وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى سارىاعاش اۋدانىندا بولعان وقيعانىڭ سەبەبى، وسى جاعدايعا قاتىستى بيلىكتىڭ ۇستانىمى، تاعى دا باسقا قوعامدىق ماسەلەلەرگە بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم مىرزا cاراپتاما جاسادى.

– ايدوس مىرزا، قالاي ويلايسىز: سارىاعاش وقيعاسىنا قاتىستى جاعداياتتاردىڭ مەملەكەتتىك باسىلىمداردا ايتىلماۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟

– كوزگە كورىنىپ تۇرعان ەكى سەبەبى بار سياقتى. ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ جالتاقتىق ساياساتىنا ايتار ءۋاجىم جوق: بولىپ جاتقان جاعدايدى جاسىرىپ، ادەتتەگى وزىنەن-ءوزى ۇرەيلەنگەن ارەكەتىنەن تۋعان ماسەلە دەپ سانايمىن. وڭتۇستىك وڭىردەگى ينتەرنەت بايلانىسى بۇعاتتالىپ، ۇيالى بايلانىسقا توسقاۋىل قويىلۋى جاعدايدىڭ ۋشىققانىن كورسەتىپ وتىر.

ەكىنشىدەن، سارىاعاشتاعى وقيعا بولعان كۇنى اسسامبلەيانىڭ 20 جىلدىعى جەر-جەردە دۇركىرەپ اتالىپ ءوتىپ جاتتى. سول كۇنى ءبىراز باق-تى اقتارىپ شىقسام، ەلىمىزدە دۇبىرلەگەن توي، بيلىك تارماقتارىنىڭ ەشقايسىسىنىڭ دا وڭتۇستىكتە نە بولىپ جاتقانىمەن ءىسى بولمادى. ءتىپتى وقيعا بولعاننان كەيىن دە باسىن قاتىرىپ وتىرعان ەشكىمدى بايقامادىق.

– ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعانداي، سارىاعاش وقيعاسى بولعان كۇننىڭ ەرتەڭىندە بۇكىل قازاقستان بويىنشا پرەزيدەنت جاريا ەتكەن اسسامبلەيا جىلىنىڭ اشىلۋ ءراسىمى ءوتتى. بالكىم، وسى سالتاناتتىڭ ءسانىن كەتىرمەۋ ءۇشىن، ۇلت ارازدىعى ماسەلەسىن بۇركەپ قالۋ قاجەت بولعان شىعار؟

– ارينە، سالتاناتتىڭ سىيقىن كىمنىڭ بۇزعىسى كەلەدى؟ ەلدىڭ ىشىندەگى وسى ماسەلەگە بايلانىستى «ۇلتارالىق» دەگەن تەرمين تۇسىنىكتى قابىلداعىم كەلمەيدى: ەتنوسارالىق دەگەنىمىز دۇرىس بولار. ءبىزدىڭ مەملەكەتتە ءبىر عانا قازاق ۇلتى بار دا، باسقالارى ءارتۇرلى ەتنوستار. ەلدەگى ەتنوسارالىق جاعداي جامان دەپ تە، جاقسى دەپ تە ايتا الماسپىز. ەلدىڭ ىشىندەگى الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك، كەدەيشىلىك ماسەلەسى تۇرعىسىندا ەكى ادامنىڭ اراسىنداعى توبەلەسكە، ءارتۇرلى قىلمىستىق توپتاردىڭ اراسىنداعى داۋلى ماسەلەگە ەتنوسارالىق رەڭ بەرىلۋى ىقتيمال. سەبەبى قوعامدى بىرىكتىرەتىن يدەيا قالمادى. سوندىقتان تۋىستىق، قانعا تارتۋ ماسەلەسى الدىڭعى ورىنعا شىعىپ بارا جاتىر. كوشەدە جۇمىسسىز بوسىپ جۇرگەن، كۇنكورىسى مۇشكىل جاعدايعا اينالعان، نەسيەسىن تولەي الماي، قارىزعا بەلشەسىنەن باتقان قانشاما قازاق بار؟ كەرىسىنشە، وزگە ەتنوستاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا مۇمكىندىك جاسالىپ، قازاق جاپا شەگىپ جاتسا، وسى وقيعانى الدەكىمدەر ءوزىنىڭ مۇددەسىنە پايدالانۋى ايدان انىق.

– ودان بەرى بىرنەشە كۇن ءوتتى، ەشبىر مەملەكەتتىك ورىندار ءتيىستى دارەجەدە باعا بەرىپ، جاعدايدىڭ الدىن الۋ جونىندە ەشكىم باستاما كوتەرمەگەنى وكىنىشتى-اق...

– البەتتە! قاراڭىز: قازاقستان حالقىنىڭ 54–56 پايىزى وسى وڭتۇستىك وڭىردەگى ءۇش وبلىستى مەكەندەيدى; الداعى ون بەس جىلدا ايماق تۇرعىندارىنىڭ سانى بەس ميلليونعا كوبەيەدى دەگەن بولجام بار. ولاردىڭ ءبىلىم، ەڭبەك، بيزنەس، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ەكونوميكا نارىعىنا كەلۋىنىڭ ءوزى ءبىراز قيىندىقتار تۋىنداتۋى مۇمكىن ەكەنىنە داۋ جوق. بۇگىنگى كۇنى قازاقتاردى ارقاعا قاراي قونىس اۋدارۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىستى سولتۇستىك وڭىردەگى شەكارالىق دۇربەلەڭنىڭ الدىن الۋ عانا ەمەس، حالقى تىعىز ورنالاسقان وڭتۇستىك ءوڭىر تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىس جاعدايىن ەسكەرۋ دەپ تۇسىنگەنىمىز ءجون. رەسپۋبليكا بويىنشا رەسمي تىركەۋدەگى جۇمىسسىزداردىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى – وڭتۇستىك وبلىستىڭ ازاماتتارى. ونىڭ سىرتىندا ءوز كۇنىن ءوزى كورەتىندەرى، ناۋقاندىق جۇمىسقا جەگىلەتىندەرىن قوسساڭىز – جۇمىسسىزداردىڭ قالىڭ ءنوپىر كۇشىن كورەسىز. وسى ءنوپىردىڭ تولقىنى كەز كەلگەن ۋاقىتتا توسقاۋىلعا بوي بەرمەيتىن تاسقىنعا اينالۋى مۇمكىن. بيلىك جاۋدى سىرتتان ىزدەپ، ىشتەگى تۇتانىپ جاتقان شوققا ءمان بەرمەۋدە. قازاقستاندا الدەقانداي دۇربەلەڭ ورىن الار بولسا، ونىڭ سەبەبىن الەۋمەتتىك جەلىدەن ىزدەپ، وعان توسقاۋىل قويۋعا ۇمتىلۋ – بوس اۋرەشىلىك. الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىككە نارازى حالىق بولماشى ءبىر سەبەپپەن اياق استىنان كوشەگە لاپ قويسا، بيلىكتىڭ باسۋ ايتىپ، قارسى تۇرا الارلىق امالى بار ما؟! وتكەن عاسىردا 1917 جىلعى پەتەربورداعى توڭكەرىس ناننىڭ تاپشىلىعىنان باستالعان ەدى. ول زاماندا ينتەرنەت جوق، بايلانىس ءتۇرى دامىماعان كەزەڭ بولسا، بۇگىنگى تاڭدا حابار الىسىپ، اقپارات تاراتۋدىڭ مۇمكىندىكتەرى مول. قاۋىپ-قاتەردىڭ اۋىلىن الىستان بولجاۋدىڭ دا زامانى وتكەن سياقتى...

سول سەبەپتى سارىاعاشتاعى وقيعا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلە تۇرعىسىنان قاراپ، زەرتتەلۋى ءتيىس. ءدال بۇگىن الەۋمەتتانۋشىلار، ەكونوميستەر وڭتۇستىككە بارىپ، زەرتتەۋ، ساراپتاۋ ىسىمەن اينالىسۋدى قولعا السا، قۇبا-قۇپ بولار ەدى.

وڭتۇستىكتەگى اعايىندار جەردى ەمىپ ۇيرەنگەندەر، ۋشىققان ماسەلەنىڭ ءتۇپ-توركىنى دە وسى جەر داۋىنا قاتىستى ورشۋدە. سۋ ماسەلەسى دە شەشىمىن تاپپاعان. جىل ساناپ ادام سانى كوبەيۋدە، سۋارمالى ەگىستىك جەرى – كۇنكورىس كوزى، الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتىڭ دە سەبەپ-سالدارى وسى جاعدايدان تۋىندايتىنىن بيلىك بىلسە دە، بىلمەس كەيىپ تانىتىپ وتىر. تاجىكستان مەن وزبەكستان ميلليونداعان جۇمىسسىزدارىن («گاستاربايتەر») رەسەي مەن باسقا دا كورشىلەس ەلدەرگە جىبەرىپ، ماسەلەسىن شەشىپ وتىر. باق بەتتەرىن اقتارىپ وتىرعاندا، تاجىك، قىرعىز، وزبەكتىڭ ساياساتكەرلەرى رەسەيدەگى داعدارىستىڭ كۇشەيۋىنە الاڭداۋلى، ويتكەنى سول جاققا كەتكەن جۇمىس كۇشى ەلگە ورالاتىن بولسا، جۇمىسپەن قامتۋ باس اۋىراتىن شارۋاعا اينالاتىنىن ءتۇسىنىپ وتىر، ناتيجەسى ەل ىشىندە جاڭا ءبىر توڭكەرىسكە الىپ كەلمەي مە دەپ قاۋىپتەنۋدە.

قازاقستان دا ءدال وسىنداي جاعدايعا تاپ بولىپ وتىر. بۇرىندارى بىرنەشە ميلليون وزبەك، قىرعىز، تاجىك رەسەيدە اقشا تاۋىپ، جالدانىپ ءجۇر دەپ تابالايتىن ەدىك قوي. ەندى ءبىزدىڭ دە باسىمىزعا وسىنداي كۇن تۋىپ وتىر.

– جەر-جەردە اۋىق-اۋىق بوي كورسەتىپ قالاتىن وسىنداي ۇلتارالىق كيكىلجىڭ ماسەلەسىن بۇركەپ قالۋمەن ءبىز بۇل پروبلەمادان قۇتىلامىز دەپ ويلايسىز با؟ ماسەلەن، جاڭا جىلدىڭ قارساڭىندا شونجى اۋىلىندا دا وسىنداي ۇلتارالىق جانجال بولعان ەكەن. ەل ءىشى ول وقيعادان دا بەيحابار...

– ويتكەنى ەلىمىزدە تاۋەلسىز اقپارات تاراتاتىن باق-تىڭ اياعى تۇساۋلى. دەر كەزىندە ەلگە شىنايى حابار جەتپەيدى. ال وڭتۇستىكتىڭ ەرەكشەلىگى سول – جەرگىلىكتى تۇرعىندار ۇيىمشىل، بيلىككە جالتاقتاماي، ءوز ىشىندە شەشىم قابىلداپ جاتادى. بيلىكتىڭ قولىنان كەلمەيتىن شارۋانى وزدەرى شەشە الاتىن جەرگىلىكتى اقساقالدار ينستيتۋتتارى، داستۇرلەرى بار. وسىنىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن داۋلى ماسەلەلەردى وزدەرى شەشەدى. بيلىككە جەتىسپەي جاتقان ماسەلە – ەلگە شىندىقتى جەتكىزە المايدى، ەل ىشىندەگى داۋلى ماسەلەنى قوعامنىڭ تالقىسىنا سالۋعا قۇلىقسىزدىق تانىتادى، ء«وزىم بىلەمگە» سالادى.

اقيقاتتى ايتقان ادامنىڭ اۋزىن جابادى، اقپاراتتى جەتكىزەتىن باق-تى قۋدالاپ، سوتتاپ، جاۋىپ تىنادى، دەر كەزىندە اقپارات تاراتۋشى سايتتاردى بۇعاتتايدى. بيلىكتىڭ ارسەنالىندا ادىلەتتى جولمەن شەشەتىن ارەكەت، امال جوق سياقتى. ەرتەڭگى كۇنى وسىنداي قۋعىنداۋ شارالارى دا شەگىنە جەتەدى، سول كەزدە ەل ىشىندە قانداي جاعداي ورىن الاتىنىن ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. ەل ازاماتتارى اشتىق جاريالاپ، ءوز-وزىنە قول جۇمساۋعا دەيىن بارىپ جاتىر. اشىعۋ دەگەن شاراعا ءوز باسىم قارسىمىن، ويتكەنى بۇل امالسىزدىقتان باراتىن ساياسي قادام، وسىنداي ارەكەتتەردىڭ سانى كوبەيە بەرسە، بيلىك نازار اۋدارمايتىن بولسا، وندا حالىق باسقا جولدى تاڭداۋعا كىرىسەدى. ول تاڭداۋ – كەسەك تاسقا، وتقا، قارۋ-جاراققا كەلىپ تىرەلسە، نە بولماق؟ بيلىكتىڭ قوعاممەن ساناسپاۋ ساياساتىنىڭ ءوزى وسى جاعدايعا اپارا جاتىر.

– قازاقستاندا ۇلتتار مەن ۇلىستار اراسىنداعى تاتۋلىقتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ العى شارتى قانداي دەپ ويلايسىز؟

– كەز كەلگەن ماسەلەنى شەشۋدەگى كەلىسىمنىڭ، ىمىرانىڭ العى شارتى – شىندىق. شىندىق ارقىلى تالقىلاۋ، ساراپتاۋ مادەنيەتى قالىپتاسادى. ءتىپتى ءۇش ادام كارتا ويناۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ەرەجەسىن كەلىسىپ الادى عوي. بىرەۋى – قالتاسىنا تاپانشا سالىپ، ەكىنشىسى – قوينىنا بالتا تىعىپ، ءۇشىنشىسى – ءبىر توپ «تەنتەكتەردى» قاسىنا جيناپ السا، ويىننىڭ ەرەجەسى ادىلەتتى بولمايتىنى بەلگىلى عوي. بيلىك پەن بۇقارانىڭ اراقاتىناسى دا وسىنداي جاعدايعا ۇقساپ بارا جاتقانداي...

قازاقستانداعى ءار ەتنوس ءوز-وزىمەن بولىپ، وقشاۋلانۋدا. جۋىردا قوعام قايراتكەرى ساعات ءجۇسىپ اعامىزدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدە وزىمىزگە تانىس ءبىر ورىس جىگىتىن «قازاقتان دوسى جوق ادام» دەگەنىن وقىعان ەدىم، شىنىندا دا، بۇگىنگى تاڭدا قازاقتان دوسى جوق ادامنىڭ سانى كوبەيىپ بارا جاتىر. سارىاعاشتاعى، شەلەكتەگى، شونجىداعى جاعدايلارعا زەر سالساق، ەلدەگى ەتنيكالىق انكلاۆ دەگەن ماسەلە سوپاڭ ەتىپ شىعا كەلەدى. ءبىر اۋىلدى ءبىر ەتنوستىڭ مەكەندەۋى، ءوزىنىڭ مەشىتى، ءوزىنىڭ «ماحاللاسى»، وندا اتا زاڭنان تىس ينستيتۋتتاردىڭ ارەكەتتەرىنىڭ ورىن الۋى – اينالىپ كەلگەندە قاۋىپتى جاعداي ەكەنى داۋسىز. ءارتۇرلى ەتنوستار ءوز اۋىلىندا وسىنداي داستۇرمەن ءومىر ءسۇرىپ، بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا ويىنا كەلگەنىن جاساماسىنا كىم كەپىل بولا الادى؟!

قوعامنىڭ ىشىندە وسى ماسەلەگە بايىپپەن قاراپ، سالماقتى جۇمىس جۇرگىزە الاتىن مەكەمە جوقتىڭ قاسى. رەسمي بيلىك ايتىپ جۇرگەندەي، بىزدە 130-عا جۋىق ۇلتتىڭ وكىلدەرى جوق ەكەنىن جاقسى بىلەمىز، مادەني ورتالىقتاردىڭ بەلسەندى توبىنىڭ سانى 30–40 قانا بولادى. شىن مانىندە، بيلىكتىڭ ساياساتىنا ىقپال ەتەدى دەگەندەرىنىڭ سانى 15-تەن اسپايدى. ەكى چۋكچا، ءۇش-ءتورت كاۆكازدىقتى، ت.ب. بىرەر ەتنوستى ۇلتتاردىڭ سانىنا قوسۋعا كەلمەيدى عوي. ولار جەكەلەگەن ادامدار، ولارعا ەشكىم دە ارنايى بالاباقشا سالىپ، مەكتەپ اشىپ بەرمەسى انىق. از دەگەندە ەلۋ مىڭنان استام ادامى بار ەتنوستى ەلدەگى ساياساتقا ىقپال ەتە الاتىن توپ دەپ ساناۋعا بولادى. ەلدىڭ مۇددەسى ءۇشىن جۇمىسقا تارتۋ، ەل ىسىنە ارالاستىرۋ – ول ءبىزدىڭ ازاماتتىعىمىز، مەملەكەتشىلدىگىمىز ءۇشىن سىن. الايدا وسى ماسەلەنى تۇسىندىرۋگە ءتيىس اسسامبلەيا ايعا باتا جاساپ وتىر ما؟

– راسىندا، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى وسى تۇرعىدا تياناقتى شارۋا اتقارىپ وتىر دەپ ايتا المايمىز. ءتىپتى وسى اتا زاڭنان تىس ۇيىمنىڭ قىزمەت اۋقىمى اراسىندا قازاق ماسەلەسى تاپشى ەكەنىن نەمەن تۇسىندىرەر ەدىڭىز؟

– بۇگىنگى كۇنى اسسامبلەيا – كونستيتۋتسيالىق زاڭناماعا ەنىپ كەتكەن ۇعىم بولدى. ەگەر وسى تۇرعىدان قارايتىن بولساق، ءبىر ادام ەلدەگى سايلاۋ ناۋقانىندا ەكى رەت داۋىس بەرۋ قۇقىنا يە بولىپ وتىر. دەپۋتتاردى سايلاۋ پروتسەسىندە وسى قۇقىقتىڭ بۇزىلاتىنى انىق. ولار قازاقستان ازاماتتارى بولعاندىقتان، ەلدىڭ مۇددەسى تۇرعىسىنان ويلايتىن بولساق، ارتىندا كۇشى بار ەتنيكالىق توپتارمەن ساناسۋى – مەملەكەتىمىز ءۇشىن قاجەتتى شارۋا. سوندىقتان قازاقستاندى مەكەندەيتىن ەتنيكالىق توپتاردى قازاقى ساياساتقا، قازاقى مۇددەگە، قازاق ءتىلىنىڭ، مادەنيەتىنىڭ ماسەلەلەرىنە ارالاستىرۋىمىز كەرەك. قوعامدىق ساياسي ويدى، تاجىريبەنى، ۇردىستەردى تۇبەگەيلى تۇردە وزگەرتۋدى قاجەت ەتەتىن قادامدار قاجەت. وسى تۇرعىدان پايىمدايتىن بولساق، اسسامبلەيا وزىنە جۇكتەلگەن بىردە-ءبىر مىندەتىن اتقارىپ وتىرعان جوق.

– قازاقتىڭ مۇددەسى ەسەبىنەن باسقا ۇلىستارعا جاعداي جاساۋ ساياساتى ماسەلەنى ودان ارى ۋشىقتىرا ءتۇسۋى مۇمكىن بە؟

– قوعامدا وسىنداي اڭگىمەنىڭ بار ەكەنى انىق، ياعني بۇگىنگى كۇنى بيلىك كوپتەگەن ماسەلەنى قازاقتىڭ ەسەبىنەن جاساپ وتىر. بۇل ارەكەتىنىڭ قاتەلىگى جىل وتكەن سايىن بيلىككە وكپەلى قازاقتاردىڭ ەتنوستارعا قارسى نارازىلىعىن تۋدىرىپ وتىر. بيلىك ءوزىنىڭ وسىنداي ارەكەتى ارقىلى قازاقتىڭ بويىنا «مەنىڭ نامىسىمدى تاپتاپ، نەسىبەمنەن قاعىپ وتىرسىڭدار» دەگەن تۇسىنىكتى ەنگىزىپ قويدى. اسسامبلەيانىڭ اينالاسىنداعى ەتنوستىق مادەني ورتالىقتاردىڭ جەتەكشىلەرى دە جەمقورلىقتىڭ اۋىلىنان الىس كەتكەن جوق. ولار اكىمدەرگە، ءتىپتى پرەزيدەنتتىڭ وزىنە تىكەلەي كىرىپ، ءبىراز مۇمكىندىككە قول جەتكىزە الادى. ۇكىمەت تاراپىنان بولىنەتىن تەندەردى يەلەنۋىنە جول اشىق. ەلدى جايلاعان جەمقورلىق تۇرعىسىنان الساق، بۇل ماسەلەدە قازاقتارعا كەسىرى تيمەيدى دەپ، كىم كەپىلدىك بەرە الادى؟ ەستۋىمىزشە، پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي وكىلىمىن دەگەن جالعان كۋالىك الىپ، جالعاندى جالپاعىنان باسىپ جۇرگەندەر دە وسى ەتنوستىق توپتاردىڭ باسشىلىعىندا جۇرگەندەر ەكەن... اسسامبلەيانىڭ جۇمىس ءتاسىلى ءتۇرلى مەرەكەلىك شارالار مەن كونتسەرتپەن شەكتەلۋى – وسى ورگاننىڭ شىن مانىندەگى جۇمىسىن تايازداتىپ، جوققا شىعاراتىن سىڭايلى. اسسامبلەيا ءۇشىن جاڭا فيلوسوفيا قاجەت شىعار، ول قوعامنىڭ ىشىندە بولىپ جاتقان كەز كەلگەن ماسەلەنى تالقىلايتىن الاڭعا اينالۋى ءتيىس ەدى.

قوعامنىڭ اسسامبلەياعا دەگەن ىنتاسى بولماسا، وندا وسى ينستيتۋتتىڭ قاجەتتىلىگى جوق، ەكىنشى جاعىنان وسى ۇيىمنىڭ مۇشەلىگىندە جۇرگەن بىردە-ءبىر ەتنوس وكىلى قازاقتارعا كەلىپ، اسسامبلەيانىڭ كەرەك ەكەنىن ايتىپ، دالەلدەگەن ەمەس. قازاقتارعا ۇسىنىس جاساپ، الدەقانداي ءبىر ماسەلەنى تالقىلاۋعا ىنتالى ەمەستىگىن دە بايقايمىز. اندا-ساندا قازاق ءتىلىن ۇيرەتەتىن كۋرس اشقاندارىن عانا ماقتان ەتەدى. تاسادا تۇرىپ، جاعدايدى باقىلاپ وتىرعاننان گورى، ەل ىشىنە كەلىپ، كەلەڭسىز جاعدايدى اۋىل، اۋدان اقساقالدارىمەن، ەل-جۇرتپەن بىرگە تالقىلاپ، مامىلە جاساپ، رەسمي دەڭگەيگە دەيىن مالىمدەمە جاساۋعا ۇمتىلسا، كىم قوي دەر ەدى؟! وزدەرىمەن-ءوزى وتىرعان، مەملەكەت ىشىندەگى مەملەكەتىڭىز – وسى اسسامبلەيا دەۋدەن باسقا ايتارىمىز جوق.

– ەتنوس وكىلى دەگەندە، كەشە عانا ومىردەن وتكەن قازاق حالقىنا دەگەن قۇرمەتى كۇشتى بولعان گەرولد بەلگەردىڭ ۇلگىسى ۇلتارالىق تاربيەنىڭ تەڭدەسسىز تاقىرىبى بولماس پا ەدى؟

– گەر-اعا يماندى بولسىن، مارقۇم! گەر-اعا ناعىز قازاق ەدى عوي! شىنىن ايتۋىمىز كەرەك، ەلدىڭ ساياسي، مادەني، ادەبي ومىرىندەگى ورنى بار ەرەكشە تۇلعا. قۋعىنعا تۇسكەن ۇلتتىڭ وكىلى. تابيعاتىنان بىتىمگەر ازامات ەدى. گەر-اعانىڭ ارتىندا قالعان مۇراسىن كەلەشەك ۇرپاق زەرتتەيتىنى ايقىن. ال بۇگىنگى تاڭدا ساياسي ساحناعا جاڭا ۇرپاق كەلە جاتىر. گەر-اعانىڭ ەرەكشەلىگى سول – ءوزى ومىردەن وتكەن سوڭ، ونىڭ ارتىندا بيلىككە، ساياسي توپقا، ەتنيكالىق ۇيىمدارعا ءسوزى وتەتىن سالماقتى تۇلعا قالماعان سياقتى. ەشكىمنىڭ اتىن اتاي الار ەمەسپىن. سەنىم ارتار، ەلگە ءسوزى ءوتىمدى تۇلعانىڭ جوقتىعىن تراگەديا دەر ەدىم.

بۇگىنگى قازاق زيالىسىنىڭ ءسوزى از عانا قازاققا ءوتىمدى، قازاق بيزنەسمەندەرىنىڭ ءسوزى ءوزىنىڭ اينالاسىنداعىلارعا عانا وتەدى، قازاقتىڭ ىشىنەن شىققان بەلسەندى دەگەن ازاماتتاردىڭ ءوزى قازاققا جيىركەنە قارايتىن جاعدايعا جەتتى. كۇنى كەشە دەموكراتيالىق وپپوزيتسيانىڭ قاتارىندا جۇرگەندەر بيلىكتىڭ سويىلىن سوعىپ كەتكەنى سونشالىق، قيسىنعا كەلمەيتىن سوزدەردى ساندىراقتاۋدا. مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمنىڭ سويىلىن سوعىپ ءجۇرىپ، ەندى سولارعا قارسى جۇمىس ىستەپ جۇرگەندەر دە بار. قازاقستان دەگەن ەلدە تۇرىپ جاتقان حالىقتى اۋزىنا قاراتاتىن بىرەگەي تۇلعانىڭ جوقتىعى – قاسىرەت! بارشا بۋىنعا قادىرى بار سونداي ازاماتتىڭ ءبىرى – گەر-اعا ەدى....

كەڭەستىك يدەولوگياداعى حالىقتار دوستىعى دەگەن ۇعىمعا جابىسا بەرەمىز، ەشۋاقىتتا حالىق پەن حالىق، مەملەكەت پەن مەملەكەت دوس بولمايدى، دوستاساتىن – ادامدار. ءبىز ساياساتتاعى حالىقتار دوستىعىن ادامدار دوستىعىنا قاراي وزگەرتۋىمىز كەرەك. ادام ءبىر-بىرىنە سەنىم ارتقان كەزدە عانا مەملەكەت داميدى، ال بۇگىنگى كۇنى سەنىم ماسەلەسى داعدارىسقا ۇشىراعان زامانعا تاپ بولىپ وتىرمىز.

الەۋمەتتىك كاپيتالدىڭ باستى تەتىگى – سەنىم! ەلدە پرەزيدەنتتىك ينستيتۋتتان باسقا ءداستۇرلى ينستيتۋت جوق، پارلامەنت، سوت، پوليتسيا ءوز مىندەتتەرىن تولىق اتقارا الماي وتىر. وسىنداي ماسەلەنى زەرتتەپ، الدىن الا جاۋابىن تابا الاتىنداي مادەنيەتىمىز دە قالىپتاسپاعان. ويتكەنى اۆتوريتارلى مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز...

ادامنىڭ ەكىنشى ءبىر ادامعا سەنىمىن ارتتىرماي، مەملەكەتتىڭ ىشىندەگى تىنىشتىقتى، ەكونوميكالىق ءوسىمدى باياندى ەتە المايمىز. ەكونوميكا، بيزنەس تىنىشتىعى تۇراقتى ەلدە داميتىنى ايتىلىپ ءجۇر عوي، ال بۇگىنگى تۇراقتىلىق ساياساتى شىن مانىندەگى ساياسات ەمەس، ول بۇگىنگى بيلەۋشىلەردىڭ ساياسي جاعدايىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جۇرگىزىلىپ وتىر، شىنايى تۇراقتىلىققا قاتىسى جوق ۇعىم. بيلىككە دەگەن سەنىمنىڭ دە دەۆالۆاتسياسى بولادى، ول ءبىر كۇننىڭ ىشىندە مورت سىنۋى مۇمكىن. حالىقتىڭ سەنىمىمەن ويناۋعا بولماس، وسى ماسەلەنى تۇسىنبەگەن بيلىكتىڭ دە بولاشاعى بۇلىڭعىر!

– ايدوس، ەلدىڭ دە، ءبىزدىڭ دە سەنىمىمىزگە سەلكەۋ تۇسپەيتىن جاعدايعا جەتەيىك، اشىق ايتىلعان اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

باقىتگۇل ماكىمباي.

اباي. Kz

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» گازەتى.

(پروەكت «DAT» №06 (277) وت 12 فەۆراليا 2015 گ.