جۋىردا الماتىعا قىرعىزستاننىڭ بۇرىنعى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى الىكبەك جەكشەنقۇلوۆ مىرزا كەلىپ قايتتى.  Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ءتىلشىسى جەكشەنقۇلوۆپەن جەكە كەزدەسىپ، سۇحباتتاسىپ قالدى.

-الىكبەك مىرزا، ءسىز قىرعىزدىڭ بيلىگىندە بولدىڭىز. سىرتقى ىستەر ءمينيسترى دەگەن لاۋازىم وتە ماڭىزدى قىزمەت ەدى.  قاتەلەسپەسەم، باكيەۆتىڭ تۇسىندا ءوز ەركىڭىزبەن وتستاۆكاعا كەتتىڭىز. سودان قايتىپ كەلمەدىڭىز. نەگە؟ ۋاقىتشا ۇكىمەتپەن، سودان كەيىن بيلىكتىڭ تىزگىنىن ۇستاعان اتامباەۆپەن كەلىسىمگە كەلە المادىڭىزدار ما؟

-مەن باكيەۆپەن دە كەلىسە الماي، وتستاۆكاعا كەتتىم. جاسىم قازىر 60-تا. ەندى ماعان ساياساتقا ارالاسىپ كەرەك پە؟ بۇل سۇراقتى وزىمە ءجيى قويامىن. مەنىڭشە، كەرەك ەمەس.

ءيا، باكيەۆپەن كەلىسپەي وتستاۆكاعا كەتكەننەن كەيىن وتىنباەۆامەن دە، اتامباەۆپەن دە كەزدەستىم. ءتىپتى، اتامباەۆ ماعان بۇرىنعى قىزمەتىمە، ياعني سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىن باسقارۋعا ۇسىنىس جاسادى. ويلانا كەلە باس تارتتىم. سەبەبى، ماعان ۇسىنعان شارتى ۇناعان جوق. مەن قولبالا ەمەسپىن، «ءۇيت-بۇيتپەن» جۇرە المايمىن.

ال قازىر مەن ساياساتتى سىرتتاي باقىلاپ وتىرعاندى ءجون دەپ ەسەپتەيمىن. ساياساتتان دۇرىس كەتە ءبىلۋ دە كەرەك. مەنى بىرەۋ كەتىرگەن جوق. ءوز ەركىممەن كەتتىم. سولاي بولىپ قالعانى دۇرىس تا بولدى.

-جاڭا پرەزيدەنت جايلى نە ايتاسىز؟ بىزدەن گورى جيەنبەكوۆتى ءسىز جاقسى تانيسىز عوي. ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، جيەنبەكوۆ - اتامباەۆتىڭ ادامى...

-دۇرىس ايتاسىز، ساۋرانباي جيەنبەكوۆ كوپ جىلدان بەرى سدپك مۇشەسى بولىپ كەلگەن.  اتامباەۆتىڭ دوسى. ونى ءوزى دە ايتىپ وتىر. بىراق، بىردەڭەنى الدىن الا بولجاپ ايتۋ قيىن. سەبەبى، كەزىندە گورباچەۆ تا كوممۋنيستەرگە ۋادە بەرىپ، كوممۋنيزمدى جالعاستىرامىن دەپ بيلىككە كەلدى دە، اقىر سوڭىندا ات باسىن قالاي بۇرعانىن بىلەمىز عوي.

نە دەگەنمەن پرەزيدەنت دەگەن پرەزيدەنت تە. ادام وزگەرەدى. جيەنبەكوۆتىڭ دە وزگەرەرى انىق. ەندى سول قاي جاققا قاراي وزگەرەدى؟ مىنە، وسى ماڭىزدى.

-جاقسىلى-جاماندى اتامباەۆ قىرعىزدىڭ التى جىل باسقاردى. اۋەلدە ءتاپ-ءتاۋىر باستاپ ەدى، اقىرىندا اينىپ شىقتى. كورشى-قولاڭمەن قارىم-قاتىناستى ءبۇلدىرىپ كەتتى. ءسىز قالاي ويلايسىز، اتامباەۆ قىرعىز تاريحىندا قانداي باسشى بولىپ قالادى؟

-قىرعىزدى اتامباەۆ باسقارعان مەزگىل – قىرعىزستاندا پوپۋليزم، اۆانتيۋريزم، جاۋاپسىزدىق بەلەڭ العان كەزەڭ بولىپ تاريحتا قالادى.  دە-فاكتو – اتامباەۆ كەتتى. جيەنبەكوۆ - پرەزيدەنت. ەندى ول قازاقستان مەن قىرعىزستاننىڭ قارىم-قاتىناسىن رەتكە كەلتىرۋدىڭ جولىن قاراستىرۋى كەرەك. بۇنى مەن ءبىرىنشى كەزەكتەگى ماسەلە دەپ ويلايمىن.

-ءبىر كەزدەرى مەن «اتامباەۆ تاريح الدىندا تەكەباەۆتان جەڭىلدى» دەگەن ماقالا جازدىم. ونى قىرعىزدىڭ سايتتارى كوشىرىپ باسىپتى. الماسبەك اتامباەۆ سايلاۋدا جيەنبەكوۆتىڭ جولىن تازالاۋدى اۋەلى تەكەباەۆتان باستاعانى قالاي؟ تەكەباەۆ قىرعىزداعى مىقتى ازاماتتاردىڭ ءبىرى ەدى عوي؟

-اتامباەۆتىڭ وپپوزيتسيونەر ومىربەك تەكەباەۆتى تۇرمەگە قاماۋى – ونىڭ السىزدىگىن كورسەتتى. انىعىندا تەكەباەۆ پەن اتامباەۆتىڭ مىقتاپ ايقاسۋى – تەكەباەۆتىڭ ماسكەۋگە مىنەز كورسەتىپ، ايىپتاپ سويلەۋىنەن باستالدى.  سوندىقتان، ونىڭ قامالۋىنىڭ ارتىندا ماسكەۋ تۇرۋى ابدەن مۇمكىن.

مەن ومىربەك تەكەباەۆپەن جيىرما نەشە جىلدان بەرى جاقىن دوسپىن. مەن ومىربەككە كەزىندە تالاي ايتتىم، ەسكەرتتىم. ول ءوزى ءبىر تىك مىنەزدى ادام عوي.  انىعىندا ول دا اتامباەۆ سەكىلدى قىزبا ادام. العان بەتىنەن قايتپايتىنى تاعى بار.

-ءوزىڭىز ايتپاقشى، سىرتقى كۇشتەردىڭ بار ەكەنى انىق. مىسالى، قازاق پەن قىرعىزعا اربيتر بولماق بولعان رەسەيدىڭ كەشەگى ارەكەتى سونىڭ دالەلى سەكىلدى كورىنەدى.

-ءۇشىنشى كۇشتەردىڭ بارى انىق. قازىر سول ءۇشىنشى كۇشتەردىڭ تاراپىنان قازاقستان، رەسەي، قىرعىزستان مۇشەلىك ەتىپ وتىرعان ەاەو-نى قۇرتۋ ءۇشىن جۇمىس جاسالىپ جاتىر. ءبىزدىڭ الىستى كورە الماعان باسشىمىز سولاردىڭ جەتەگىنە ەرىپ كەتتى. رەسەيگە قازاق پەن قىرعىزدىڭ اراسى الشاقتاعانى كەرەك ەمەس. رەسەيدىڭ ءوزىنىڭ پروبلەمالارى كوپ. سانكتسيا بار، ەكونوميكالىق پروبلەمالارى بار... بۇل جاعدايدا رەسەيگە قازاق پەن قىرعىزدىڭ ارازدىعى ءتيىمسىز.

مۇندا ايتا كەتۋ كەرەك، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى اقىلماندىق قىلدى. ول قازاق پەن قىرعىزدىڭ اراسى تاتۋ بولعانىن قالايتىنىن كورسەتتى. اتامباەۆتىڭ ايتقاندارىنان كەيىن – بۇل كورەگەندىلىك قادام. جالپى ورتالىق ازيانىڭ تاعدىرىنا بەيجاي قارامايتىن ادامنىڭ ءىسى بولدى.

تاريحتان بەلگىلى قازاق پەن قىرعىزدىڭ باي ماناپتارى جەكە امبيتسيا ءۇشىن جەرگە تالاسىپ كەلگەن. ال قاراپايىم حالىق تاتۋ بولعان.

قاسىم جومارت-توقاەۆتى مەن جاقسى تانيمىن. مينيستر كەزىنەن، زام-مينيستر كەزىنەن. قازاقستانداعى ەڭ مىقتى جىگىتتەردىڭ ءبىرى. ول كىسى بەكەر ايتپايدى (تۆيتتەر الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى توقاەۆتىڭ رەسمي بىشكەككە قاتىستى پىكىرىن ايتادى. - ن.ءا.). قازاق پەن قىرعىزعا كۇيگەندىكتەن ءوز پىكىرىن ايتىپ جاتىر. وسى پوزيتسيادان قاراۋىمىز كەرەك.

اتامباەۆ سايلاۋعا ارالاسىپ، قاتە مالىمدەمەلەرىن جاساۋ ارقىلى ءوزىنىڭ ساياساتتاعى جولىن بۋىپ تاستادى. ءتىپتى، ساياساتتا قالسا دا، ءبىزدىڭ ەڭ باستى ءترانزيتىمىز بولىپ وتىرعان قازاقستانمەن ول ەندى قالاي جۇمىس جاسايدى؟!

-قىرعىزدىڭ پرەزيدەنتتەرى نەگە ءبىرىنشى جۇمىس ساپارىن ماكەۋدەن باستايدى؟

-ءبىرىنشى رەسەيگە بارۋ – ءبىزدىڭ باسشىلاردىڭ ءداستۇرى بولىپ قالعان.

-وتكەندە اتامباەۆتىڭ ايتقاندارىنىڭ ىشىنەن ءسۇزىپ الىپ، جاس كادرلار ماسەلەسىنە توقتالا كەتەيىكشى. شىنىندا بۇل وزەكتى ماسەلە. قازاقستاننىڭ دا، قىرعىزستاننىڭ دا بيلىكتىك قۇرىلىمىندا كوز تويىپ، كوڭىل كونشيتىندەي كادر كورىنبەيدى. كەشەگى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا قازاقتار اياماي قولدادى دەگەن بابانوۆ جاس كادر ەدى. بىراق، ونىڭ جولىن جيەنبەكوۆ پەن اتامباەۆ تاندەمى كەستى. تاعى كىم بار سىزدەردى؟

-وتە دۇرىس ايتاسىز، تاعى كىم بار؟ باسقا ەشكىم جوق. سەنەسىز بە؟.. بارىنىڭ قابىلەتى جوق. قابىلەتتىسىنىڭ مۇمكىندىگى جوق. مىنە، جاعداي سولاي. بابانوۆ پەنەن تورەباەۆ لوببي. اسىرەسە تورەباەۆ.

بابانوۆ جاس، امبيتسياسى بار. اقشاسى مەن مۇمكىندىگى دە بار ەدى. بىراق، ول ساياساتكەر ەمەس. ساياساتكەر رەتىندە ساياساتكەردىڭ ناقتى پوزيتسياسى، ۇستانىمى بولماي بولمايدى. ءيا، پرەزيدەنتتىك سايلاۋ كەزىندە جۇرت بابانوۆتى قاتتى قولدادى.

بىلەسىز بە، مىناداي ءسوز بار عوي: «ەكى جەمقور جارىسقا تۇسسە، جۇرت سونىڭ ازىراق جەيتىنىن قولدايدى» دەگەن.

بابانوۆ كوبىنە كوپ لوببيلىك جاسايدى. ءيا، لوببيلىك جاساسىن. بىراق، شەكتەن شىعۋعا دا بولمايدى عوي.

-تۇسىنىكتى. قۇداي وڭداپ، قازىر شەكارا ماسەلەسى دە شەشىلىپ جاتىر.  ەندى كورشىلەس جاتقان قازاق پەن قىرعىزدىڭ اراسى تاتۋ بولسا بولعانى.

-ەندى ۆەدومستۆولاردى، ەلدىك ديپلوماتيانى تىعىز ارالاستىرۋىمىز كەرەك. ءبىز تۇسىندىك، قازاق-قىرعىز ءبىر-بىرىمىزگە كەرەك ەلمىز، ءبىر-ءبىرىمىزدى قولداۋىمىز كەرەك.

-سۇحبات بەرگەنىڭىزگە كوپ راحمەت!

-سىزدەرگە دە راحمەت.

سۇحباتتاسقان نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz