وسى ءبىر جۇمباق ءارى كوپقىرلى قۇبىلىس (گرەكشە phainomenon - «قۇبىلىس»، بولعان، بار نارسە، ياعني، ايرىقشا، سيرەك وقيعا نەمەسە ەرەكشە قاسيەتتەرگە يە ادام) بۇرىننان بار بولعانمەن، وعان دەگەن كوزقاراس ءارتۇرلى. بىرەۋلەر ونى تەرىس قۇبىلىس، جاماندىق دەپ بىرجاقتى قابىلداۋعا بەيىم، ال ەكىنشىلەرى جالعىزدىق ادام ءۇشىن قالىپتى جاعداي، ونىڭ پايداسى كوپ دەيدى. دەگەنمەن، قازاق جالعىزدىقتى جەك كورەدى، سەبەبى «جالعىزدىق قۇدايعا عانا جاراسقان»، «جالعىزدىڭ اتى شىقپاس، جاياۋدىڭ شاڭى شىقپاس»، «جالعىز ءجۇرىپ جول تاپقانشا، كوپپەن بىرگە اداس»، ت.س.س. ءيا، اباي اتامىز ايتاتىنداي: «دۇنيەدە جالعىز قالعان ادام – ادامنىڭ ولگەنى. قاپاشىلىقتىڭ ءبارى سونىڭ باسىندا. دۇنيەدە بار جامان دا كوپتە، بىراق قىزىق تا، ەرمەك تە كوپتە. باستاپقىعا كىم شىدايدى؟ سوڭعىعا كىم ازبايدى؟» (37-ءسوز).

بىراق، جالعىزدىقتى يگىلىك سانايتىندار دا بار. ولار ءاربىر ادام ءوز ەركىمەن ءبىر ۋاقىت جالعىز قالىپ، وزىمەن ءوزى تەرەڭدەپ ويعا شومۋى قاجەت دەيدى. بۇلايشا جالعىزدىقتى قالاۋ وزگەلەردەن وقشاۋلانۋعا، دارالانۋعا  ۇمتىلۋدىڭ ءبىر ءتۇرى بولۋى دا مۇمكىن.

ال، ءۇشىنشى كوزقاراس جالعىزدىق ادام بولمىسىنىڭ ءبىر بولشەگى، قالاسا دا قالاماسا دا ءار ادام بۇدان قاشىپ قۇتىلا المايدى دەگەن پىكىرگە كەپ سايادى. ءبىز جالعىز بولىپ تۋدىق، جالعىز ولەمىز، بۇعان كونۋ كەرەك، ءتىپتى ەڭ جاقىن ادامىڭنىڭ وزىمەن تولىق ۇيلەسىم تابۋ مۇمكىن ەمەس. جەكە باسىڭا تۇسكەن ازاپتى جۇگىڭدى باسقا بىرەۋگە ارتىپ قويۋعا بولمايدى، ونى تەك ءوزىڭ كوتەرۋگە مىندەتتىسىڭ.  

جالعىزدىققا دەگەن مۇنداي كوزقاراس فيلوسوفيالىق وي-تولعامدارمەن ۇشتاسىپ جاتىر. ايتالىق، فيلوسوفيا عىلىمى جالعىزدىق سەزىمىنىڭ باستاۋىنا، ونىڭ تەرەڭدە جاتقان بولمىستىق جانە رۋحاني نەگىزدەرىنە ۇڭىلەدى. مۇندا ونىڭ ءتورت ولشەمى، بەينەسى كورسەتىلەدى: كوسموستىق، مادەني، الەۋمەتتىك، تۇلعاارالىق جالعىزدىق.

عارىشتىق جالعىزدىق  – ادامنىڭ الەمنەن، عالامنان، تابيعاتتان الشاقتاۋىن سەزىنۋى،  ونىڭ «ومىرلىك باعدارلاماسىنىڭ» ىسكە اسپاۋى، ونى قوعامنىڭ ەلەمەۋى، ءوز ءىزىن قالدىرماۋى جايلى ويلار مازالايتىن رۋحاني حال.

مادەني جالعىزدىق – ءينديۆيدتىڭ ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ناقتى مادەني ورتا جونىندەگى قۇندىلىقتارى، يدەالدارى، تۇسىنىكتەرىنىڭ اينالاداعى ادامداردان قولداۋ تاپپاۋى. نەمەسە قورشاعان ورتامەن، ادامدارمەن ءتىل تابىسا الماۋى. وعان، بالكي، باسقا جاقتان قونىس اۋدارىپ كەلۋى، قوعامنىڭ وزگەرۋى (توڭكەرىس، رەفورمالار), اكە مەن بالا جانجالى، ەسكى مەن جاڭانىڭ كۇرەسى سەبەپ بولۋى مۇمكىن. نە بولماسا، جەكە تۇلعانىڭ ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيىنىڭ جىلدام دامىپ كەتۋى، وزگەلەردەن وق بويى وزىق بولۋى، ءسويتىپ جاقىن ادامدارىمەن ءتىل تابىسا الماۋى دا اسەر ەتەدى (مارتين يدەن سيندرومى).

الەۋمەتتىك جالعىزدىق – ادامنىڭ قانداي دا ءبىر توپتان شىعىپ قالعانىن سەزىنۋى، نەمەسە توپقا كىرە الماۋى. مىسالى، جۇمىستان شىعۋ، زەينەتكە شىعۋ، كوماندادان شىعىپ قالۋ، قۋعىن-سۇرگىن كورۋ، جاڭا ورتانىڭ قابىلداماۋى، ت.ب. الەۋمەتتىك جالعىزدىققا، اسىرەسە، بالالار مەن قارتتار تەز ۇشىراعىش كەلەدى.

الەۋمەتتىك جالعىزدىققا تاپ بولۋدىڭ زياندى سالدارى باسىم.  الەۋمەتتەن تىس قالعان ادام ءوزىن تاستاندى، لاقتىرىلعان، ۇمىتىلعان، سىباعاسىز قالعان، جوعالعان، كەرەكسىز سەزىنەدى. بۇل وتە ازاپتى سەزىم. جاقىن جاندارىمەن  بايلانىسىنىڭ ءۇزىلۋى نەمەسە مۇلدەم بولماۋى، ءوزىن ۇنەمى قولايسىز سەزىنۋ، وتكەننەن باس تارتىپ، بولاشاقتان باز كەشۋدىڭ ورتاسىنداعى حال، الداعى كۇننىڭ بەلگىسىزدىگى. ءوزىن ەشكىمگە كەرەكسىز سەزىنگەن كەزدە ءومىرىنىڭ قۇنسىزدىعى جايلى ويلارى ىلەسە جۇرەدى، مۇنداي سەزىمدەر سارى ۋايىمعا اكەپ سوعادى.  زەرتتەۋشىلەردىڭ مالىمەتى بويىنشا، ءوز ورتاسىنان وقشاۋلانۋعا تاپ بولعان ادامداردىڭ يممۋندىق جۇيەسى السىرەيدى، ول تاندەگى تەرىس وزگەرىستەردى جەدەلدەتەدى، اۋرۋعا شالدىققىش كەلەدى. وقشاۋلانۋ ۇزاققا سوزىلعان سايىن دەنساۋلىققا اسەرى دە كۇشەيە تۇسەدى.  

پسيحولوگتاردىڭ جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىنە سايكەس، ادام بويىنداعى جالعىزدىق سەزىمى ميدى باسقاشا جۇمىس ىستەۋگە ماجبۇرلەيدى، ميدىڭ ەلەكترلىق بەلسەندىلىگى ءورشىپ، ول بەينە ەكسترەمالدى جاعداياتتا جۇرگەن ادامعا ۇقسايدى، ءسات سايىن اينالاسىنان قاۋىپ-قاتەر كۇتەدى. ولار ءتىپتى ءولىم قاۋپىنە جاقىن ءومىر سۇرەتىنى دە سودان. ويتكەنى، جاقىندارىنان جىراق قالعان ادام بەيسانالى تۇردە سوتسيۋم تاراپىنان قاتەر سەزىنەدى جانە ودان قورعانادى، جان-جاعىنداعىلاردىڭ ءبارى جات، دۇشپان كورىنەدى. بۇل ادامنىڭ جالعىزدىقتى سۋبەكتيۆتى سەزىنۋىنىڭ مىسالى.   جالعىزدىق ونىڭ اقىل-ويىن بيلەپ، بارلىق جەردەن قاۋىپ-قاتەر كورۋگە يتەرمەلەيدى جانە ءوزىن-ءوزى ساقتاۋ تەتىگىن كۇشەيتەدى. سول سەبەپتى، الەۋمەتتىك جالعىزدىققا تاپ بولعان جاندار ءوز مىنەز-قۇلقىن جانە باسقا ادامدارعا كوزقاراسىن قايتا قاراۋعا تىرىسۋى قاجەت دەپ ەسەپتەيدى عالىمدار. مۇنداي جاعدايات ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلسا، نەۆروزعا اكەپ سوعۋى ىقتيمال.

فيلوسوفيالىق ماعىناداعى جالعىزدىق فەنومەنىنىڭ كەلەسى ءتۇرى – تۇلعاارالىق جالعىزدىق – ادامنىڭ باسقا ءبىر ناقتى، جالعىز جانە قايتالانباس تۇلعامەن (تۋىسى، دوسى، سۇيىكتى ادامى) رۋحاني بايلانىسىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى نەمەسە ونى جوعالتىپ العانىن سەزىنۋى. بۇل تەرەڭ پسيحولوگيالىق كۇيزەلىسپەن قاتار جۇرەتىن سەزىم، ورنى تولماس وكىنىشتىڭ دەرتى. جەسىر قالۋ نەمەسە اجىراسقاننان كەيىنگى بەيداۋا كوڭىل-كۇي. ءتىپتى، ءبىر وتباسىندا، بىرگە ءومىر سۇرسە دە جالعىزدىقتى باستان كەشەتىندەر بار.

وسى تۇرعىدا پسيحولوگ عالىمدار جالعىزدىقتىڭ ەكى ءتيپىن كورسەتەدى:

1) ەموتسيونالدىق – جان جاقىندىعىنىڭ جوقتىعى، ماحاببات پەن جۇبايلىق قاتىناستاردان تىس ءومىر;  

2) الەۋمەتتىك – ينديۆيد ءۇشىن ماڭىزدى دوستىق، ارىپتەستىك بايلانىستار مەن قانداي دا ءبىر ورتاقتىق سەزىمىنىڭ بولماۋى.

قازىرگى قوعامدا  جۇبايلىق ومىردەن تىسقارى قالعان كوپتەگەن قىز-كەلىنشەكتەر مەن ەر ادامدار ءوز تەڭدەسىن، سەرىگىن تاپپاۋى، كەزدەستىرمەۋى نەمەسە جوعالتىپ الۋى سەبەپتى جالعىز ءومىر كەشۋگە ءماجبۇر. ەكى نۇسقا ءۇشىن دە ورتاق تۇجىرىم، - دەمەك، جالعىزدىق ءينديۆيدتىڭ وزگە ادامدارمەن ءوزارا بايلانىسىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ناتيجەسىندە پايدا بولادى. ءبىرىنشى تيپ بويىنشا، ناقتى ادامعا (ەر نەمەسە ايەلگە) مۇقتاجدىق، ادامي قاتىناستاردا سەنىمدى سەرىك تابا الماۋ، ارمان-تىلەكتەرىنىڭ ورىندالماۋى; 2-سىندە –  الەۋمەتتىك قاتىناستىڭ قولجەتىمدى ورتاسىنىڭ بولماۋى، قىزىعۋشىلىقتارى ءبىر، ماقساتتاس-مۇددەلەس ادامدارعا مۇقتاجدىق.

          كەلتىرىلگەن تۇجىرىمداردىڭ نەگىزىندە ادام جالعىزدىققا ەرىكتى تۇردە، ياعني تۇلعالىق قاسيەتتەرىنىڭ ىقپالىمەن نە بولماسا ءماجبۇرلى تۇردە، سوتسيۋمنىڭ اسەرىمەن تۇسەدى دەگەن وي تۇيۋگە بولادى. مىسالى، كەيبىر ادامدار ءوزىن توپپەن، توبىرمەن بىردەيلەندىرۋگە، تەڭەستىرۋگە سانالى تۇردە قارسى. الايدا، مۇنداي سانالى تۇردە جالعىزدىقتى تاڭداۋ الەۋمەتتىك ورتادان قاشۋدى بىلدىرمەيدى، بۇل – رۋح ەركىندىگى، جاننىڭ جالعىز قالۋدى اڭساۋى، قالاۋى. بۇل نەگىزىنەن شىعارماشىل تۇلعالارعا ءتان. شىعارماشىل ادامدار جالعىز قالۋدى  شابىت الۋدىڭ، ەركىندىكتىڭ، قۋانىشتىڭ كوزى دەپ ەسەپتەيدى. مۇنداي جالعىزدىق  - جاسامپاز كۇش. ءوز ورتاسىنان، اينالاسىنداعى ادامداردان ارتىپ تۋعان تۇلعاعا بۇل پايدالى دا، ويتكەنى، كوبىنەسە اينالاسى ونىڭ ەركىندىگىن شەكتەيدى، شىعارماشىلىققا بەرىلۋىنە كەدەرگى جاسايدى.

رۋحاني بيىككە كوتەرىلگەن سايىن، ادامنىڭ جان-جاعىندا ءوزىن تۇسىنەتىن ادامدار ازايا بەرەدى. مۇنداي فەنومەندى جالعىزدىق دەۋدەن گورى، جالقىلىق، دارالىق دەگەن ءجون سياقتى. البەتتە، دارالىق تا  جالعىزدىقتىڭ ءبىر ءتۇرى، بىراق ول نەگىزىنەن سول ادامنىڭ ءوز قالاۋىمەن بولادى جانە ول ودان ءلاززات، شابىت الۋى مىندەتتى. قاي داۋىردە بولماسىن، ءوز ورتاسىنان ەرەكشەلەنىپ تۋعان ادامدار اۋليە، دانىشپان، ويشىل، اتاقتى عالىم، ت.س.س. ۇلى ادامداردىڭ ءومىرى وسىلاي وتكەنى تاريحتان بەلگىلى. دانىشپان ادام ءۇشىن ءوزىن اينالاسىنان وقشاۋلانۋ، اينالاسىنان بەزىنۋ، جالعىز قالۋ – رۋحاني كەمەلدەنۋدىڭ، ءوزىن-ءوزى جەتىلدىرۋدىڭ، ءوز بويىنداعى بۇكىل قابىلەتتەرىن تولىق جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءبىر شارتى. ادامزات قوعامىن العا جەتەلەگەن بۇكىل جاڭالىق اتاۋلى سونى ويلاپ تاپقان ادامنىڭ جالعىز قالىپ، جايلىلىقتا وي كەشكەن شابىتتى ساتىندە دۇنيەگە كەلگەن. «عىلىم كوپكە كەلگەن جوق، بىردەن تارادى» (اباي). بۇل ءۇشىن ول كۇندەلىكتى كۇيكى تىرشىلىكتەن، ونىڭ كەيبىر قىزىعىنان (قالىپتى ادامدار ءۇشىن قىزىق سانالاتىن) باس تارتادى، بولمىس-ءبىتىمىن جالعىزدىقپەن ۇيلەستىرە ءومىر كەشەدى. ونىڭ اينالامەن قارىم-قاتىناسىنىڭ دانەكەرى، ادامدارمەن، تىرشىلىكپەن بايلانىستىرۋشىسى – ونىڭ شىعارمالارى، عىلىمي جاڭالىعى، ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى. دەمەك، دانا ادام جالعىز بولسا دا، سول بولمىسىمەن-اق بۇكىل اداممەن ءبىرتۇتاس عۇمىر كەشەدى، ادامزاتقا قىزمەت ەتەدى.

«مەن كىممىن؟ مەن نە ءۇشىن بارمىن؟ كىم ءۇشىن ءومىر سۇرەم؟».  ادام جالعىز قالعان كەزدە عانا وزىنە وسى سۇراقتاردى قويا الادى جانە بۇل ءۇشىن ادام بەلگىلى ءبىر رۋحاني دەڭگەيگە جەتۋ كەرەك. ادام ءومىرىنىڭ ماسەلەسى، ءومىردىڭ قۇپياسى مەن تىلسىمدىعى، ءوز «مەنىنىڭ» ار جاعىنان بۇكىل ادامزاتتى كورۋ – دارا تۋعانداردىڭ ەنشىسى. وسىنداي فيلوسوفيالىق تۇرعىداعى جالعىزدىق فەنومەنى  – ءوزىنىڭ ىشكى الەمىنە ءۇڭىلۋدىڭ ءتاسىلى، ءوزىن تابۋى، تانۋى. بۇل نەگىزىنەن كەمەل ادامدار ءۇشىن قاجەتتى جانە ماڭىزدى قاسيەت، ىشكى ەركىندىكتىڭ ولشەمى. دارىندى ادامنىڭ جالعىزدىعى شىعارماشىلىققا قۋات بەرەدى، اينالامەن ءوزارا قاتىناسىنا يگى اسەر ەتەدى. جالپى، ترانستسەندەنتاليزم وكىلدەرى ينتەللەكتۋالدىق وقشاۋلانۋ يدەياسىن قولدايدى، تۇلعانىڭ شىعارماشىل كۇشتەرىن بەلسەندى ەتۋ ءۇشىن جالعىزدىقتى تاڭداۋىن ماقۇلدايدى.

دانىشپان ادامدار جالعىزدىق ءساتىن ءجيى باستان كەشۋ ارقىلى تۇلعاعا اينالادى، ونىڭ قايتالانباس، ەرەكشە قاسيەتتەرى دامي تۇسەدى. بۇل – رۋحاني تەرەڭدىك بەلگىسى. ءوزىنىڭ فيزيكالىق جاراتىلىسىنان كوتەرىلۋگە ۇمتىلۋ، پەندەلىككە سىني كوزقاراس ونى وزگەرتۋگە يتەرمەلەيدى، مىسالى، اسكەتيزم – ادامنىڭ ءتاني قاجەتتىلىكتەرىنەن بيىك تۇرۋى، پەندەلىككە باس يمەۋى – رۋحاني ءوسۋدىڭ كورىنىسى. بۇل، اسىرەسە، ءدىني تاجىريبەدە ءجيى كەزدەسەدى، ايتالىق، قوجا احمەت ءياسساۋيدىڭ ءومىردىڭ ءمانىن ءناپسىنى تىيىپ، رۋحاني تازالىق پەن اقيقات قۇندىلىقتاردان ىزدەگەنى ءمالىم. ول ءوزىنىڭ ادامدىق قادىرىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، پاراساتتىلىق پەن كەمەلدىك مارتەبەسىنە جەتۋ ءۇشىن عارىپتىكتى تاڭدادى.

قازاق «جالعىزدىق قۇدايعا عانا جاراسقان» دەيدى. تۋرا ماعىناسىنا سالساق، تالانتتى ادامداردى قۇدايعا تەڭەۋ ءجيى كەزدەسەدى («پوەت، تى – تسار. جيۆي ودين..». پۋشكين).  بۇل ولاردىڭ ۇلىلىعىن، وزگەلەرگە ۇقساماس دارالىعىن، ەرەكشەلىگىن مويىنداۋ. ناعىز تالانتتار قاي كەزدە دە جالعىز. اباي قۇنانبايۇلى «مولاسىنداي باقسىنىڭ، جالعىز قالدىم – تاپ شىنىم» دەسە، عۇمىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىن جالعىزدىقتى سەرىك ەتىپ وتكىزگەن شاكارىم: «قاۋىمنان قاشتىم قاعىلىپ، وڭاشا ءومىر ساعىنىپ، جاسىمدا بىتكەن تاعىلىق، وسى ەكەن عوي اسىل دا. ويعا وڭاشا جەر كەرەك» دەۋى جاراتىلىسىنداعى جالعىزدىقپەن ۇيلەسىم تاپقان جانىنىڭ، سىرى تەرەڭ بولمىسىنىڭ ەرەكشەلىگىن، وزگەگە ۇقسامايتىنىن كورسەتەدى.

وسىلايشا، ادامنىڭ وزىمەن-ءوزى تىلدەسە ءبىلۋى، جالعىزدىقتى دۇرىس قابىلداي ءبىلۋى سانالى، كەمەلىنە كەلگەن وقشاۋلانۋ جانە بۇل تۇلعاعا ءتان قاسيەت. تۇلعاعا اينالعان ادامنىڭ وزىمەن ءوزى قالۋى، تىلدەسۋىنىڭ ءمان-ماعىناسى بار، ول ۇرەيدەن مۇلدە اۋلاق، ءتىپتى ونىڭ جانى جالعىزدىقتان جايلىلىق سەزەدى. بۇل ونىڭ ەرىكتى قالاۋى. ال، جالعىز قالۋ قورقىنىشقا، ىشكى قايشىلىققا الىپ كەلسە، وندا مۇنداي ادامنىڭ جالعىز قالۋى ءوزى ءۇشىن قاۋىپتى.

بۇلايشا جالعىزدىققا تاپ بولۋ ونىڭ پاتولوگيالىق سيپاتىن بىلدىرەدى، ونىڭ سەبەپتەرى سانالۋان. ايتالىق، وتباسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ دۇرىس ەمەستىگى، الەۋمەتتىك داعدىلاردى جەتىك مەڭگەرمەۋى، مەيىرىمنىڭ از بولۋى، ىشكى «مەن» جانە اينالاداعى ورتامەن اراداعى قايشىلىق جانە ت.س.س. ديالوگى مونولوگقا اينالعان جاندار، ءوز قايعىسىن، مۇڭىن ەشكىمگە ءتىس جارىپ ايتپاي جاسىرۋعا ءماجبۇر بولۋ، جان-جاعىنان ەشبىر قامقورلىقتى سەزىنبەۋ، قولداۋ تاپپاۋ، مىنە – جالعىزدىق سەزىمىنىڭ ەڭ اۋىر، دەرتتى جاعداي دەپ قابىلدانۋى وسىعان بايلانىستى. وسىنداي پسيحيكالىق كۇردەلى جاي-كۇيگە تۇسكەن ادامنىڭ قاۋىمنان، وتباسىنان، ناقتىلىقتان قاشىقتاۋىن سەزىنۋى، بۇل اقىر سوڭىندا تۇلعانىڭ ديسگارمونياسىنا، ازاپقا، ءوز «مەنىنىڭ» داعدارىسىنا اكەپ سوعادى.

جالعىزدىقتان قاشىپ، ارزان، جالعان قىزىقشىلىقتارعا – ىشىمدىك، قۇمار ويىندارى، ءناپسى قالاۋى، ت.س.س. بەرىلىپ كەتەتىندەر دە وسى قاتاردان شىعادى. ءوز  ويلارىمەن وڭاشا قالۋدان قورقاتىن ادامدار جالعىزدىقتان قاشۋ ءۇشىن ويىن-ساۋىق ىزدەيدى. پاسكال ءتىپتى سوعىستى، اۆانتيۋرالاردى دا ادامدار بەلگىلى ءبىر ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن جاسامايدى، بۇل وزىنەن ءوزى قاشۋدىڭ بەلگىسى دەيدى. سونداي-اق، سۋيتسيدكە باراتىنداردىڭ كوبىسى الەۋمەتتىك جالعىزدىق دەرتى باسىنا تۇسكەن ادامدار.

كەيبىر ادامدار ءوزىنىڭ ەرەكشە ەكەندىگىن اسەرلەپ، ءوزىن جوعارى باعالاپ، دارىندىلىعىن ءوز ساناسىندا جاساپ الىپ، باسقا الەمنەن ادەيى بولەكتەنۋدى قۇپ كورەدى. ونداي ادامدار جاقسى كورۋ، ءسۇيۋ، جانى اشۋ سەزىمدەرىنەن ادا، مەنمەن، تاكاپپار كەلەدى.  ونىڭ بويىندا مەكەرلىك، ەكىجۇزدىلىك پايدا بولادى، كادىمگى وتباسى-وشاعى بار جانداردى، دوستارى كوپ ادامداردى تۇسىنبەيدى، ولارعا ىشتەي قىزعانا قارايدى، بىراق، سىرتتاي مويىندامايدى. مۇنداي جالعىزدىق – ادامنىڭ وسى دۇنيەدەگى ءوز ورنى مەن ءومىرىنىڭ ءمانىن جەتە تۇسىنبەۋى، اينالا الەممەن ۇيلەسىمگە كەلە الماۋىن بىلدىرەدى. ارينە، ءاربىر ادام ءوز ءىس-ارەكەتىن ءوزى دەربەس تاڭداۋعا قاقىلى، ءوز تاڭداۋى ءۇشىن ءوزى جاۋاپتى. دەسەك تە، وقشاۋلانۋ، باسقا ادامدارمەن قاتىناستان ءوز ەركىمەن قاشۋ، كوبىنەسە ءوزىنىڭ جەكە باسىنا عانا كوڭىل ءبولۋ، نارتسيسسيزم – الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق دەرتتىڭ، جالعىزدىقتىڭ انومياعا  اينالۋىنىڭ كورىنىسى.

كەيدە «مەن جالعىز ەمەسپىن» دەپ، ءوزىن ءوزى الداۋ، يلليۋزيامەن ءومىر ءسۇرۋ ءجيى كەزدەسەدى. بۇل كەيدە بالا كەزىندەگى ءزابىر-جاپادان، كەمسىتۋشىلىكتەن قورعانۋ مەحانيزمى رەتىندە پايدا بولۋى دا مۇمكىن. ونىڭ ەمى – جالعىز قالعانىڭدى مويىنداپ، مىنەز-قۇلقىڭدى، اينالامەن قارىم-قاتىناسىڭدى تۇزەۋگە تالپىنۋ، جالپىعا ءتان قاسيەتتەردى مەڭگەرىپ، توپپەن بىرگە تىرلىك كەشۋگە داعدىلانۋ. ال، توپقا سىڭىسە الماعان ادام جالعىزدىقتى، دەمەك، ەركىندىكتى تاڭداپ، ساياق ءومىر سۇرۋگە كەلىسەدى. الايدا، ونسىز دا ءاربىر ادامنىڭ ەرەكشە، قايتالانبايتىن جان يەسى ەكەنىن ەسكەرسەك، كوپتەن بولەكتەنبەي، بىرگە ءومىر ءسۇرۋ، وتباسىن قۇرۋ، قارتايعاندا بالالارى مەن نەمەرەلەرىنىڭ ورتاسىندا وتىرۋ، جاقىن دوستارى بولۋدىڭ ءوزى باقىت ەكەنىن تىم كەش تۇسىنەتىندەر دە بار.

جالعىزدىقتىڭ وزگەشە ءبىر ءتۇرى – بيلىكتەگى جالعىزدىق. ساياسي بيلىكتىڭ شىڭىنا شىققان ادامداردىڭ جالعىزدىقتى سەزىنۋى زاڭدى قۇبىلىس. بۇل، ءبىر جاعىنان، لاۋازىمىنا بايلانىستى جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ارقالاۋىنا كەلىپ تىرەلەدى. شەشىم قابىلداۋدىڭ دا وزىندىك ازابى بار. كەڭەسشىلەر كوپ بولعانمەن، ونى تاڭداپ-تارازىلاۋ بيلىك يەسىنىڭ ءوز موينىندا.

جالعىزدىق – قازىرگى ءححى عاسىردىڭ دەرتى، اسىرەسە، ول ۋرباندالعان، دامىعان ەلدەرگە ءتان قۇبىلىس. ميلليونداعان تۇرعىنى بار قالادا تۇرىپ تا ادام ءوزىن جالعىز سەزىنۋى مۇمكىن. بۇگىنگى قوعامداعى جالعىزدىقتىڭ تەرەڭدەي تۇسۋىنە ىقپال ەتەتىن سەبەپتەر كوپ: بىركەلكى ستاندارتتالعان ءومىر، ينتەللەكتۋالدىق دەگراداتسيا، اينالاداعى ادامدارمەن بايلانىستىڭ السىرەۋى، ياعني، قاربالاس تىرلىك، جۇمىسباستىلىق، ۋاقىت-اقشا ءريتمى جانە ت.س.س. ءتىپتى، «عالامتورداعى ءومىر» دەگەن تۇسىنىك پايدا بولدى. دوستارىڭ دا ۆيرتۋالدى، قارىم-قاتىناستىڭ ءبارى ينتەرنەت ارقىلى جاسالادى، الەۋمەتتىك جەلى – وي-پىكىرىڭدى بولىسەتىن باستى ورىن. بۇرىنعىداي بارىس-كەلىس، ارالاس-قۇرالاستىق، شىن مانىندە سيرەپ بارادى. دوستارىڭمەن، تۋىستارىڭمەن، ءتىپتى بىرگە تۇراتىن ەڭ جاقىن ادامدارىڭمەن بايلانىس شەكتەۋلى. بۇل ءۇردىس زاماناۋي قوعامنىڭ جاڭا پروبلەماسىن تۋعىزدى – ينديۆيدۋاليزمگە ورىن جوق، مۇندا الەۋمەتتىك ستەرەوتيپتەر كەڭ تارالعان، ادام سوتسيۋمدا وزىمەن بىردەي، وزىنەن اۋمايتىن، قۇندىلىقتارى ۇقساس ادامدار اراسىندا ءوزىن جالعىز سەزىنەدى. مۇنىڭ سوڭى نەگە اپارىپ سوعارىن ءدال بولجاۋ قيىن.

وسىلايشا، جالعىزدىق فەنومەنىنىڭ قىرى مەن سىرىن تىزبەلەۋىمىز تەگىن ەمەس. مۇنىڭ ءبارى ناقتى ادامنىڭ ومىرگە قاناعاتتانباۋىنىڭ سەبەپتەرىنە ۇڭىلۋگە، وسىنداي اۋىر جان جاعدايىنان شىعۋعا تىرىسۋىنا كومەكتەسەدى. سالداردى جويۋ ءۇشىن الدىمەن ونىڭ سەبەبىن ءبىلۋ كەرەك. ايتپەسە، جالعىزدىقتىڭ  سالدارى اۋىر – تۇلعانىڭ كۇيزەلىسكە ءتۇسۋى، دەپرەسسيا، سۋيتسيدكە بارۋ، ەكزيستەنتسيالدىق ۆاكۋم، قوعامعا قارسى مىنەز-قۇلىق كورسەتۋ. ءتىپتى، دەموگرافيالىق زيانى دا بارىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى.  

سونىمەن، جالعىزدىق ادامداردان ەرىكتى-ەرىكسىز الشاقتاعانىڭ ءۇشىن بەرىلگەن جازا ما، نەمەسە كەرىسىنشە، رۋحاني جانە جەكە تۇلعالىق ءوسۋدىڭ كوزى، باستاۋى ما؟ بىراق، جالعىزدىقتى جەكە ادامنىڭ پروبلەماسى دەپ قاراستىرۋ دا، ونى تەرىس قۇبىلىس دەپ جويۋعا ۇمتىلۋ دا بىرجاقتىلىققا ۇرىندىرارى ءسوزسىز. ەڭ الدىمەن،  جالعىزدىق – ادامنىڭ ىشكى احۋالىنىڭ قۇرامداسى، تۇلعانىڭ وزىندىك ساناسى جانە ءوزىن ءوزى تانۋى ءۇشىن قاجەتتى اسا ماڭىزدى فەنومەن دەگەن ءجون.  

بىراق، مۇندا دا  شەكتەن شىقپاعان جاقسى. ايتالىق، ء بىر ساتكى جالعىزدىقتىڭ جاعىمدى جاعى بار، - جاننىڭ كەرەگىن الۋ، تازارۋ، ءوز ەگوڭدى قالىپقا كەلتىرۋ، زاتتار الەمىنەن، ادامداردان الىستاۋ، - رۋحاني جاڭعىرۋ ءۇشىن قاجەت. بۇل وزىڭمەن ءوزىڭ كەزدەسۋ ءساتى، قۋانىشتى حال، ستاندارتتى مىنەز-قۇلىق شارتتارىنان بوسانۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى. جاعىمدى جالعىزدىق ادامعا قاجەتتى تۇلعالىق قاسيەتتەردىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەدى، ولار – سىرتقى اسەرلەرگە توزىمدىلىك، اقىل-وي ەرەكشەلىگى، مەيىرىم، ءوزىن ءسۇيۋ ارقىلى ادامداردى ءسۇيۋ، باعالاۋ جانە ت.ب. دەگەنمەن، جالعىزدىق دۇنيەنى تانۋدىڭ قۇرالى بولا وتىرىپ،  ماقساتقا اينالماۋى ءتيىس، ايتپەسە ادام قالىپتى ءومىر ءسۇرۋ داعدىسىنان ايرىلادى، كۇيزەلىسكە ۇشىرايدى. ءتىپتى، اتاقتى تالانت يەلەرىنىڭ ءوزى شىعارماشىلىقپەن بەتپە-بەت قالۋدان قانشا ءلاززات العانمەن دە، جان جالعىزدىعىنان ازاپ شەگىپ وتكەندەرى جاسىرىن ەمەس.

وسىلايشا، جوعارىدا ايتىلعانداي، وقشاۋلانۋ مەن جالعىزدىق ەكى بولەك نارسە. سانالى تۇردە جالعىزدىقتى تاڭداعاندار – تۇلعالار. ولارعا وقشاۋلانۋ – توعىشارلىق ورتادان قۇتىلۋ ءۇشىن كەرەك.  

بۇل – تۇيىقتالۋ ەمەس، ناعىز بيىك ۇيلەسىم، رۋح تازالىعى.

بۇل - ءوزىن  ءوزى تانۋدىڭ شارتى، جەتىلدىرۋدىڭ جولى.

بۇل - ناعىز شىعارماشىلىق ادامىنىڭ بولمىسى، - ءوزىنىڭ سۇيىكتى ىسىمەن اينالىسقان ادام جالعىز بولمايدى، ونىڭ ءومىرى ءمان-ماعىناعا تولى.

ال، الەۋمەتتىك، ەرىكسىز جالعىزدىق ەزىپ-جانشيدى، جەگى قۇرتتاي جەيدى، وندا ەش ماعىنا جوق. شىنايى «مەن» مەن يدەالدى «مەننىڭ» سايكەسسىزدىگىنە تاپ بولعان ناۋقاس ءتۇرى - نەۆروتيك بىلىكتى كاسىبي مامان تاراپىنان كومەككە مۇقتاج ەكەندىگىن ءتۇسىنۋى قاجەت. ياعني، جالعىزدىق ادامنىڭ رۋحاني ومىرىنە ءتان نارسە، سونىمەن بىرگە ول الەۋمەتتىك قۇبىلىس. كەيدە وسىنداي الەۋمەتتىك جالعىزدىققا تاپ بولعان ادام قارىم-قاتىناس تاپشىلىعىنىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن ءۇي جانۋارلارىن – يت، مىسىق، توتىقۇس جانە ت.س.س. اسىراپ، قيال كۇشىمەن دە سەرىك تابادى.

ءيا، ادام جالعىز تۋادى، جالعىز ولەدى، وي-پىكىرى، سەزىمى، شەشىم قابىلداۋى، - وزىنە عانا ءتان، سول ءۇشىن دە ول جالعىز. ارقايسىمىزدىڭ سىرت كوزدەن تاسا، ەشكىم بىلمەيتىن جەكە الەمىمىز بار. ول ءبىزدىڭ جانىمىزدىڭ تىم تەرەڭ تۇكپىرىندە جاسىرىنىپ جاتىر. كەي-كەيدە وزىڭمەن-ءوزىڭ وڭاشا قالىپ، سول تۇكپىرگە ۇڭىلگەندى ۇناتامىز. بىراق، ءبارىبىر دە ادام تولىق جالعىزدىق جاعدايىندا ءومىر سۇرە المايدى، ول – قوعامدىق جاراتىلىس يەسى. دوستىق، ماحاببات، قارىم-قاتىناس ىسپەتتى قوعامدىق ءومىردىڭ باستى قۇندىلىقتارى ادام ءومىرىنىڭ ءمان-ماعىناسىن قۇرايدى. ادام ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك تابيعي تىلەكتەرىنە وراي ۇجىمدا، قاۋىمدا ءومىر سۇرۋگە ۇمتىلادى، ونىڭ ءىس-ارەكەتى مەن ساناسى دا سوعان سايكەستەنەدى، بۇل قوعام ءۇشىن دە پايدالى. ال، جالعىزدىق فەنومەنىنىڭ مانىنە تەرەڭ بويلاۋ، ءتۇسىنۋ ونىڭ جاعىمدى جاعىن قابىلداپ، تەرىس سالدارىن جويۋعا، جالعىزباستى كۇن كەشۋدىڭ ادەتكە، ءومىر سالتىنا اينالىپ كەتپەۋىنە ىقپال ەتەدى. 

دينا يمامباەۆا 

Abai.kz