بۇگىن Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ەلەكتروندى پوچتاسىنا ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ اتىنا جازىلعان اشىق حات كەلىپ ءتۇستى. قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتى ء«دىنتانۋ» كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى زىكىريا جانداربەكتىڭ اشىق حاتىندا ايتىلعان كەيبىر ماسەلەلەر رەداكتسيانىڭ كوزقاراسىنا سايكەس كەلمەسە دە، ءسوز ەركىندىگى سالتانات قۇرۋ ءۇشىن ماتەريالدى تولىق جاريالاپ وتىرمىز. قارسى تاراپتىڭ ايتارى بولسا، وعان دا مىنبەر بەرەتىنىمىزدى ەسكەرتەمىز.

 Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى

قازاقستان رەسپۋليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى

نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆقا

 اشىق حات

قۇرمەتتى ەلباسى!

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!

مەنىڭ سىزگە اشىق حات جازۋىما سەبەپ بولعان سوڭعى ەكى اپتا كولەمىندەگى ەلىمىزدىڭ ءباسپاسوز بەتتەرىنەن ورىن العان ەكى وقيعا سەبەپ بولدى. ءبىرىنشىسى، اتىشۋلى اۆستراليالىق  عالامتور ءجۋرناليسى دجۋليان اسسانجعا تيەسىلى ۋيكيليكس (WikiLeaks.org) سايتىندا ساۋد  ارابياسى بيلىك  ورىندارىنىڭ  قۇپيا  حاتتارى جاريالانعان  Saudi  Cables («ساۋد جەدەلحاتتارى») اتتى اقپاراتتار ءتىزىمى جارىق كوردى. ول تىزىمدە ساۋد ارابياسىنىڭ قازاقستانداعى «اسىل ارنا» تەلەارناسىن قارجىلاندىرۋعا قاتىسى بارلىعى انىق كورسەتىلگەن حات تا بار جانە ول حاتتىڭ مازمۇنىنان ءبىز ەلىمىزدەگى ءدىني باعىتىنىڭ تولىعىمەن ساۋدتىقتار تاراپىنان باقىلاناتىنى جانە سولاردىڭ سىزىپ بەرگەن جوباسىمەن جۇرەتىنىمىز بەلگىلى بولىپ وتىر.

ەكىنشىسى، اكادەميك اسقار جۇمادىلداەۆتىڭ تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور سايات يبراەۆتىڭ سوتتالۋىنا قاتىستى ء«باسپاسوز كلۋبىندا» جاساعان مالىمدەمەسى. بۇل جەردە ەكى حاباردىڭ ءبىر-بىرىنە قانشالىقتى قاتىسى بار بار دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندارى انىق. الايدا، جاريالانعان ساۋدتىقتار حاتىندا، ءبىزدىڭ ەلدەگى قانداي ماسەلەلەرگە كوڭىل اۋدارۋ قاجەتتىگى انىق ايتىلعان. ول حاتتا بىلاي دەلىنەدى: «ونىمەن قوسا، مۇندا (قازاقستاندا – اۋد.) قازاق حالقىنىڭ اراسىندا سوپىلىق ناسيحاتىن تاراتىپ، جاڭساق ىستەرمەن شۇعىلداناتىن سوپى ۋاعىزشىلار توبى بار. سونداي-اق، شيتتەردىڭ اسەرى، ءارى ولاردىڭ قازاقستاندا ءبىرشاما بەلسەندىلىك قاۋپى دە بار. ءدىني (سالافيلىك – اۋد.) ۇگىت-ناسيحاتتىڭ بولماۋى يسلامعا قىزىعۋشىلاردىڭ اسا بەلسەندى يسلامي توبىنىڭ وسىنداي بەلسەندى شيتتىك جاعىنا اۋىپ كەتۋىنە سوقتىرۋى مۇمكىن». ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى قازاق حالقىنىڭ ءدىني تانىمىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن سوپىلىققا سونشالىقتى شۇيلىگۋى، جاي شۇيلىگىپ قويماي قازاقستاندىق سوپىلار يسماتۋللا قاري مەن ونىڭ شاكىرتتەرىنىڭ سوتتالۋىنا، قۋعىندالۋىنا، سەبەپ بولعان ساۋديا مەملەكەتىنىڭ وسى بەلسەندى ارەكەتى ىقپال ەتۋشى نەگىزگى فاكتور بولعاندىعىنا كۇمانىم جوق. قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىنى مەن ءدىني تانىمى نەگىزدەرىن ۋاعىزداپ جۇرگەن يسماتۋللا قاري مەن ونىڭ شاكىرتتەرىن ەلىمىزدىڭ كەڭىستىگىنەن كەتىرگەننەن كەيىن ۋاححابيلىك-سالافيلىك باعىتتاعى ۋاعىزشىلاردىڭ ەش كەدەرگىسىز ءوز ۋاعىزدارىن ەركىن جۇرگىزۋىنە مۇمكىندىك تۋدى.  بۇرىنعىداي ءار باسقان قادامىنا جاۋاپ بەرىپ، قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىنا قايشى كەلەتىن تۇستارىن اشكەرەلەپ وتىراتىن  «زىكىرشىلەردىڭ» كەتۋى، ۋاححابيلەر ىقپالىنىڭ ەسەلەپ كۇشەيۋىنە اكەلدى. مىنە، سودان بەرى ءالى كۇنگە ساۋدتىقتاردىڭ يدەولوگيالىق ىقپالىنىڭ باسەڭسىمەگەنىنىڭ كۋاسى بولىپ وتىرمىز. ۋاححابيلىك باعىت «اسىل ارنا» تەلەارناسى ارقىلى ءوز ۋاعىزدارىن جالعاستىرىپ كەلەدى. بۇل رۋحاني ەكسپانسيانىڭ ناتيجەسى بەلگىلى. جۇزدەگەن قازاقستاندىق جاستار يراك پەن سيرياداعى قانتوگىستەرگە قاتىسىپ، وزدەرىنىڭ قانداي باعىتتا تاربيە العاندىعىن دالەلدەۋدە. بۇلارعا قارسى كۇرەسۋگە ءتيىس قمدب-نىڭ ۇستانىپ وتىرعان باعىتى – اراب داستۇرشىلدىگى (ارابسكي تراديتسيوناليزم). ۋاححابيلىكتىڭ ءوزى وسى اراب داستۇرشىلدىگىنەن ءوسىپ شىققاندىعىن، ۋاححابيلەر مەن اراب داستۇرشىلدىگىنىڭ سەنىم نەگىزدەرىندە ازداعان ەرەكشەلىكتەرى بولماسا، تامىرى ءبىر ەكەندىگىن ەسكەرەر بولساق، وندا ەلىمىزدىڭ ءدىني-رۋحاني باعىتى ساۋديالىقتار ىقپالىندا ەكەندىگىنە كوز جەتكىزۋ قيىن ەمەس. قازىرگى  كۇنى قمدب يمامدارى بۇل باعىتتى-اراب داستۇرشىلدىگىن قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىنا قارسى كۇرەستىڭ قۇرالىنا اينالدىرىپ وتىر. مەن ونى قمدب اتىنان شىعىپ، ءدىندى ۋاعىزداپ جۇرگەن يمامداردىڭ ۋاعىزدارىن تالداي وتىرىپ-اق دالەلدەپ بەرە الامىن. مىسالى وعان، ا.سمانوۆ، ا.قۋانىشباەۆ سياقتى ت.ب. يمامداردىڭ ۋاعىزدارىندا قازاق حالقىنىڭ كيەلى، قاسيەتتى سانالعان داستۇرلەرى مەن قۇندىلىقتارىنا قارسى جۇرگىزىلىپ جاتقان ۋاعىزدارى دالەل بولا الادى. ا.سمانوۆ ارۋاقتارعا، اۋليەلەرگە زيارات جاساۋعا قارسى ۋاعىز ايتسا، ا.قۋانىشباەۆ قازاق اقىن-جىراۋلارىن جىننىڭ جەتەگىندە جۇرگەن، حالىقتى اداستىرۋشىلار رەتىندە كورسەتىپ ءجۇر. دەمەك،  يمامداردىڭ بۇل ماقساتى قازاق حالقىنىڭ حالىق بولىپ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتكەن اۋليەلەر مەن 18-19 عاسىرلاردا قازاق حالقىنىڭ رۋحاني تۇتاستىعى ءۇشىن بارىن سالعان قازاق اقىن-جىراۋلارىنىڭ ەڭبەكتەرى مەن رۋحاني مۇرالارىن جوققا شىعارۋ – قازاق حالقىنىڭ رۋحاني-مادەني بولمىسىنىڭ تامىرىنا بالتا شابۋ بولىپ وتىر. ەگەردە مەشىت يمامدارى تاراپىنان مۇنداي باعىتتاعى ۋاعىزدار جالعاسا بەرەتىن بولسا، وندا قازاق حالقىنىڭ رۋحاني-مادەني بولمىسىن تولىعىمەن جويۋعا اپاراتىن اسا قاۋىپتى فاكتورعا اينالادى. ەگەردە ءدىن كەز-كەلگەن حالىقتىڭ سالت-ءداستۇرى، ادەت-عۇرپىمەن ساي كەلمەيتىن بولسا، وندا ول ءدىن ول حالىقتىڭ ءداستۇرلى ءدىنى بولىپ تابىلمايدى.  قازىرگى قمدب مەشىتتەرىنىڭ ۇستانعان باعىتى دا قازاق حالقىنىڭ سالت-ءداستۇرى مەن ادەت-عۇرپىنا ساي كەلمەيدى. دەمەك، بۇل ءدىن قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىنى ەمەس، اراب داستۇرشىلدىگى عانا. وكىنىشكە وراي، مۇنى مويىنداپ، قاتەلىگىن ءتۇسىنىپ، قازاققا مويىن بۇرايىق دەگەن قمدب دا، ونىڭ باسشىلارى دا كورىنبەيدى. وسىدان بىرنەشە اي بۇرىن ءدىن ىستەرى كوميتەتى باسشىلىعىنا قمدب يمامدارىن قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ارنايى كۋرستان وتكىزىپ، يسلام ءدىنى مەن قازاق حالقىنىڭ سالت-ءداستۇرى اراسىنداعى ساباقتاستىقتى اشىپ كورسەتەيىك، قازاق حالقىنىڭ ءدىني تانىمى مەن يسلام ءدىنى اراسىندا قايشىلىق جوقتىعىن دالەلدەيىك دەگەن نيەتپەن ۇسىنىس جاسادىق. ەگەردە بۇل جوبا ىسكە اسقاندا، يمامداردىڭ قازاق حالقىنىڭ رۋحاني بولمىسىن تەرەڭىرەك تانۋىنا ىقپال ەتكەن بولار ەدى. ءبىزدى ءدىن ىستەرى كوميتەتى قولداعانىمەن، قمدب باسشىلىعى ۇسىنىستى قابىل ەتپەدى. ەگەردە قمدب-نىڭ بۇل ۇسىنىستى قابىلداماۋى ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا كەرى ىقپالى بولمايتىن بولسا، وندا بۇل ماسەلەنى ارنايى ءسوز ەتۋدىڭ قاجەتى بولماعان بولار ەدى. ماسەلە، قمدب ءۇشىن قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسقان سان عاسىرلىق ءدىني-رۋحاني بولمىسى ەمەس، ساۋدتىقتاردىڭ سىزىپ بەرگەن باعىتى قىمبات بولىپ وتىرعاندىعىندا بولىپ وتىر. ال، بۇل باعىت-اراب داستۇرشىلدىگى مۇسىلماندىق دۇنيەتانىمدى 8-عاسىر شەڭبەرىمەن شەكتەپ، يسلامداعى بارلىق عىلىمي-رۋحاني ىلگەرىلەۋشىلدىككە تىيىم سالعان، ودان كەيىنگى كەزەڭدەگى بارلىق رۋحاني، مادەني، عىلىمي باعىتتارداعى اشىلعان جاڭالىقتاردىڭ بارلىعىن «بيدعات» دەپ جوققا شىعارعان بولاتىن. بۇل باعىت يسلام الەمىندە ۇستەمدىككە يە بولعان كەزەڭدەردە، يسلام عىلىمى مەن مادەنيەتى قۇلدىراپ، ازعىندىققا تۇسەتىنىن تاريح ءوزى دالەلدەپ وتىر. ونىڭ العاشقى قۇلدىراۋىن، توقتاتقان، يسلام الەمىنە يماندى قايتىپ بەرگەن قوجا احمەت ياساۋي بابامىز بولاتىن. بۇل يسلام الەمىنىڭ قايتا تۇلەپ، گۇلدەنۋىنە، عىلىمى مەن مادەنيەتىنىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە مۇمكىندىك بەردى. ياساۋي جولى جوشى ۇلىسىندا مەملەكەتتىك يدەولوگيا دارەجەسىنە كوتەرىلگەن كەزەڭدە، عىلىمى مەن مادەنيەتى دامىپ، التىن وردا دەگەن اتقا يە بولدى. وزبەك حاننىڭ ۇلى جانىبەك حاننىڭ ياساۋي جولىنان باس تارتىپ، اراب داستۇرشىلدىگىن قايتا اكەلۋى التىن وردا سياقتى الىپ دەرجاۆانى جيىرما جىلدا تاس-تالقان ەتتى. ال، 15 عاسىردان باستاپ، «احل ال-سۋننا ۋا-ل جاماعا» تاريقاتى، باسقاشا ايتقاندا، اراب داستۇرشىلدىگى نەگىزىندە قۇرىلعان ناقشبانديا تاريقاتى ىقپالىمەن بۇكىل يسلام الەمى قايتادان توقىراۋعا ۇشىراپ، ازعىندىققا ءتۇستى. قازاق حاندىعىنىڭ دا تاريحتان كەتىپ، وزگەلەرگە بودان بولۋى وسى تاريقاتتىڭ قازاق دالاسىندا جەتەكشى يدەولوگياعا اينالۋمەن تىكەلەي بايلانىستى ەدى. بۇل جولدى تولىعىمەن قابىلداعان تۇركىستان، شىمكەنت، تاراز سياقتى قالالاردىڭ حالىقتارى وزبەك ۇلتىنا اينالدى. بۇل سوڭىندا قازاق حاندىعىنىڭ ىدىراۋىنا اكەلگەن ۇدەرىس بولعاندىعى تاريحتان بەلگىلى. ال، بۇگىنگى سول اراب داستۇرشىلدىگىنىڭ راديكالدى باعىتى – ۋاححابيلىك بولسا، ادامزات بالاسىنىڭ وسى كۇنگە دەيىن جيناقتاعان بار رۋحاني-مادەني مۇراسىن جويۋدى وزدەرىنە ماقسات ەتىپ وتىر. ىزگىلىكتىڭ ورنىنا – زۇلىمدىقتى، جاقسىلىقتىڭ ورنىنا – جاماندىقتى، عىلىم مەن ءبىلىم ورنىنا – قاراڭعىلىق، توپاستىقتى تۋ ەتكەن بۇل باعىت تەك ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن ەمەس، جالپى ادامزات بالاسى ءۇشىن قاۋىپتى فاكتورعا اينالدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە بۇل اعىمنىڭ سوڭىنان ەرگەندەر سانى از ەمەس ەكەندىگىن ءبىر مەن ەمەس، جالپى حالىق بىلەدى. ۋاححابيلىك يدەولوگيا ىقپالىنا ءتۇسىپ،  ۋلانعان جاستارىمىز قازاقتىڭ رۋحاني، مادەني قۇندىلىقتارىن سىيلاماق تۇگىل، ولاردى قۇرتۋ كەرەك، جويۋ كەرەك دەيتىن دەڭگەيگە جەتتى. ەگەردە، ەرتەڭگى ۋاححابيلەردىڭ كۇنىدەرى تۋار بولسا، نە ىستەيتىندىكتەرىن  ەشكىمنەن جاسىرىپ جۇرگەن جوق. مەنىڭ ءبىر جازعان ماقالاما پىكىر جازعان ءبىر ۋاححابيلىك اعىم وكىلى ء«ار قالادا سانىمىز بەس مىڭعا جەتەتىن بولسا، ءبىز سەندەردىڭ ەشبىرىڭدى امان قالدىرمايمىز، ناماز وقىماعانداردى تۇگەل قىرامىز» دەگەن كوممەنت جازدى. ال، بۇل  كوممەنتتىڭ جازىلعانىنا ءتورت-بەس جىلداي ۋاقىت ءوتتى. سول كەزدەن بەرى ەلىمىزدەگى ۋاححابيلەردىڭ سانى كوبەيمەسە، ازايعان جوق. سول سەبەپتى، ءبىزدىڭ دە بۇل قاۋىپتىڭ الدىن الماستان باسقا شارامىز جوق.

قۇرمەتتى ەلباسى!

بۇل ماسەلەنى شەشۋ قازىرگى كۇنى تەك ءسىزدىڭ قولىڭىزدا. سىزدەن باسقا ءبىر ادام بۇل ماسەلەنى شەشە الادى دەگەنگە مەن ءوز باسىم سەنە المايمىن. سوندىقتان تەز ارادا حالقىمىزدىڭ ءدىني-رۋحاني احۋالىن ساۋىقتىرۋ ماقساتىندا شۇعىل شارالار جاساۋىڭىزدى وتىنەمىن. ول ءۇشىن مىناداي ماسەلەلەردى قولعا الۋىڭىزدى ءوتىنىپ، سۇرايمىن:

1. كەزىندە قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىنى-ياساۋي جولىن ۋاعىزداعانى ءۇشىن سوتتالعان يسماتۋللا قاري مەن سايات يبراەۆ باستاعان سوپىلارعا قاتىستى ءىستى قايتا قاراتىپ، ءادىل شەشىمىن شىعارۋعا ۇكىم ەتۋىڭىزدى;
2. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ءدىني-يدەولوگيالىق باعىتىن قازاقتى حالقىنىڭ ءداستۇرلى دىنىنە قاراي بەت بۇرۋىنا ىقپال ەتۋىڭىزدى;
3. ەلىمىزدە دايىندالىپ جاتقان ءدىني كادرلاردى قازاق حالقىنىڭ ءدىني-رۋحاني بەسىگىندە وقىتۋ ماسەلەسىن شەشۋىڭىزدى;
4. شەت ەلدەردە ءدىني كادرلاردى دايىنداتۋدى تولىق توقتاتۋعا ىقپال ەتۋىڭىزدى سۇرايمىن.

سوندا عانا مىنا ءوزىڭىز ىرگەسىن قالاپ، الەم تانىعان مەملەكەتكە اينالعان ەلىمىزدىڭ بولاشاعى باياندى بولماق. ولاي بولماعان جاعدايدا، مەملەكەتىمىز دە، قازاق حالقىنىڭ سان عاسىرلىق رۋحاني، مادەني بولمىسى دا، قازاق دەگەن حالىقتىڭ ءوزى دە تاريح ساحناسىنان كەتپەك.

ال ءبىزدىڭ قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسىن دا سىنايتىنىمىز راس. ونىڭ سەبەبى – مەملەكەتتىڭ مۇددەسى مەن مەملەكەتتىڭ ءدىني-يدولگوگيالىق قاۋىپسىزدىگى. ويتكەنى، ءالى كۇنگە قمدب قۇرامىنا كىرەتىن مەشىتتەر ءوز جۇمىستارىن  ۋاقىت تالابىنا ساي جۇرگىزە الماي وتىر. ءالى كۇنگە مەشىتتەر ۋاححابيلىك-سالافيلىك باعىتتاعى ۋاعىزدارعا قارسى پارمەندى جۇمىس جۇرگىزە الماي كەلەدى. سەبەبى، مەشىت يمامدارىندا قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىنى مەن ءدىني تانىمى تۋرالى تۇسىنىك جوق. «حانافي مازحابى» دەيدى، بىراق حانافي مازحابىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىنەن حابارسىز. مىقتى دەگەن ماماندارىنىڭ ءوزى قازاق حالقىنىڭ ءداستۇلى ءدىني تانىمىنا قارسى ۋاعىز ايتادى. مىسالى، ا.سمانوۆ دەگەن اقتاۋعا بارىپ، ۋاعىز ايتتى. ۋاعىزى قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىنا قايشى. ال، ولاردىڭ قازاقتىڭ ءدىني تانىمىنا قارسى ايتقان ۋاعىزىن كورىپ تۇرىپ، سىن ايتپاۋ مۇمكىن ەمەس. (الايدا، جاقسى ماماندار بارلىعىن دا جوققا شىعارمايمىز.) سوندىقتان قمدب-نىڭ جۇمىسى مەن ءدىني-يدەولوگيالىق باعىتىن تولىعىمەن قايتا قۇرۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. اتاپ ايتقاندا، مىناداي وزگەرىستەر جاسالۋى ءتيىس:

1. مامان دايىنداۋ باعىتىن وزگەرتۋ كەرەك. «نۇر-مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقۋ باعدارلاماسى تولىعىمەن قايتا قارالىپ، قازاق حالقىنىڭ رۋحاني بولمىسىنا بەت بۇرۋى ءتيىس. ويتكەنى، ۋنيۆەرسيتەت باعدارلاماسىندا قازاق حالقىنىڭ رۋحاني قاجەتىن قامتاماسىز ەتەتىن پاندەر مۇلدە جوق. مىسالى، 2011 جىلعا دەيىن «يسلام قۇقىعى» ءپانى 1-4 كۋرستارى اراسىندا جۇرەتىن. ول قۇقىقتىق جۇيە اراب قوعامىنىڭ قاجەتى ءۇشىن جاسالعان قۇقىقتىق جۇيە بولاتىن. 17-18 عع. دەيىن قازاق قوعامىنداعى قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەۋ - «ادەت جولىمەن» رەتتەلىپ كەلدى. جانە بۇل حانافي مازحابىنىڭ نەگىزگى تالاپتارىنا ساي كەلەتىن. ويتكەنى، ابۋ حانيفا ءدىن مەن شاريعاتتى ەكى ءبولىپ قاراستىردى. كەز-كەلگەن يسلامدى قابىلداعان حالىق يسلامعا قايشى كەلمەيتىن ءوزىنىڭ ءداستۇرى مەن مادەنيەتىن ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىگى بولدى. سوندىقتان، قازاق قوعامىنىڭ قاجەتىن وتەمەيتىن پاندەر ورنىنا يسلام ءدىنىنىڭ رۋحاني بولمىسىنا ءمان بەرىلەتىن ساباقتار قويىلۋى ءتيىس. ابۋ حانيفانىڭ «فيحق-ۋل اكبار»، يمام ءماتۋريديدىڭ «كيتاب ات-تاۋحيد»، قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ «ديۋاني حيكمەت» شىعارمالارى تالدانىپ، وقىتىلۋى ءتيىس. سونىمەن قاتار، «يسلام تاريحى» پانىمەن قوسا «تۇركى يسلام» تاريحى ءپانى، «تۇركى يسلام فيلوسوفياسى» سياقتى پاندەر ەنگىزىلىپ، قازاق مۇسىلماندىعىنىڭ ەرەكشەلىگى تولىعىمەن قامتىلۋى ءتيىس. سوندا عانا قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءدىنىنىڭ ءمانى مەن مازمۇنىنىن تۇسىنەتىن، حالىققا ءتۇسىندىرىپ ايتا الاتىن ماماندار دايىندالاتىن بولادى.   
2. قازىرگى مەشىت يمامدارىن قايتا دايىندىقتان وتكىزىپ، ولاردىڭ ءبىلىمىن قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىن بىلەتىندەي، حالىققا جول كورسەتەتىندەي دارەجەگە كوتەرۋ كەرەك.

وكىنىشكە وراي، قمدب مۇنداي وزگەرىستەر جاساۋعا دايىن ەمەس. مەشىت يمامدارىمەن كەزدەسىپ، ولارعا قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىنا قاتىستى ماسەلەلەردى تۇسىندىرەيىن دەسەڭ، ات-تونىن الا قاشادى. ويتكەنى، ولارعا ءدىن عىلىمىمەن اينالىسۋشى ماماندارمەن كەزدەسۋگە، پىكىر الىسۋعا قمدب تاراپىنان تىيىم سالىنعان. ونى وسىدان ءۇش جىل بۇرىن تاراز قالاسىندا جەرگىلىكتى يمامداردىڭ، سولار ءۇشىن ارنايى ۇيىمداستىرىلعان، لەكتسياعا كەلمەگەنىنە ءوزىم كۋا بولدىم. ەگەردە قمدب-دا وسى باعىت وزگەرمەي، شەتەلدەردەگى ءدىني اعىم سوڭىنان جۇرە بەرەتىن بولسا، ەرتەڭگى كۇنى قازاق حالقىنىڭ رۋحاني-مادەني بولمىسىن تولىعىمەن كۇيرەتىپ، اتى قازاق، زاتى باسقا حالىقتى قالىپتاستىراتىنىنا كۇمان جوق. جانە ولاردىڭ مۇنداي ماقساتتى الدارىنا قويعانىنا كۇمان دا قالماي وتىر. ويتكەنى، قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىنى مەن رۋحاني-مادەني بولمىسى نەگىزىندە مامان دايىنداپ جاتقان جالعىز وقۋ ورنىنداعى «تەولوگيا» ماماندىعىن جابۋدى تالاپ ەتۋى بۇلاردىڭ الدىنا سونداي ماقسات قويعاندىعىنا تولىق دالەل بولا الادى. سول سەبەپتى، قمدب باسشىسى، ءمۇفتي ە. مايامەروۆ مىرزانىڭ ءوتىنىشىن ورىنداۋعا بولمايدى، بۇل قازاق حالقىنىڭ بولاشاعىنا تىكەلەي قاۋىپ توندىرەدى دەپ ەسەپتەيمىن.

قۇرمەتتى نۇرسۇلتان اعا! 

وسى ماسەلەنى ءوزىڭىز اقىل تارازىسىنا سالىپ، ءادىل شەشىمىن قابىلدايدى  دەگەن ۇمىتتەمىن.

ءوزىم تۋرالى ايتار بولسام، مەن، زىكىريا جانداربەك، قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ء«دىنتانۋ» كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، قازىرگى كۇنى تۇركيانىڭ انكارا قالاسىنداعى يىلدىرىم بايازيد ۋنيۆەرسيتەتىندە «بولاشاق» باعدارلاماسى اياسىندا «يمام ماتۋريدي اقيداسى مەن قازاق حالقىنىڭ رۋحاني-مادەني بولمىسى اراسىنداعى ساباقتاستىق» اتتى تاقىرىپتا عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ جاتىمىن.

قۇرمەتپەن قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتى ء«دىنتانۋ» كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى زىكىريا جانداربەك 

ءسوزىمىز دالەلدى بولۋ ءۇشىن WikiLeaks.org Cايتىندا جاريالانعان حاتتىڭ قازاقشا نۇسقاسىن ۇسىنىپ وتىرمىز...

قۇرمەتتى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ سىرتقى اقپارات وكىلى! (ساۋد ارابياسى كورولدىگىنىڭ مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ سىرتقى اقپارات وكىلى ابدۋلازيز بەن ساليح بەن سالاما – اۋد.)

«اسىل ارنا» تەلەارناسىنىڭ باس جەتەكشىسى يسام بەن ساليح ءال-ۋەيدتىڭ (ساۋديالىق سالافيلىك باعىتتىڭ كورنەكتى وكىلى – اۋد.) اسا مارتەبەلىگە (كورولگە – اۋد.) جولداعان حاتى جانە وسىعان قاتىستى پىكىرىمىزدى سۇراعان 1431/6/18 (2010/6/1 – اۋد.) كۇنگى جىبەرگەن جەدەلحاتىڭىزعا بايلانىستى بىلاي دەيمىز.

اسا مارتەبەلىنىڭ (كورولدىڭ – اۋد.) استانا (الماتى) قالاسىنداعى ەلشىلىگىنىڭ (قازاقستانداعى ساۋد ارابياسى ەلشىلىگىنىڭ – اۋد.) مالىمەتىنە قاراعاندا «اسىل ارنا» – ۇكىمەتتىك ەمەس تەلەارنا، 2008 جىلى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى مەن ادىلەت مينيسترلىگىندەگى ءدىن ىستەرى كوميتەتى جانە باسقا دا بيلىك ورىندارىنىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن نەگىزى قالانعان. اقيداسى – ءاھل ءسۇننا ۋال-جاماعات، مۇسىلمانداردىڭ اراسىندا ورتاق مۇددەلەردىڭ قامىن جەيدى. بۇل تەلەارنا قازاقستانداعى رەسمي، قوعامدىق جانە ءدىني تاراپتاردىڭ بارلىعىمەن دە تىعىز بايلانىس ورناتقان. سوندىقتان دا بۇل ارنا ءدىني ناسيحات جۇرگىزەتىن تەلەارناسى جوققا ءتان، بولسا دا، ۇكىمەت تاراپىنان قۇرىلاتىن وسىناۋ ايماقتا ەرەكشە ماڭىزعا يە. ونىمەن قوسا، مۇندا (قازاقستاندا – اۋد.) قازاق حالقىنىڭ اراسىندا سوپىلىق ناسيحاتىن تاراتىپ، جاڭساق ىستەرمەن شۇعىلداناتىن سوپى ۋاعىزشىلار توبى بار. سونداي-اق، شيتتەردىڭ اسەرى ءارى ولاردىڭ قازاقستاندا ءبىرشاما بەلسەندىلىك قاۋپى دە بار. ءدىني (سالافيلىك – اۋد.) ۇگىت-ناسيحاتتىڭ بولماۋى يسلامعا قىزىعۋشىلاردىڭ اسا بەلسەندى يسلامي توبىنىڭ وسىنداي بەلسەندى شيتتىك جاعىنا اۋىپ كەتۋىنە سوقتىرۋى مۇمكىن.

سونداي-اق (قازاقستانداعى – اۋد.) ەلشىلىك اتالمىش ارنانىڭ كوپ ءارى الۋان ءتۇرلى مۇقتاجدىقتارى تۋرالى حابارلادى. ولار ءتۇسىرىلىم مەن مونتاجداۋعا، دۋبلياج جاساۋعا كەرەكتى جالپى سوماسى شامامەن ءبىر ميلليون اقش دوللارىن قۇرايتىن بۇگىنگى ەڭ جەتىلگەن قۇرال-جابدىقتاردى ساتىپ الۋدى قالايدى. سونداي-اق، جۇمىس ورنى بولاتىن عيمارات ساتىپ الۋدى جانە قىزمەتكەرلەردىڭ سانىن ارتتىرۋدى كوزدەيدى.

ەلشىلىك (قازاقستانداعى ساۋد ارابياسى ەلشىلىگى – اۋد.) ايماقتاعى جاڭا سىناق رەتىندەگى ماڭىزىنا قاراي بۇل ارنانى قولداۋ دۇرىس دەپ سانايدى.

بۇل مالىمەتتەر ءسىزدىڭ تانىسۋىڭىز ءۇشىن ءارى ءوزىڭىز دۇرىس دەپ تاپقان شەشىم شىعارۋىڭىز ءۇشىن جىبەرىلدى.

ەڭ ىزگى سالەممەن،

(ساۋد ارابياسى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنە قاراستى – اۋد.) اقپارات ىستەرى باسقارماسىنىڭ باستىعى، قۇرمەتتى ەلشى/

ۋساما احماد ناقلي

زافير ۋسەيري 1431/08/01 (2010/07/13– اۋد.)

(دەرەككوز: https://wikileaks.org/saudi-cables/doc121022.html)

99/3/ 228 بدون

سعادة وكيل وزارة الثقافة والإعلام للإعلام الخارجي

Abai.kz