قازاقستاندىق «ەير استانا» اۋەكومپانياسىنىڭ بورتىندا بولعان داۋلى وقيعا قازاق قوعامىن قوزعادى. جولسەرىك قىزدان مەملەكەتتىك تىلدە قىزمەت كورسەتۋدى تالاپ ەتكەن تۇرىك ءجۋرناليسى وعىز دوعان ەدى. 14 تامىزدا كس 954 رەيسىندە بولعان وعىز دوعان ەسىمدى شەتەلدىك ازامات، وزىنە مەملەكەتتىك تىلدە قىزمەت كورسەتۋدى سۇرايدى. الايدا ول تالابى ورىندالماي، قازاق تىلىنە قوتارماشى كەرەك بولىپ قالادى. وعىز دوعانعا اۋەكومپانياسىنىڭ ەرەجەسىنە سايكەس، ءتارتىپتى ورىنداماعانى ءۇشىن 6800 تەڭگە كولەمىندە ايىپپۇل سالىنادى.

بۇل ءبىزدىڭ الەمجەلىدەگى بەينەجازبادان ءام باق-تىڭ تاراتقان اقپاراتىنان ۇققانىمىز عانا. راسىندا، داۋ قالاي ءوربىدى. ۇشاقتاعى ۇرىس نەدەن شىقتى؟ ءبىز وعىز دوعان مىرزانى سوزگە تارتتىق.

-وعىز مىرزا، ەكى-ءۇش كۇننەن بەرى الەمجەلىدە اجەپتاۋىر تالقىلانعان تاقىرىپ – ءسىز بەن «ەير استانا» كومپانياسىنىڭ اراسىندا بولعان ءتىل داۋى. راسىندا، ءبىز ءسىزدىڭ  بەينەجازباڭىزدى عانا كوردىك...

-ماعان جولسەرىك قىز كەلىپ، ورىسشا سويلەدى. مەنىڭ قارىنداسىم سياقتى قىز عوي، داۋىس كوتەرمەدىم. مادەنيەتتى تۇردە مەملەكەتتىك تىلدە قىزمەت كورسەتۋىن، ءوزىمنىڭ ورىس ءتىلىن تۇسىنبەيتىنىمدى تالاپ ەتىپ، سۇرادىم. جولسەرىك قىز سوسىن اعىلشىنشا سويلەدى. جانىم-اۋ، مەن قازاقستانعا كەلىپ تۇرمىن عوي. قازاق تىلىندە قىزمەت الۋىم كەرەك قوي.

-بۇل جەردە ماسەلە اۋەكومپانياسىنىڭ ساپاسىز قىزمەتى مەن ءتىل تۋرالى زاڭنىڭ ساقتالماعانىندا بولىپ تۇر دەيسىز عوي... بىراق، اۋەكومپانياسىنىڭ رەسمي مالىمدەمەلەرىندە، ارتىنان قازاق ءتىلىن بىلەتىن جولسەرىك قىز كەلدى دەلىندى...

-ول وتىرىك دەر ەدىم. ەڭ سوڭىندا، ۇشاقتان ءتۇسىپ بارا جاتقاندا عانا ايگەرىم دەگەن جولسەرىك قىز كەلىپ، «اعاي، كەشىرىڭىزشى» دەدى. سەبەبى، مەن تۇسىرىلگەن بەينەجازبانى باق-قا ءجاريالايمىنا دەپ اشىق ايتتىم. ماعان قازاقستاندا تۇرىپ، بوتەن مەملەكەتتىڭ تىلىندە قىزمەت كورسەتكەنى ۇيالتتى. بۇل قازاقستان. ونىڭ ءتىلى – قازاق ءتىلى. مەن تۇرىك بولسام دا، قازاق ءتىلىن ءوز انا تىلىمدەي قۇرمەتتەيمىن. ءبىز تۇرىكتەر قازاقستاندى انا جۇرتىمىز، اتاجۇرتىمىز دەپ بىلەمىز. مەن قازاقستانعا ءبىرىنشى مارتە كەلىپ تۇرعان جوقپىن.

بۇل جاقتاعى كەيبىر ازاماتتاردىڭ، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىنىن، ءتىپتى بىلگىسى دە كەلمەيتىنىن جاقسى بىلەمىن. ايتپەسە، قازاقستان تاۋەلسىزدىك العالى قانشا جىل ءوتتى. قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ الاتىن ۋاقىت جەتتى، ءتىپتى اسىپ كەتتى عوي.

مەن ءجۋرناليستپىن. قازاق تىلىندە دوكتورلىق ديسسسەرتاتسيا قورعاعان اداممىن. نەگە مەن قازاقستاندا قازاق تىلىندە قىزمەت كورسەتۋدى تالاپ ەتە المايمىن؟!

-ءسىزدىڭ قازاق تىلىندە قىزمەت كورسەتۋدى تالاپ ەتكەنىڭىزبەن اۋەكومپانياسىسىنىڭ بۇعان كورسەتكەن رەاكتسياسى ونسىز دا ءورشىپ تۇرعان ءتىل ماسەلەسىن قايتا كوتەرىپ، قوعامنىڭ ەسىنە جانە ءبىر مارتە سالعانداي بولدى. دەگەنمەن، سىزگە ايىپپۇل سالىندى. پوليتسيا ايىپپۇل سالاردا ءىستىڭ انىق-قانىعىنا كوز جەتكىزىپ بارىپ، سالعان بولار...

-ايىپپۇل سالىندى. مەن وسىعان دەيىن ايتقانىمداي ايىپپۇلدى تولەۋگە ءازىرمىن. 6800 تەڭگە ەردىڭ قۇنى ەمەس قوي. مەن ۇشاقتا وتىرعاندا ورىس تىلىندە سويلەگەن جولسەرىك قىز ورىندىقتى كوتەرۋدى سۇراعان ەكەن. مەن ورىسشا تۇسىنبەيتىنىمدى ايتتىم. اعىلشىنشا ايتتى. مەن اعىلشىنشا دا جاقسى بىلمەيمىن. ماعان قازاق تىلىندە ايتسىن دەپ تالاپ قويدىم. بۇل ەندى ءپرينتسيپتىڭ ماسەلەسى.

وكىنىشكە وراي، سول ۇشاقتا وتىرعان تالاي قازاق ازاماتتاردىڭ بىرەۋى، «مىنا تۇرىكتىڭ ايتىپ وتىرعانى دۇرىس قوي»، دەپ قولداۋ بىلدىرگەن جوق.

-اۋەكومپانياسىنىڭ رەسمي جاۋابىندا ورىندىقتى كوتەرۋدەن جانە بەلدەمشەنى تاعۋدان باس تارتتى دەپ جازىلعان ەكەن.

-ماسەلە ورىندىقتى كوتەرۋدە نە بولماسا بەلدەمشەنى تارتۋدا ەمەس. ماعان كەلىپ، قازاق تىلىندە «ورىندىقتى كوتەرىڭىز، بەلدەمشەنى تاعىڭىز» دەسە، مەن ءسوزسىز ەرەجەنى ورىندايتىن ەدىم. ويتكەنى مەن قازاق ءتىلىن تۇسىنەمىن. سانالى تۇردە ونداي ماڭىزدى تالاپتاردى ورىنداۋدان باس تارتاتىنداي، مەنى نە جىن  سوعىپتى؟! مۇنداعى ايتپاعىم ايىپپۇلدىڭ ماسەلەسى ەمەس. «ەير استانامەن» داۋ 6800 تەڭگەنى تولەۋ ارقىلى بىتەر. بىراق، مۇنىڭ سىرتىندا قازاق ءتىلىنىڭ ماسەلەسى كومۋلى قالادى عوي. ول حالىقارالىق اۋە قىزمەتى.

مەن سەكىلدى شەتەلدىك تۋريستەر، قوناقتار قانشاما كەلىپ-كەتىپ جاتقان. سولار ايتپايدى دەيسىز بە؟ ايتادى، ارينە. «قازاقستاندا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قۇنى بەس تيىن ەكەن» دەپ ەرتەڭ ءوز ەلدەرىنە وسەك اپارادى.

ولار نەگە ولاي ايتادى؟ سەبەبى، دۇكەن، ءتىپتى اجەتحانالارعا دەيىن ورىس تىلىندە قىزمەت كورسەتىپ، ماڭدايشالارىنا جايناتىپ جازىپ قويعان، «تۋالەت» دەپ. بۇل بۇل ما؟ ەكى اتتاپ، بىرەۋدەن جول سۇراساڭ «ۆام ۆ تۋ ستورونۋ» دەپ بەيپىل جاۋاپ بەرەدى.

مۇنى كورگەن كەز كەلگەن تۋريست قازاق ءتىلىنىڭ بار ەكەنىنەن دە بەيحابار كەتەرى انىق. سول تۋريستەردىڭ ەڭ ءبىرىنشى كورەتىنى اۋە قىزمەتى. سول جەردەن، ياعني، قازاق توپىراعىنا تاباندارى تيمەستەن جاتىپ، بوتەن تىلدە سويلەپ تۇرسا، مەندە نە اقى.

-وعىز مىرزا، دەگەنمەن، الەمجەلىدە ءسىزدىڭ پوزيتسيانى قولداۋشىلار كوپ بولعان سەكىلدى. ءتىپتى، قوعام قايراتكەرلەرى، زاڭگەرلەر ءسىزدىڭ ءسوزىڭىزدى سويلەپ وتىر. مەن ءسىزدىڭ «ينستاگرامم» پاراقشاڭىزدى شولىپ شىقتىم. وندا نە ءتۇرلى پىكىرلەر جازىلىپتى. ءسىزدى قارعاپ-سىلەپ، بەيادەپ سوزدەر دە جازىپتى. ءسىزدىڭ ۇشاقتا ماس بولىپ وتىرعانىڭىزدى ايتىپتى بىرەۋلەرى. بۇعان نە دەيسىز؟ وقيعادان نە ءتۇيدىڭىز؟

-راس. الەۋمەتتىك جەلىدە مەنى قولداۋشىلار كوپ بولدى. اسىرەسە «فەيسبۋكتە» بىرقاتار بەلدى، جۇرت نازارىندا جۇرگەن ازاماتتار مەنى قولداپ جاتىر ەكەن. راقمەت ايتامىن. سىزدەر مەنى ەمەس، قازاق ءتىلىن قولداپ جاتىرسىزدار دەپ ەسەپتەيمىن.

«ينستاگراممدا» كوبىنە-كوپ جاستار وتىرادى عوي. شىنىندا بەيادەپ، بىلاپىت كوممەنتتەر جازىلىپ جاتىر. مەن دە ولاردى وشىرگەن جوقپىن. تۇرا بەرسىن. ول دا جۇرتتىڭ پىكىرى.

-تاقىرىپتان ءسال اۋىتقىپ، مىنا جايتتى نەگىزگى پلانعا شىعارعاندى ءجون ساناپ وتىرمىن. ءسىز ۇلتىڭىز تۇرىك بولسا دا، قازاق ءتىلىنىڭ قامى ءۇشىن شىر-پىر بولىپ جۇرگەنىڭىزدى جاقسى تۇسىنەمىن. سەبەبى، مەن ءسىزدى تۇرىك دەپ قابىلداي المايمىن. ءوزىڭىز ايتپاقشى، قازاق ءتىلى سىزگە ەكىنشى انا تىلىڭىزدەي بولىپ كەتتى دەسەم وتىرىك ەمەس قوي. ءوزىڭىز قازاق تىلىندە ديسسەرتاتسيا جازىپ، قورعاپ شىقتىڭىز. ونىڭ ۇستىنە  «قازاق ەلى» جۋرنالىنىڭ قىرعىزستانداعى ءتىلشىسى بولىپ جانە قىزمەت جاسايسىز.

جانە ەڭ باستىسى ءسىز تولەگەنتانۋشىسىز. تولەگەن ايبەرگەنوۆ اقىننىڭ 80 جىلدىعىندا اقىننىڭ ءبىرسىپىرا ولەڭىن تۇرىك تىلىنە اۋدارعانىڭىزدى جاقسى بىلەمىز. اسىرەسە، «ماعجاننان تولەگەنگە، تولەگەننەن بوستاندىققا ۇلاسقان «ساعىنىش»...» دەپ جازدىڭىز...

-مەن جوتاسىنا قانجار سۇعىلعان تۇركيامدى، قاماۋدا قالعان شىعىس تۇركىستانىمدى، كوزى جاساۋراعان تەبريزىمدى، قورعانسىندا تىنىسى تارىلعان تاتارستانىمدى، قاراۋسىز قالعان كەركۇگىمدى، جانىمداي قىمبات ءازىربايجانىمدى قالاي سۇيسەم، قازاقستانىمدى سودان ەكى ەسە قاتتى سۇيەمىن. بۇل اسىرەلەگەنىم ەمەس. مەن ءۇش جاسىمنان باستاپ، قازاقستان تۋرالى ەستىپ ءبىلدىم.

قازاق اقىندارىنىڭ ىشىندە تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ ولەڭدەرىن تۇرىكشەگە اۋداردىم راس. وسى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا اقىننىڭ 80 جىلدىعىندا ءسوز الىپ، «ماعجاننان تولەگەنگە، تولەگەننەن بوستاندىققا ۇلاسقان «ساعىنىش»...» دەپ جازدىم.

-وعىز مىرزا، ءسىزدىڭ «ۇلى دالاعا اشىق حات» دەگەن جازباڭىزدى تاۋىپ الدىم. «ەڭ اۋەلى كىشكەنتايلاردىڭ جۇزدەرىنەن ءسۇيىپ، ۇلكەندەردىڭ الدىندا قۇرمەتپەن باس يەمىن. قول-ەتەكتى سۇيگىزدىرمەسسىڭ، بۇنى بىلەم…قالىڭ قالاي؟ انام، سۇيىكتىم، وتانىم – قازاقستانىم، قالايسىڭ؟..ءاردايىم جاقسى بول، جاراي ما؟ مەنىڭ قالىمدى سۇراساڭ، بىلگەنىڭدەي، تاعى جالعىز، تاعى سەنسىز، تاعى باسى دەرتتە». بۇل ءسىزدىڭ ءسوزىڭىز.

بۇگىن سول قازاقستاننىڭ ءوز ىشىندە، قازاقستاننىڭ حالقىمەن بىرگە تۇرسىز. باسىڭىز دەرتتە. ەندى نە ىستەيسىز. مۇنى ايتقانىم، كۇنى كەشە عانا «ەير استانا» كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى پيتەر فوستەر مىرزاعا حات جازدىڭىز. نە تالاپ ەتتىڭىز؟ تالابىڭىز ورىندالاماعان جاعدايدا قانداي ارەكەتكە بارۋىڭىز ىقتيمال؟

-وكىنىشكە وراي، قازاقستاندا ءجۇرىپ، قازاق تىلىندە قىزمەت سۇراعانىم ءۇشىن وسىنداي جاعداي ورىن الىپ وتىر. مەن 6800 تەڭگەدەن قاشپايمىن.

اۋەلى، قازاق حالقىنان مەملەكەتتىك تىلدە قىزمەت كورسەتپەگەنى ءۇشىن «ەير استانا» كەشىرىم سۇراسىن. مەنەن دە كەشىرىم سۇراسىن. مەملەكەتتىك تىلدە قىزمەت كورسەتپەگەن كومپانيا قىزمەتكەرىنە كومپانيانىڭ ىشكى تارتىبىنە سايكەس شارا قولدانىلسىن.

سوندا عانا بارىپ، مەن 6800 تەڭگەنى تولەيمىن. ەگەر، اۋە قىزمەتى ءوز ايىپتارىن مويىندامايتىن بولسا، مەن زاڭ اياسىندا ءوز قۇقىعىمدى قورعايتىنىمدا ايتپاقپىن.

-جاقسى، وعىز مىرزا. ۋاقىت ءبولىپ، از-كەم اڭگىمە وربىتكەنىڭىز ءۇشىن راقمەت ايتامىز. ىسىڭىزگە ساتتىلىك!

-سىزدەرگە دە ۇلكەن راقمەت!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz