بيىلعى ءبىلىم مينيسترلىگى عىلىم كوميتەتىنىڭ  تاراپىنان جاريالانعان گرانتتىق جوبالار بايقاۋىنىڭ قورىتىندىسى عالىمدار اراسىندا ۇلكەن داۋ تۋعىزىپ، عىلىمي قوعام تۇڭىلۋشىلەر مەن تۇسىندىرۋشىلەر بولىپ ەكىگە جارىلدى. تۇڭىلۋشىلەردىڭ تۇپتەن ءتۇپ كەلىپ كىنالايتىنى - عىلىم كوميتەتى. باسقا جىلداردى قايدام، وسى جولى عىلىم كوميتەتىن ءبىر جاقتى كىنالاۋ دۇرىس ەمەس. سەبەبى بايقاۋدىڭ اشىق تۇردە وتۋىنە كۇش سالعان بىردەن-ءبىر مەكەمە – وسى. ەگەر بيىلعىداي اشىقتىق ءۇردىس جۇزەگە اسىرىلماعاندا، «جابىلعان قازان  جابۋلى كۇيىندە قالىپ» مۇنداي داۋدىڭ بولماۋى دا مۇمكىن ەدى. ويتكەنى بۇرىن بۇل بايقاۋ ءبىرشاما جابىق جاعدايدا وتەتىن.

قازىرگى تاڭدا جوبالاردى تىركەيتىن ەلەكتروندىق پورتال اشىلىپ، جوبا ۇسىنعان ۋاقىتتا تۋىندايتىن بەرەكەتسىزدىكتەرگە كەدەرگى قويىلدى، ۇلتتىق كەڭەس مۇشەلەرىنە ۇمىتكەرلەر ءتىزىمى جاريالانىپ، بەكىتىلگەن نۇسقا جۇرتشىلىققا بەلگىلى بولدى. جوبانىڭ جەتەكشىسى تۋرالى مالىمەت، جوبا تۋرالى ءوتىنىش، جۇمىس ىستەيتىن توپتى جاساقتاۋ اتالمىش  پورتال ارقىلى جۇزەگە اسىرىلدى. بايقاۋدىڭ 1 كەزەڭى قىسقا ۋاقىتتا جۇزەگە اسىرىلدى. اركىم جيناعان ۇپايىن  كوردى. وزا شاپقاندار دا، ورتادا كەلگەندەر دە، وماقاسا قۇلاعاندار دا بولدى. ەندى ەكىنشى كەزەڭ شەشۋشى ساتكە اينالدى...

بىزدەر وسىنداي گرانتتىق جوباعا 2012 جىلدان بەرى تۇراقتى قاتىسىپ كەلەمىز. 2015 جىلى ءبىر جوبادان جەڭىمپاز اتانىپ، 2017 جىلى ونى جاقسى ناتيجەمەن اياقتادىق. 2018-2020 جىلعا ارنالعان گرانتتىق بايقاۋعا «ماڭگىلىك ەل» باعىتىنا ەكى جوبا ۇسىنىپ، 1-ءشى كەزەڭنەن ءبىر جوبامىز 26,3, ەكىنشىسى 28 بالل الىپ، 2-ءشى كەزەڭنەن ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ جۇرگەنبىز. وكىنىشكە قاراي، ءۇمىتىمىز اقتالمادى. اڭ-تاڭ بولىپ، كۇدىك ويعا دا جەتەك بەردىك، كوڭىلدەگى رەنىشتەن كۇپتى دە بولدىق. سودان جەڭىمپازداردىڭ قاتارىن قاراپ، كىمدەر بار ەكەن دەپ كوز سالعاندا، قازىرگى  گۋمانيتارلىق عىلىمدا اتى مەن اتاعى ەل-جۇرتقا كەڭ تاراعان، مەكتەپ قالىپتاستىرعان  اعا بۋىن وكىلدەرىن، ەرەن ەڭبەگىمەن كورىنىپ جۇرگەن زامانداس ارىپتەستەرىمىزدى  كورىپ، «بىزگە بۇل جولى بۇيىرماعان ەكەن» دەپ ءبىر توقتادىق.

ەكىنشى كەزەڭ عىلىم كوميتەتىنىڭ ىرقىنان كەتكەن كەڭىستىك ەدى. بايقاۋدىڭ قورىتىندىسىن ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسىمەن بەكىتەتىن «ۇلتتىق عىلىمي كەڭەس» ايقىندادى. كەڭەستىڭ قۇرامى عىلىمي ينستيتۋتتار، جوعارى وقۋ ورنىنىڭ عالىمدارى، بيزنەس، ءار ءتۇرلى سالالىق مينيسترلىك ۇسىنعان كىسىلەرمەن جاساقتالىپ، قۇرامنىڭ باسىم بولىگى بيزنەس، الەۋمەتتىك-قوعامدىق سالادان بولدى. مۇندا قيسىن بار سەكىلدى. عىلىمي جوبانىڭ ناتيجەسى قوعامعا، الەۋمەتتىك سالاعا، بيزنەسكە پايدا تيگىزبەسە، ودان نە پايدا؟

ءيا، ۇلتتىق كەڭەس قۇرامى كىرگەن عالىمداردىڭ جوبالارى بايگەدەن وزعانىنان دا حاباردارمىز. كەڭەس قۇرامىنا عالىمدار كىرمەسە، تاعى بولمايدى. «تاياقتىڭ ەكى ۇشى بار» دەگەن وسى. ەندى نە ىستەمەك كەرەك؟ كوڭىلدەگى كۇدىكتى قالاي سەيىلتۋ قاجەت؟ بىزدىڭشە، ۇلتتىق كەڭەس قۇرامىندا بولىپ، جوبالارى بايگەدەن وزعان ارىپتەستەرىمىز  باق وكىلدەرىنە وزدەرىنىڭ جوبالارى تۋرالى كەڭ اقپارات بەرۋى كەرەك. باسقا جول جوق. «عىلىمي ورتا» دەگەن الەۋمەت جاپپاي تۇسكەن بايگەنىڭ سورەگە جەتەر شەشۋشى ساتىنە ءوزىڭ ارالاسىپ، الەۋمەتتىڭ  اۋىر جۇگىن ارقالاۋعا بەل بۋعان ەكەنسىڭ، وعان كونۋىڭ قاجەت. بۇل – ءبىر.

ەكىنشىدەن، تۋىنداعان جاعدايعا بايلانىستى ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستى ۇيىمداستىرۋدا وزگەرىستەر بولۋى كەرەك سىندى. بىزدىڭشە، ۇعك ءۇشىنشى بەلەس بولۋى ورىندى سياقتى. ەكىنشى بەلەس – بيزنەس، الەۋمەتتىك سالانىڭ وكىلدەرى، ياعني تۇتىنۋشىلار. ولار ەكسپەرتتەردىڭ بەرگەن تۇجىرىمدامالارىنا قاراي وتىرىپ، ءوز باعالارىن قويادى. بيزنەس جانە الەۋمەتتىك سالانىڭ وكىلدەرى دە ەكسپەرتەر سياقتى قۇپيا تۇردە جاسىرىلىنادى. ولاردىڭ قاتارىندا دا ەلىمىزگە بەلگىلى بيزنەسمەندەر، ەل-جۇرت ىقىلىسىنا بولەنگەن تۇلعالار، قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ بولعانى قۇبا-قۇپ. عىلىمي ەكسپەرتتەر مەن بيزنەس، قوعامدىق سالا وكىلدەرىنىڭ قورىتىندىسى پورتالدا كەزەكپەن جاريالانادى. ەكى كەزەڭنىڭ ناتيجەسىندە بەلگىلى ءبىر جوعارى دەڭگەيە كوتەرىلە الماعان جوبالار بايقاۋدان شەتتەتىلەدى. بۇدان وتكەن جوبالار ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستىڭ قۇرامىنداعى عىلىمداردىڭ قاراۋىنا ۇسىنىلادى. وسى تۇستا عانا شەشۋشى شەشىم شىعارىلادى.

ءبىلىم، عىلىم سالاسىنان ۇلتتىق عىلىمي كەڭەسكە كىرەتىن كىسىلەردىڭ كانديداتۋرالارى (عىلىمي ورتاداعى بەدەلى، ازاماتتىق كەلبەتى، مورالدىق قاسيەتتەرى كەمەل تۇلعالار) ەرتەرەك انىقتالىپ، ايتالىق جىل باسىندا، ولارعا ەڭبەكاقى تاعايىندالىپ، جوبا ۇسىنۋىنا تىيىم سالىنادى.

قورىتا كەلگەندە، بايقاۋدىڭ جەڭىمپازىن انىقتاۋ ءۇش كەزەڭنەن وتەدى. ءبىرىنشى كەزەڭ – عىلىمي ەكسپەرتتەر، ياعني سۇرىپتاۋشىلار. ەكىنشى كەزەڭ – بيزنەس پەن الەۋمەتتىك سالانىڭ وكىلدەرى، ياعني قوعامدىق سۇرانىستى انىقتاۋشىلار. ءۇشىنشى كەزەڭ – ۇلتتىق عىلىمي كەڭەس، عىلىمي جوبانىڭ ءمان-ماڭىزىن انىقتاپ، بەكىتۋشى.

قازىرگى تاڭدا بۇل پروتسەدۋرالاردى اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىمەن جەدەل تۇردە شەشەۋگە بولادى. ءبىزدىڭ ۇسىنىس – وسى.

الماسبەك ابسادىقوۆ

Abai.kz