سەيسەن قوجەكە 1951 جىلى جامبىل وبلىسى، تۇرار رىسقۇلوۆ اۋدانى، جاڭاتۇرمىس اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. قازمۋ-ءدىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن 1978 جىلى بىتىرگەن. قازىر زەينەتكەر. قۇلان اۋىلىندا تۇرادى. «قۇلان تاريحى»، «قوجاي قىزىر، بەرەكە»، «تەمىرقۇل. تەمىرجول. تەمىرقانات»، «اتى اڭىزعا اينالعان»، «ەكى مايداننىڭ جاۋىنگەرى» اتتى ءار جىلداردا جارىق كورگەن تاريحي-شەجىرە كىتاپتاردىڭ، پوۆەست، اڭگىمەلەردىڭ  جانە «ايكول» اتتى ولەڭدەر جيناعىنىڭ اۆتورى. ول 43 جىل بويى اۋداندىق، وبلىستىق گازەتتەردە  قىزمەت ىستەپ، وبلىستىق «اق جول» گازەتىندە ءجۇرىپ زەينەتكە شىقتى. قارىمدى ءجۋرناليستىڭ قالامىنان تۋعان وچەركتەر مەن پۋبليتسيستيكالىق ماقالالار، اڭگىمەلەر مەن فەلەتوندار رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق ءباسپاسوز بەتىنەن تۇسكەن ەمەس. قالامگەردىڭ قازىر كەمەلىنە كەلگەن شاعى.

مەن ءوزى كوركەمدىكتى كوڭىلىمە كوگەندەپ ءوستىم.  ايدىڭ جارىعى مەن كۇننىڭ نۇرىن، كولدىڭ كەلبەتى مەن مىڭ-سان جۇلدىزدىڭ شوعىرىن اسپان اۋناپ تۇسكەندەي كورىپ تاڭ قالۋشى ەدىم. اسىرەسە، جايلاۋعا شىعىپ، جامىراي جايىلعان اقتىلى قويدى امانداپ، شالعىنعا اۋناپ، شالقامنان جاتىپ شىلدە قوڭىز بەن بوزتورعايدىڭ شىرىلداعانىن جالىقپاي تىڭداعاندى ۇناتۋشى ەدىم. وسىناۋ، ءۇرزادا تابيعاتقا بالا كەزدەن عاشىق بولدىم. بال بۇلاقتىڭ تۇپ تۇنىق سۋى مەن ساف اۋاسىن جۇتۋ، سىلدىراپ اققان سۋدىڭ «سىلق-سىلق» كۇلگەن داۋىسىن ەستۋ، اي قاباق ءتۇندى، سىرلى سازدى، سالبۋىرىن سارىندى تاماشالاۋ دەگەنىڭىز مەن ءۇشىن پەيىشتى كورگەنمەن بىردەي-تۇعىن.

وسىناۋ كەرىمسال شاقتاردان جان دۇنيەڭ شەكسىز ءلاززات الاتىن، جانىڭ راحاتقا بولەنەتىن. ەگەر جەر بەتىندەگى تىرشىلىك اتاۋلى قاز-قالپىندا... سۋىمىز لايلانباي، اۋامىز بۇزىلماي، اڭىمىز اۋماي، ادامىمىز اداسپاي سول ءبىر ەڭ العاشقى جاراتىلعان كۇيىندە ساقتالسا عوي، شىركىن! دەگەنمەن دە ون سەگىز مىڭ عالامدى جاراتقان اللا ءبارىن دە تارازى باسىنا قويىپ تەڭەستىرىپ وتىراتىن ءتارىزدى. ادام دا سول جان مەن تاننەن جاراتىلعان رۋحاني قۇبىلىستىڭ جەمىسى عوي. مەنىمشە، پەندەڭنىڭ پيعىلى عانا بۇزىلۋى مۇمكىن. بالا «شىر» ەتىپ دۇنيەگە كەلگەن كەزدە تازا پەرىشتە كۇيدە بولادى ەكەن. ادام بالاسى وسە كەلە بويىنا كۇنا جينايدى. ەگەر تىرشىلىك يەسى جاماندىقتى ويلاماي، توڭىرەگىندەگىلەرگە تەك جاقسىلىق ويلاپ، ىزگىلىك دارىتسا ناعىز مۇسىلمان بولىپ، جۇرەگىنە يمان ورنىعار ەدى دەپ ويلايمىن.

ءيا، يمان - مەنىڭ پايىمداۋىمشا ار مەن ۇيات. ادامگەرشىلىك اردان اتتاماي جاقىندارىن جانىنداي جاقسى كورەتىن ادامنان جامانشىلىق كۇتۋگە بولمايدى. شەر اعام ايتقان «ءبىر كەم دۇنيەگە» وسىلار جاتادى-اۋ، شاماسى.

تابيعاتتاعى تىلسىم تىرشىلىك پەن ادامزاتتاعى كىلەگەيى كەپپەگەن بۇلاناي سەزىمدە ۇقساستىق كوپ. كەيبىر جاننىڭ شىركەۋى شايقالماعان، ءتىنى مەن تۇيسىگى، ءدىنى مەن ءدىلى قالپىندا ساقتالعان عوي. ءوزىم دە جالعىزدىقتىڭ تاۋقىمەتىن ءبىر كىسىدەي-اق، تارتىپ، جار كەتكەلى جاربيعان جارقاناتتاي جابىرقاۋ تىرشىلىك كەشىپ جۇرگەم. الايدا مەككە-مەدينە ساپارىندا بولىپ قايتقالى اقيرەت دەگەننىڭ نە ەكەنىن جان دۇنيەممەن تۇيسىنە باستادىم. بۇل دۇنيەنىڭ جالعان، ال، انا دۇنيەنىڭ شىن ەكەنىنە زارەدەي سەندىم. سەندىم دە... «جالعىزدىق تەك ءبىر جاراتقانعا عانا جاراسقان» دەگەن ۇعىمعا ءوزىمدى «جۇگەندەي» باستادىم. كەيدە جالعىزدان جالعىز وتىرىپ:

اي جالعىز...

كۇن دە جالعىز..

مەن دە جالعىز،

جالعىزدىق تاۋقىمەتىن تارتقان كىدى،

جارقانات عۇمىر كەشكەن پەندە جالعىز،---دەپ ولەڭ شىعاراتىن بولدىم. بۇل بالكىم جانىمدى شىرماۋىقتاي تورلاعان ويدىڭ ورمەكشىنىڭ ۇياسىنداي ساناما تۇزاق قۇرعانى شىعار. وڭاشا ويمەن جۇرگەندە ءوزىمدى جىرىممەن جۇباتاتىن بولدىم. بىردە:

شىرماۋىنان شىعا الماي قيالدىڭ،

ۇمىتۋعا وتكەنىمدى قينالدىم،

تاعدىرىما نالىعانمەن نە شارا،

وتى وشپەۋى كەرەك ەكەن ۇيامنىڭ.

سونى ويلاپ سانام ساققا جۇگىردى،

كۇنىم اي بوپ، جانىم جاتتان ءتۇڭىلدى،

ورتا جاسقا كەلگەن شاقتا وسىلاي،

كىمگە شاعام، ايتىڭدارشى مۇڭىمدى...

سودان بەرى ءجۇرمىن جۇرتتان ۇيالىپ،

كىمگە ۇسىنام، نەكە سۋىن شىنى الىپ،

سەزىمىمدى بىلدىرە الماي ءبىر جانعا،

كەڭ سارايدا تۇرمىن مىنە، قينالىپ...دەگەن ولەڭ جولدارى ەرىكسىز ەزۋىمە وراتىلدى. جەڭگەلەرىم ماعان اركىم-اركىمدى ايتتىرا باستادى. بىراق ...ولارعا كوڭىلىمنىڭ قوشى سوقپادى. جۇرەگىمنىڭ تەرەڭ ءبىر تۇكپىرىندە قيماستاي ءبىر اياۋلى جان جاتقانداي كورىنەتىن دە تۇراتىن  ماعان.

اللانىڭ راقىمى شىعار...ءبىر تويدا مەن ءوزىمنىڭ قيالىمداعى جاندى كەزىكتىردىم. بيداي ءوڭدى، بەكزات ءپىشىندى توماشا تورعايداي توبىلعى تورى كەلىنشەك كەلىپ ءبىزدىڭ ستولعا وتىرعاندا ءون بويىمنان توك ءجۇرىپ وتكەندەي بولدى. اسىرەسە، ونىڭ جاقپار تاستىڭ استىنا ۇيا سالعانداي جانارىنان كۇلىمدەي قاراعان ءجاۋدىر كوزدەرى وڭمەنىمنەن ءوتىپ، جان دۇنيەمدى قوزعاپ، شىرت ۇيقىدا جاتقان سەزىمىمىمدى وياتقانداي اسەردە... ەس-تۇستەن ايىرىلىپ ىلكى ءسات وتىرىپ قالعانىمدى بىلەمىن. ادا-كۇدە ونىڭ سۇيكىمدى كەلبەتىنە ۇرلانا كوز قيىعىمدى تاستاپ، كەيدە جانارلارىمىز ۇشىراسىپ قالعاندا بەيمارال كۇي كەشىپ اۋدەم  جەر وتىردىم.

جۇرەك اتتاي تۋلاپ، الاسۇرادى. بالكىم بۇل ماحاببات شىعار...ءاي، «الپىستاعى قانداي ماحاببات»دەپ تە قويام. بىراق، ءبىر وي مەنى: «سەنىڭ ىزدەگەن كىسىڭ وسى» دەپ قامشىلايدى. ايتەۋىر مەنى سەزىم جەڭدى. الپىس ەكى تامىرىمدى وياتىپ، اڭسارىم اۋعان قارلىعاش قانات ارۋدى بيگە شاقىردىم. ودان ارعىسى كورگەن تۇستەي تەز ءوتتى. تانىستىم، تابىستىم، سەزىمىمدى ءبىلدىردىم. سويتسەم ... مەن عاشىقتىق وتىنا ورانىپ، ساراي دانىشپان ايتقانداي: «اياعىما عاشىقتىق تۇساۋىن» سالىپپىن.

ايلى ءتۇن، اسپاندا سانسىز جۇلدىز جىمىڭدايدى. اۋلاقتا جاقىن ماڭداعى قوجالىقتىڭ قاراۋىل توبەتى ۇرەدى. جاداعاي جوتانىڭ باۋىرىن سوققىلاي اققان وزەن سۋىنىڭ سارىنى قۇلاققا انىق ەستىلىپ تۇر. ءبىز ەكەۋمىز. مەن جالعىز ەمەسپىن. جانىمدا نەكەلى جارىم ايبوزىم بار. ءيا، مەنىڭ ساۋلەم ءبىرجان سالدىڭ ايبوزىمىنداي-اق. جۇبىمىزدى جازباي ءتۇن قۇشاعىندا كەلەمىز. تابيعاتتى سەن دە، مەن دە جاقسى كورەمىز. ويتكەنى ءبارى دە قايماعى بۇزىلماعان قالپىندا. كەشە عانا كۇن جارىقتا وسى شاتقالعا كەلىپ تاۋ سۋىن تاماشالاپ وتىرىپ، ءتاتتى ءبىر سەزىمگە بولەنگەنبىز.

ءوڭىم بە، ءتۇسىم بە؟ سودان بەرى اي جىلجىپ ءوتتى. سەنىڭ تۋعان كۇنىڭدى اتاپ وتتىك. جانىم، سەن مەنىڭ جۇرەگىمە قوناق بولعالى مەن پايعامباردىڭ پىراعىن مىنگەندەي كۇي كەشۋدەمىن. ساعان دەگەن سەزىمىم شەكسىز، ماڭگى سونبەيتىن سياقتى. بىراق نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن كوڭىلىم الاڭ...كەيدە قاراپتان قاراپ وتىرىپ بويىمدى ۇرەي بيلەيدى. سەنى جوعالتىپ الاتىن سياقتى بولامىن دا تۇرامىن. مەن مۇنداي كۇلدىبادام سەزىمدى بۇرىن دا باسىمنان كەشتىم عوي. بالكىم سودان شىعار، اتىڭدى جالپاق جۇرتقا جاريا ەتۋدەن قورقامىن. ويتكەنى مەنى «جالعىزدىق» دەگەن ۇرەي بيلەپ العان. سول ۇرەيدەن سەن قۇتقاردىڭ، جانىم.

ساياق بۇگىن تىم جابىرقاۋلى. ول اق تاڭدى كوز ىلمەي اتىردى. ءوڭى جۇدەۋ، ساعى سىنعان جانعا ۇقسايدى. «تاڭ اتپايىن دەمەيدى، كۇن قويمايدى، سىر شىقپايىن دەمەيدى، شىن قويمايدى» دەگەننىڭ كەرى مە، تۇنىمەن شۇقشيىپ جازۋمەن وتىرىپ كۇل-كەمىر جانداي جۇدەپ قاپتى. بىراق ول ءوزىن ۇنەمى وسىلاي «جۇباتادى». ءتۇن جامىلىپ جازعاندارى دا جاداۋ بىردەڭكە، كۇرەڭ كۇزدىڭ سۇرەڭسىز سۋرەتتەرى مە، قۇداي-اۋ، وقىساڭ بولدى تاڭعى قىرباققا شىققانداي...ءبىر ءتۇرلى دەنەڭ تۇرشىگەدى.

ەندى ول تىسقا شىعىپ، بويىن جازىپ كەلگەن سوڭ مۇزداي سۋمەن جۋىندى. جانى ءبىر ءسات سەرگىپ، جاپا ويدان، جاداعاي جابۋدان قۇتىلىپ قالعانداي بولدى. كۇندەگى ادەتىنشە وتىز تۇياعىن  قوراسىنان شىعارىپ ورىسكە ايدادى. الدىنان اياق-قولى ءبىر تۇتام اپا شىقتى  الا سيىرىن ايداپ. جۇرتتىڭ ءبارى ول كىسىنى: «كىشكەنتاي اپا» دەيدى. مەنسىنبەگەنى ەمەس، بار بولعان-تۇرعانى سول. ءوزى ەمەۋىرىنەن مەيىرىمى، اۋزىنان «اللاسى» تۇسپەيتىن ءبىر «بار بولعىر» جان. سول كىسى: - امانسىڭ با، اينالايىن، مىنا سيىرىمدى ورىسكە ايداي كەتشى؟ «ادام تىلىنە اسپانداعى بۇلت ازادى» دەۋشى ەدى بۇرىنعىلار. مەن انا ەلۋىندە ەسى كىرمەگەن جۇگىرمەگىمە سويلەپ قويىپ ەدىم، كەشەگى كەشتەن بەرى قاراسىن كورسەتپەي كەتتى. سونى ىزدەيىن...

قايتسىن، جارىقتىق شالى كەتكەلى جالعىزدىقتىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ-اق ءجۇر. ونىڭ ۇستىنە «جىعىلعانعا جۇدىرىق» تيگەندەي تۇلا بويى تۇڭعىشىنىڭ ءجۇرىسى اناۋ «جىندى سۋعا» ءۇيىر بوپ. ول دا جالعىز. بادەنى بۇزىق بايعا قاي قاتىن تۇرادى. الگى ەسىرىك سۋدى ءىشىپ الىپ جاتتا كەپ قاتىنىن ساباي بەرگەن سوڭ ول بايقۇس شىداسىن با، ەسەيىپ قالعان ەكى بالاسىن الىپ ءبىر كۇندە كەتىپ تىندى. ساياق وتىز تۇياعى مەن كىشكەنتاي كەمپىردىڭ الا سيىرىن ايداپ كوشە باسىنا جەتكەندە جارعا جابىسىپ ۇيىقتاعان جارقاناتتاي جاربيىپ تاعى ءبىر كورشى قولاڭ شىقتى سىرىقتاي بوپ. بۇل شىركىن دە جاپادان جالعىز، ءبىر شارباقتى ءبىر ۇيدە ءبىر ءوزى تۇرادى. سونىسىنا قاراماي ءوزى ءۇيىنىڭ تۇسىندا تۇرعان وكىمەتتىڭ ەلەكتر باعانىنا سيىرىڭ سۇيكەنىپ وتسە دە قىزعانادى. سول باياعى كادى مىنەزىنەن بە بەس بيەنىڭ ساباسىنداي بولعان ايەلى بالا-شاعاسىن ەرتىپ انا-قازداي ارعى كوشەدەن ءۇي الىپ، بۇل كوشەدەن كەتىپ قالعان. الگىنىڭ ءوزى كەسىر مىنەزدى، شىرت ەتپە. سۋقانى سۇيگەن ادامعا عانا امانداسادى، جىنىنا جاقپاعاننىڭ ۇستىنەن جاتا قاپ ارىز جازاتىن جامان ادەتى تاعى بار. ءوزى زامانىندا زاڭكۇي بولعان دەسەدى. سوندىقتان با ۇلكەن كىسىلەردىڭ دەنى ونى سىرت اينالىپ وتەدى. كورشىنىڭ قۇدايى تاماعىنا دا بارمايتىن ءدىنسىز، يمانسىزدىڭ ءداپ ءوزى. ساياق تا ونى سىرت اينالىپ جۇرەدى. بىراق نەگە ەكەنى بەلگىسىز ونى كورسە بولدى تۇلا بويى مۇزداپ سالا بەرەدى. ويتكەنى ءوزى دە جان جارىنان ايىرىلىپ جالعىز قالعان توپايدىڭ ءبىرى عوي.

قويدى امانداپ، قويشىسىنا تاپسىرىپ قايتقان ساياق ءوزىنىڭ بولمەسىنە كىرگەن بەتتە تەرەزە الدىندا جاتقان «جۇلدىز» جۋرنالىن اشتى. پاراقتاي بەرىپ ەدى ايدىن بايىس دەگەن اقىننىڭ ولەڭدەرى باسىلىپتى:

جابىرقاعان  جانىمنىڭ كۇزگى الەمى،

ولەڭ بولىپ قاشالعان قىز بادەنى،

تىرىسىندە قوسىلعان ەكەۋ جايلى،

ەرتەگى ايتىپ بەرەيىن سىزگە ادەمى، - دەپ باستالىپتى. ولەڭ وقىعان سايىن سەزىمىڭە ۇكى بايلاپ الا جونەلەدى ەكەن. ودان ءارى قاراي كىتاپحاناشى قىزعا ارناعان ولەڭىندە شايىر:

كوك قارشىعا - كوڭىل سامعاپ،

و، قايدا؟!

جۇرەگىڭنىڭ قالاۋىنا جوق ايلا.

كوپ كىتاپتىڭ ورتاسىندا تۇرسىڭ سەن،

قوي بۇلدىرگەن ىزدەگەندەي توعايدا.

- نە ىزدەدىڭ؟ دەپ سۇراپ ەم،

- سەزىم جايلى كىتاپ،- دەدىڭ...

سەزىنگەم...

سەزىم جايلى شىعارمانى ەڭ ۇلى...

قالاي عانا بايقامادىڭ كوزىمنەن؟... دەپ تاۋسىلا توقتاپتى. اپىراي،ا؟ قانداي ۇقساستىق دەسەڭىزشى؟ مەن دە سەنىڭ كوزدەرىڭە عاشىق بولىپ ەدىم عوي.

 و دۇنيەگە حات...

 « ...مەن سەنىڭ ءجۇزىڭدى، الپەتىڭدى كورگەن جوقپىن. بىراق مەنىڭ پايىمداۋىمشا جامان ادام بولماعان سىڭايلىسىڭ. ويتكەنى سەن عاشىق بولعان ادامعا مەن دە عاشىق بولدىم. بالكىم سەن دە ونىڭ كۇلىمدەگەن كوزىنە عاشىق بولعان شىعارسىڭ؟ سەن ونى شىن ءسۇيدىڭ. قالاي عانا سۇيمەيسىڭ، ول ساعان ءاپ ادەمى قىز تۋىپ بەردى ەمەس پە؟ بوسانعان سوڭ جان جارىڭنىڭ سۇيەگى قوزعالماي جاتىپ قالدى. سەن سول كەزدە استى-ۇستىنە ءتۇسىپ انا مەن بالاڭدى باقتىڭ. تەگى سەن پەرىشتە شىعارسىڭ، ونى ۇيقىسىنان وياتپاۋعا تىرىسىپ، مىسىقتابانداپ باسىپ، ەسىكتى سىقىرلاتپاي اشىپ، جۇمىسىڭا كەتەدى ەكەنسىڭ. ويتكەنى ول ۇيقىسىنان ويانىپ كەتسە اشۋلاناتىنىن بىلەسىڭ. ال، سەن ونى ايمالاعاندا باشپايىنا دەيىن سۇيەتىنسىڭ. ونىڭ مىنەزىنىڭ قىلت ەتپە ەكەنىن دە بىلەسىڭ، سوندىقتان با، ساياشتى سەن بوكپەن بەرىپ، ەمىزىك سالىپ اياعىنان تىك  تۇرعىزدىڭ. سەن شىنىندا دا باقىتتىسىڭ. نەگە دەيسىڭ عوي؟ ويتكەنى سەن ءوز ءۇيىڭ، ولەڭ توسەگىڭدە، ءوزىڭنىڭ قۇتحاناڭدا، ءوزىڭنىڭ اق شاڭىراعىڭدا بىرگە تۇردىڭ عوي ونىمەن. ەكەۋىمىزدىڭ ايىرماشىلىعىمىز سوندا ما دەيمىن.

جاتقان جەرىڭ پەيىش بولسىن، باۋىرىم. بالكىم سەنىڭ جانىڭ جانناتتا  شىعار. كىم بىلەدى مەنىڭ دە ومىردەن وزعان جارتىم سوندا سەنىمەن بىرگە شىن دۇنيەدە جۇرگەن بولار. تاعدىردىڭ باسقا سالعانىن كورمەيسىڭ بە، ءتاڭىرىم سەندەردى سوندا، ال ءبىزدى مىناۋ ءفاني جالعاندا قوستى. جاڭا ايتتىم عوي، «ەكەۋىمىزدە ءبىر ايىرماشىلىق بار» دەپ. اللا ءبىزدى نەكەمەن قوسقانىمەن مەنىڭ سۇيگەن ادامىمنىڭ قۇتحاناما كەلگىسى جوق.  يا، سولاي باۋىرىم.مەنىڭ جۇرەگىم قازىر ەكى بولەك. ال، ونداي جۇرەكپەن قالاي ءومىر سۇرەسىڭ؟»...

ساياق حاتتى جازىپ بولىپ ونى قايدا جىبەرەرىن بىلمەدى...جانى تاعى جابىرقاپ سالا بەردى. ول وزىنە ءوزى; «و، دۇنيەگە حات جازىپ نەم بار ەدى. مەنىڭ وسى حاتىمدى بىرەۋ وقىسا «اقىلىنان اداسقان شىعار» دەۋى ابدەن كادىك قوي. ايتكەنمەن، ىشتەگى شەرىم تارقاپ، جەڭىلدەپ قالعاندايمىن با، قالاي؟

 الاديننىڭ شامى

ەرتەگىدەگى ءالاديننىڭ سيقىرلى شامىن كورگەن شىعارسىزدار. الادين ءامىرشى: «جى...ى...ى...ن، جىنىم. شىق بەرى!» دەسە بولدى قۇمىرادا جاتقان جىن سىرتقا شىعادى الىپ تەرەكتەي بوپ، تاعى: «نە بۇيىراسىز؟ تاقسىرىم» دەيدى جاتا جۇگىنىپ. بىلاي قاراساڭ جىن – ورىنداۋشى دا، ال، الادين –بۇيىرۋشى. «جەتىم قىز جەز تۇيمە قاداعان، جەسىر ايەل ءجۇز قوي ايداعان» تىنىش زامان كوزدەن بۇلبۇل ۇشقالى قاشان. كەيدە وسى بۇگىنگىنىڭ ەركەگى مەن ايەلىنىڭ اراقاتىناسى ءالاديننىڭ شامىنا ۇقساس پا دەپ قالاسىڭ. ەركەكتى: «ءپىرىم» دەيتىن ايەل زاتى ازايىپ بارا ما، قالاي؟ كەشە عانا ءبىر بىرىمەن ءولىپ-ءوشىپ قوسىلعان ەرلى-زايىپتىلار اراسىنان الا مىسىق ءوتىپ كەتكەندەي. ەركەگى ءتۇن كەزىپ بوتەن ءۇيدىڭ تەرەزەسىن تىقىلداتىپ، ايەلى بوگدە ەركەكتىڭ قوينىنا جاتىپ، شيەتتەي بالا-شاعانى تاعدىردىڭ تالاۋىنا تاستاپ كەتىپ جاتقاندار جايلى ەستىگەندە قاراپتان قاراپ وتىرىپ ۇيقىڭ قاشادى، ءتۇرىڭ بۇزىلادى.

قازىر الادين بۇيىرسا مەيلى عوي، الگى جىن ايەل بوپ وزىڭە بۇيىراتىن كۇن تۋعان با دەپ قالاسىڭ. «قويشى، سونىمەن ەر توسەكتەن، ايەل بەسىكتەن بەزىنگەن زامان بولدى عوي» دەيدى كوپ جاساعان كورشى اجەي. سول كىسىنىڭ ۇيقىسىنىڭ شالا بوپ جۇرگەنىن كورمەيسىز، بىراق كورشىسىنىڭ ۇيىنە ءتۇن جامىلىپ قانداي ءماشىن توقتاعانىن، نە ءۇشىن ۇيىندەگى تەپسە تەمىر ۇزەتىن ەركەگىن «زارابوتكاعا» جىبەرگەنىن ءبىلىپ وتىرادى. سوندا دەيمىن-اۋ، ايەلى جىن بولماعاندا نە بولادى.

«جاسى سەكسەندى القىمداپ قالعان ءبىر اپامىز جيىرما ءبىر قۇرساق كوتەرىپتى، سولاردىڭ ون ەكىسىنىڭ كوزى ءتىرى ەكەن» دەگەن ءسوزدى شاۋ تارتقان اۋىلدىڭ ابىزىنىڭ اۋزىنان ەستىگەنىم بار. سوندا قازىنالى قارت: ---شىركىن، زامان-اي، دەسەڭىزشى، الگى انانىڭ اۋلەتىنە بالا بۇتاقتاپ قونعان ەكەن عوي،---دەپ ەدى. ءتىل-بۋىنسىز، وي- ءتۇپسىز دەگەن وسى-اۋ. قازىر توماشا تورعايداي توعىز تاۋىپ جاتقان التىن قۇرساقتى انالار جوق ەمەس، بار عوي.

ساياق الگى قارتتىڭ سوزىنە ءسۇيسىندى. بىراق كوڭىلىندە ءبىر الاڭ بولىپ، كاريەگە: --اقساقال، ءبىزدىڭ قازاق بالانى بەسىككە بولەگەندە ۇستىنە تون مەن شاپان جابادى ەكەن. وسىنىڭ ءمانىسىن ايتىڭىزشى ،---دەپ سۇراعان. سوندا الگى ابىز: ----بالام حالقىمىز كەبەنەكتى بەسىككە بالامىز باتىر بولسىن دەپ، ال، تون مەن شاپاندى ءادىل بولسىن دەپ جاپقان عوي،---دەپ ەدى.  سوندا قالاي، زامان ازدى ما؟ ىلگەرىدە ءبىر ءدارۋىش: «ادامنان ادىلدىك كەتكەندە قۇمىراداعى جىن سىرتقا شىعادى» دەگەن ەكەن. قۇداي جولىندا جۇرگەن سوڭ با  جەتىم-جەسىرگە ساداقا بەرگەنگە بولەكشە قاراپ، ءوزى دە وسى ساۋاپتى جولدى ۇستانىپ ءجۇر. كەشەگى كۇنى اۋداندىق گازەتتى وقىپ وتىرىپ: «ءدال قازىرگى تاڭدا اۋدان بويىنشا بەس مىڭنان اسا ايەلىمەن اجىراسقان ەر ازامات اليمەنت تولەيدى»دەگەن دەرەككە كوزى تۇسكەن. سوندا قانشاما بالا اكەسىز قالعان، بۇل سۇمدىق قوي دەپ ويلاعان. بىراق قۇداي قۇمىرادان شىققان جىننان ساقتاسىن! دەدى ىشىنەن كۇبىرلەپ.

 اۋليە انانىڭ باتاسى

«مولدانىڭ ايتقانىن ىستە، ىستەگەنىن ىستەمە» دەگەن ءسوزدى قاشان، كىم ايتقانىن ەشكىم بىلمەيدى. شاريعاتقا جۇگىنسەڭ يمامداردىڭ ۋاعىزى دۇرىس. ال، مەنىڭ ءبىر اپايىم كوپتەن بەرى اۋليە «جاعالاپ» ءجۇر. ءوزىنىڭ ەمشىلىگى دە بار سياقتى. ول كىسى تۇركىستان، سايرام، ارىستان باپ، ماڭعىستاۋ جاعىن تەگىس ارالاعان شىعار-اۋ، شاماسى. جاقىندا سول كىسى ءبىر ماڭعىستاۋلىق كورىپكەل ايەلدى ەرتىپ الىپ كەلىپ تۇر. كورىپكەلگە، بالگەرگە اسا سەنە بەرمەيتىن ەدىم، ونىڭ ۇستىنە قۇداي جولىندا جۇرگەن ادامعا بۇل دۇرىس بولا قويار ما ەكەن دەپ تە ويلادىم. دەگەنمەن اپاتايىمنىڭ كوڭىلىن جىقپاي ماشينەمدى وت الدىرىپ كونە سۇرلەۋگە ءتۇسىپ، اداكۇدىك ويمەن اتاجۇرتقا شىقتىم.

ول كىسى دە بالا-شاعاسىمەن، ءبىز دە قۇداي قوسقان قوساعىمىزبەن ەكى كولىكتە سەلكىلدەپ كەلەمىز. جول بويى ارۋاقتى قوزعاپ: «...ءبىر ەكى اتاڭ بار ەكەن اتى اتالماعان، سولار ساعان ايان بەرگەن. بارا كورەرمىز، تابامىز» دەيدى كورىپكەل ايەل. مەن ىشىمنەن: «اتام زامانننان بەرى قارا جەردىڭ استىندا جاتقان ادامدى قالاي تابادى؟ الدە وسى سىپاتتى كىسىلەردىڭ ولگەن ادامداردىڭ رۋحىمەن تىلدەسەدى دەگەنى راس پا، ەكەن؟» دەگەنىمشە بولعان جوق جۇردەك كولىگىمىز «بىلابايعا» دا كەلىپ قالدى. ەستۋىمشە بىلاباي ءبىزدىڭ ۇرپاقسىز دۇنيەدەن وتكەن ءبىر اتامىز. «بالكىم بۇل كىسىلەردىڭ ىزدەگەنى سول كىسى شىعار» دەپ الگى ديقان بابامىزدىڭ تارى ەككەن ەسكى جۇرتىنا جاقىن توقتاي قالدىم.

كورىپكەلدىڭ ءپىرى بار ەكەن...بەكەت اتا، اق بۋرا اۋليە دەي مە، قۇداي-اۋ. ءبىر كەزدە ول اتان تۇيەدەي  بوزداپ، الاقانىن اسپانعا جايىپ، ىشىنەن دۇعاسىن وقىپ الدىمىزدا جاتقان جاتاعان جوتاعا قاراي بەتتەدى. ءوزىم دە ىشتەي «زيرات سول جوتا جاقتا بولۋى مۇمكىن عوي» دەپ ويلاپ كەلە جاتقانمىن. الدە بۇل كورىپكەلدەرىڭ ادامنىڭ ويىنداعىسىن وقي ما، ايتەۋىر توبەگە جەتكەن سوڭ وتىرا قالىپ قولىن اسپانعا جايىپ قۇران وقي باستادى. ارادا ءشاي قايناتىم ۋاقىت ءوتتى-اۋ، دەگەندە الگى اق جاۋلىقتى ءپىرادار: ---مىنا توبەدە ءۇش ادامنىڭ بەيىتى جاتىر. بىرەۋى جاڭاعى وزدەرىڭىز ايتقان بىلاباي كىسى. وزىنەن ۇرپاق جوق-اۋ، شاماسى. جانىندا جاتقان ەكەۋدىڭ ءبىرى مولدا دا، ەكىنشىسى وسى ءۇيدىڭ قويشىسى، ايتەۋىر تۋىسى ەمەس،---دەدى كادىمگى ءبىر و دۇنيەگە ءوزى بارىپ كەلگەندەي،---قالعان تۋىستارى سوناۋ تاۋ بوكتەرىندە جاتسا كەرەك،---دەدى ءمىز باقپاي.

قول جايىپ، باتا جاساعان سوڭ تاۋ بوكتەرىنە قاراي جىلجىدىق. «اۋليە بۇلاق» دەپ اتالاتىن ەسكى قونىستا ىلگەرىدە قولاڭ اپادان تاراعان ەكى اتانىڭ ۇرپاقتارى تۇرعانىن، بۇل قويناۋدىڭ ءجاي عانا ەلدى مەكەن ەمەس كەزىندە جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە سامەن باتىردىڭ جاساعى تۇرعان قوسىن بولعانىن ايعاقتايتىن تۋ تىككەن تاسى بار ەكەنىن تاريحشى-شەجىرەشى بولعان سوڭ جاقسى بىلەتىنمىن. كورىپكەلىم توعىزاق باتىر بابامىزدىڭ ءوزىنىڭ باۋىرلارىمەن بىرگە جەرلەنگەن قورىمىن دا ءدال تاپتى. دەگەنمەن، ەسكى قورىمدا بۇعان دەيىن دە كورىپكەل كىسىلەر بولعان. سونىڭ بىرەۋى رىسبەك ەسىمدى باقسى. ول اتان تۇيەگە ءمىنىپ سوعىساتىن توعىزاق باتىر بابامىزدى «ايداھار كۇزەتىپ جاتىر» دەگەن بولاتىن. ال، مىنا  ەمشى جەمىسى وسىدان جيىرما جىل بۇرىن جويىلىپ، ورنى ايداۋعا اينالعان اڭىزدان «قولىنا ۇرشىق ۇستاعان، شاشى وكشەسىنە تۇسكەن سارى اپانى كوردىم، شاماسى بەيىتى تەگىستەلىپ كەتكەن بولۋى كەرەك» دەدى ەشبىر كۇمان-كۇدىكسىز. ءبىز ساپارلاس بولعان سوڭ با كورىپكەلدىڭ ايتقانىنا سەنەر-سەنبەسىمىزدى بىلمەي بۇلاق باسىنا كەلدىك. بۇل بۇلاقتىڭ كوزىن سول جاڭاعى ايتقان قولاڭ اپا اشقان دەگەن ەل ىشىندە ءسوز بار. ول كىسىنىڭ شىن اتى ۇلبوسىن. كەلە-كەلە بۇلاقتىڭ سۋى كوبەيىپ، ءبىر رۋ ەلگە ىشسە سۋسىن، اۋىرسا جانىنا شيپا بولعان. سودان بولۋى كەرەك بۇلاق اۋليە بۇلاق اتالىپ كەتكەن. بۇگىندە جۇرت وسى اڭعاردى «اۋليە بۇلاق» دەپ اتايدى.

الگى كىسى اپاتايىما «جوعىن» تاۋىپ بەردى. ايان بەرگەن ەكى اتاسىن دا وسى ماڭنان ىزدەپ ءجۇرىپ تاۋىپ، باسىنا قۇربان شالدىرتىپ، ەكى بىردەي مال سويعىزدى. وسى جولى ول كىسىنىڭ كورىپكەلدىگىنە كۇمانى قالماعان كىسىلەر تامىرىن ۇستاتىپ، شىبىن جانىنا شىركەۋ بولاتىنداي ەم-دوم جاساتىپ جاتتى. ءبىر كەزدە ەمشى ماعان جانە جانىمدا وتىرعان جارىما قاراپ: ---ءسىز ەكەۋىڭىز جاڭادان باس قوسىپسىزدار. قولاڭ اپا جاڭا تۇسكەن كەلىندى اۋلەتكە قابىلدادى. باتاسىن بەرىپ جاتىر،---دەدى. ءبىز ءبىر-بىرمىزگە قاراپ، جىلى جىميدىق. «اپىر-اي، مولدالار اۋزىنان تاستاماي ايتىپ جۇرگەن اقيدا ياعني سەنىم كىلتى وسى ما؟»دەگەن وي كەلدى ماعان. بۇل دا ءبىر اللانىڭ راقىمى شىعار. ويتكەنى انانىڭ تابانىنىڭ استىندا جاننات بار دەگەن عوي. ەل اۋليە دەپ اتاعان انا باتاسىن بەرىپ جاتسا، ول دا ءبىر جاقسىلىقتىڭ نىشانى شىعار.بۇل دا بولسا كەشەگى جالعىزدىڭ جانىنا جالاۋ بولاتىن ءسوز ەمەس پە. مەيلى، ونى ەمشى ايتسىن، مەيلى و دۇنيەدە جاتقان ۇلبوسىن انانىڭ رۋحى ايتسىن، ءبارىبىر ەمەس پە. باتا جەردە جاتپايدى دەگەن وسى دا.

سەيسەن قوجەكە، قازاقستان جۋرناليستەر وداعى سىيلىعىنىڭ يەگەرى

Abai.kz