاشىلىق ءبىراز ماسەلەنىڭ باسىن قايى­رۋدا. نە­گىزگى باعىت ءسۇت زاۋىتىن ءوز شي­كى­زاتىمەن قامتا­ماسىز ەتۋ بول­عان­دىقتان كانادا­دان اسىل تۇ­قىم­دى ءسۇتتى باعىت­تاعى قارا-الا سيىردان 800 باس اكە­لىنگەن. «امي­ران» ءسۇت-تاۋارلى فەر­ما­سىن­دا شەتەلدىك سەلەك­تسيا­نىڭ 800 ساۋىن سيىرىنا لايىق­تال­عان ۇلكەن زاماناۋي ءسۇت كەشەنى سا­لىنعان. وندا سيىرلاردى، بۇزاۋ­لاردى ۇستاي­تىن جەكە قورا، ۆەتە­رينارلىق-سانيتارلىق اي­ماق بار. 1450 توننا ءشوپ سياتىن جابىق الاڭ دا قاراستىرىلعان. جالپى، قويماداعى قۇرىلىس ماتە­ريال­دارى شەتەلدەن الىن­عان. جەل­دەتكىش تە ورناتىلعان. سول سەبەپتى قويمادا جاعىمسىز ءيىس تە جوق. امەريكاندىق «BAU­MATIC» فيرما­سىنان سيىر ساۋا­تىن قۇرىل­عىلار الىنعان. جىل باسىنان بەرى ءسۇت ساۋىمى 1700 تونناعا جەتكەن. سوندا ورتا ەسەپپەن العاندا 1 سيىر­دان تاۋلىگىنە 27 ليتر ءسۇت الى­نادى. دەمەك، سەرىكتەستىك ءوز-وزدەرىن شيكىزاتپەن تولىقتاي قام­تا­ما­سىز ەتۋدە. جۇمىس­سىز­دىقتىڭ سا­نىن ازايتۋ جولىندا دا ات­قار­عان ىستەرى ماقتاۋعا تۇرارلىق. 87 ادامدى جۇمىس­پەن قامتىپ كە­لەدى. سونداي-اق، بىلتىر عانا زاۋىتقا قازاق ۇلتتىق اگرارلىق ۋنيۆەرسي­تەتىن بىتىرگەن جاس ما­مان­داردى جۇمىسقا قابىلداعان. ولار الدى­مەن شەت مەملەكەتتە تاجى­ريبە ال­ماسىپ، اۋىلشارۋا­شى­لىق سالا­سىن­داعى بىلىمدەرىن جەتىلدىرگەن. قازىر جاس ما­مان­داردىڭ بارلىعى وتان­دىق ءونىم­دى كوبەيتۋ ماقساتىندا بىلەك سى­بانا جۇمىس ىستەپ، تەر تو­گۋدە.

«اميران» جشس-ءنىڭ باس دي­رەكتورى اللا پاكتىڭ اي­تۋىن­شا، زاۋىتتاعى تەحنو­لو­گيالىق قون­دىرعىلاردىڭ بار­لىعى ۆەن­گريا­لىق كومپانيا­نىڭ قۇرىل­عى­لارى. ول ەۋرو­پاداعى ەڭ وزىق تەح­نيكا­لار ساناتىنا جاتادى. سونىڭ ناتي­جەسىندە ساپالى ءارى ماڭىزدى ءسۇت ونىمدەرى شىعا­رى­لادى. ال­داعى ۋاقىتتا بالا­لار­عا ارنال­عان تا­عام­داردىڭ ءتۇرى تاعى دا كوبەي­تىل­مەك. وعان زاۋىت­تىڭ مۇمكىندىگى شەك­سىز ەكەن­دىگىن تىل­گە تيەك ەتتى. بۇل قۋان­تارلىق جاعداي.

المانىڭ ءدامى ءتىل ۇيىرەدى

وبلىس اكىمى اماندىق عاب­باس­ۇلى تالعار اۋدانى، گۇل­دالا اۋىلىنداعى بولاشا­عى­نان زور ءۇمىت كۇتتىرگەن «فرەش فرۋد قا­­زاقستان» جشس-ءنىڭ تىنىس-تىر­شىلىگىمەن دە تا­نىس­تى. «امال بيو» ساۋدا بەل­گى­سىمەن وتاندىق ءونىم وندىرەتىن كا­سىپ­ورىن جەمىس-جيدەكتەردى ساقتاۋ مەن ساتۋ جۇ­مىسىمەن تىكەلەي اي­نالىسا­تىن­دىقتان، سەرىك­تەس­تىكتىڭ بۇ­گىنگى بەت­الى­سى كوپ­شىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىق­تى. جە­مىس-جيدەكتى قىسى-جازى ساق­تاي­تىن 2 مىڭ تون­نا­عا لايىق­تال­عان قويماعا اتبا­سىن بۇر­دىق. ونىڭ بارلىق قۇ­رى­لى­سى مەن قۇرىلىمى اۆ­سترا­­­­ليا­لىق تەحنولوگيامەن سا­لىنعان. جە­مىستەردى ءبىر قالىپ­تى دەڭ­گەي­دە ساقتاۋ ءۇشىن گەر­مانيانىڭ جو­عارعى تەحنولو­گيا­لىق قۇرال-جابدىقتارىن پايدالانادى ەكەن. سونىڭ نا­تي­جەسىندە جە­مىس-جيدەكتەر ۇزاق ۋاقىت ءارى بۇ­زىل­­ماي ساق­تالادى. سونىمەن قاتار، جىل­دىڭ قاي مەزگىلى بول­سىن، ساق­تاۋدا تۇرعان وسىم­دىكتەردى سا­تۋ­عا مۇمكىندىك بار. وبلىس باس­شىسى اماندىق با­تا­لوۆ ال­داعى ۋاقىتتا جەمىس-جيدەك­تەر­دىڭ ءتۇرىن كوبەيتىپ، ءونىمنىڭ باعاسى مەن ساپاسىنا كوڭىل اۋدارۋ كەرەكتىگىنە توق­تالدى. ال، كاسىپورىن ديرەك­تورى نا­سىر كامالوۆ كەلە­شەك­تە قوي­ما­­لاردى ۇلكەيتىپ، ءتۇرلى جە­مىس-جيدەكتەردى ساقتاۋ ءۇشىن جۇ­­مىس ىستەيتىندىگىن جەت­كىزدى. الماتى ماڭىندا ازىق-تۇلىك بەلدەۋىن قالىپتاستىرۋ ىسىندە جاقسى ناتيجەلەرگە قول جەت­كىزىپ جۇرگەن سەرىكتەستىك جۇ­­مى­سىنا وبلىس باسشىسى سات­تىلىك تىلەدى.

اتالعان قويماعا نەگىزىنەن ساقتالاتىن جەمىس – الما. كا­سىپ­كەرلەر الما ءوسىرۋدىڭ سان الۋان ءتۇرىن پايدالانادى. بۇ­دان سوڭ، الماتىدان 80 شاقى­رىم جەردە ورنالاسقان تاۋ بوك­­تەرىندەگى الما باققا جول تارت­تىق. الما باعى ءۇشىن ەڭ­بەك­­شى­قازاق اۋدانىنان 60 گەك­تار جەر­دى العان. مامانداردىڭ اي­تۋىن­­شا، مۇندا المانىڭ 14 ءتۇ­رى شەت ەلدەن اكەلىنگەن. جەر­سىن­دىرۋ پروتسەسى دە جوسپاردان تىس ورىندالعان. ءتىپتى، شەت­ەل­دىك مامانداردى الما اعا­شى­نىڭ باسقا ايماققا از ۋاقىت­تىڭ ىشىن­­دە جەرسىنگەنى تاڭقال­دىر­عان. دەگەنمەن، جەردىڭ قۇ­نار­­لى­لىعى، كليماتتىڭ قولاي­لى­لىعى الما اعاشىنىڭ ءونىپ-وسۋىنە زور ىقپال ەتكەن. الما سورتتارىنىڭ ىشىندە «گولدەن دەليشەس» سورتى ەڭ كوپ جەمىس بەرسە، «گرەننيسميت» ۇزاق ۋا­قىت ساقتالاتىن بولىپ شىقتى. «مايراك»، «فۋتدجي» سىندى جاپوندىق المالاردىڭ ءدامى بسقالارىنان وزگەشە. بارلىق الما ءتىل ۇيىرەدى. سول ارقىلى سۇرانىسقا دا يە.

تامشىلاتىپ سۋارۋ ءادى­سىن پايدالانعان ماماندار جەمىستى قۇستاردان قورعاۋ ءۇشىن ارنايى تورمەن كوم­كەر­گەن. الما وسى­رۋ­گە قاجەتتى ءاربىر زات شەت­ەل­دەن الىنعان. سەبەبى، بۇل اعاشتار يتاليا­لىق ادىسپەن وسىرىلەدى. جال­پى، الما باقتا 60 جۇمىس­شى بار. ولار ءار ماۋسىم سايىن اۋىسىپ وتى­رادى. ءبىر ماۋ­سىم­دا باقتان 350 توننادان اسا ال­ما جينا­لادى. كاسىپ­ورىن قۋا­تىن ارت­تىرۋدا بۇل ۇلكەن ءىس، ۇلكەن نا­تيجە. وتان­­دىق ءونىمدى كوپ­­تەپ ءوندى­رۋدى ماقسات تۇت­قان كاسىپ­ورىن باشىلارى كەلەسى جىل­دان باستاپ ءونىم كولەمىن 1000 تونناعا ۇل­عايتۋدى جو­س­پار­لاپ وتىر. سونىمەن قا­تار، ال­ما جە­مىسىنەن ءتۇرلى سۋسىن دايىن­داۋدى دا قولعا الماق. ءبىر قۋانتارلىعى، وتان­دىق ءونىم قازىردىڭ وزىندە موڭ­عو­ليا، وز­بەك­ستان، تا­جىك­ستان، تۇر­كىمەن­ستان مەن قىرعىز­ستان ەلدەرى اراسىندا سۇرا­نىسقا يە. دەمەك، جىل بويى تو­گىل­گەن ماڭداي تەر­دىڭ اق­تال­عانى.

– دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيى­مىنىڭ مۇشەلەرى نا­رىققا ءوز تاۋارلارىن شىعارعاندا، سو­لار­مەن تەڭ دارەجەدە ساۋداعا تۇ­سە الۋىمىز كەرەك. ەڭ الدى­مەن، تاۋاردىڭ ساپاسى مەن باعا­سى نا­زارعا الىنادى. سول ءۇشىن ءبا­رىمىزدى الدا ۇلكەن جۇمىس كۇتىپ تۇر. تىنىمسىز ەڭبەكتەنۋىمىز قاجەت. تۇراقتى دامىپ كە­لە جاتقان كومپانيالارعا مىندەتتى تۇردە مەملەكەت تا­را­پىنان كو­مەك كورسەتىلەدى. قولداۋ بولا­دى. تەك جۇمىستى تيا­ناقتى، ۇتىمدى اتقارعان ءجون. حالىق­تى بارلىق قاجەت­تىلىك­پەن قام­تاماسىز ەتۋ جولىندا ايانىپ قال­مايىق، – دەگەن وب­لىس اكىمى اماندىق باتالوۆ وتاندىق ءونىمدى ارتتىرۋ ماق­ساتىندا جو­عارى ناتي­جەگە قول جەتكىزگەن سەرىكتەستىكتەردىڭ جۇ­مىس­تا­رىنا تابىس تىلەدى.

ەڭلىك ساعىندىقوۆا

تالعار – ەڭبەكشىقازاق اۋداندارى.

الماتى وبلىسى

Abai.kz