ءۇش تۇعىرلى ءتىل دەگەن تۇركى حالقى ءۇشىن كوپتەن بەرى تاعدىردىڭ جازۋى بولىپ كەلەدى. وسىدان جەتى عاسىر بۇرىن دا وسى ماسەلە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە تۇرعان ەكەن. قارامان اۋلەتىنەن شىققان مەحمەت سۇلتان اسكەري قابىلەتىمەن، پاراساتتى بيلىك جانە عىلىمىمەن اتى شىققان تاريحتان ويىپ ورىن العان تۇلعا بولدى. ول كەزدە ون ءۇشىنشى عاسىردا سەلجۇق مەملەكەتى ەۆرازيانىڭ ۇشتەن ءبىرىن الىپ جاتقان الىپ يمپەريا بولاتىن. مەملەكەتتە وقىمىستىلار پارسى تىلىندە، بيلىك اراب تىلىندە تىرشىلىگىن ەرتەگىدەي جالعاستىرىپ جاتادى. ال قارا حالىق ءوز تۇركى تىلىندە كۇنەلتىپ جۇرەدى. وركەنيەت يسلام ورتاق. بىراق بيلىكتە تۇرىكتەر بولعانمەنەن، كەلەشەكتە وزدىگىنەن بۇل بيلىكتىڭ باسقا مادەنيەت وكىلدەرىنىڭ قولىنا ەش تالاسسىز وتەتىندىگىن بىلگەن قارامانلى مەحمەت سۇلتان اينالاسىنا وعىزداردان عانا جاساق قۇرىپ، مەملەكەت بيلىگىن نىعايتۋ ماقساتىندا، سەلجۇق جانە موعول جۇيەسىن قورعايتىن اسكەردى كۇشپەن ىدىراتىپ، كونيانى وزىنە باس قالا قىلىپ جاريالايدى. كونيا تۇرىكمەندەرىنىڭ قولداۋىنا يە بولادى. سول كەزدەگى تۇرىك حاندارىنىڭ اتتارى پارسىشا يززەتدين كەيقاۋىس، عياسيتدين سياۆۋش بولىپ كەلەتىن. بيلىك پارسىلانىپ كەتكەن. 
بۇل جەردەگى ماقسات قارامانلى مەحمەتتىڭ ساياسي تاريحىن ايتۋ ەمەس، ونىڭ تاريحتاعى ءبىر ءىسى، ءىرى ءىسى، ءتىل ماسەلەسىندەگى ۇستانىمىن عيبرات ەتكەلى جازىپ وتىرمىن. ول 1277 جىلى 13 مامىردا «بۇگىننەن باستاپ بيلىكتە، ماجىلىستە، وردادا، مەشىتتە، بازاردا تۇرىك تىلىنەن باسقا ءتىل قولدانىلمايتىن بولسىن!!!» دەپ مەملەكەتتىك، مادەني، وركەنيەتتىك جانە ساياسي پارمەن شىعارادى. پارمەنىنىڭ دارمەنىمەن تۇرىك ءتىلى اراب، پارسى قىسپاعىنان امان قالادى. 
بۇگىن قازاقستان دا وسى ءۇش تۇعىرلى ءتىل قىسىمىن، بۇل تابيعي قۇبىلىس دەپ ساناعا سىڭىستىرگىسى كەلەدى. كەشەگى كوممۋنيستىك يدەولوگيا جاحاندانۋىنىڭ سالدارى دەگەن ۇستانىم جوق. كەشەگى كەڭەستىك قۇندىلىقتاردىڭ ءتىلى مەن ورنى سول قالپى سىرەسىپ تۇر. بۇل نەگىزىنەن مەملەكەتتىلىك تەورياسىنا دا، قازاق ەلى تۇعىرناماسى بولىپ تابىلاتىن اتا زاڭىمىز كونستيتۋتسياعا دا قايشى... وندا پارمەن بار «قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل» دەگەن...بىراق دارمەن جوق..

دوساي كەنجەتاي

(الەۋمەتتىك جەلىدەن)