G-Global – عالامدىق الەمدىك قۇرىلعى ماسەلەلەرى تۋرالى ءوزارا سۇحباتتىڭ قوسىمشا قۇرالى. ساياسي، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق پروتسەستەرى پايدا بولاتىن قازىرگى الەم ۇلكەن سىرتقى ارتۇرلىلىگى مەن قاراما-قايشىلىعىمەن سيپاتتالادى. ىلگەرۋشىلىكە نە كومەكتەسەتىنى جانە  نە بوگەت بولاتىنى، قازىرگى قوعام مەن مەملەكەت قانداي شاقىرۋ مەن قاۋىپ-قاتەرگە تاپ بولا الاتىنى – بۇل الەم وركەنيەتىنىڭ دامۋ ماقساتتارى مەن مىندەتتەرىن ءتۇسىنۋ قاجەتتىگىن تۋعىزادى.

ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا ورىن العان  الەمدە قۇرىلعان گەوساياسي جاعداي، ءماندى تۇرلەندىرۋلەر قاۋىپسىزدىك جانە سەنىم شاماسى سۇراقتارى بويىنشا جاڭا تاسىلدەردى تالاپ ەتەدى. قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن الەمدەگى جالپى گەوساياسي جاعدايلاردان جانە ولاردا بولاتىن وزگەرىستەردەن بولەك قاراستىرۋعا بولمايتىنى عالامدىق شاقىرتۋلار شارتتارىندا بارلىق الەمنىڭ قوعامىنا بەلگىلى. ورتا ازيا ەلدەرى، سونىڭ ىشىندە قازاقستان ءوز باعدارىن قالاي انىقتاعانىنا باتىس ەۋروپا مەن وڭتۇستىك باتىس ازيا اراسىنداعى قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى جانە ءوزارا ارەكەتتەرى بايلانىستى بولدى. ءححى عاسىردا عالامدىق كەز-كەلگەن ماسەلەلەر بويىنشا سۇحبات پەن بارلىق قاتىسۋشىلارعا ءتيىمدى شەشۋ جولدارى قاجەت.جاڭا عالامدىق قارجىلىق-ەكونوميكالىق جۇيە جانە قاۋىپسىزدىكتىڭ،  سونىڭ ىشىندە يادرولىق قاۋىپسىزدىكتىڭ ناتيجەلى عالامدىق قۇرىلىمدارى، كەرەك. قازىرگى اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ ۇستەمشىلىك ءداۋىرى الەم تۋرالى ادام ۇعىمىنىڭ كوكجيەكتەرىن كەڭەيتەدى. وسىعان بايلانىستى 1992 جىلى 16 مامىردا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ نەگىزگى قاعيداتتارى  انىقتالعان «ەگەمەندى مەملەكەت رەتىندە قازاقستاننىڭ قۇرىلۋ جانە دامۋ ستراتەگياسى» قابىلداندى. سول ستراتەگيادا بىلاي دەپ ايتىلعان: «رەسپۋبليكادا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جۇيەسىنىڭ ورتالىق ءبولىمى – اسكەري قاۋىپ-قاتەردى بولدىرماۋ جانە قارسىلىق كورسەتۋ مەحانيزمىمەن اسكەري دوكتريناسى. ەڭ الدىمەن، ءبىز ءوز ساياساتىمىزدىڭ بەيبىتشىل باعىتىن سالتاناتتى تۇردە جاريالايمىز جانە الەمدەگى ەشبىر مەملەكەتكە اۋماقتىق دامەمىز جوق  ەكەنىن حابارلايمىز» [1].   ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ ءبىرىنشى كۇندەرىنەن باستاپ پرەزيدەنت ن.ا. نازارباەۆ الەمدىك قوعامنىڭ ىسىنە قاتىسۋعا دايەكتى تۇردە جانە ماقساتتى تۇردە ۇمتىلادى، كونسترۋكتيۆتىك حالىقارالىق باعدارلارىن كوتەرمەلەيدى. تومەندە اتالعان قىسقا تىزبەسى قازاقستاندىق تاسىلدەردىڭ كەڭدىگىن كورسەتەدى. 1992 جىلى قازاقستان پرەزيدەنتى ازياداعى ءوزارا ىقپالداستىق پەن سەنىم شارالارى جونىندە كەڭەستى (اوسشك)  شاقىرۋ بويىنشا باستاماسىن، سونىمەن قاتار اسكەري بيۋدجەتتەن الىناتىن  قاراجاتتاردىڭ ءبىر پايىزىن اۋدارۋ ارقىلى قالىپتاسا الاتىن بۇۇ بىتىمگەرلىك قورى تۋرالى يدەسياىن ۇسىندى.  1994 جىلى مەملەكەتتەردىڭ ەۋرازيالىق وداعىن قۇرۋ باستاماسىن ۇسىندى; 1999 جىلى – «شانحاي بەستىگى» قىزمەتىن جالعاستىرۋ ۇسىنىسى; 2000 جىلى – ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق قوعامنىڭ جوباسى; 2001 جىلى – الەمدىك جانە ۇلتتىق دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ قۇرىلتاي يدەياسى; 2002 جىلى – الەمدىك ەكولوگيالىق ماسەلەلەردىڭ ءتىزىلىمىن قۇرۋعا ۇسىنۋ; 2003 جىلى – بەك قۇرۋ تۋرالى جانە ەىقۇ-دا قازاقستاننىڭ توراعالىعى تۋرالى باستامالارى; 2004 جىلى – بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن كەڭەيتۋ تۋرالى جانە بۇۇ گەنەرالدىق حاتشىسى جانىندا ايماقتىق ۇيىمداردىڭ كەڭەسىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىس; 2008 جىلى – بۇۇ دەڭگەيىندە يادرولىق سىناۋلارعا قارسى حالىقارالىق كۇندى ۇيىمداستىرۋ يدەياسى; 2009 جىلى – استانادا ەقىۇ ءسامميتىن وتكىزۋ ۇسىنىسى; 2010 جىلى – ەۋرازيالىق قاۋىپسىزدىك كەڭىستىگى تۋرالى باستاماسى، ەقىۇ جانە اوسشك اراسىندا ءوزارا ارەكەتى تۋرالى ۇسىنىس. وسىمەن قازاقستاننىڭ باستامالارى اياقتالمايدى. 2011 جىلى شىعارعان يننوۆاتسيالىق جوباسى عالامدىق تەڭگەرىمىن كەڭەيتۋ باستاماسى -  G-GLOBAL يدەياسى بولىپ تابىلادى. مەملەكەت باسشىسى ساناۋى بويىنشا، ماڭىزدى الەمدىك شەشىمدەردى قابىلداعان كەزدە دامىپ كەلە جاتقان ەلدەردى ەسەپكە المايتىنى ماڭىزدى ماسەلەلەر ءبىرى بولىپ تابىلادى. بارلىق دامىعان جانە دامىپ كەلە جاتقان ەلدەردىڭ مۇددەلەرىن ساقتاعاندا عانا رەفورمالاردىڭ ەۆوليتسيالىق جولدارى ءتيىمدى. بۇل ن.ا.نازارباەۆ باستاماسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى بولىگىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى، قازاقستان جاتاتىن وسىنداي ەلدەردى باسقالارى تانىسىن دەپ مەملەكەت باسشىسى ايتقان بولاتىن. G-GLOBAL جوباسى G-8 جانە G-20 بالاماسى ەمەس، ال اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتيۆتىك الاڭى رەتىندە جۇزەگە اساتىن عالامدىق سۇحباتتىڭ قوسىمشا قۇرالى. كوپتەگەن جاعدايلاردا قاراپايىم ادامدار عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە جەتەكشى ساياسي قىزمەتتەرى دە كەلىپ تۇسكەن اقپاراتتى زەردەلەپ، دۇرىس شەشىمدەردى قابىلداۋعا ۋاقىتتارى بولمايدى. «الەم ءۇشىن داعدارىسقا قارسى شەشىمدەردى ىزدەۋگە قاتىسۋشىلار سانىن ءتۇپ نەگىزىنەن ۇلعايتۋدى ۇسىنامىن. جاڭا كوممۋنيكاتيۆتىك الاڭدى «G-GLOBAL جوباسى» دەپ اتاۋعا ۇسىنىس بەرەمىن. ول ەلەكتروندىق جۇيەلىك برەتتون ۆۋد سياقتى ءومىر سۇرە الادى. ول ءۇشىن جۇمىس الاڭى رەتىندە استانالىق ەكونوميكالىق فورۋمى بولا الادى» - دەپ، قازاقستان پرەزيدەنتى اتاپ وتكەن.  [2]. 2012 جىلى حالىقارالىق قوعامى ازياداعى ءوزارا ىقپالداستىق پەن سەنىم شارالارى جونىندە كەڭەستى قۇرۋ تۋرالى پرەزيدەنت ن.ا. نازارباەۆ ءىرى باستاماسىنىڭ 20 جىلدىعىن اتاپ ءوتتى. بۇل باستاما 1992 جىلى بۇۇ تريبۋناسىنان ۇسىندى. قازاقستان ءوز مەملەكەتى مەن حالىقتىڭ بولاشاعى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتەن باس تارتپايدى جانە الەمدىك ماسەلەلەردى كەڭەيتۋگە ءوز ۇلەسىن ەنگىزۋگە ۇمتىلادى. قازاقستان عالامدىق الەم قۇرىلىسىنا جاڭا ءومىردى جانداندىرۋ، الەم ءۇشىن دامۋدىڭ جاڭا شەكتەرىن اشاتىن جاڭا يدەيالار مەن شەشىمدەردىڭ گەنەراتورى بولۋعا باتىل مىندەتىن العان ەل بولدى.  بۇل ورتالىق ازياعا قاتىستى بارلىق ماسەلەلەر جيىنتىعىن قاراستىرعان «اقش ستراتەگياسى مەن وپەراتيۆتىك جوسپارلاۋداعى ورتالىق ازيا» سىرتقى ساياسات ءاناليزىنىڭ امەريكالىق ينستيتۋتى دايىنداعان قۇجاتىندا كوبىنەسە راستالادى. سول قۇجاتتا بالامالى سەرىكتەستىكتىڭ نۇسقاسىن ۇسىنعان، «قۇقىقتىق مەملەكەتكە الدەبىر جاقىن ورتاشا مەرزىمدىك كەلەشەگىن قۇرۋعا ەڭ جاقسى بولجامىمەن» ونى ورتالىق ازيا مەملەكەتى بولىپ جاساعان قازاقستانعا كوڭىلدى اۋدارۋعا ۇسىنىس بەرىلگەن [3]. ءبىرىنشى پرەزيدەنت باستاماسىنىڭ ارقاسىندا ەۋرازيا ورتالىعىندا جاڭا، بەلسەندى مەملەكەتى ايماقتىق جانە عالامدىق ساياساتتىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىسى بولدى. 2012 جىلى تامىزدا كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىندە ستۋدەنتتەر جانە وقىتۋشىلارمەن كەزدەسۋىندە ءسوز سويلەي وتىرىپ، مەملەكەت باسشىسى حالىقارالىق ەكونوميكالىق ساياساتتى جانە عالامدىق داعدارىسقا قارسى شەشىمدەردى ىزدەۋدى قۇراستىرۋ ماقساتىندا G-20 مەحانيزمىنە قوسىمشا رەتىندە  G-GLOBAL ەلدەرىنىڭ توبىن قۇرۋ ۇسىنىسى تۋرالى ايتقان. بۇگىنگى كۇنى G-GLOBAL  - بۇل «عالىمداردىڭ ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق كلۋبى» اسسوتسياتسياسى قۇرعان، استانالىق ەكونوميكالىق فورۋمى جانىندا حالىقارالىق ۆيرتۋالدىق الاڭى. ء«بىزدىڭ الدىمىزدا تۇرعان اۋىر مىندەتتەردىڭ شەشىمدەرىن ىزدەۋى ساراپشىلاردىڭ ۇلكەن سانى قاتىسۋىن قاجەت ەتەدى. سونىمەن بىرگە كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتى وسى پروتسەستە ماڭىزدى ءرولدى وينا الار ەدى»، - دەپ قازاقستان پرەزيدەنتى اتاپ وتكەن [4]. كسرو قۇلاعاننان كەيىن قازاقستان  رەفورمالار قارقىنى جانە ەكونوميكالىق دامۋدىڭ ديناميكاسى بويىنشا الدىڭعى قاتارعا شىعا الدى. ەكى ونجىلدىق ىشىندە  حالىق تاعدىرىنا ءجىو – 700-دەن 11 مىڭ دوللارعا دەيىن 14 ەسە ءوستى. قازاقستان 2017-2018 جىلدارعا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ تۇراقسىز مۇشەسىنە ءوز قانديداتىن ۇسىندى. بۇل الەمدىك قوعام جاعىنان قازاقستانعا دەگەن سەنىمدىلىك بار بولعانىن كۋالاندىرادى، پرەزيدەنت ن.ا.نازارباەۆتا عالامدىق ماسەلەلەردى كوتەرىپ، سول ماسەلەلەرمەن بارلىق الەمدىك قوعامعا جولداۋىمەن شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن مانداتى بار. ۇلكەن ماسەلەلەردى تەك جەرگىلىكتى دەڭگەيدە شەشۋ مۇمكىن ەمەس، سوندىقتان قازاقستان ءوز باستامالارى تۋرالى حابارلاپ، بەلسەندى باعدارىنا يە بولدى. تاۋەلسىز دامۋ تاريحىنىڭ 20 جىلى ىشىندە ەلىمىز سەنۋشىلىك، اشىق بولۋدىڭ جانە ءتيىمدى ارەكەتىنىڭ عالامدىق اۋقىمىنداعى قاجەت ستراتەگياسىن ۇستاناتىنىن بۇكىل الەمگە كورسەتتى. پرەزيدەنت ن.ا.نازارباەۆ ۇسىنعان وسى ءدال وسى اۋقىم G-GLOBAL  يننوۆاتسيالىق تۇسىنىك رەتىندە بەلگىلەنەدى. پرەزيدەنت ن.ا.نازارباەۆ ىنتالىق بىلدىرگەن الۋان-ءتۇرلى تاسىلدەمەلەرى الەمدىك ەكونوميكالىق جانە ساياسي كەڭىستىكتە ەلدىڭ اركەلكى ايماقتارى مەن بىرىگۋ فورماتتارىنىڭ ايىرماشىلىقتارىن انىقتايدى. ۋاقىت وتە كەلە بارلىق وسى باستامالار بۇرىنعى كسرو شەگىنەن تىس شىعاتىن جانە ءوز اينالاسىنا ەۋرازيالىق وركەنيەتتىڭ ۇلكەن كەڭىستىكتى قوساتىن، كەڭ مەملەكەتارالىق بىرىگۋدى قۇراستىراتىن ەڭ ءتيىمدى قۇرالى بولىپ تابىلادى. قازاقستاندىق باستاماسى جانە گەنەرالدىق اسسامبلەيا، بۇۇ قولداۋى بويىنشا استانا قالاسىندا 104 ەلدىڭ ەكونوميكالىق ۆەدومستۆولاردىڭ جەتەكشىلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن بۇكىل الەمدىك داعدارىسقا قارسى كونفەرەنتسيا ءوتتى. وسى يننوۆاتسيالىق عالامدىق سۇحباتتىق فورماتتارعا ءوز كوڭىلىن اۋدارىپ، نۇرسۇلتان نازارباەۆ اسا وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋگە ءوزىنىڭ كورۋشىلىگىن ۇسىندى. بارلىق ەلدەردىڭ مۇددەلەرىن ساقتاۋعا الەمدىك ۆاليۋتا-قارجى ارحيتەكتۋراسى ەۆوليۋتسيالىق جولمەن كەلۋ كەرەك ەكەنى تۋرالى ۇسىنىسى ولاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. 21-24 قازان ارالىعىندا كانادا قالاسىنىڭ كۆەبەگىندە پارلامەنتارالىق وداقتىڭ 127-ءشى اسسامبلەياسى ءوتتى. يادرولىق قارۋسىزدانۋ سالاسىنداعى جاڭا باستامالارىن، عالامدىق الەمدەگى ۇلتارالىق جانە كونفەسسياارالىق سۇراقتارىن، ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتۋىن تالقىلاۋ ءۇشىن الەمنىڭ 120 ەلدەرىنەن 2000-داي دەلەگاتتارى وكىلدىك فورۋمىندا جينالدى. ايگىلى الەمدىك ساياساتكەرلەر، دەپۋتاتتار قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ اۋقىمدىق حالىقارالىق باستامالارىن تالقىلادى. G-GLOBAL عالامدىق ەكونوميكانىڭ جوباسى شەتەلدىك پارلامەنتاريەلەردىڭ ۇلكەن مۇددەسىنە يە بولدى. وسىنداي تۇردە بۇل كوممۋنيكاتۆيتىك الاڭ الەم ءۇشىن داعدارىسقا قارسى شەشىمدەردى ىزدەۋدە قاتىسۋشىلار سانىن ۇلكەيتەدى.  قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ عالامدىق باستامالارىنا شەتەلدىك پارلامەنتاريلەر ۇلكەن مۇددەسىن كورسەتكەنى تۋرالى، كانادا ەكس-پرەمەرى جان كرەتەن  ايتقان بولاتىن: «مەن قازاقستاندى جاقسى بىلەمىن، پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن دوستىعىمدى ماقتان تۇتامىن. بۇگىنگى كۇنى بارلىق الەمگە ءسىزدىڭ ەل ايگىلى، وسىنىڭ ءبارى ءسىزدىڭ پرەزديەنتىڭىزدىڭ كۇش سالعانى مەن حالىقارالىق بەدەلىنىڭ ارقاسىندا. ونىڭ باستامالارى، اسىرەسە G-GLOBAL الەمدىك ەكونوميكا ءۇشىن ۇلكەن ماڭىزى بار» [5].   تۇراقتى جانە قاۋىپسىز الەمدى قۇرۋ ىسىندە وتكەن فورۋم قازاقستان پرەزيدەنتى ن.ا.نازارباەۆ ساياساتىنىڭ نەگىزگى اسپەكتىلەرىن بارلىق كونتينەتتەردىڭ پارلامەنتاريلەرىنە بىرەگەي مۇمكىندىكتى جەتكىزۋ مۇمكىنشىلىگى بولىپ تابىلادى. حالىقارالىق پارلامەنت قوعامىنىڭ وكىلدەرى قازاق كوشباسشىسىنىڭ اۋقىمدىق باستاماسىنا ۇلكەن مۇددەسىن ءبىلدىردى. 19 ساۋىردەن 19 مامىر ارالىعىندا 160 ەلدىڭ وكىلدەرى قاتىسقان  G-GLOBAL  اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتيۆتىك پلاتفورماسىندا «ۆيرتۋالدى VI اەف جانە بدك (بۇكىلالەمدىك داعدارىسقا قارسى كونفەرەنتسيا)»  جوباسى ىسكە اسىرىلدى. بۇۇ گەنەرالدىق اسسامبلەياسى جانە G20 رەسەيلىك وكىلدىكتىڭ قولداۋىمەن فورۋم ءۇشىن 68 ونلاين-كونفەرەنتسيالار وتكىزىلدى، 110 ۇسىنىس، 693 بايانداما، 79 ۇسىنىم جانە بدك ءۇشىن 37 ۇسىنىس الىندى. 2013 جىلى بۇكىل الەمدىك داعدارىسقا قارسى كونفەرەنتسيانىڭ تاقىرىبى – «عالامدىق تۇرلاۋسىزدىق جانە ەكونوميكالىق قۇلدىراۋعا قارسى ارەكەتتەردىڭ ءتيىمدى شارالارى». بۇۇ-عا  قاتىسۋشى –104 ەلدەردىڭ ىشىنەن ورتالىق بانكتەردىڭ جەتەكشىلەرى، قارجى جانە ەكونوميكا مينيسترلەرى، حالىقارالىق ساراپشىلارى تالقىلاۋعا قاتىستى. كونفەرەنتسيا ناتيجەلەرى بويىنشا ساراپتاۋ قوعامى وكىلدەرىنىڭ توبى -  استانا دەكلاراتسياسى مەن الەمىك داعدارىسقا قارسى جوسپارى قۇرىلدى. G-GLOBAL يدەياسى الەمدىك قوعامنان ساياسي، ساراپشىلىق جانە ءىس ورىستەرىندە كەڭ قولداۋدى الدى. بىرنەشە اي ىشىندە استانا فورۋمىنىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك G-GLOBAL ينتەرنەت-الاڭى رەسمي سايتىندا قۇرىلعان كۇن سايىنعى كەلۋشىلەر سانى 40 ەسە ءوستى. 140 ەلدىڭ 30 مىڭ پايدالانۋشىلارى ونىڭ تۇراقتى قاتىسۋشىلارى بولدى. جاڭا الەمدىك ەكونوميكالىق ءتارتىپتىڭ قالىپتاسۋ جولدارىنىڭ قارقىندى جەلىلىك ىزدەنىمى باستالدى. G-GLOBAL الاڭىندا تالقىلاناتىن سۇراقتار ينتەراكتيۆتىك پىكىرتالاستاردا الەمدىك ەكونوميكالىق رەفورمالاۋدان جانە ۆاليۋتا-قارجىلىق جۇيەدەن ەكپىندەپ ءوسىپ جاتادى. ولارمەن بىرگە يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ، يادرولىق جانە ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتىڭ، ەتنيكاارالىق، دىنارالىق  توزىمدىلىك، گەوساياسي جانە باسقا اپەكتىلەردىڭ كەڭ ماسەلەلەرىن تالقىلايدى. قازاقستان پرەزيدەنتى باستاماسىنىڭ ناتيجەسى بۇگىنگى كۇنى G-GLOBAL كوپ كەرەعار الەمنىڭ الەۋەتتى بىرىكتىرۋشى يدەياسى رەتىندە شىعاتىنى بولدى. از مەرزىم ىشىندە بۇل يدەيا قجەتتىلىكتى كورسەتتى، سەبەبى گەوساياساتتا جانە گەوەكونوميكادا مەملەكەت ەمەس سۋبەكتىلەر – حالىقارالىق عوب، جەكە قۇرىلىمدار، ۇلتارالىق كومپانيالار، ساياساتتار جانە الەمنىڭ ءار ءتۇرلى ەلدەر ازاماتتارىنىڭ وسكەن دەڭگەيىن ەسەپتەيدى. G-GLOBAL – بۇل الەمدى رەفورمالاۋ جانە ءادىل، قاۋىپسىز الەمدىك ءتارتىپتى قۇرۋعا مۇددەلى بارلىق ەلدەر، بارلىق ينتەرنەت-كەڭىستىك ايماقتارى، الەمدىك جەلىنىڭ ميلليونداعان پايدالانۋشىلارىنا باعدارلانعان، اقپاراتتىق ءداۋىردىڭ وركەنيەتتى يدەياسى. ول الەمدىك قوعامعا ءححى عاسىرداعى دۇنيەجۇزىلىك ءوزارا قارىم-قاتىناستىڭ قىزىقتى جانە ءتيىمدى مودەلىن ۇسىنادى. «عالامدىق جاعدايدا الەمدىك ەكونوميكانى رەتسەسسيوندىق توقىراۋدان ۇلتتاردىڭ بىرىككەن بارلىق قوعامى كومەگىمەن شىعارۋعا عانا بولاتىنى بەلگىلى. مۇنى ءبارى مويىندايدى. سوندىقتان ءبىر اپتا بۇرىن استانالىق ەكونوميكالىق فورۋمىندا ءححى عاسىردا الەمدىك ءوزارا قارىم-قاتىناستاردىڭ ءتيىمدى مودەلىن ازىرلەپ، جۇزەگە اسىرۋعا ۇسىنىس جاسادىم. مەن ونى  «G-GLOBAL – ۇلى الەمى» دەپ اتادىم [6]. قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىندا G20 ءسامميتىنىڭ سەسسياسىندا ءسوز سويلەي وتىرىپ، عالامدىق ماسەلەلەرى دامۋ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى، ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورىمەن بايلانىسپاعان جانە «بوس قيالدى» كورسەتەتىن قارجى قۇرىلىسىنىڭ شالقىپ دامۋى بولادى. كوپتەگەن دامىپ كەلە جاتقان ەلدەر ماڭىزدى الەمدىك شەشىمدەردى قابىلداعان كەزدە ءىس جۇزىندە كوڭىلىنە المايتىنىن مەملەكەت باسشىسى اتاپ وتكەن بولاتىن. «قازاقستان دا جاتاتىن ەلدەرگە باسقالارى كوڭىل اۋدارۋ ءۇشىن ەكى جىل بۇرىن  G-GLOBAL  جوباسىن جاسالىندى. بۇل G8 جانە G20 بالاماسى ەمەس، ال ينفوكوممۋنيكاتيۆتى الاڭ سياقتى جۇزەگە اساتىن عالامدىق سۇحباتتىڭ قوسىمشا قۇرالى» [7]. G-GLOBAL كوممۋنيكاتيۆتىك ينتەرنەت-الاڭى اياسىندا بۇگىنگى كۇنى  ونىڭ ميلليونداعان پايدالانۋشىلارى ءححى عاسىردا جاڭا ءادىل الەم قۇرىلعىسىن قالىپتاستىرۋ سۇراقتارى بويىنشا سۇحباتتاردى جۇرگىزەدى. ورتالىق ازياداعى تۇراقتىلىق كوكەيكەستى سۇراقتاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. كەلە جاتقان  ءداۋىردىڭ تالاپتارىن جەكەلەي جەڭۋ مۇمكىن ەمەس. G-GLOBAL  بويىنشا ن.ا. نازارباەۆ باستاماسىنىڭ ءمانى - ءادىل جانە قاۋىپسىز الەم قۇرىلعىسىن قۇرۋ ىسىندە بارلىق كۇشتەردى بىرىكتىرۋ. قازاقستان تانىلعان، ديناميكالىق مەملەكەت رەتىندە جاڭا ءجۇز جىلدىقتا ءتيىمدى الەم قۇرىلعىسىن ءوز كورەگەندىگىن قالىپتاستىردى. G-GLOBAL – بۇل ەڭ الدىمەن، ءححى عاسىردىڭ  بارلىق الەمگە ۇسىنىلاتىن، عالامدىق سۇحباتتىڭ جاڭا فورماتى، جوعارى «گەوساياسي ماتەماتيكاسى». ن.ا. نازارباەۆ پىكىرى بويىنشا G-GLOBAL – بۇل كوپ جاقتى شارتتاردا الەم قۇرىلعىسىنىڭ بەس قاعيداتى: ەۆوليۋتسيا جانە ساياساتتا توڭكەرىستىك وزگەرىستەردەن باس تارتۋ; ادىلەتتىلىك، تەڭدىك، باتۋالاستىق; عالامدىق توزىمدىلىك پەن سەنىمدىلىك; عالامدىق اشىقتىق; كونسترۋكتيۆتى  كوپ جاقتىلىق ءححى عاسىردا كوپتەگەن عالامدىق ماسەلەلەر بويىنشا شەشىمدەردىڭ ءساتتى ىزدەنىمى مۇمكىن. G-GLOBAL –بۇل قاۋىپسىز جانە  ءححى ع. دامىپ كەلە جاتقان الەمنىڭ بەس قيىستىرۋشىسى. جۇيەلى تۇردە ولار جوعارىدا اتالعان قازاقستاننىڭ بارلىق نەگىزگى حالىقارالىق باستامالارىن بەينەلەيدى.  بۇلار: الەمدىك قارجى-ەكونوميكالىق جۇيەنى رەفورمالاۋدىڭ كەشەندى جوباسى; يادرولىق قارۋسىز الەم; الەمدىك جانە داستۇرلىك دىندەردىڭ قۇرىلتايى; ەۋرواتلانتيكالىق جانە ەۋروازياتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ بىرىڭعاي ايماقتىق پلاتفورماسى; عالامدىق ەنەرگەتيكالىق ستراتەگيا مەن «جاسىل كوپىر». بارلىق وسى باستامالار بۇۇ-دا جانە باسقا حالىقارالىق ۇيىمداردا تالقىلانادى، باسقا ەلدەرمەن ءبىزدىڭ جان-جاقتى جانە ەكى جاقتى كەلىسسوزدەر جالپى الەمدىك سۇحباتتىڭ ءبىر بولىگى بولدى. ولاردىڭ كوبى تاجىريبەدە جۇزەگە اسادى. نوبەل لاۋرەاتتارى، عالامدىق ساياساتتىڭ ارداگەرلەرى، ساراپشىلار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ا. نازارباەۆ باستاماسىن قولداۋ تۋرالى حابارلادى. ول تۋرالى كوپتەگەن ساياسي كوشباسشىلار ءپوزوتيۆتى  تۇردە ايتادى. ميلليونداعان پايدالانۋشىلار G-GLOBAL سايتىن قارادى. تولىعىمەن العاندا G-GLOBAL – بۇل الەمنىڭ دامۋ جولدارىن عالامدىق ىزدەۋگە قازاقستاننىڭ قوسقان ۇلەسى [8]. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەگەمەندى مەملەكەتىن قالىپتاستىرعان جانە دامىتقان ۋاقىت ىشىندە، سونىمەن بىرگە 2010 جىلى ەقىۇ-دا تورەشىلدىگىنەن كەيىن دە ايگىلى الەمدىك سۇحباتتىق الاڭ بولىپ قالىپتاستى. سول ۋاقىتتا استانا دنەستر بويى جانجالى مەن باسقا ماسەلەلەر قاتارىن شەشۋدە ماڭىزدى وزگەرىستەرگە جەتە الدى. باسقا بەلگىلى جاعدايلار اراسىندا – يسلامدىق ىنتىماقتاستىقتى ۇيىمداستىرۋدا قازاقستاننىڭ سامميت پەن تورەشىلدىكتى وتكىزۋى (2011 جىل) جانە «5+1» فورماتىندا يران يادرولىق باعدارلاماسى بويىنشا الما-اتىدا كەلىسسوزدەردى وتكىزۋ باستاماسى. ءبىرىنشى كەلىسسوز وسى جىلدىڭ اقپان ايىندا بولدى، ال ەكىنشىسى قىركۇيەكتە  بولۋ مۇمكىن [9]. قازاقستان باستاماسى بويىنشا قۇرىلعان G-GLOBAL كوممۋنيكاتيۆتىك الاڭى وزىنشە جاريالىق ديپلوماتى بولدى. G-GLOBAL ءبىر جاقتى اقپاراتتى جىبەرۋ ەمەس، ال بارلىق الەممەن شەشۋدى تالاپ ەتەتىن ادامزاتتىڭ اسا ماڭىزدى عالامدىق ماسەلەلەرى بويىنشا سۇحباتتى جۇرگىزۋ. كوپ عاسىرلىق تاريحى بار مەملەكەتتىك دامۋ ۇلگىسى رەتىندە الداعى بۇكىلالەمدىكەكسپو-2017 كورمەسى بولادى – بۇل ۇلتتاردىڭ تەحنولوگيالىق-يننوۆاتسيالىق جانە تاريحي-مادەنيەتتىك دامۋدىڭ ەرەكشە اپوفەوزى. قازاقستاننىڭ جاڭا تاريحى وزىنە ءۇش ءترانزيتتىڭ بارلىق قيىنشىلىقتارى مەن قاراما-قايشىلىقتارىن الدى: قازىرگى نارىقتىق ەكنوميكانى قۇراستىرۋ، دەموكراتيالىق رەفورمالاردى وتكىزۋ جانە ادامداردىڭ ساناسىن وزگەرتۋ. ساياسي، ەكونوميكالىق دامۋدىڭ نەگىزگى كەزەڭدەرىنىڭ تالداۋى جانە ۇلتتاردىڭ رۋحاني جاندانۋى ءححى عاسىرداعى قازاقستاننىڭ ەكىنشى دەكاداسى حح عاسىردىڭ سوڭعى جىلدارىنداعى  ەلىنە ۇقساس ەمەستىگىن كورسەتەدى.

م.ل. انافينوۆا، ف.ع.ك.،

متي ب.ع.ق

Abai.kz