كەشە عانا قاراعاندىداعى «تاعىنان» تاپجىلمايستاي كورىنگەن «كۇن كوسەمدى» قاپتاپ، قاۋمالاپ، ءبىرىمىز ەتەگىنەن، ءبىرىمىز كارى ساقالىنان ون توعىز جىل بويى سۇيرەلەپ، ابدەن دىگدىرىمىز قۇرىپ، «ءۇھ» دەگەندە مىنە، ەندى الىپ تاستايتىن بولدىق دەپ ماساتتانىپ ەك. لەنين تۇسكەنىمەن، ءيليچتىڭ يەگىنىڭ استىندا ۇزاق جىلدار «مالتىعان» ءميحايلدىڭ دەسى مىعىم سەكىلدى، ونىڭ تۇسەر ءتۇرى جوق. ايتپەسە، الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى تالعار اۋدانى تۇزدىباستاۋ اۋىلىنداعى ەسكەرتكىشىندە تەكە ساقالىن «سوزعىلاپ»، مىقشىرايىپ ءالى وتىرار ما ەدى؟ تۋرا كۇرە جولدىڭ بويىندا، «تۇزدىباستاۋ - ىرىستى ولكە، قۇت مەكەن!» دەگەن جالاۋلى سوزگە بەت بۇرىپ، اۋىلدى ارتىنان باعىپ قاراپ تۇر. قاراعاندىنىڭ جايى ءبىر باسقا. وندا تۇسىندە ۆولوديانى كورەتىن كوممۋنيستەر مەن ورىستاردىڭ قاراسى مول دەدىك پە، ايتەۋىر يتىرعىلجىڭمەن ۇزاققا سوزدىق. ال مىنا تالعار ءوڭىرى ونداي ماسەلەدەن الىس قوي. دەمەك، گاپتىڭ ءبارى اۋداندىق، وبلىستىق باسشىلاردا. تۇزدىباستاۋلىقتار بيىل دا تاۋەلسىزدىكتىڭ ون توعىزىنشى جىلىن كالينيننىڭ ساقالىنا قاراپ قارسى الاتىن بولدى. قۇداي-اۋ، باسقا باسقا، ءدال وسى كالينينگە ەمەشەگىمىز ءۇزىلىپ، ونىڭ ەسكەرتكىشىن سارى مايداي ساقتايتىنداي باسىمىزعا نە كۇن تۋدى دەسەڭىزشى. قايداعى ءبىر قىزىلدار ءۇشىن عۇمىرىن ارناعان، تالاي ورتانى قاندى-قاساپ قىلعان ميحايل ەمەس پە بۇل؟ ونىڭ قازاق ءۇشىن، ءبىزدىڭ دالامىز ءۇشىن ىستەگەن ءبىر جاقسىلىعىن بىلە مە جۇرت؟ بىزگە ءۇش ەمەس، وتىز قايناسا دا سورپاسى قوسىلا ما؟ جوق!

كەشە عانا قاراعاندىداعى «تاعىنان» تاپجىلمايستاي كورىنگەن «كۇن كوسەمدى» قاپتاپ، قاۋمالاپ، ءبىرىمىز ەتەگىنەن، ءبىرىمىز كارى ساقالىنان ون توعىز جىل بويى سۇيرەلەپ، ابدەن دىگدىرىمىز قۇرىپ، «ءۇھ» دەگەندە مىنە، ەندى الىپ تاستايتىن بولدىق دەپ ماساتتانىپ ەك. لەنين تۇسكەنىمەن، ءيليچتىڭ يەگىنىڭ استىندا ۇزاق جىلدار «مالتىعان» ءميحايلدىڭ دەسى مىعىم سەكىلدى، ونىڭ تۇسەر ءتۇرى جوق. ايتپەسە، الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى تالعار اۋدانى تۇزدىباستاۋ اۋىلىنداعى ەسكەرتكىشىندە تەكە ساقالىن «سوزعىلاپ»، مىقشىرايىپ ءالى وتىرار ما ەدى؟ تۋرا كۇرە جولدىڭ بويىندا، «تۇزدىباستاۋ - ىرىستى ولكە، قۇت مەكەن!» دەگەن جالاۋلى سوزگە بەت بۇرىپ، اۋىلدى ارتىنان باعىپ قاراپ تۇر. قاراعاندىنىڭ جايى ءبىر باسقا. وندا تۇسىندە ۆولوديانى كورەتىن كوممۋنيستەر مەن ورىستاردىڭ قاراسى مول دەدىك پە، ايتەۋىر يتىرعىلجىڭمەن ۇزاققا سوزدىق. ال مىنا تالعار ءوڭىرى ونداي ماسەلەدەن الىس قوي. دەمەك، گاپتىڭ ءبارى اۋداندىق، وبلىستىق باسشىلاردا. تۇزدىباستاۋلىقتار بيىل دا تاۋەلسىزدىكتىڭ ون توعىزىنشى جىلىن كالينيننىڭ ساقالىنا قاراپ قارسى الاتىن بولدى. قۇداي-اۋ، باسقا باسقا، ءدال وسى كالينينگە ەمەشەگىمىز ءۇزىلىپ، ونىڭ ەسكەرتكىشىن سارى مايداي ساقتايتىنداي باسىمىزعا نە كۇن تۋدى دەسەڭىزشى. قايداعى ءبىر قىزىلدار ءۇشىن عۇمىرىن ارناعان، تالاي ورتانى قاندى-قاساپ قىلعان ميحايل ەمەس پە بۇل؟ ونىڭ قازاق ءۇشىن، ءبىزدىڭ دالامىز ءۇشىن ىستەگەن ءبىر جاقسىلىعىن بىلە مە جۇرت؟ بىزگە ءۇش ەمەس، وتىز قايناسا دا سورپاسى قوسىلا ما؟ جوق! بىراق ونىڭ ەسكەرتكىشىن الىپ تاستاۋ سونشالىقتى قيىنعا ءتيىپ وتىرعانداي. سولاي بولماعاندا، باسى قۋراعان كەڭەستىك وداقپەن بىرگە-اق باياعىدا سۇيەگىن ساۋدىراتىپ كۇرەسىنگە لاقتىرىپ جىبەرۋگە بولار ەدى عوي. ورنىنا تالعار اۋدانىنا كىرەبەرىستەگى ءبىر قۋىستا «ءبۇرىسىپ» وتىرعان جەرىنەن «تاۋىپ» الىپ، تۇرار رىسقۇلوۆتىڭ ءمۇسىنىن تاق ەتكىزىپ وتىرعىزۋعا قاۋقارىمىز جەتپەي مە الدە ءدال وسى كورىكتى جەتىسۋ ولكەسىنىڭ تالعار، ەسىك وڭىرىنەن وسى ورىنعا مالداس قۇرىپ وتىرۋعا لايىقتى قازاقتىڭ ءبىر قارا شالى عۇمىر كەشپەدى مە ەكەن؟ اشەيىندە ەسكەرتكىش تۇرعىزعىش الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى سەرىك ۇمبەتوۆ ايعا باتا عىپ ءجۇر مە دەپ ويلايسىز وسىندايدا. ەل بارمايتىن يەن دالاعا قامشىسىن قولىنا ۇستاتىپ، باتىر-باعلانداردىڭ ەسكەرتكىشىن قويعانشا، مىنا «كەڭەستىك شالدىڭ» ورنىنا وتىرعىزباي ما سولاردىڭ ءبىرىن. ەسكەرتكىشىنىڭ الدىنداعى سارىكىدىر تاسقا: «سىزدەردىڭ كولحوز قازاقتاردىڭ جەردى قالاي جاسانتا الاتىنىن كۇللى الەمگە پاش ەتەتىن بولادى» دەگەن «ۇلاعاتتى» ءسوزىن ويىپ جازىپ قويىپتى. پاي-پاي-پوي! قازاقشىلىن-اي سابازدىڭ. بالكىم، وسى ءبىر «ۇلى دا ماعىنالى» ءسوزى ءۇشىن ءالى ساقتاپ وتىرعان شىعارمىز تاس تۇعىردان تۇسىرمەي. مۇنان دا سوراقىسى، وسى حالىقتى تۇسىنبەي دال بولام. تۇزدىباستاۋ، بەلبۇلاق اۋىلدارىنىڭ اتتارى وزگەرگەلى قاشان؟!.. بىراق تالعار تۇرعىندارى قاشان كورسەڭ «كالينين»، «ميچۋرين» دەپ باق-باق ەتەدى دە جۇرەدى. انا ءبىر شوپىرلاردى ايتام-اۋ، وسى سوزدەردى سامبىرلاپ قۇلاق ەتىڭدى جەگەندە، جەرگە كىرە جازدايسىڭ!

ەل ساناسىنداعى وسىنداي «اۋرۋدى» سىلىپ تاستاۋ ءۇشىن، اۋەلى مىنا ەسكەرتكىشتەردىڭ قاراسىن قۇرتۋ ماڭىزدى ەكەنىن اۋدان، وبلىس باسشىلىعى قاشان ويلار ەكەن. وسىدان ءبىراز بۇرىن تۇزدىباستاۋدا بولعان وقيعا ەسىڭىزدە مە؟ ەكى بىردەي مەكتەپ وقۋشىسىنىڭ القىمىن ارقان قيىپ، اۋىل تۇگەل قارا جامىلىپ، كۇللى ەلدىڭ نازارىن وزىنە اۋدارعان بولاتىن. كەسىر ءبىر يەكتەسە، ارىلۋى قيىن دەپ ىرىمدايتىن ادەتىمىز. بالكىم، وسى اۋىلدى سارى ساقال، قۇدايسىز نەمەنىڭ «رۋحىنان» تازارتىپ، الاستاۋ كەرەك شىعار الدىمەن. سوندا ەلدى ۇرەيلەندىرگەن وقىس وقيعالار ازاياتىن شىعار.

وسى ويلاردىڭ جەتەگىندە اۋىل ارالاپ بارا جاتىپ، تاعى ءبىر «تاعزىمعا» كوزىم ءتۇستى. تاعى سول تۇزدىباستاۋدىڭ تالعار جاق شەتىندە بەلبۇلاق اۋىلىمەن جاپسارلاس تۇستا قىزىل بەسجۇلدىزدى شەكەسىنە قاداپ، «كونەنىڭ كوزى، ەسكىنىڭ ءسوزى» جازىلعان ەسكەرتكىش-تاقتا تۇر ەكەن. وقىدىق. «جەتىسۋدا سوۆەت وداعىن ورناتۋ جولىندا بەلسەنە كۇرەسكەن بولشەۆيكتەردى ا. پ. بەرەزوۆسكي مەن ك. ۆ. وۆچاروۆ 1917 جىلى 17 دەكابردە ناق وسى جەردە اقگۆاردياشىلار زۇلىمدىقپەن ءولتىردى». ال سىزگە كەرەك بولسا. قازاقتى قۇدايسىزداندىرۋدى ويلاعان، الاشتىڭ تەڭ جارىمىن وپات ەتكەن كەڭەس وداعىنا نالەت جاۋدىرعاننىڭ ورنىنا ونىڭ ەسكەرتكىشتەرىن سول كۇيى «كۇتىپ-باپتاپ» وتىرعانىمىزعا جول بولسىن!

ايتتىم عوي، الاستاۋ كەرەك دەپ!

«اباي-اقپارات»