«...مەنىڭ اكە-شەشەمنىڭ بەيىتى جاتقان ولكەگە تۇرعىن ەلدىڭ قويعان اتى  - جامانشۇبار»، دەپ باستايدى دا، سابەڭ بۇل اتاۋدىڭ تاريحىن تۇسىندىرەدى: «جامان» دەگەن ءسوز تۇسىنىكتى. ال، «شۇبار» دەپ ءبىزدىڭ ەلدە جازىق دالاعا بىتىراي وسكەن جاس اعاشتاردى ايتادى». تۇسىنىكتى بولسا دا، قالايشا جامان دەپ اتالۋىن جازۋشى بىلاي پايىمداعان: «كوشپەلى اۋىلداردىڭ ادەتى - جاز جايلاعان جەرلەرىن، كۇز ەل كوشكەن سوڭ، نەمەسە كوكتەمدە - ەل كەلەر الدىندا ورتەيدى». سەبەبى،ەسكى ءشوپتى ورتەسە: بىرىنشىدەن، مالعا تيەتىن ىندەتتىڭ تۇقىمى ورتەلەدى، ەكىنشىدەن، ورتەڭگە جاس ءشوپ شىعادى. سويتسە، ءبىر جىلى وسىلاي قولدان قويىلعان ءورت جايىلىپ كەتىپ، ماڭايداعى «جەردىڭ بارلىق وسىمدىگىن، قىستاۋدى، ءۇي مۇلىكتەرىن تىپ-تيپىل قىلىپ كۇيدىرىپ كەتەدى. كوپ مال ناۋىت بولادى. ادام دا كۇيەدى». وسى قىرسىقتىڭ سالدارىنان قازاقتار سول جىلى جامانشىلىق كورىپ، قىستان ارەڭ شىعىپتى. مىنە، ءبىر عانا ۋاقيعانىڭ تاريحتاعى ءىزى وشپەي ماڭگىلىككە «جامانشۇبار» دەگەن جەر اتىن يەمدەنگەن. ءتىپتى كەيدە اۋىزەكى «كۇيگەن اۋىل» دەپ تە اتالعان ەلدى مەكەن - وسى.

«...مەنىڭ اكە-شەشەمنىڭ بەيىتى جاتقان ولكەگە تۇرعىن ەلدىڭ قويعان اتى  - جامانشۇبار»، دەپ باستايدى دا، سابەڭ بۇل اتاۋدىڭ تاريحىن تۇسىندىرەدى: «جامان» دەگەن ءسوز تۇسىنىكتى. ال، «شۇبار» دەپ ءبىزدىڭ ەلدە جازىق دالاعا بىتىراي وسكەن جاس اعاشتاردى ايتادى». تۇسىنىكتى بولسا دا، قالايشا جامان دەپ اتالۋىن جازۋشى بىلاي پايىمداعان: «كوشپەلى اۋىلداردىڭ ادەتى - جاز جايلاعان جەرلەرىن، كۇز ەل كوشكەن سوڭ، نەمەسە كوكتەمدە - ەل كەلەر الدىندا ورتەيدى». سەبەبى،ەسكى ءشوپتى ورتەسە: بىرىنشىدەن، مالعا تيەتىن ىندەتتىڭ تۇقىمى ورتەلەدى، ەكىنشىدەن، ورتەڭگە جاس ءشوپ شىعادى. سويتسە، ءبىر جىلى وسىلاي قولدان قويىلعان ءورت جايىلىپ كەتىپ، ماڭايداعى «جەردىڭ بارلىق وسىمدىگىن، قىستاۋدى، ءۇي مۇلىكتەرىن تىپ-تيپىل قىلىپ كۇيدىرىپ كەتەدى. كوپ مال ناۋىت بولادى. ادام دا كۇيەدى». وسى قىرسىقتىڭ سالدارىنان قازاقتار سول جىلى جامانشىلىق كورىپ، قىستان ارەڭ شىعىپتى. مىنە، ءبىر عانا ۋاقيعانىڭ تاريحتاعى ءىزى وشپەي ماڭگىلىككە «جامانشۇبار» دەگەن جەر اتىن يەمدەنگەن. ءتىپتى كەيدە اۋىزەكى «كۇيگەن اۋىل» دەپ تە اتالعان ەلدى مەكەن - وسى.

اۆتوردىڭ تۋعان جەرى تۋرالى جازبالاردا پرەسنوگوركوۆ دەگەن اۋدان اتى، قاراقامىس - اۋىل سوۆەتتىڭ اتاۋى، شوق توعاي - قاراعاش اتالادى. تۋعان اۋىلىنىڭ جايلاۋىنىڭ شەكاراسى بىلاي كورسەتىلگەن: باتىسى - وباعان وزەنى، كۇنگەيى - ەسىل وزەنىنە، شىعىسى - مايبالىق كولىنە، تەرىسكەيى - پرەسنوگوركوۆ ستانتسياسىنا تىرەلەدى. بۇل جايلاۋداعى ءتورت كولدىڭ اتاۋى: جاركول، الىپقاش، باتپاقكول، دوس كولى. جاز شىعا جازۋشىنىڭ اۋىلى جانسۇگىر، جارىلعاس، بولات، بايتۋباي - ءتورت اۋىل بولىپ جايلاۋعا شىعادى. بۇل توپونيمدەر تۇگەل كىسى اتتارىنا قويىلعان. البەتتە، كىسى اتى جەر اتاۋىنا يە بولۋى كەزدەيسوق، نەمەسە تەز بولاتىن قۇبىلىس ەمەس. ول ءۇشىن بۇل جەرلەردى جوعارىدا اتى اتالعان اۋىل اعالارى بىرنەشە جىل قاتارىنان جانە تۇراقتى تۇردە قونىس قىلۋعا ءتيىس. وسىلايشا، بىلايعى جۇرتتىڭ كوزى ۇيرەنىپ، سول جەرلەردەن جىل سايىن وسى ادامداردى كەزدەستىرگەندىكتەن، ساناعا ءسىڭىپ، تاريحقا اينالا باستاسا كەرەك.

جامانشۇبار وتىرىقشىلىققا قولايسىزداۋ بولىپ، كەڭەس ۇكىمەتى تۇسىندا بۇل اۋىلدىڭ، قازىرگىشە ايتقاندا، «كەلەشەگى جوق» دەپ سانالعان دا تۇرعىندار قاراعاشقا كوشىرىلەدى. كوشتى دەگەنىمىز ايتۋ بىزگە عانا جەڭىل، ال اۆتوردىڭ جازۋى بويىنشا: «جامانشۇباردا تۋىپ وسكەندەر، قۇتتى بولعان جەرىنەن جىلاپ ايىرىلدى. مەنىڭ دە كوزىمنەن جاس شىقتى». بۇل - 1928 جىل بولسا، ون جىلدان كەيىن تۋعان جەرىنە قايتا كەلە جاتقان جازۋشى، ساعىنىشتىڭ بەسىگىندە تەربەلىپ، بالالىق شاعىندا ەسىندە قالعان جەر-سۋ اتتارىن ىشتەي قايتالاپ وتىرادى.

ءسابيت مۇقانوۆ جامانشۇبار جايلاۋىنا قوستاناي وبلىسى جاعىنان اننوۆكا دەگەن ورىس اۋىلى ارقىلى كەلەدى، ەكى ارا ءبىر كوش جەر شاماسىندا. «جولدا «بۇزاۋكومگەن» دەپ اتالاتىن شىلىك بار، ودان ءارى «يتقىرىلعان» شىلىگى «ايمان» اتالاتىن، سۋى كوكتەمدە عانا بولاتىن، جازدا كەۋىپ قالاتىن كولدىڭ تاقىرى، ودان ءارى «شايتانقاشقان» شىلىگى، ودان ءارى «قۇلىنشاق»، ودان ءارى جامانشۇبار دالاسىنىڭ ءار جەرىنە شوقتالا وسكەن اعاش...». ماناعى «شۇبار» دەگەن انىقتاۋىشتى قايتا ەسكە سالعان سابەڭ وسىلايشا تۋعان جەرىنىڭ ءاربىر بەدەرىنە دەيىن دە سۇيىسپەنشىلىكپەن تاپتىشتەپ كەستەلەيدى. اتا-باباسىنىڭ جەر بەتىنە جازىپ كەتكەن شەجىرە-تاريحىن ادال ۇل اينىتپاي وقيدى، وقيدى دا تەبىرەنە وتىرىپ، ەسەيگەن شاعىندا قاعازعا تۇسىرەدى. «شايتانقاشقان» دەپ جاعىمسىزداۋ ەستىلەتىن ءتوپونيمدى دە تۇسىندىرە كەتۋدى پارىز سانايدى.

يتاياق ەسىمدى ءبىر تۋىس اتاسىنىڭ اڭگىمەسى ەسىنە تۇسەدى: «ءبىر جاقتان سالت كەلە جاتسام، شىلىك ىشىندە ماڭىراعان لاقتىڭ داۋىسى ەستىلەدى. بارسام، الدىڭعى اياعىنان اقساعان تەكەشىك. اتتان ءتۇستىم دە، كوتەرىپ الىپ، الدىما وڭگەردىم. ءبىر كەزدە تەكەشىگىم ماعان: «يتەكە، ناسىبايىڭىز بار ما؟» دەيدى. شوشىپ كەتىپ، جەرگە تاستاپ جىبەرىپ ەدىم، باسى ادام، بوكسەسى تەكەشىك بولىپ شىعا كەلدى. ول ماعان قاراپ كۇلدى دە، «تەكە-تەكە، باق-باق» دەپ ۇمتىلا بەردى. سايتان ەكەنىن سوندا عانا ءبىلدىم. مەن يمانىمدى ءۇيىرىپ تۇرا قاشتىم! ول مەنەن قاشىپ شىلىككە تىعىلدى...

... سودان باستاپ، - دەيدى سابەڭ،- شىلىك «شايتانقاشقان» اتالادى دا «ىشىندە شايتان بار» دەپ ، ماڭايى جايلاعان اۋىلدار مالدارىن ول تۇسقا جىبەرمەيدى».

«شوشقالى» دەپ اتالاتىن ۇلكەن قوپالى كولدىڭ اتى، قالىڭ قامىستى مەكەندەگەن قابانعا بايلانىستى اتالعان. جامانشۇبار جايلاۋىنان ەل كەتكەن سوڭ، «قازىر وندا كيىك تە، ەلىك تە، بۇعى دا، قۇلان دا بار، قوپالى كولدەردە قىردىڭ شوشقالارى قاپتاپ كەتكەن... بۇرىنعىلاردىڭ ايتۋىنشا، قىر شوشقاسى بار جەردە جولبارىس بولاتىن سياقتى عوي، ... جولبارىس كوردىك دەگەندەر دە بار»، دەگەن دەرەك كەلتىرەدى. جازۋشىنىڭ ءوزى سول ماڭدا كولىگىنىڭ الدىن كەس-كەستەپ كيىك وتكەنىن، ءبىراز قۋىپ كورىپ، جەتە الماعانىن، وكىنىشپەن ەمەس، قىزىق وقيعا رەتىندە ەسكە العان. وسى توڭىرەكتەن قىر شوشقاسىنىڭ ىزدەرىن كورگەن. جامانشۇباردىڭ ەسكى جۇرتىنا كەلگەن جازۋشى، ورنى عانا قالعان اۋىلدىڭ «تومپايعان جۇرتتارىن جاياۋ ساناپ كەلە جاتىپ...»، ءوز اكەسىنىڭ قوراسىنىڭ ورنىن تابادى. ءبىر ءسات باياعى بالعىن بالالىق شاعى كوز الدىنان وتە بەرگەن جازۋشى، ءوز وسكەن مەكەنىنە دەگەن سابيلىك ماحابباتىن: «...بەيشارا اكە-شەشەمنىڭ ەڭبەكتەرى سوڭعى رەت جۇمسالعان بۇل تومپە، ماعان ولاردىڭ وزدەرى سالعان ەسكەرتكىشى سياقتى كورىنىپ ەدى دە، بالالىق شاعىندا دا، بەرتىندە دە قاسىنا بارىپ تۇراتىن ەدىم»، دەگەن كىرشىكسىز سەزىمىن بەرەدى.

سابەڭ اراعا ون بەس جىل سالىپ، 1952 جىلدىڭ جازىندا قايتا اينالىپ سوققاندا، جاسى ەلۋدەن اسىپ كەتسە دە، تۋعان جەرگە دەگەن ماحابباتىنىڭ ودان ءارى لاپىلداپ، قىزۋى كۇشەيە تۇسكەنىن تەبىرەنە سەزدىرەدى. وقيىق: «... جامانشۇبار ءالى دە قۇلازىپ تۇر. وتكەن جىلى ءورت ءجۇرىپ، ونىڭ ءار جەرىنە شوقتالا وسكەن اعاشتارىن تاعى دا ارسا عىپ، كۇيدىرىپ كەتكەن. ال، ورتەڭگە شىققان قالىڭ ءشوپتىڭ بيىكتىگى بەلۋاردان...»

«تاعى دا ەسكى جۇرتقا باردىم... تاعى دا، اكە-شەشەمنىڭ جەرگە اينالىپ بارا جاتقان زيراتىنىڭ قاسىندا ءبىراز تۇردىم... ماعان ولاردىڭ جانە ولاردى اينالا جاتقان وزگە تۋىستاردىڭ ارۋاقتارى: «مۇنشاما كەڭ، مۇنشاما قۇنارلى ولكە نەگە پايداعا اسپاي جاتىر؟...قاشانعا شەيىن جاتادى ول بۇل قالپىندا؟» دەپ سۇراۋ بەرگەندەي بولدى. ازابى اۋىر بولعانىمەن، بالالىق شاعىمدى وتكىزگەن، اكە-شەشەمنىڭ، تۋىسقاندارىمنىڭ قابىرى ورناعان جامانشۇباردىڭ شيرەك عسىردان ارتىق ادام كورمەي، قۇلازىپ بوس جاتقان كوڭىلىمدى جۇدەتتى... ».

ۇلكەن جۇرەك وسىلاي تەبىرەنەدى. تۋعان جەرىن مىسىر شاھارىنداي كورەتىن ءاربىر قازاق بالاسىنىڭ وزىنە عانا ءتان ىستىق ماحابباتىنىڭ نازىك سەزىم پەرنەلەرىنە قوناقتاعان كوڭىل-كۇيىنەن حابار بەرەدى.

ءسابيت مۇقانوۆ ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنە ءتورتىنشى رەت 1954 جىلى ورالدى. بۇل جولى وبلىس ورتالىعىنا ۇشاقپەن كەلەدى. اكە-شەشە قورىمى جاتقان اتا قونىستى اڭسايدى. مەملەكەت قىزمەتىمەن، ءىس-ساپار تاپسىرماسىمەن جولى تۇسكەن جازۋشى، بارلىق جۇمىستى جيناپ قويىپ، ادىمەن اۋىلىنا اسىعادى. بۇل كەزدە زامان وزگەرگەن. تىڭ كوتەرۋ ناۋقانى باستالىپ، جەر-سۋ اتى جاڭادان قۇرىلعان، قۇرىلىپ جاتقان سوۆحوزداردىڭ اتاۋىنىڭ استىندا قالعان. بىراق، سابيتتەي ارىسى تۇرعاندا جامانشۇبار وزگەرمەۋگە ءتيىس ەدى، زامان وزگەرتىپ-اق جىبەرگەن ەكەن. «پەتروپاۆلعا كەلە سۇراستىرسام، جامانشۇبار جەرىنىڭ قاي سوۆحوزعا قاراۋىن بىلەتىن ادام جوق ەكەن. ولاردى كىنالاۋعا دا بولمايدى، - گەورافيالىق كارتادا ونداي ات جوق. بىراق، مەن جامانشۇباردىڭ جولىن ەشكىم ايتپاي-اق تابام»، دەپ الادى دا باستاۋشى الماي-اق ءجۇرىپ كەتپەك بولادى.

الايدا، بىلەتىندەر جامانشۇبارعا بارۋ ءۇشىن ودان بەرگى پرەسنوۆكا ارقىلى 210 شاقىرىم ءبىر جول،  ەسىلدى جاعالاپ وتىرىپ مارەۆكا ارقىلى ەكى ءجۇز شاقىرىم ەكىنشى جول سالىنعانىن ايتادى. بىراق، جۇرتتىڭ جەتەگىنە ەرىپ كەتە بەرسە، ءسابيت مۇقانوۆ بولا ما، تۋعان ەلىنىڭ ءاربىر تومپەشىگى مەن شۇقاناق-جىراسىنا دەيىن جاتقا بىلەتىن جازۋشىنىڭ ءوزى بىلەتىن، جاڭىلماي باراتىن جولى بولەك. جانە تاس جولمەن جىلدامداتپاي-اق، ساعىنىشىن باسىپ، كوكىرەك كەرە تىنىستاپ، قازاق دالاسىنىڭ وگەي ۇلدارى تۇسىنە بەرمەيتىن كوركەم كەلبەتىن تاعى تاماشالاپ قۇمارىنان شىققىسى  كەلگەن بولۋى كەرەك، ءوزى ەجەلدەن جاڭىلمايتىن جول سورابىن قاعازعا بىلايشا تۇسىرگەن:

«بۇل ەكى جولمەن دە مەنىڭ جۇرگىم كەلمەيدى، ويتكەنى ولار جامانشۇبارعا مەنى تىم الىس ورعىتىپ اپارادى.ءۇشىنشى بىلەتىنىم، اۋىل اراسىنىڭ جولى. ەرتە كەزدە، ۇساق اۋىلداردى ارالاپ قيقاڭ-سيقاڭى كوپ بولاتىن بۇل جولمەن بەرتىندە ءجۇرىپ كورسەم، ... بىلاي باراتىن: پەتروپاۆل، ارحانگەلسك، بۇگىلىم (بوگوليۋبوۆكا), تالاپكەر، جەكەكول، ورتالىق، جەكەكول (بلاگوۆەششەنكا), مايبالىق. ودان ءارى جايلاۋ - جامانشۇبار».

سابەڭنىڭ وسى جولمەن 1930 جىلى دا وتكەنىن ەسىمىزگە الايىق: «اركىمنىڭ ءوز تۋعان جەرى ىستىق» دەدى. ول راس. بىراق تۋعان جەر بولعاندىعىنان عانا ەمەس، مەن تۋعان ولكەنىڭ كوكتەم ايلارىندا كوز تىككەن ادامنىڭ دەلەبەسىن قوزدىرارلىق اسا ءبىر كوركەمدىكتەر، دەم تارتقاندا جاندى راحاتتاندىراتىن اسا ءلاززاتتى لەپتەرى بولادى..»، دەپ الادى دا، تامسانا وتىرىپ تەبىرەنەدى، بوياۋ-تەڭەۋدى اياماي-اق، توگىپ-توگىپ تۇرلەندىرەدى، سوزدەن كەستە توقىپ، ونى وقالايدى، جىبەككە كۇمىس قوسىپ ورگەندەي، كوركەمدەپ، مولدىرەتەدى-اي كەلىپ! تاعى دا ءجۇرىپ وتكەن جولىن تاڭبالاپ بەرەدى، ءبىز ۇمىتىپ كەتپەسىن دەگەندەي. «مارشرۋتىم: بەسكول(بيشكۋل ەمەس!- ز.ت.),نادەجەنكا، بوگوليۋبوۆ،ورنەك، التاي-مۇرات، قورجىنكول، جەكەكول، مايبالىق، ءوز اۋىلىم».

مىنە، بۇگىنگى زامانداستارىمىز كوڭىل اۋدارىپ، «ءسابيت جولى» دەپ ارنايى اتاپ، تاڭبالاپ، تۋريستىك مارشرۋت جاسايتىن تاريحي ساپار جولى - وسى. وزگە ەمەس، سابەڭنىڭ ءوزى اڭساپ، زور قۇرمەتپەن ارتىنا امانات رەتىندە جازىپ، تاڭبالاپ كەتكەن سوراپتى ۇمىتۋعا بولا ما؟ جول بويى تۇنىپ تۇرعان شەجىرە، ءار اۋىلى، شوق-شوق اعاشتارى مەن كۇمىس تەڭگەدەي دوڭگەلەنگەن كولدەرى، تەرىسكەيدى ەجەلدەن مەكەندەگەن حالىقتاردىڭ ءارىلى-بەرىلى تاريحىنان سىر شەرتەدى. مۇنى ەسكەرمەۋگە، ۇمىتۋعا بولمايدى.

سول تاريحتىڭ سىرىن سابەڭ ءوزى اشىپ  وتىرادى. وقىپ كورەيىك:

«جاڭاشۇبار دوكۋچاەۆ اتىنداعى سوۆحوزدىڭ قاراماعىندا ەكەن... جولدا «جامبىل» جانە «ۋكراينا» اتالاتىن ەكى سوۆحوزدىڭ جەرىنەن ءوتۋ كەرەك. ولاردىڭ جەرلەرى دە ماعان تانىس: «جامبىل» سوۆحوزى بۇرىنعى جامبىل كولحوزىنىڭ نەگىزىندە «جارقىن»، «سۋاتكول»، «ەسپەرلى» اۋىلدارىنان قۇرىلعان».

سابەڭ يۆان شۋحوۆ دەگەن جەرلەس جازۋشىنىڭ وسى ماڭدا تۋىپ-وسسە دە، جامبىل سوۆحوزى تۋرالى سول جىلى جاريالانعان وچەركىندە بىردە-ءبىر قازاقتىڭ اتىن اتاماعانىنا رەنىش تە بىلدىرگەن. «ۋكراينا» ورناعان جەردە بۇرىن «ۋاق-شوعا» دەپ اتالاتىن كوپ ۇساق اۋىلدار وتىراتىن ەدى... [ورتالىعى] بۇرىن شالىڭكە اتالاتىن قىستاۋدىڭ ورنىنا سالىنىپتى، ول - بىزگە بەلگىلى اقىن بايماعامبەت ءىزتولين تۋىپ-وسكەن جەر»

دوكۋچاەۆ سوۆكوزىنىڭ قالاي قۇرىلعانىن سابەڭ، ءوزىنىڭ شەجىرەشىلىگىنە باسىپ ەجەلگى قازاق تۇرمىسىمەن قابىستىرا بايانداپ كەتەدى: «بۇل ماڭايدا،  بۇرىن ءۇش اۋىلدىڭ قىستاۋى بولۋشى ەدى، جامانشۇبار، باتپاقكول جانە وتەي-ءداۋىش. جامانشۇباردا كول جوق، سۋدى قۇدىقتان ىشەتىن، بىراق قۇدىق سۋى تاپشى بولىپ، كەيبىر قىستا مالدارى دا، جاندارى دا قاردى ەرىتكەن سۋمەن كۇن كورەتىن. باتپاقكولدى قىستاعان مامەك پەن اڭداماسقا كولدىڭ سۋى كەيدە جەتىپ، كەي جىلدا تاپشى بولىپ، سوندىقتان، ولار دا قار ەرىتىپ كۇن كورەتىن. ال، وتەي-ءداۋىشتىڭ قۇدىعى سۋلى بولاتىن»، دەپ كەلەدى دە، سوۆحوزعا مەكەن ىزدەگەندەر بۇرعى سالسا، مۇنداعى سۋدىڭ نەگىزى قار سۋى ەكەنىن جانە تەرەڭدەگى مول سۋدىڭ اششى ەكەنىن بىلەدى. ءسويتىپ، جاڭا سوۆحوزدىڭ ورتالىعى باتپاقكولگە ورناعان. ويتكەنى مۇندا 22 مەتردەن مول تۇششى سۋ شىققان.

سەزىمتال جازۋشى تىڭ يگەرۋ دەگەن داقپىرتپەن ماڭ دالانى ورىنسىز تالقانداپ جىرتىپ تاستاعانىنا سول كەزدە-اق نارازى بولعان، ارينە اشىق ايتا المايدى، ساياساتقا قارسى شىعا المايدى، قۇداي بەرگەن دارىن قۋاتىمەن تۇسپالداپ، كوركەمدەپ، ساناسى باردىڭ ەسىنە سالادى. «قاپتاعان تراكتورلار كەلىپ، جەردى تۇگەل جىرتۋعا اينالعان سوڭ، اڭ اتاۋلىنىڭ ءبارى بۇل ماڭايدان قاشتى. سولارمەن قاسقىرلار دا كەتتى... جامانشۇبار جەرىندەگى ەشبىر اپانعا بيىل كۇشىكتەمەگەن». تۋعان ولكەنىڭ قاسقىرىنا دەيىن قامقور بولىپ، تابيعات انانىڭ تانىنە جازىلماس جارا تۇسكەنىن، تۇتاستىعىنىڭ بۇلىنە باستاعانىنا اشىنعان جازۋشىنىڭ ادال ويى مىنا جولدارعا تۇنا قالعانىن ساۋاتتى جان تۇسىنەدى:

«...ءبىز جايلاۋدى (تاعى دا جامانشۇبار جايلاۋى. - ز.ت.) ارالاعان شاقتا، ايدىڭ قاراڭعى كەزى ەدى. كوتەرىلگەن تىڭداردىڭ ۇشى-قيىرىنا كوز جەتپەيتىن تەڭىزىن، جولعا ارنالىپ قالدىرىلعان بەلدەۋلەردى بويلاپ، تۇندە ارالاپ كەلە جاتساق، كەڭ جايلاۋدىڭ ءونبويى، ءار جەردە تۇتاسا قيمىلداعان تراكتورلار مەن ماشينالاردىڭ، ءتۇننىڭ تونىن تىلە، ۇزارا ىلگەرى كوسىلگەن جارىقتارى، الدەقايدان قيعاشتالا كەلگەن سونداي جارىقتارمەن قۇشاقتاسا ايقاسىپ، ەن دالانىڭ قاراڭعى بەينەسىن جارقىراتادى دا جىبەرەدى!».

بىرەۋلەر، «قويان، تۇلكى، قاسقىر سياقتى بىرەن-ساران كەزدەسكەن اڭدار، سونداي تۇندە، ەسىنەن ايىرىلعانداي، جاقىنداپ كەپ، اتىپ العانشا مەلشيىپ قارايدى دا تۇرادى» دەسەدى...قاراماعاندا قايتسىن!  ءبىر عانا جارىق كورسە، ودان قاشار ەدى... قازىرگى كورىپ تۇرعانى اينالا جارىق! ...سونشا كوپ جارىقتىڭ قۇشاعىندا قالعان اڭ، قاشقاندا قايدا بارادى!...

سوۆەتتىك تەحنيكانىڭ قاماۋىندا قالعان قاسقىرلار، ماعان مىلقاۋ تابيعاتتىڭ بەينەسى سياقتانىپ كەتەدى». وسىدان ەلۋ-الپىس جىل بۇرىن-اق،  سۇڭعىلا جازۋشىنىڭ زەردەلەپ بولجاپ، كوزىمىزگە كورسەتىپ كەتكەن جومارت تابيعاتتىڭ «بەينەسىن» عانا كورىپ وتىرعانىمىز دا قازىرگى شىندىق. وسى كۇنى ەكولوگيا، تابيعاتتىڭ باستاپقى قايتالانباس كوركى مەن قاسيەتىن ساقتاۋ دەپ جۇرگەن ناسيحاتىمىزدى وسىنداي جان تەبىرەنتەرلىك قۋاتپەن جەتكىزە بىلسەك-ءشى. سول تىڭ كوتەرۋدىڭ ۇلى دۇربەلەڭى كەزىندە، پارتيا ساياساتىنىڭ دۇرىس-بۇرىستىعىنا كوزى جەتپەسە دە، ماقۇلداۋعا ءماجبۇر بولعان جازۋشى، الدەنەدەن سەكەم الىپ، تاعى دا اتا-بابانىڭ قورىمىن كورىپ قايتقىسى كەلەدى. جانىنا جاڭا سوۆحوزدىڭ بريگاديرىن الا بارادى. بۇل جەرلەردىڭ ەندىگى قوجاسى سول، نە ىستەيمىن دەسە دە ءوزى بىلەدى. ايتەۋىر جولىڭ بولعىر، بريگادير يۆانچەنكو زيراتتى امان قالدىرىپ،  اينالا جىرتىپ تاستاعان ەكەن. كوڭىلى ورنىنا تۇسكەن سابەڭ، وعان شىن جۇرەكتەن العىس ايتادى. سويتەدى دە، سول جەدە ەستىپ-بىلگەن مىنا ءبىر اششى شىندىقتى قاعازعا ءتۇسىرۋدى دە ۇمىتپايدى.

«زاڭ بويىنشا، - دەيدى يۆانچەنكو، - جيىرما جىلدان بەرى كىسى كومىلمەگەن زيراتتىڭ ءۇستىن جىرتۋعا بولادى ەكەن. مەن ونى ىستەگەن جوقپىن. قاي ەلدىكى ەكەنىن بىلمەگەنمەن، زيرات اتاۋلىنى مەن ءوزىم قادىرلەيمىن، ويتكەنى، مۇندا جاتقان ادامدار دا، ارقايسىمىزدىڭ تۋىسىمىزداي، ءوز تۋىستارىنا قادىرلى ادامدار عوي; ەندەشە، ءبىز دە ولاردى قادىرلەۋىمىز كەرەك». تىڭ كوتەرۋ كەزىندە قازاقتىڭ كەڭ دالاسىنداعى اتا-بابا بەيىتتەرىنىڭ تالايى تالقاندالىپ، ورنىمەن قۇرىپ كەتكەنىن ءمالىم.شيكى شىمىنان شوشقا قورا سالعاندار، وبال-ساۋاپتى بىلمەگەن. شىركىن، سوندا مىنا يۆانچەنكو سياقتى ادامگەرشىلىگىن جوعالتپاعان تىڭگەرلەر كوبىرەك بولعاندا .. دەپ، بۇگىنگى ءبىز دە مارقۇم سابەڭمەن جارىسا راحمەت ايتقىمىز كەلەدى. وسى وقيعاعا بايلانىستى ءوز زامانىمىزداعى قايراتكەر جازۋشى سابەڭنىڭ مەملەكەتتىك قات-قابات قاۋىرت جۇمىستاردىڭ اراسىندا تاعى دا ۋاقىت تاۋىپ، جامانشۇبارداعى قارا بەيىتكە بارعانداعى تولعانىسىن وقىپ كورەيىك:

«بۇل ارادا ەل تۇرعان كەزدە، ءالى كەلگەن ادامدار، قايتىس بولعان جاقىندارىنىڭ قابىرىنە اعاشتان قيعان قورعان جاساتقان ەدى، ونىڭ الدىنا تاس ورناتىپ، بەتىنە ولگەن ادامنىڭ كىم ەكەنىن جازدىرعان ەدى. ال، مەنىڭ اكە-شەشەم، بالا شاعىمدا ولگەندىكتەن، مەنەن باسقا ۇل بولماعاندىقتان،قىزداردىڭ ءبارى كۇيەۋگە بەرىلىپ كەتكەندىكتەن، قابىرلارىنىڭ ۇستىنە توپىراقتان باسقا ەش بەلگى قويىلماعان ەدى... اركىمگە اكە-شەشە قىمبات. مەنىڭ اكە-شەشەم وزىمە قىمبات. سوندىقتا، مەن جامانشۇباردان بالا شاعىمدا كەتكەنمەن، جولىم ءتۇسىپ بارا قالسام، اكە-شەشەمنىڭ قاتار تومپايعان قابىرلارىنا سوقپاي كەتپەيتىن ەم. جامانشۇبارداعى اۋىلدار بۇل ارادان كوشەردە، «ەگەر تاعى كەلە قالسام، اداسارمىن دەگەن ويمەن، اكە-شەشەنىڭ قابىرىن مەن ۇمىتپاستاي عىپ بەلگىلەگەن ەم...»

اقجۇرەك، ادال پەرزەنتتىڭ سىرى دا وسى، شىنى دا وسى دەپ بىلەمىز. بۇل جازبالارعا ءسوز قوسۋ قيىن. سول زيراتتا، ارۋاقتار باسىنا كەلىپ دۇعا باعىشتايتىن سۇيىكتى ءسابيتىن ساعىنعالى قاشان...

...الماتىدان ءسابيت مۇقانوۆ كەلە جاتىر. استانادان شىعىپتى، اسىعىس. «قالاي اتتاپ وتە الار  ەكەنسىڭ!» دەگەندەي، جولدا مۇنارتىپ كوكشەتاۋدىڭ توعاي جامىلعان سانسىز تاۋلارى تۇر، كوزدىڭ جاسىنداي مولدىرەگەن سۋلارى يرەڭ قاعىپ شالقار كولدەرى جاتىر... ولاردا ءبىزدىڭ قىزىمەتىمىز دە كوپ... بىراق تۋعان، كوركەمدىك جاعىنان ولارعا تالاسا الماعانمەن، ىستىقتىق جاعىنان الدەقايدا ارتىق سياقتى... ول اناڭ سياقتى سەنىڭ.اجارى قانداي بولسا دا، تۋعان انادان ىستىق نە بار ادامعا!...» ۇلى ازامات اسىعىپ كەلەدى. قىزىلجاردان جامانشۇبارعا تىكەلەي تارتادى. ءوز جولىمەن، «ءسابيت جولىمەن»...

ءسابيت مۇقانوۆتىڭ قازاق تاريحىنا دا، ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنە، عىلىمىنا سالعان جولى ۇرپاقتار ساناسىندا جاڭعىرىپ، جارقىراپ جاتىر.

زارقىن تايشىباي، م.قوزىباەۆ اتىنداعى سولتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى