قالا اكىمدىگىندە اۋىلشارۋاشىلىعى جانە ۆەتەريناريا ماسەلەلەرى بويىنشا «دوڭگەلەك ۇستەل» ءوتتى. شارا «سۇراق-جاۋاپ» تۇرىندە ۇيىمداستىرىلدى.

      سۇراق: قالامىزدىڭ اۋماعىنا سايرام، تولەبي جانە ورداباسى اۋداندارىنان 41 ەلدى مەكەن قوسىلدى. وسى جاعدايدا ۆەتەريناريا سالاسىندا بىرقاتار مىندەتتەر ارتىلدى جانە وسى اقىرعى كەزدە يت قۇتىرۋ پروبلەماسى كوبەيۋدە. بۇعان نە دەيسىز؟

      قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى بايمۇحانوۆ تيمۋر سۋلتانبەكۇلى: «شىنىمەن، شىمكەنت قالاسى – بۇكىل  ورتا ازيالىق ۇلكەن قالالاردىڭ ىشىندە – بىرەگەي اگروازىقتىق بەلدەۋگە يە. بۇگىنگى كۇنى قالامىز باس جوسپارعا ساي جالپى اۋماعى 116 مىڭ گەكتارعا جەتتى. ونىڭ ىشىندە 50 پايىزى اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرى جانە ونىڭ كولەمى 2014 جىلعا قاراعاندا 6 ەسەگە ءوستى.

      ال ءىرى قارا مال سانى – 5 ەسەگە، قۇس باسى – 35 ەسەگە ارتتى.

      اگروقۇرىلىمدار سانى – 13 ەسەگە

      سونىڭ ىشىندە:

     - وندىرىستىك كووپەراتيۆ – 2 ەسەگە،

      - اۋىل شارۋا قوجالىقتار - 15 ەسەگە وسكەن.

      وسى جاعدايدا ۆەتەريناريا سالاسىنىڭ دامۋى بۇگىنگى كۇننىڭ تالابى. اكىمدىكتىڭ قۇرىلىمىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ۆەتەريناريا ءبولىمى وسى سالاعا جاۋاپتى جانە ۆەتەريناريا سالاسىندا ۇلكەن جۇمىستار اتقارۋدا. قالا اكىمىنىڭ تاپسىرماسىنا ساي قالامىزدىڭ 2016-2020 دامۋ تۇجىرىمداماسى ازىرلەنىپ، وسى تۇجىرىمداماعا سايكەس اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ۆەتەريناريا سالاسىن دامىتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. تاعى ايتا كەتەتىن ءبىر ماسەلە ول، قالانىڭ «ۆەتەريناريالىق قىزمەت» مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق كاسىپورنىنىڭ بيىلعى جىلعا دەيىن ءوزىنىڭ قىزمەتتىك ءۇي-جايى، كولىك تۇراقتارى جانە ءدارى-دارمەك ساقتايتىن قويمالارى دا بولماعان. وسى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن قالامىزداعى م. اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزدىك. بۇگىنگى كۇنى ول ماسەلەلەر شەشىلدى. ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىنداعى ۆەتەرينارلىق مەديتسينا، ۆەتەرينارلىق سانيتاريا ماماندىقتارى بويىنشا ءبىلىم الىپ جاتقان ستۋدەنتتەرىنىڭ ءبىلىمىن «ۆەتەرينارلىق قىزمەت» مكك ۆەت دارىگەرلەرىمەن بىرلەسىپ، تاجىريبەمەن ۇشتاستىرۋدى كوزدەي وتىرىپ، ۋنيۆەرسيتەت «ۆەتەريناريالىق قىزمەت» مكك عا قىزمەتتىك ءۇي جاي، كولىك تۇراعى سونداي اق ءدارى-دارمەك ساقتايتىن قويمامەن قامتاماسىز ەتتى. 37 ستۋدەنتتى  ۆەتەريناريالىق سانيتار ماماندىعىنا دايىنداپ، ۆەتەرينارلىق جۇمىستارعا تارتىلدى. 

      سونداي-اق،  قالاعا قوسىلعان ەلدى مەكەندەردىڭ 100 % جەكە سەكتورلار. ياعني جەكە قوسالقى شارۋاشىلىق جۇرگىزۋشى تۇرعىندار. ەلدى مەكەندەردە بارلىعىڭىزعا بەلگىلى مال شارۋاشىلىعىنا قاتىستى كوپ قاعيدالار، ۆەتەرينارلىق-سانيتارلىق نورمالار سونىڭ ىشىندە يتتەر مەن مىسىقتاردى ۇستاۋ قاعيدالارى ساقتالمايدى. سونىڭ سالدارىنان تۇرعىنداردى يتتەردىڭ تىستەپ الۋ فاكتىلەرى كوپتەپ تىركەلۋدە. يت اسىرايتىندار يتتەرىن بوس، بايلاماي ۇستايدى. وعان قوسا اۋلاسى قورشالماعان جاڭاقۇرىلىستاردا يتتەردى ەگەلەرى بوس جىبەرە سالادى. وسىنداي سياقتى بىرنەشە سەبەپتەرگە بايلانىستى قالامىزدا قاڭعىباس يتتەر مەن مىسىقتار سانى كوبەيۋدە. ال، قاڭعىباس يتتەردەن ادام ءومىرى ءۇشىن قاۋىپتى اۋرۋلار تارايدى. وسى قاڭعىباس يت جانە مىسىقتار ماسەلەسىن شەشۋ بويىنشا 20.06.2016 جىلى قالا اكىمدىگى، م.اۋەزوۆ اتىنداعى وقمۋ، شىمكەنت قالاسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ۆەتەريناريا ءبولىمى، «ۆتورايا جيزن» جشس قوعامدىق قورى جانە «ۆەتەريناريالىق قىزمەت» مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق كاسىپورىننىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «قاڭعىباس يت جانە مىسىقتار ماسەلەسى جانە ونى شەشۋ جولدارىن ىزدەۋ» تاقىرىبى اياسىندا پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا وتكىزدىك. كونفەرەنتسيادا قاڭعىباس يت مىسىقتاردىڭ  پايدا بولۋىنىڭ بىرنەشە سەبەپتەرى اتالىپ، سول سەبەپتەرمەن كۇرەسۋدىڭ جولدارى تالقىلاندى. بۇل ماسەلەمەن كۇرەسۋ ءۇشىن الداعى ۋاقىتتا باعدارلاما قابىلداپ، سول باعدارلاما نەگىزىندە جۇمىس جۇرگىزىلەدى».

      سۇراق: اۋىل شارۋشىلىعى جانۋارلارىنىڭ ادام دەنساۋلىعى ءۇشىن قاۋىپ تۋدىراتىن اسا قاۋىپتى جۇقپالى اۋرۋلارعا قارسى قانداي ۆەتەريناريالىق ءىس شارالار اتقارىلۋدا؟

      اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ۆەتەريناريا ءبولىمىنىڭ باسشىسىنىڭ ورىنباسارى جۇبانوۆ ءتورالى وندىبايۇلى: «قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترىنىڭ 2015 جىلعى 30 قازانداعى «ۆەتەريناريا سالاسىنداعى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردى بەكىتۋ تۋرالى» №7-1/559 بۇيرىعىنا سايكەس «پروفيلاكتيكاسى، دياگنوستيكاسى جانە جويىلۋى بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبiنەن جۇزەگە اسىرىلاتىن جانۋارلاردىڭ اسا قاۋiپتi اۋرۋلارىنىڭ تىزبەسى» بەكىتىلگەن. تىزبەدە جانۋارلاردىڭ 69 اسا قاۋىپتى اۋرۋلارى كورسەتىلگەن. سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ قالامىزدا 15 تۇرىنە بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن ەكپە جاسالسا 25 تۇرىنە دياگنوستيكالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلەدى. ولار، قۇتىرما، برۋتسەللەز،  اۋەسكي اۋرۋى، لەيكوز، لەپتوسپيروز، ليستەريوز، پاستەرەللەز، توپالاڭ، تۋبەركۋلەز، اۋسىل، كۇل، ينفەكتسيالىق انەميا، قاراسان، قويدىڭ جۇقپالى ەپيديديميتى، برادزوت تاعى وسىلار سەكىلدى اۋرلار.

      وسىنىڭ ىشىندە ادامدار اۋىراتىن، ەمى جوق، سوزىلمالى تۇردە وتەنىنى ول برۋتسەللەز اۋرۋى. بيىلعى جىلى بۇل اۋرۋعا 20864 باس ىقم، 36985ۋاق مال زەرتتەلىپ، سونىڭ ىشىنەن 24 باس ىقم مەن 69 باس ۋاق مال برۋتسەللەزبەن اۋىراتىنى انىقتالدى. بارلىق اۋرۋ مال ارنايى مال سويۋ بەكەتىندە سانيتاريالىق ادىسپەن سويىلىپ، وڭدەۋگە جىبەرىلدى».

      سۇراق: يتتەردىڭ تۇرعىنداردى جاراقاتتاۋى، تىستەۋ جاعدايلارى كەنە شاققاندار سانى دا ازايماي وتىر. وسىنداي جاعدايدا قانداي جۇمىستار جۇرگىزىلدى؟

      شىمكەنت قالاسىنىڭ «ۆەتەريناريالىق قىزمەت» مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق كاسىپورىن ديرەكتورى ابەتاەۆ دۇيسەنبەك تەمىرحانۇلى: «قاڭعىباس يتتەر مەن مىسىقتاردى اۋلاپ، جويۋ قالامىزدا بىرقاتار جولعا قويىلعان. بۇل جۇمىستى جۇرگىزۋ ءۇشىن «ۆەتەريناريالىق قىزمەت» مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق كاسىپورىن جانىنان 10 يت اۋلاۋ بريگاداسى قۇرىلعان. تۇرعىنداردىڭ ءوتىنىشى بويىنشا جانە كۇندەلىكتى ەرتە تاڭعى ۋاقىتتا ياعني تۇرعىندار كوشەگە شىقپاعان كەزدە، ارنايى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قولدانۋعا رۇقسات ەتىلگەن قۇرالمەن اۋلاۋ جۇرگىزىلەدى. قازىرگى تاڭدا 17520 باس يت پەن 1420 باس مىسىق اۋلاپ جويىلدى. ادامداردىڭ يتتەردەن قۇتىرما اۋرۋىن جۇقتىرىپ الماسى ءۇشىن قۇتىرما اۋرۋىنا قارسى ۆاكتسينالاردى قولدانىلادى. 2016 جىلى وبلىستىق اۋىل شارۋشىلىعى باسقارماسىنان 85677 دوزا قۇتىرما اۋرۋىنا ۆاكتسينا سۇراتىلىپ، سونىڭ ىشىندە قالامىزعا جەتكىزىلگەن ۆاكتسينا سانى 23963 دوزا. بارلىق جەتكىزىلگەن ۆاكتسينالار يتتەر مەن مىسىقتارعا ەگىلدى. قالا تۇرعىندارىنىڭ نازارىنا ايتا كەتۋ قاجەت، ول جەكە يەلىگىندەگى يتتەر مەن مىسىقتارىن وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ بەكىتىلگەن يتتەر مەن مىسىقتاردى ۇستاۋ ەرەجەلەرىن ساقتاۋى قاجەت. سەبەبى ءيتى بوس، اۋلاسىنان كوشەگە شىققان جاعدايدا قاڭعىباس يتتەر مەن مىسىقتاردان اۋرۋدى جۇقتىرىپ الۋى مۇمكىن.

      كەنەگە قارسى زالالاسىزداندىرۋ جۇمىستارى بويىنشا قازىر كوكتەمگى زالالسىزداندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى بەكىتكەن جوسپارعا سايكەس  74 336 باس ءىرى قارا مال كەنەگ قارسى دارىمەن بۇركىلدى، 117409 باس ۋاق مال شومىلدىرىلىپ، 1948 631 شارشى مەتر اۋماق قورا جاي مەن وعان جاپسارلاس اۋماقتار تولىعىمەن زالالسىزداندىرىلدى. زالالسىزداندىرۋ جۇمىستارىنا ءدارى دارمەكتەر تەك مال ۇستايتىن اۋلالاردى زالالسىزداندىرۋعا بەرىلەدى. قالامىزدا ادامداردى كەنەلەر شاققان جاعدايلارعا اۋداندىق تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ باسقارمالارىمەن تالداۋ جاساعانىمىزدا بارلىق كەنە شاعۋ جاعدايلاردىڭ 2016 جىلدىڭ 6  اي مالىمەتىندە 24,7 % -ى مال ۇستايتىن اۋلالاردا ورىن الىپ وتىر. بۇل دەگەنىمىز بيۋدجەت ەسەبىنەن جۇرگىزىلەتىن دارىلەۋ جۇمىستارىمەن ماسەلە تولىق شەشىلمەيدى. وسىعان بايلانىستى  قالا تۇرعىندارىنا ايتارىمىز اۋلالاردا، دەمالىسقا تابيعاتقا بارعاندا قاي جەردە بولسا دا كەنەگە مۇقيات بولۋلارىن سۇرانامىز». 

      Cۇراق: جاز ايلارىندا ىشكى ساۋدا وبەكتىلەرىندە (بازارلار، سۋپەرماركەتتەر، ماركەتتەر) ساتىلىمعا تۇسكەن مال، ءسۇت، قۇس، بالىق ونىمدەرىنە ۆەتەريناريالىق-سانيتاريالىق باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ جۇمىستارى قالاي جۇرگىزىلەدى؟

      اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ۆەتەريناريا ءبولىمى تاماق ونىمدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ سەكتورىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ابديحاەۆ بەگلان مامىربەكوۆيچ: «شىمكەنت قالاسىنىڭ ءىرى ازىق-تۇلىك بازارلارىنا، سۋپەرماركەتتەرگە جانە ماركەتتەرگە مەملەكەتتىك ۆەتەريناريالىق دارىگەرلەر بەكىتىلگەن.  ىشكى ساۋدا وبەكتىلەرىندە (بازارلار، سۋپەرماركەتتەر، ماركەتتەر) مەملەكەتتىك ۆەتەريناريالىق باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ مىندەتتى بولىپ تابىلادى جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ 2015 جىلعى 29 ماۋسىمداعى №7-1/587 «ۆەتەريناريالىق قاعيدالاردى بەكىتۋ تۋرالى» بۇيرىعىنىڭ  2-تارماق 12-پاراگرافنىڭ تالاپتارىنا سايكەس جۇرگىزىلەدى.

      ىشكى ساۋدا وبەكتىلەرىنە (بازارلار، سۋپەرماركەتتەر، ماركەتتەر) ساتىلىمعا تۇسكەن مال ونىمدەرى ( ەت، ءسۇت، قۇس، بالىق ت. ب.) مىندەتتى تۇردە ۆەتەريناريالىق ساراپتاۋدان ءوتۋى ءتيىس. ساراپتاۋدان وتپەگەن مال ونىمدەرى ساتىلىمعا جىبەرىلمەيدى.

      مال ونىمدەرىن ۆەتەريناريالىق  ساراپتاۋدان  ۆەتەريناريالىق ساراپتاۋ زەرتحانا ماماندارى جۇرگىزەدى. زەرتحانا ماماندارى مال ونىمدەرىن ياعني مال ەتىنىڭ ۇشاسىن، iشكi مۇشەلەرى مەن باسىن، قولجەتىمدى بارلىق ليمفا تۇيiندەرiن اشىپ قاراي وتىرىپ جانە ىشكى مۇشەلەرىن تىلە وتىرىپ،  ورگانولەپتيكالىق قاراۋدان ء(تۇسى، ءيىسى ت.ب) وتكىزەدى. ءونىم كۇدىكتى بولعان جاعدايدا مال ءونىمىن ۋاقىتشا الىپ قويىپ وسى ونىمنەن سىناما الىنىپ، ۆەتەريناريالىق ساراپتاۋ زەرتحاناسىنا قوسىمشا زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلەدى. زەرتتەۋ ناتيجەسى ساپالى بولعان جاعدايدا ونىمگە ساراپتاۋ اكتىسى تولتىرىلىپ ساتىلىمعا جىبەرىلەدى.

      ىشكى ساۋدا وبەكتىلەرىندە مال ونىمدەرىن (ەت، ءسۇت، قۇس، بالىق ت. ب.) ساتىپ الۋ كەزىندە مىندەتتى تۇردە ۆەتەريناريالىق ساراپتاۋ زەرتحاناسىنىڭ ساراپتاۋ اكتىسىن سۇراعان ابزال جانە مۇمكىندىگى بولسا مال ەتىندە ساراپتاۋدان وتكەنى جونىندەگى ءمور باسىلعاندىعىن بايقاۋ قاجەت. ءونىمنىڭ ساراپتاۋ اكتىسى جانە ءمورى بولماعان جاعدايدا ءونىمدى الۋدان باس تارتىپ، سول وبەكتىلەرگە بەكىتىلگەن مەملەكەتتىك ۆەتەريناريالىق دارىگەرگە حابارلاسقانى ءجون. مامان بولماعان جاعدايدا شىمكەنت قالاسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ۆەتەريناريا ءبولىمىنىڭ  39-04-21 سەنىم تەلەفونىنا حابارلاسۋعا بولادى».

      Cۇراق: مال بازارلارعا ساتىلىمعا تۇسەتىن اۋىل شارۋاشلىعى جانۋارلارىنىڭ ( ءىرى قارا مال، جىلقى، ۋاق مال ت.ب) ەگەلەرىنە قانداي ۆەتەريناريالىق تالاپتار قويىلادى؟

      اۋىل شارۋاشىلىعى جانە ۆەتەريناريا ءبولىمى تاماق ونىمدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ سەكتورىنىڭباس مامانى مىڭباتىروۆ اۋەز قانباتىرۇلى:

      «قر 10.07.2010 جىلعى «ۆەتەريناريا تۋرالى» زاڭىنىڭ 32-بابىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارىنىڭ بارلىعى بىردەيلەندىرىلۋى ءتيىس جانە دەرەك قور بازاسىنا ەندىرىلۋى قاجەت. وسىعان سايكەس مال بازارلارعا ساتىلىمعا تۇسەتىن جانۋار ەگەسى تۇرعىلىقتى اكىمشىلىك اۋماقتىڭ جانۋارلار اۋرۋىنان قولايلى ايماق جونىندە ۆەتەريناريالىق انىقتاما، جانۋاردىڭ ۆەتەريناريالىق  پاسپورتى، اسا قاۋىپتى جۇقپالى اۋرۋلارعا قارسى ەگۋ ءىس-شاراسى تۋرالى مالىمەت جانە ءىرى قارا، ۋاق مالداردا قۇلاق جاپسىرماسى (سىرعاسى) جىلقى مالىندا تاڭبا (تابرو) بولۋى قاجەت.

      جوعارىدا كورسەتىلگەن قۇجاتتار بولماعان جاعدايدا اۋىل شارۋاشىلىعى جانۋارلارى مال بازارلارعا ساتىلىمعا جىبەرىلمەيتىندىگى جونىندە بازاردىڭ كىرەبەرىسىنە جانە قالا كوشەلەرىندەگى  بيلبوردتارعا حابارلاما بەرىلگەن.

      وسى زاڭ تالاپتارى ساقتالعان جاعدايدا حالىق اراسىندا اسا قاۋىپتى جۇقپالى ىندەتتەردىڭ تارالۋىن بولدىرماۋعا جانە مال ۇرلىعىن الدىن الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ۆەتەريناريالىق قاۋىپسىزدىك حالىقتىڭ ساۋلىعىن ساقتاۋداعى ماڭىزدى قادام».

      سۇراق: قالا تۇرعىندارىنا اسا قاۋىپتى اۋرۋلاردى جۇقتىرىپ الماسى ءۇشىن نە ايتارەدىڭىز؟

      قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى بايمۇحانوۆ تيمۋر سۋلتانبەكۇلى: «اۋرۋدى جۇقتىرماس ءۇشىن، يەلىگىندەگى مالدارى اۋىرماس ءۇشىندۇرىس كۇتىپ ۇستاۋى قاجەت. مالدارعا اۋرۋ  اليمەنتارلىق جولمەن ياعني جەم-ءشوپ، سۋ ارقىلى، اۋا ارقىلى، اۋرۋ مالمەن جاناسقاندا جۇعادى. ۆەتەريناريا سالاسىنداعى زاڭناما بويىنشا جانۋارلارىنىڭ اۋرۋعا قارسى ەگىلۋىنە، زەرتتەلۋىنە جانە ولاردىڭ بىردەيلەندىرىپ، دەرەكتەر قورىنا ەنگىزۋىنە جاۋاپتى. مالى اۋىرسا، اۋرۋعا كۇدىكتى بولىپ تۇرسا مىندەتتى تۇردە ۆەتەرينار دارىگەرلەرگە حابارلاسۋى قاجەت جانە سول ۆەتەرينار دارىگەر كەلگەنشە مالىن وزگە ساۋ مالداردان وقشاۋلاپ قويۋ كەرەك. مالىن ساتقاندا نەمەسە ەتكە سويار الدىندا ۆەتەرينار دارىگەرلەردەن ارنايى ۇلگىدەگى انىقتامالار الۋى ءتيىس. ال ساتىپ العان كەزدە اۋرۋ تاراتپاسى ءۇشىن كارانتينگە قويىپ، جاڭادان مال ساتىپ العاندىعى تۋرالى ۆەتەرينار دارىگەرگە حابارلاسىپ مالىن ەسەپكە الۋ كەرەك. ىشكى ساۋدا وبەكتىلەرىنە (مال بازارلارى، ازىق-تۇلىك بازارلارى، دۇكەندەر، ماركەتتەر، سۋپەرماركەتتەر) كەلىپ تۇسكەن ءونىمدى ساتىپ العان كەزدە ول ونىمدەردىڭ ساراپتامادان وتكەندىگى تۋرالى انىقتاماسىن ال، جانۋارلاردىڭ ۆەتەريناريالىق پاسپورتىن تالاپ ەتۋى قاجەت».

Abai.kz