قىپ-قىزىل قانتوگىسپەن كەلگەن كەڭەس وكىمەتىنەن ءبىزدىڭ قازاقتىڭ كورمەگەن قۇقايى بار ما؟ نەبىر زورلىق-زومبىلىقتىڭ ءبارىن كوردى، سوعان كوندى. وتىزىنشى جىلدارداعى اشارشىلىقتى قالاي ۇمىتامىز؟ ءۇش ميلليوننان استام بەيكۇنا قازاقتى جاساندى جاۋىزدىقپەن جويۋ – ۇلتىمىزعا كورسەتىلگەن گەنوتسيد.

الايدا بۇل اقيقات مويىندالعان جوق، ءتىپتى تاريح بەتتەرىندە ايقىندالىپ جازىلعان دا جوق. قازاقتار وزدەرىنىڭ جۋاستىعىنان، دارمەنسىزدىگىنەن ەل امان، جۇرت تىنىشتا اشتان قىرىلدى دەگەن كوپىرمە سوزدەردى ەستىپ تە، وقىپ تا ءجۇرمىز. قوي ەكەش قوي دا كەڭىردەگىنە پىشاق تيگەندە تۇياق سەرىپپەي مە؟ قالايشا ءبىز، قازاقتار، ەش قارسىلىقسىز، كۇرەسسىز، شەگىمىز ۇزىلگەنشە ولە بەردىك؟

بۇل شىنىندا دا نامىسقا تيەتىندەي پىكىر ەكەنىن تەرىسكە شىعارۋ ءۇشىن، تاريحتى تۇبەگەيلى زەرتتەۋ قاجەت. ماسەلەن، تەك جەتىسۋ جەرىندە ۇلكەندى-كىشىلى قانشاما كوتەرىلىستەر، قاندى قاقتىعىستار بولدى. ەل ەسىندە قالعان ەڭ ءىرى كوتەرىلىس – اقسۋ-قاپالدى جايلاعان نايمان رۋىنان تاراعان قالىڭ ماتاي ۇلدارىن باستاپ شىققان وتەباي عالي مەن بورتە مۇقاننىڭ كوتەرىلىسى. ءبورىباي اتالارىنىڭ ارۋاعىن شاقىرىپ، باستارىن بايگەگە تىككەن بوزداقتاردىڭ ءبارى مۇزداي قارۋلانعان اسكەرلەرمەن اقتىق دەمدەرى قالعانشا شايقاستى، ەسىل ەرلەردىڭ ءبارى دەرلىك وپات بولدى.

سول كەزدەرى ۇكىمەتتىڭ نۇسقاۋىمەن «ماڭقا اۋرۋىنا» ۇشىرادى دەگەن جالعان سەبەپپەن اۋىل-ايماقتىڭ بار جىلقىسى اقسۋ ايماعىندا قىرىپ تاستالدى. تاۋ بولىپ ۇيىلگەن قايران جانۋارلاردىڭ ولەكسەسىنەن اينالا ماڭ ساسىپ، ەل اراسىنا ىندەت تارادى. سول جەر ءالى كۇنگە «ماڭقا» دەپ اتالادى.

ول – ول ما، «اسىرا سىلتەۋ بولماسىن، اشا تۇياق قالماسىن»، «قايدان تاپساڭ ودان تاپ، قاپتىڭ ءتۇبىن قاق!» دەگەن ايقاي-شۋ ۇراندارمەن ءۇي-ءۇيدى تىمىسكىلەپ، بالا-شاعانىڭ اۋىزداعى ازىقتارىن سىپىرا جيناپ اكەتتى. قارسىلىق كورسەتكەندەردىڭ ءبارىن «باندى» دەپ اتتى، ايدادى. وسىنداي قورلىق پەن قاتىگەزدىككە قازاق شىداپ وتىردى دەپ كىم ايتادى؟

تاريحتا قالعان قانتوگىستىڭ تاعى ءبىرى – سارتاۋ تورە قىرعىنى. اقسۋ ءوڭىرىن قونىستانعان شىڭعىس حاننان تاراعان سارتاۋ تورەنىڭ ۇرپاقتارى اشارشىلىقتان بالا-شاعانى امان الىپ قالۋ ءۇشىن ۇدەرە قىتاي جاققا كوشۋگە بەت العاندا، جانسىزداردىڭ حابارىمەن ارتتارىنان قۋعىن تۇسەدى. تەك ورىستاردان جاساقتالعان قىزىل اسكەر اقسۋ وزەنىنىڭ ارعى بەتىندەگى دەمىكپە اسۋىندا بەيبىت كوشتى قۋىپ جەتىپ، قانجوسا قىرىپ تاستايدى. سول قىرعىنعا قاتىسقان قىزىل كوماندير قازاقتاردىڭ قارۋسىز شايقاسقانىن، ولىسپەي بەرىسپەگەنىن، بالا-شاعانى قورعاۋ ءۇشىن قارسى شاۋىپ، جانتالاسا الىسقانىن، سودان سولداتتار دا شىعىنعا ۇشىراعانىن مويىنداپتى. كۋالاردىڭ ايتۋى بويىنشا، كوشتى باستاعان سەكسەندەگى تۇرسىن تورە مەن ونىڭ جيىرماداعى نەمەرەسى ءماجىن قىلىشپەن تۋراپ ولتىرگەنشە ات باسىن بۇرماپتى. ول جايلى «جەتىسۋ بايلارىن تاركىلەۋ» اتتى ارحيۆ ماتەريالدارىندا تاريحي دەرەك بار.

ايگۇل اسىلبەكوۆا-نوكەرباەۆانىڭ فب-پاراقشاسىنان

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» №21 (338) وت 26 مايا 2016 گ.