28 قازان — تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ كۇنى

«نەدە بولسا تۋعان توپىراقتا قالامىز. قاسيەتتى وتاننىڭ ءار شوقىسى – بىزگە قورعان. مەملەكەتىمىزدىڭ قيىر تۇكپىرىندە بايراعىمىزدىڭ تۇبىندە ولەمىز!» دەگەن كەمال ۇرانى تۇتاس ەلدى ساقتاپ قالدى

دۇنيەدە  تاۋەلسىزدىكتەن ارتىق باقىت جوق. سول تاۋەلسىزدىكتى ءۇش كۇن عانا  تويلاپ، ونى ۇستاپ تۇرا  الماعان ەلدەر دە  بار. ونىڭ بەتىن ءارى قىلسىن. بۇگىن – تۇركيا مەملەكەتىنىڭ رەسپۋبليكا  كۇنى. تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ قازىرگى قول جەتكەن تابىستارى ۇلت بولىپ ۇيىسۋ جولىنداعى ازاپتى جىلداردىڭ جەمىسى. تۇرىك حالقى بۇل كۇنگە وڭاي جەتە قويعان جوق. ول جولدا قانشاما باۋىرىمىزدىڭ قانى توگىلدى. بۇل كۇنگە ءۇش جىل بويى جۇرگىزىلگەن اياۋسىز ءارى قاندى سوعىس ارقىلى قول جەتكىزىلدى. بۇل سوعىس ۇلت بولىپ ۇيىسۋ مەن مەملەكەت بولىپ قالىپتاسۋداعى قاسيەتتى سوعىس بولدى.

تاريحي دامۋدىڭ شىندىعى انادو­لىنى شەت ەل ينتەرۆەنتتەرىنىڭ جاۋلاپ الۋىنان قۇتقارۋ وقيعاسىنا، وسى باعىتتا مۇستافا كەمال اتاتۇرىك باستاعان ۇلت-ازاتتىق كۇ­رەس­تىڭ جەڭىسكە جەتۋىنە الىپ كەلدى. 1923 جى­لى 29 قازاندا ۇلتتىق يدەيا جەڭىسكە جەتىپ، بۇرىنعى ءدىني-مونار­حيالىق مەملە­كەتتىڭ ورنىنا زايىرلى تۇركيا رەس­پۋب­ليكاسى پايدا بولىپ، ول ۇلت ءومىرىن تۇبىرى­مەن وزگەرتتى. تۇرىكتەردىڭ بىرىگۋ يدەياسىنا نە­گىز­­دەلگەن تۇرىكشىلدىك قوزعالىس تۇرىك­تەردىڭ ۇلتتىق يدەياسىنا اينالىپ، ول دۇنيە­جۇزىلىك ساياسي كارتادا جاۋىنگەر تۇركيا ۇلتتىق مەملەكەتىنىڭ پايدا بولۋىنا جول اشتى. 1923 جىلى 29 قازاندا تۇرىك رەسپۋبليكاسى قۇرىلدى.

تۇرىك رەسپۋبليكاسى 1923 جىلى 29 قازاندا جاريالانادى. جاس رەسپۋبلي­كانىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى بولىپ مارشال عازي مۇستافا كەمال سايلانادى. مەم­لەكەت پەن حالىق الدىنداعى ەڭبەگى ءۇشىن مۇستافا كەمالعا 1934 جىلى 24 قاراشادا «اتا­تۇرىك» تەگى بەرىلەدى.

حالىق بيلىگى مەن رەسپۋبليكا نەگىزدە­رىنىڭ ەڭ ماڭىزدى كەپىلى رەتىندە ەلدە ءارتۇرلى ءتىل، ءدىن جانە سالت-داستۇرگە يە بولسا دا، جۇز­دەگەن جىلدار بويى ءبىر تاعدىردى بولىسكەن حالىقتاردىڭ مادەني وداعى بارلىعىنا سەنەدى. وسىنىڭ نەگىزىن قۇرۋ ماقساتىمەن تۇبەگەيلى رەفورمالاردى ىسكە اسىرادى. ول، ەڭ بىرىنشىدەن، ءدىن مەن مەملەكەت ىستەرىن ءبىر-بىرىنەن ايىردى. حالىقارالىق ولشەم بىر­لىك­تەرى، جاڭا كۇنتىزبە جانە لاتىن الىپپەسىن ەنگىزدى. مۇسىلمان ەلدەرى اراسىندا تۇڭعىش رەت ايەلدەرگە سايلاۋ جانە سايلانۋعا قۇقىق بەرىلدى. اتاتۇرىك رەفورمالاردى ىسكە اسىرۋدا جاستار مەن ۇلتجاندى ازامات­تارعا يەك ارتتى. «رەسپۋبليكا جاستارعا امانات» دەپ ۇران تاستادى. سەبەبى، جاستاردىڭ جا­ڭالىققا ۇمتىلاتىنىن ءبىلدى. ول، وسىلايشا تۇركيانى قازىرگى زامانعا جەتكىزەتىن جولدى كورسەتىپ بەردى.

ول تۇركيا تەرريتورياسىن تالان-تا­راجعا ءتۇسىپ، بودان بولۋدان قۇتقاردى. ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ يدەولوگياسى ۇلتشىلدىق ىلىمىنەن قۋات الدى. اعارتۋ­شىلىق رەفورماسىن جاڭا يدەيالىق ساتىعا كوتەرىپ، رۋحاني رەنەسسانس كەزەڭىنە ەكپىن ءتۇسىردى. ەكونوميكالىق دامۋدا ەتاتيزم (رەسپۋبليكاشىلدىق) جولىن تاڭدادى، ياعني، جالپى ۇلتتىق ەكونوميكا ءۇشىن جاۋاپكەر­شىلىكتى مەملەكەتتىڭ ءوز موينىنا جۇكتەدى.

وسىلايشا 1923 جىلى 29 قازاندا كەش­كى ساعات 20.30-دا ءماجىلىس رەسپۋب­ليكانى جاريالادى. ارادا 15 مينۋت وتكەسىن، ياعني، 20.45-تە رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى سايلاندى. رەسپۋبليكا تۋىنىڭ كوتەرىلۋىمەن الەمدىك قاۋىمداستىق­تار­داعى بارلىق مەملەكەتتەر­گە بۇل جونىندە اقپاراتتار بەرىلدى. ءتۇن جا­رىمىندا رەسپۋبليكانىڭ قۇرىلۋ قۇرمەتىنە ءجۇز ءبىر رەت زەڭبىرەكتەن وق اتىلدى.

تۇركيا پرەزيدەنتىن سايلاۋعا 158 ادام قاتىستى جانە 158 مۇشە ءبىراۋىزدان حالىق دەپۋتاتى مۇستافا كەمال پاشانى پرەزي­دەنت ەتىپ سايلادى.

مۇستافا كەمال وسىعان وراي ماجىلىستە ءسوز سويلەدى:

«قىمباتتى دوستار، دۇنيە جۇزىندە ماڭىزدى جانە تاڭعاجايىپ وقيعالار بولىپ جاتقاندا، ءبىزدىڭ قىمباتتى حالقىمىزدىڭ زەرەكتىگى مەن سانالىلىعىن كورسەتەتىن قۇندى قۇجاتقا اينالعان كونستيتۋتسيانىڭ كەيبىر باپتارىن ناقتىلاۋ ءۇشىن قۇرىلعان ارنايى كوميسسيانىڭ سىزدەرگە ۇسىنعان زاڭ جوباسىن قابىلداۋ ارقىلى تۇركيا مەملەكەتىنىڭ ونسىز دا بۇكىل الەمگە ايان ماڭىزى حالىقارالىق مار­تەبەگە يە بولدى. مۇنىڭ تابيعي قاجەتتىلىگى رەتىندە بۇگىنگە دەيىن سىزدەر مەنى ءماجىلىس توراعالىعىنا وتىرعىزىپ كەلدىڭىزدەر. ەندى، مىنە، تاعى دا پرەزيدەنت رەتىندە سول دو­­سىڭىزعا مىندەت جۇكتەپ وتىرسىزدار. وسىلايشا قازىرگە دەيىن ماعان كورسەتكەن سۇيىس­پەن­شىلىگىڭىز بەن ادالدى­عىڭىزدى جانە سەنىم­دەرىڭىزدى تاعى دا ءبىر دالەلدەپ، كىسى قادىرىن بىلەتىندىكتەرىڭىزدى كورسەتتىڭىزدەر. وسىعان وراي، بارلىقتارىڭىزعا شىن جۇرەك­تەن العىسىمدى بىلدىرەمىن.

مىرزالار، قانشاما عاسىرلاردان بەرى شىعىستا ادىلەتسىزدىك پەن زۇلىمدىققا ۇشىراپ كەلگەن تۇرىك حالقى شىندىعىندا دا تەكسىز، جوعارعى قابىلەتتەن جۇرداي دەپ ەسەپتەلەتىن.

سوڭعى جىلدارى حالقىمىزدىڭ كور­سەتكەن قابىلەتى مەن سانالىلىعى ءوزى تۋرالى جامان ويلاپ كەلگەندەردىڭ شىندىقتان الىس، قۇر سىرتقى كورىنىسكە الدانعان ادامدار ەكەندىك­تەرىن جاقسىلاپ دالەلدەپ بەردى. حالقىمىز وزىنە ءتان قاسيەتتەرىن جانە بەدەلىن ۇكى­مەتتىڭ جاڭاشا اتاۋمەن وركەنيەتتى الەمگە وپ-وڭاي تانىتا الادى. تۇركيا رەسپۋبليكاسى دۇنيە ءجۇزى مەملەكەتتەرى اراسىندا وزىنە لايىقتى ورنى بار ەكەندىگىن دالەلدەيدى.

باۋىرلار، وسىنداي تاماشا رەجىمدى دۇنيەگە اكەلگەن تۇرىك حالقىنىڭ سوڭعى ءتورت جىل ىشىندە جەتكەن جەڭىستەرى وسىنى كورسەتەدى. مەن ادامداردىڭ ماعان دەگەن سەنىمىنە لايىق بولۋى ءۇشىن ءوزىم وتە ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيتىن ءبىر قاجەتتىلىكتى ايتا كەتۋگە ءماجبۇرمىن. ول قاجەتتىلىك – سىزدەردىڭ ماعان دەگەن سۇيىسپەنشىلىك­تەرىڭىز، سەنىمدەرىڭىز بەن قولداۋلارىڭىزدىڭ جالعاسۋى. تەك سوندا عانا ءتاڭىردىڭ قولداۋىمەن ماعان جۇكتەگەن جانە جۇكتەيتىن مىندەت­تەرىڭىزدى مۇلتىكسىز ورىنداپ شىعامىن دەپ ۇمىتتەنەمىن.

ءاردايىم قىمباتتى دوستارىممەن بىرىگىپ جۇمىس ىستەيتىن بولامىن. ارقاشاندا حالىقتىڭ ماحابباتى مەن سەنىمىنە سۇيەنە وتىرىپ، ءبارىمىز بىرگە العا باسامىز. تۇركيا رەسپۋبليكاسى باقىتتى، تاۋەلسىز جانە جەڭىمپاز بولادى».

رەسپۋبليكالىق يدەيانى قولداعاندار دا بولدى، قولداماعاندار دا بولدى. ولار سۇلتاندىق داۋىردەن رەسپۋبليكا داۋىرىنە ءوتۋ جولىندا پسيحولوگيالىق سىرقاتتارعا تاپ بولامىز دەپ قورىقتى. سوندىقتان جاڭا ويانۋ داۋىرىندە ۇلتتىڭ ساناسىن وياتىپ، تاريحي جادىن قالىپتاستىرۋدا ۋاقىت سىنىنان ءوتۋ قاجەت بولدى. رەسپۋبليكا وتاۋىنان قاۋىپ­تەنىپ، ونى قۇرۋعا بار قابىلەتىن سالۋشىلاردى باسپاسوزدە سىناۋشىلار دا تابىلدى. ۇلت كوسەمى ونداي كەرتارتپا جاندارعا ارناعان ءبىر سوزىندە: ء«بىزدىڭ جۇمىس ءتاسىلىمىز «وركە­نيەت الەمىنەن حابارى بار، وقىعان، زەرتتەگەن جانە مەملەكەت باسىندا تاجىريبە جيناقتاعان ادامداردىڭ اقىل-ويىنىڭ، پاراساتتى­لىقتىڭ، ەستىلىكتىڭ ناتي­جەسى» ەمەس ەكەن دەپ اقىلمەن جاۋاپ بەردى.

رەسپۋبليكانىڭ جاريالانۋىن ءماجىلىس­تىڭ قول سوعىپ تۇرىپ قابىلداۋىن، حالىق­تىڭ زەڭبىرەك اتىپ تويلاۋىن سىناعاندار دا بولعان. «رەسپۋبليكا قول شاپالاقتاۋمەن، دۇ­عامەن جانە كوڭىل كوتەرىپ قۋانۋمەن، سان­دەپ، اشەكەيلەۋمەن ءومىر سۇرمەيدى»، «رەس­پۋبليكا بويتۇمار ەمەس. ۇلتتىق ماجىلىستە ءبىر سيقىر جاسالدى. وسىدان كەيىن بارلىق نارسە جوندەلىپ، بارلىق دەرتتىڭ داۋاسى ءوز-وزىنەن تابىلا سالمايدى» دەپ ورەكپەۋشىلەر دە بولدى. ولارعا دا ءسوز تابىلدى.

مەن رەسپۋبليكانى جاقتايمىن دەگەن­دەردىڭ رەسپۋبليكا جاريالانعان كۇنى قالامىنان شىعاتىن ءسوز وسىلاي بولۋى كەرەك پە ەدى؟ ەڭ جوعارعى باسقارۋ فورماسى رەسپۋبليكا دەپ ايتىپ جۇرگەندەردىڭ ەندى كەلىپ رەسپۋبليكا سوزىنە «پۇتقا تابىن­عانداي تابىنبايمىن» دەپ ايتۋىنىڭ استارىندا نەندەي ماعىنا جاتىر، ولار نەنى مەڭزەپ ايتىپ وتىر؟ – دەدى ۇلت كوسەمى ءوز جولداۋىندا.

ادامنىڭ ار-ۇجدانىن اشۋ-ىزا، كەك جاۋلاپ العان كەزدە، ول ادامنىڭ اۋزىنان قانداي سوزدەر شىعادى؟ وسىنى بىلگىلەرىڭىز كەلە مە؟

وزدەرىنىڭ تويىمسىز قۇلقىنىنىڭ قۇلى بولىپ كەلگەن ليدەرلەر ەشقانداي دا ۇلتتىق پارتيا قۇرىپ، ۇلتتىق يدەيالاردى كوتەرە المايدى».

«كەلەشەككە ۇمىتپەن ۇمتىلعان جاستار تاپ-تازا، كىرشىكسىز پاك جاندارىن پيدا ەتتى. مەملەكەتتى ازات ەتۋ ءۇشىن! مەملەكەتتى وزدەرىنىڭ قارا باسى مەن قىزىقتارىنان باسقا ەشتەڭە ويلامايتىن ساياساتشى­لاردىڭ ويىنشىعى ەتۋ ءۇشىن ەمەس!».

ءبىزدىڭ ءجۇزىمىز ارقاشان تازا جانە پاك بولاتىن. ارقاشان دا تازا جانە اق بولىپ قالا بەرمەك. جۇزدەرى جيىركەنىشتى، ار-ۇجدانى لاس بىرەۋلەر ءبىزدىڭ وتانسۇيگىش ۇجدانىمىزدىڭ تازالىعى مەن نامىسقوي ارەكەتتەرىمىزدى وزدەرىنىڭ جيىركەنىشتى قىلىقتارى كەسىرىنەن جيىركەنىشتى ەتىپ كورسەتكىسى كەلىپ وتىر.

كورىپ وتىرعاندارىڭىزداي، ءبىز ءاربىر قۇرالدى ءبىر عانا نەگىزگى كوزقاراسقا سۇيەنە وتىرىپ پايدالانامىز. ول كوزقاراس مى­ناۋ: تۇرىك حالقىن وركەنيەتتى الەمدە وزىنە لايىق دارەجەدە كوتەرۋ، تۇركيا رەسپۋب­ليكاسىن مىزعىماس ىرگەتاسىمەن قوسا ودان سايىن كۇشەيتۋ… جانە سول ءۇشىن دە جەكە بيلىك (دەسپوتيزم، تيرانيا) تۋرالى پىكىردى تۇنشىقتىرۋ…

ۇلت كوسەمى وسىعان بايلانىستى بولا­شاق ۇرپاققا ءوز امانات-وسيەتىن ارناۋدى دا وزىنە پارىز سانادى.

«قىمباتتى مىرزالار، بىرنەشە كۇننەن بەرى سىزدەردىڭ ۋاقىتتارىڭىزدى العان جولداۋىم، ەندى، مىنە، تاريحقا اينالدى. ەگەر وسى جول­داۋىمدا حالقىم ءۇشىن جانە كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن پايدالى، ولاردىڭ كوزىن اشاتىن ماسەلە­لەردى كورسەتە بىلسەم، ءوزىمدى باقىتتى سانايمىن.

مىرزالار، وسى جولداۋىم ارقىلى ءوز بولمىسىن جوعالتىپ، جويىلىپ بارا جاتقان ۇلكەن ءبىر حالىقتىڭ ءوز تاۋەلسىزدىگىنە قالاي قول جەتكىز­گەندىگى، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ سوڭعى نەگىزدەرىنە سۇيەنگەن ۇلتتىق جانە زامان تالابىنا ساي مەملەكەتتى قالاي قۇرعاندىعى جونىندە ايتۋعا تىرىستىم.

بۇگىن قول جەتكىزگەن جەتىستىگىمىز – بىر­نەشە عاسىردان بەرى حالقىمىزدىڭ تارتقان ازابىنىڭ ناتيجەسىندە پايدا بولعان زەرەك­تىكتىڭ جەمىسى مەن قاسيەتتى وتاننىڭ ءاربىر بۇرىشىن سۋارعان قاننىڭ وتەۋى.

وسى جەتىستىكتى تۇرىك جاستارىنا امان ەتتىم.

ۋا، تۇرىك جاستارى! ءبىرىنشى مىندەتىڭ – تۇرىك تاۋەلسىزدىگىن، تۇركيا رەسپۋبليكاسىن ماڭگى قورعاۋ جانە ساقتاۋ.

بولمىسىڭنىڭ جانە كەلەشەگىڭنىڭ باستى نەگىزى وسى. بۇل نەگىز سەنىڭ ەڭ قىمبات قازىناڭ. كەلەشەكتە دە سەنى وسى قازىنادان ماقۇرىم ەتكىسى كەلەتىن ىشكى جانە سىرتقى جاۋلارىڭ بولادى. ءبىر كۇنى تاۋەلسىزدىگىڭ مەن رەسپۋبلي­كاڭدى قورعاۋىڭا تۋرا كەلسە، مىندەتىڭدى ورىنداۋ ءۇشىن باسىڭا تۇسەتىن جاعدايدى، مۇمكىندىكتەر مەن شارتتارىن ويلانىپ جاتپا! بۇل مۇمكىندىك پەن شارتتار سەن ءۇشىن وتە قولايسىز بولۋى مۇمكىن. تاۋەلسىزدىگىڭ مەن رەسپۋبليكادا كوزىن سۇققان دۇشپاندارىڭ، الەمدە تەڭدەسى جوق جەڭىمپاز بولۋى دا مۇمكىن. كۇشپەن جانە ايلامەن قاسيەتتى وتاننىڭ بارلىق بەكىنىستەرىن باسىپ الۋى، بۇكىل تەڭىز ارسەنالدارىنا كىرىپ الۋى، بۇكىل ارميانىڭ ىدىراپ كەتۋى، مەملەكەتتىڭ تۇكپىر-تۇكپىرى ءىس جۇزىندە جاۋ قولىندا قالۋى مۇمكىن. بۇكىل وسى شارتتاردان دا قورقىنىش­تى­سى جانە سۇمدىعى سول، ەلدەگى بيلىك باسىن­داعىلار اراسىندا اشىقاۋىزدار، تايعاناق جاندار، ءتىپتى ساتقىندار دا بولۋى مۇمكىن.   ءتىپتى، وسى بيلىك باسىنداعىلار جەكە باستا­رىنىڭ پايداسىن، مەملەكەتكە شابۋىل جاساۋ­شى­لاردىڭ ساياسي ارەكەتتەرىمەن بىرلەستىرىپ جىبەرۋلەرى مۇمكىن، حالىق كەدەيلىك پەن جوقشىلىقتان ءالى قۇرىپ، قۇلاۋى مۇمكىن.

ۋا، تۇرىكتىڭ كەلەشەك ۇرپاعى! مىنە، وسىنداي جاعداي مەن شارتتاردا دا سەنىڭ نەگىزگى مىندەتىڭ – تۇرىك تاۋەلسىزدىگى مەن رەس­پۋبليكاسىن ساقتاۋ بولماق! ساعان قاجەتتى قۇدىرەت تامىر­لارىڭداعى اسىل قاندا!».

بابا اماناتىنا ادال ۇرپاق كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەل شەتىنە جاۋ تيگىزبەي، ۇلت مۇراتىن ورگە سۇيرەپ كەلەدى.

تۇرىك رەسپۋبليكاسىن قۇرعان مۇستافا كەمال اتاتۇرىك تاۋەلسىزدىگىنە قول جەتكىزە الماعان باسقا تۇرىك دۇنيەسىنىڭ حال-جاعدايىن وتە جاقسى ءبىلدى، بارلىق قيىندىقتى جان-تانىمەن سەزدى.

اتاتۇرىك – اناتولى تۇرىكتەرىن ازات ەتكەن قولباسشى عانا ەمەس، ول ءوز پىكىرلەرى ارقىلى كۇللى تۇركى حالىقتارىنىڭ تاعدىر تۇتاستىعىن باستى ماقسات ەتتى.

ول ءدال وسى قيىن ساتتە وزگە ايماق­تارداعى تۇرىك دۇنيەسىن دە ۇمىت قالدىر­مادى. ول تۋرالى ويىن ايتىپ قانا قويعان جوق، كەيىنگى ۇرپاق­تارىنا امانات ەتىپ قالدىردى. ول ءوز سوزىندە: «بۇگىن كەڭەس وداعى – دوسىمىز، كورشىمىز، وداقتاسىمىز. وسى وداققا مۇقتاجى­مىز بار. الايدا  ونى ەرتەڭ نە كۇتىپ تۇرعانىن بۇگىن ەشكىم كەسىپ ايتا المايدى. قۇددى وسمان نەمەسە اۆستريا – ۆەنگريا يمپەريالارى سياقتى بولشەكتەنىپ،  ۇساقتالۋى عاجاپ ەمەس. بۇرىن جۇدىرىعىنان جىبەرمەي ۇستاعان حالىقتار الاقاننان شىعىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. دۇنيە جاڭا تەپە-تەڭدىككە ۇلاسۋى ءتيىس. وسى دوسىمىزدىڭ قول استىندا ءتىلى، ءدىنى، تاعدىر-تاۋقىمەتى ءبىر باۋىرلارىمىز بار. ولارعا قول سوزۋعا ءازىر وتىرۋىمىز قاجەت. ءازىر بولۋ – سول كۇندى ءۇنسىز كۇتۋ ەمەس. دايىندالعان ءجون. حالىقتار بۇعان قالاي ازىرلەنەدى؟ رۋحاني كوپىرلەردى ساقتاي وتىرىپ. ءتىل – ءبىر كوپىر… سەنىم – ءبىر كوپىر… تامىر-تەگىمىزگە ورالىپ، سان-قيلى وقيعالارمەن سوگىلگەن تاريحىمىزدا تۇگەندەلۋگە ءتيىسپىز. ولاردىڭ (سىرتاعى تۇرىكتەر) بىزگە جاقىنداۋىن كۇتە المايمىز. ءبىز ولارعا جاقىنداۋىمىز كەرەك»، —دەدى.

ۇلت كوسەمى بولاشاقتى سەزە ءبىلدى. تۇركى حالىقتارىنىڭ ازاتتىق يدەياسىن تۇنشىق­تى­رىپ وتىراتىنىن، «پانتۇركيزمگە» قارسى كۇرەستىڭ ۇزاق جىلعى ناتيجەسى ولاردى ءبىر-بىرىنەن وگەيسىتىپ تاستايتىنىن، شەكارا ۇعىمى مەن «جەكە حالىقتار» يدەياسىنىڭ مىقتاپ ورنىعا­تىنىن مۇلتىكسىز سەزە ءبىلدى. ەجەلگى ءداستۇر-سالتى قالىپتاسقان تۇرىك­شىلدىك يدەياسى جالعاسىن تاپتى. تۇرىكشىل­دىك اقىل-وي پاراساتى تۇتاس ءبىر ساياسي-الەۋمەتتىك قۇبىلىسقا اينالدى. بەرتىن كەلە تۇرىكشىلدىك يدەياسى ساياسي ءومىردىڭ ايقىن كورىنىسىنە اينالدى.

… تامىرىمىزعا ورالىپ، سان وقيعا­لارمەن بولىنگەن تاريحىمىزدا بۇتىندەلۋگە ءتيىسپىز. ولاردىڭ بىزگە جاقىنداۋىن كۇتە المايمىز. ءبىزدىڭ ولارعا جاقىنداۋىمىز كەرەك!» كورەگەن قايراتكەر اتاتۇرىكتىڭ وسى ارمانى اراعا جارتى عاسىر سالىپ ىسكە استى.

بۇگىنگى وركەنيەت كوشىنىڭ بەل ورتاسىندا كەلە جاتقان تۇركيا مەملەكەتىن ءىس جۇزىندە شەت ەلدەردىڭ قۇرساۋىندا قالىپ، تۋ-تالا­پاي ءبولىنىپ كەتكەن جەرىنەن قايتا بىرىك­تىرگەن اتاتۇرىك بولاتىن. يتالياندار مەن اعىلشىنداردىڭ، گرەكتەر مەن فرانتسۋز­داردىڭ، ارميانداردىڭ «جەمتىگىنە» اينالعان تۇرىك ەلىنىڭ باسى بىرىگە­تىنىنە كۇمانمەن قاراعاندارعا: «نەدە بولسا تۋعان توپىراقتا قالامىز. قاسيەتتى وتاننىڭ ءار شوقىسى – بىزگە قورعان. مەملەكەتىمىزدىڭ قيىر تۇكپىرىندە بايراعىمىز­دىڭ تۇبىندە ولەمىز!» دەگەن كەمال ۇرانى تۇتاس ەلدى ساقتاپ قالدى. وسى ۇران تۇرىك ۇلتىن ءبىر تۋدىڭ استىنا جينالۋعا نەگىز جاسادى.

حح عاسىردىڭ سوڭىندا كەڭەس وداعى تارقاعاننان كەيىن تۇركى الەمىنىڭ تاريحي-ساياسي تاعدىرىندا جاڭا كەزەڭ تۋدى. ساياسي ارەنادا تاۋەلسىز ءبىر توپ تۇركى مەملەكەتتەرى پايدا بولىپ، ءوز تۋلارىن كوتەرىپ شىقتى. ءسويتىپ، قوعامدىق-ساياسي كەڭىستىگىمىز كەڭىدى.

تۇركيا – قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداپ، ونى مەملەكەت رەتىندە تانىعان العاشقى ەل. قازىر ەكى ەل اراسىندا مادەني-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستار جان-جاقتى دامىپ كەلەدى.

كەشە  رەسپۋبليكا  كۇنىنە وراي، تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكا­سىنداعى ەلشىلىگىنىڭ الماتىداعى باس كونسۋ­لى رىزا كاگان يىلمىز مىرزا مەرە­كەلىك  قابىلداۋ جاسادى.  وعان الماتى­داعى زيالى قاۋىم وكىلدەرى قاتىستى.

ەرمەك جۇماحمەتۇلى

دەرەككوزى: "الماتى اقشامى" گازەتى