تاياۋدا Better.kz سايتىندا «كونسوليداتسيا چەرەز ۋسيلەنيە روزني؟ نەپريميريموست شالا-كازاحوۆ ي ناگىز-كازاحوۆ ۆوزراستاەت» دەگەن تاقىرىپپەن تيمۋر يساحانوۆ دەيتىن فريلانسەردىڭ ماقالاسى جارىق كوردى. ماقالا اۆتورى ءبىر قازاقتى «شالا قازاق» جانە «ناعىز قازاق» دەپ جىككە ءبولىپ، اتالعان ماقالاسىندا «ەكى قازاقتىڭ» ورتاسىنا شالا تاستاي جازىپتى. الدىمەن ايتارىمىز، اۆتوردىڭ «ناعىز قازاقتى» ۇناتپايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى بولىپ شىقتى. بىراق اۆتوردىڭ  «نادانداۋ» «ناعىز قازاعىنىڭ» ءبىر ارتىقشىلىعى - ورىس تىلىندەگى جازۋ-سىزۋدى دا وقي الادى. دەگەندە، يساحانوۆتىڭ ماقالاسىن ءتۇپ نۇسقاسىنان قوتارىپ بەرە سالۋعا بولاتىن ەدى، بىراق abai.kz پورتالىنىڭ شەتەلدەگى وقىرمانى ورىسشاڭدى قايتسىن، ولار - ورىس تىلىندە قۇق دەي المايتىن ناعىز قازاقتار عوي. سونى ەسكەرىپ ءوزىن «شالا قازاق» دەپ بىلەتىن باۋىرىمىزدىڭ شاتتى-پۇتتى ماقالاسىن ىقشامداي اۋدارىپ جاريالاعاندى ءجون كوردىك.

ءداستۇرلى اۋىل ومىرىنەن قالاعا كەلگەن جاستار مەن قازاقتىڭ شىعارماشىلىق ورتالىعى «ناعىز قازاقتاردىڭ» ەرەكشەلەنۋىنە ۇيىتقى بولۋدا. تۋراسىن ايتساق، «ناعىز قازاقتىق» يدەولگيانى قازاقشا عانا سويلەيتىن ەتنومادەني ەليتا تاراتىپ ءجۇر دەيدى اۆتور.

تاياۋدا Better.kz سايتىندا «كونسوليداتسيا چەرەز ۋسيلەنيە روزني؟ نەپريميريموست شالا-كازاحوۆ ي ناگىز-كازاحوۆ ۆوزراستاەت» دەگەن تاقىرىپپەن تيمۋر يساحانوۆ دەيتىن فريلانسەردىڭ ماقالاسى جارىق كوردى. ماقالا اۆتورى ءبىر قازاقتى «شالا قازاق» جانە «ناعىز قازاق» دەپ جىككە ءبولىپ، اتالعان ماقالاسىندا «ەكى قازاقتىڭ» ورتاسىنا شالا تاستاي جازىپتى. الدىمەن ايتارىمىز، اۆتوردىڭ «ناعىز قازاقتى» ۇناتپايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى بولىپ شىقتى. بىراق اۆتوردىڭ  «نادانداۋ» «ناعىز قازاعىنىڭ» ءبىر ارتىقشىلىعى - ورىس تىلىندەگى جازۋ-سىزۋدى دا وقي الادى. دەگەندە، يساحانوۆتىڭ ماقالاسىن ءتۇپ نۇسقاسىنان قوتارىپ بەرە سالۋعا بولاتىن ەدى، بىراق abai.kz پورتالىنىڭ شەتەلدەگى وقىرمانى ورىسشاڭدى قايتسىن، ولار - ورىس تىلىندە قۇق دەي المايتىن ناعىز قازاقتار عوي. سونى ەسكەرىپ ءوزىن «شالا قازاق» دەپ بىلەتىن باۋىرىمىزدىڭ شاتتى-پۇتتى ماقالاسىن ىقشامداي اۋدارىپ جاريالاعاندى ءجون كوردىك.

ءداستۇرلى اۋىل ومىرىنەن قالاعا كەلگەن جاستار مەن قازاقتىڭ شىعارماشىلىق ورتالىعى «ناعىز قازاقتاردىڭ» ەرەكشەلەنۋىنە ۇيىتقى بولۋدا. تۋراسىن ايتساق، «ناعىز قازاقتىق» يدەولگيانى قازاقشا عانا سويلەيتىن ەتنومادەني ەليتا تاراتىپ ءجۇر دەيدى اۆتور.

سوۆەت زامانىندا بۇل ەليتا جىلىجايدا جاتتى، بىراق سسرو كۇيرەپ ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاندا الگى قايراتكەرلەر زامانا تالابىنا جاۋاپ بەرە المادى.  اۋىلشارۋاشىلىعىنداعى كۇيزەلىس قازاق ءتىلدى ميگرانتتاردى توعىسۋى قيىن ەكى الەمنىڭ شەگىندە تۇرعان ءورىستىلدى قالالارعا قاراي جەتەلەدى. «ناعىز قازاقشىلدىقتىڭ» شىعارماشىلىق توپتان قۇرالعان يدەولوگتارى قالالاردىڭ باستى سيپاتىن وزگەرتىپ جاڭا ميگرانتتاردىڭ تالابىنا يكەمدەۋگە كىرىستى. ولار الدىمەن مەملەكەتتىك ءتىلدى ماسەلە ەتىپ كوتەردى دەپ جازادى اۆتورىمىز.

مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردى ءتۇزۋ بارىسىندا قازاق ءتىلى يدەياسىن بار قازاق ىنتا شىنتاسىمەن قابىلدادى. قالالىق ءورىستىلدى قازاقتار بالالارىن قازاق مەكتەپتەرى مەن قازاق بالاباقشالارىنا بەرە باستادى. الايدا، ارادا جىلدار وتكەن سوڭ ولار بالالارىن كەرى قايتارۋعا ءماجبۇر بولدى. قازىر قازاقتار بالالارىن قازاق مەكتەپتەرىنەن قايتىپ الىپ ءورتىستىلدى ءبىلىم مەكەمەلەرىنە بەرىپ جاتىر دەپ قىنجىلادى اۆتور.

ويتكەنى، «ناعىز قازاقتاردىڭ» اقىندارى مەن جازۋشىلارى، ءتىل ماماندارى - ءبىر سوزبەن ايتقاندا كوشباسشىلارى، ءتىلدى مودەرنيزاتسيالاۋعا، ياعني جاڭالاۋعا، جاڭاعا بەيمدەۋگە قۇلىقسىزدىق تانىتىپ كەلەدى ءارى قىزعىلىقتى ادەبي وقۋلىق جاساۋ ىسىنەن دە جۇرداي. جاھاندانۋ مەن عالامتور داۋىرىندەگى قالا قازاقتارىن قادىم زامانداعى باتىرلار مەن ولاردىڭ اڭىزعا قۇرىلعان ەرلىكتەرى ەش قىزىقتىرمايدى. سوندىقتان شالا-قازاقتار دجويس پەن مۋراكاميدى ورىس تىلىندە وقي بەرەدى.

اۆتور قازاقى ورتاداعى شىعارماشىلىقتىڭ وزگە سالاسى دا وسىنداي كوڭىلسىز حالدە دەي كەلە ەرتەرەكتە راشيد نۋگمانوۆ ازيالىق الپەتتەردى مول توعىستىرعان «يگلا» اتتى كۋلتوۆىي فيلم ءتۇسىردى، بىراق ونىڭ ءوزى ورىس ءتىلدى، ورىس ءتىلدى الما-اتا تۋرالى فيلم بولعانىن ايتادى. قازاقتىلدى كورەرمەن دەپ قويادى، Better.kz سايتىنىڭ يساحانوۆ دەگەن اۆتورى، جەتپىسىنشى جىلدارى تۇسىرىلگەن قازاق شاپانىنىڭ شالعايىنداعى ەپوستىق «قىز جىبەك» فيلمىنە تامسانۋمەن ءالى وتىر.

كوشەلەرى قازاقشا قاۋقىلداسىپ بارا جاتاتىن بۇگىنگى قالالارداعى  قازاق اقىندارى مەن جازۋشىلارىنىڭ قالىڭ ارمياسىنان بىرەۋ شىعىپ تىم قۇرىعاندا قىسقا مەتراجدى فيلم تۇسىرۋگە تاۋەكەل ەتە المادى. شىم-شىتىرىق وقيعالار، ماحاببات عازالدارى، كومەديالار قايدا؟ بۇل نەنى بىلدەردى، بۇل - «ناعىز قازاقتاردىڭ» قالالىق ورتادا جۇيەلى ەشتەڭە جاساي الماي كەلە جاتقانىن بىلدىرەدى. ۋاقىت دەگەن جەتىپ ارتىلدى. ەندى قاشانعا دەيىن كۇتۋگە بولادى؟

«ناعىز قازاقتاردىڭ» مەكتەبىنەن باستاپ جۋرنال رەداكتسيالارىنا دەيىن بۇزىقتىقتىڭ، كوررۋپتسيانىڭ، جالقاۋلىق پەن داڭعويلىقتىڭ ۇلگىسى بولىپ كەلەدى دەپ كەڭىردەك سوزعان اۆتور بۇنداي جامان ادەت «شالا قازاقتاردىڭ» اراسىندا دا بار، الايدا ولار كەۋدە سوعىپ ماقتانبايدى، سولار ەمەس پە حالىقارالىق مۋزىكالىق بايقاۋلاردا شوپەندى ورىنداپ جۇلدە الىپ جۇرگەن، سولار ەمەس پە اەروناۆيگاتسيا سالاسىنا بەت بۇرىپ «دەلويت ەند تۋش» سياقتى كومپنايالاردا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن دەيدى.

«ناعىز قازاقتار» «شالا قازاقتار» مەن ەۋروپالىق ءناسىلدى ۇلت وكىلدەرىنە مەملەكەتتىك ءتىلدى جۇيەلى ءارى قولايلى تۇردە ۇيرەنەتىن  ينتەللەكتۋلدى-فيلولوگيالىق ءونىم بەرە العان جوق. سوندىقتان شالا قازاقتار اعىلشىن تىلىنە كوشۋدە دەگەندى ايتادى اۆتور اتالعان ماقالاسىنىڭ بەل ورتاسىندا.

اۆتوردىڭ پايىمداۋىنشا «ناعىز قازاقتار» ينتەرنەت دەگەننىڭ نە ەكەنىن دە ءالى دۇرىس ۇقپاعانعا ۇقسايدى. قازاقتىلدىلەر تۇتىناتىن «ناعىز قازاقتاردىڭ» سايتى   «اباي.كزعا» كىرىپ وقيتىنداردىڭ سانى از، سوندىقتان بۇل سايت قوعامنىڭ ساياسي ومىرىنەن تۋىندايتىن تاقىرىپتارعا ىقپال ەتە المايدى. سونى ويلاپ قازاقستاندىق ايگىلى Zonakz.net (بۇرىنعى ناۆيگاتور)  رەسۋرسىنىڭ جەتكشىسى يۋري ميزينوۆ  بىرنەشە رەت ينتەرنەت-تۆ ارقىلى قازاقتىلدى وي پىكرىگە ءوزىنىڭ سايتىنان ارنايى بەت اشقانىن مالىمدەدى. بىراق وعان كىرىپ وقىپ، ماقالا جازىپ جاتقان «ناعىز قازاق» جوق.

ەسەسىنە «ناعىز قازاقتار» ءوز ىشىنەن رۋعا، اتاعا ءبولىنىپ جىكتەلىپ جاتىر. مىسالى، وڭتۇستىكتىڭ قازاقتارى دۋلات قوڭىرات بولىپ بولىنەدى، ال «شالا قازاقتاردىڭ» الماتى مەن استانادا بىرلىگى كۇشەيە تۇسۋدە  دەيدى اۆتور.

«ناعىز قازاقتاردىڭ» اراسىندا كوپ ءتىلدى بىلەتىندەر دە بار ەكەن. بىراق سولاردىڭ ءوزىن «ناعىز قازاقتار» اسا ۇنتاتپايتىن كورىنەدى.

«ناعىز قازاقتار» مەن «شالا قازاقتاردىڭ» اراسىنداعى تەكەتىرەس نەمەن اياقتالۋى مۇمكىن. اۆتور بۇنداي شەتىن ماسەلەگە بولجام جاساۋعا قينالادى. قينالادى دا، يتاليانىڭ الىستا قالعان تاريحىنان مىسال كەلتىرەدى. XVI-XVII ع.ع. يتاليادا اۋىلدىقتار مەن فەودالدار ۇزاق ۋاقىت بويىندا قالا تىرشىلىگىنە ۇستەمدىك ەتىپ شاحارلاردىڭ تۇرمىسىن اگرارلىق دەڭگەيگە دەيىن ءتۇسىرىپ جىبەردى. شاماسى، ناعىز قازاقتار مەن شالا قازاقتاردىڭ اراسىنداعى قارسىلىقتىڭ جاڭا كەزەڭى ەكى جاقتاعى كۇيدى تەڭەستىرىپ ورتاق كەلىسىم تاباتىن بولار. ازىرشە ولاردىڭ ءبىر بىرىنە دەگەن قارىم قاتىناسىنىڭ «ىستىعى-تەمپەراتۋراسى» كوتەرىلىپ بارادى. 40 ەمەس، بىراق سونىڭ قاۋپىن اڭعارتاتىن 37 ۇرىپ تۇر... وسىنداي «دىمكاس» حالدەگى قازاق حالقى ححI عاسىردىڭ ەكىنشى ون جىلدىعىنىڭ تابالدىرىعىنان اتتاعالى تۇر دەپ قورتىندى جاسايدى اۆتور.

اۋدارعان - «اباي-اقپارات»