«زيالى» دەپ كىمدى ايتامىز؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ تابۋدىڭ ءمانى زور. سەبەبى زيالىلار قاي قوعامدا، قاي كەزەڭدە بولماسىن مەملەكەتتىڭ  دامىپ، وركەندەپ، ءوسۋى ءۇشىن ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ، ماڭىزدى قىزمەت اتقارعان. ايتالىق، قازاقتىڭ اتاقتى بيلەۋشىلەرى مەن ايبىندى حاندارى كەڭەسشىلەرىنىڭ اقىلىنا سۇيەنگەن. بۇل ءداستۇر كونەدەن بەرى قالىپتاسىپ، قازىرگى قوعامعا دەيىن جەتكەن.

داڭقتى كۇلتەگىن بابامىز تۇركى جۇرتىن «وت-سۋ قىلماۋدىڭ» امالىن ىزدەپ، جانىنا تونىكوك جىراۋدى اقىلشى ەتىپ سايلاعان. ساليقالى حاندارىمىز اسان قايعى، بۇقار، جيەمبەت سىندى جىراۋلارعا ارقا سۇيەسە،  كەلەلى جيىنداردا قارا قىلدى قاق جارعان ادىلدىگىمەن ەلدى بىتىمگە  شاقىرعان  تولە، قازىبەك، ايتەكە بيلەر دە ءاز-تاۋكەنىڭ سەنىمدى سەرىكتەرى بولعانى بىزگە تاريحتان بەلگىلى. بۇل اتالعان تۇلعالار حالىقتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاپ حالىق پەن بيلىك اراسىندا التىن كوپىر بولىپ، بيلەۋشىلەرگە دەر كەزىندە ورىندى توقتاۋ، ايلالى اقىل ايتا بىلگەن.

ال حح عاسىردا زيالى دەگەن ۇعىمنىڭ ماعىناسى كەڭەيىپ، ءورىسى ءوستى. البەتتە، بۇل قوعامدىق-ساياسي، الەۋمەتتىك وزگەرىستەرگە بايلانىستى، حالىقتىڭ كوزى اشىلىپ، كوزقاراسى وسكەن شاعىنا وراي جاڭا سيپاتقا يە بولدى. ءاليحان بوكەيحانۇلى، احمەت بايتۇرسىنۇلى، مىرجاقىپ دۋلاتۇلى باستاعان الاش قايراتكەرلەرى «ويان، قازاق» دەپ جار سالىپ، حالقىن عىلىم-بىلىمگە شاعىرعان باستامالارى، ەركىندىك پەن بوستاندىققا ۇندەگەن وزىق يدەيالارى، قۇندى ەڭبەكتەرى مەن قىرۋار ىستەرى الاش جۇرتىنىڭ جادىندا ماڭگىلىك ماقتانىشپەن جاڭعىرىپ تۇراتىنى ءسوزسىز.

زيالى بولۋ ءۇشىن تۇلعا قانداي قاسيەتتەرگە يە بولۋ كەرەك؟ جالپى تۇسىنىك بويىنشا ساۋاتتىلىق، بىلىمدىلىك، پاراساتتىلىق زيالىلىقتىڭ باستى بەلگىلەرى. الايدا، بۇل جەتكىلىكسىز. ءبىر عۇلامانىڭ: «زيالىلىق دەگەنىمىز – كۇن سايىن، ءتىپتى ساعات سايىن ەرلىك جاساۋ دەگەن ءسوز»  دەگەن ويىنىڭ استارىندا تەرەڭ ماعىنا جاتىر. دەمەك، زيالى اتانۋ ءۇشىن ۇلتتىق مۇددەنى جەكە مۇددەدەن جوعارى قويىپ، حالىققا قالتىقسىز قىزمەت ەتۋدى بىلدىرەدى. بۇل ار مەن ۇياتى بار ادامنىڭ قولىنان عانا كەلە الادى. ءاليحان بوكەيحانۇلىنىڭ: «ۇلتىنا، جۇرتىنا قىزمەت ەتۋ – بىلىمنەن ەمەس، مىنەزدەن» دەگەن ۇلاعاتتى پىكىرىن وسى تۇستا اتاپ ءوتۋ ابدەن ورىندى. وسىلايشا، زيالى ۇلتىنا جانىمەن، رۋحىمەن بەرىلگەن، پايدا ويلاماي، ار ويلاعان  تۇلعا بولۋى ءتيىس.  سەبەبى زيالىلارعا جۇكتەلگەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جۇگى اۋىر. بۇل ورايدا، بەلگىلى قايراتكەر مۇستافا شوقاي: «حالىقتى ۇلت دەڭگەيىنە كوتەرۋ ياعني جەرى، سۋى، قازىناسى، ءتىلى مەن ءدىنى ءبىر بولعان حالىق بۇقاراسىن بىرلەستىرىپ، ولاردىڭ ساناسىن ءبىرتۇتاس ساياسي، الەۋمەتتىك، ۇلتتىق ساناعا جەتكىزۋ دە ۇلى تاريحي مىندەتتىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگى زيالىلاردىڭ ۇستىنە جۇكتەلەدى» دەگەن وسيەتىن ەستەن شىعارماعانىمىز ءلازىم.

ءححى عاسىردىڭ زيالىلارى دەگەن اتاققا لايىق تۇلعالاردان كىم بار؟ ەلباسىمىزدىڭ اينالاسىندا بۇقارداي قازاقتىڭ قامىن جەيتىن «جىراۋلار» ءجۇر مە؟ بۇل سۇراققا اركىم ارقالاي جاۋاپ بەرەدى. بىرەۋلەر ولجاس سۇلەيمەنوۆ ناعىز زيالى دەسە، ەندى بىرەۋلەرى مىرزاتاي جولداسبەكوۆتى ۇلتتىڭ نارقاسقا ۇلى ەكەنىن ايتادى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا كۇلتەگىننىڭ قاسىنداعى تونىكوگىمىز ءابىش كەكىلباەۆ بولاتىن. ءابىش اتا ماڭگىلىك مەكەنىنە كەتتى. ەندى كىم قالدى؟ بيلىكتەگى قانداي تۇلعا زيالى دەۋگە لايىق؟ ءسىز بۇل سۇراققا نە دەپ جاۋاپ بەرەسىز؟

گۇلسەزىم تەمىرتاس

Abai.kz