قوعامتانۋشى رەتىندە ايتارىم، قازاقتا لينگۆا ۇلتشىلدىق پەن دىنشىلدىك كوتەرىلۋ ءورشۋى ىقتيمال. بۇل ەرتەڭگى كۇننىڭ ماسەلەسى. ەكىنشىدەن، بۇگىن ەكزيستەنتسيالدىق ەركىندىك، ينديۆيدۋالدىق پەن پەرسوناليزم كۇشەيمەك. ەكى ءۇردىستىڭ ءبىرى  قالا تۇرعىندارىنا جانە ءبىرى جەكە مەنشىكشىل قوعامعا ءتان. بۇرىندارى قازاق رۋ باسىنا، ماحالليا جاماعاتىنا تاۋەلدى بولدى. كەيىن كولحوز پرەدسەداتەلىنە، اۋىلسوۆەت باستىعىنا، ۋپراۆليايۋششيگە، بريگاديرگە، بۋحگالتەرگە ت.ب. تاۋەلدى ەدى. كەڭەس وداعى قازاق ءۇشىن وتارشىلدىق بيلىك ەدى. قازاق قىزمەتتە شەتتەتىلدى، تىلدەن كەمسىتىلدى، اشارشىلىقتا ناۋبەت بولدى.  اسكەري جازالاۋشىلار قازاقتى اسكەرمەن قىردى. بۇل گەنوتسيد ەدى. بۇگىن بۇل جايلى از ايتىلادى.

سول تۇستاعى مەملەكەت كسرو دەپ اتالىپ، بيلىگى ءىس جۇزىندە رەسەيلىك يمپەريالىق وتارشىلدىق مەملەكەتى بولدى. كسرو قازاقتىڭ قالاعا كوشىپ كەلۋىن شەكتەدى. پروپيسكانى تالاپ ەتتى. پروپيسكاسىز قارا جۇمىس تا ، قىزمەت تە جوق.

بىزگە تاۋەلسىزدىك دەگەن نارىقتىق قاتىناسپەن قاتار كەلدى. نارىقتىق قاتىناس باي الپاۋىتتاردان باسقا ورتاڭ قول، ورتا داۋلەتتى قاۋىمدى قالىپتاستىردى. قازاقتىڭ 60 %-دان استامى قالادا تۇراتىن بولدى. ەندى قازاقستاندا ءوز وزىنە جەتكىلىكتى، تاۋەلسىز قاۋىم مەن ورتا پايدا بولدى. بۇل قاۋىمدا حانعا سالەم بەرمەيتىن تيپاج كوبەيدى. سەبەبى، ولار ەشكىمگە باعىنىشتى ەمەس. ونىڭ ۇستىنە قالادا انونيمدىك قارىم-قاتىناس. كوپ ادامدار ءبىر بىرىنە بەيتاراپ،ءتىپتى تانىمايدى دا. بيلىككە دە باس ۇرمايدى.

وتارشىلدىق كەڭەس ۇكىمەتى تاتاليتارلىق ەدى. كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ورنىنا ەگەمەندىك اۆتوريتاريزم كەلدى. مەن ءبىزدىڭ ءاۆتوريتاريزمدى كوز اشىق اۆتوريتاريزم دەپ اتادىم. ءبىزدىڭ ءاۆتوريتاريزمنىڭ نەگىزگى جەتىستىگى ەگەمەندىك پەن تەرريتوريالدىق تۇتاستىقتى ساقتاعانى.تاعى ءبىر زور ەڭبەگى نارىقتىق قاتىناستاردى ورناتقانى.سول راديكالدى رەفورمالاردىڭ اسەرىنەن قازاقستان ەكونوميكاسى مەن ونىڭ ىشكى جيىنتىق ءونىمى ەسەلەپ ءوستى. قازاقستاندا ءىجو وزبەكستاننان 4,2 ەسە ارتىق، ال الماتىنىڭ وڭىرلىك ىشكى ءونىمى قىرعىزستاننىڭ ىشكى جيىنتىق ونىمىنەن كوبىرەك.

جەتىستىكتەر مەن قاتار نەگاتيۆتەر دە از ەمەس. بىزدە وتارشىلدىقتىڭ دەرتىنەن ايىقپاعاندار ءالى دە بار. قازاق ءتىلىنىڭ ستاتۋسى قازاقتىڭ كوڭىلىنەن شىقپايدى. يا، قازاقستاندى وتارسىزداندىرۋ 1970 جىلدان باستالىپ 1991 جىلعا دەيىن ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك سەبەپتەرگە بايلانىستى ءجۇرىپ كەلدى. قازاقستاندا ەڭبەك قولى ارتىق بولعاندىقتان، رەسەيدە، گەرمانيادا، گرەكيادا، يزرايلدە تۇرمىس دەڭگەيى جوعارى بولىپ، قازاقستاننان كوشەم دەۋشىلەرگە كوشۋگە رۇقسات بولعاندىقتان، ورىستار پەن نەمىستەر، گرەكتەر مەن ەۆرەيلەر ءوز اتا مەكەنىنە كوشتى، ولاردى ەشكىم قۋعان جوق.

26 جىل ەگەمەندىكتە قازاق وتارشىلدىقتىڭ زاردابىن ۇمىتتى. ۇلتتىق سانادا رەلاكس-پروستراتسيا، بەيبىت ءومىر مەن ەگەمەندىك ۇلتتىق سانانى الديلەپ ۇيىقتاتىپ تاستادى. ۇلتتىق تالاپتار كۇن تارتىبىنەن شىعىپ، ەسەسىنە الەۋمەتتىك ، تۇرمىستىق، ەكولوگيالىق، سەكسۋالدىق ماسەلەلەر ماڭىزدىراق كورىنەتىن بولدى.

تاعى ءبىر زاۋالدى قاۋىپ بار. ول قازاقستاندا نارىقتىق ساياسي باعىتتىڭ باسەڭدەۋى، مەملەكەتتىك سەكتوردىڭ ۇلەسىنىڭ ءوسۋ ىقتيمالدىلىعى. ماسەلەن رەسەيدە 70 % مەنشىك مەملەكەت قولىندا. ءتىپتى ءبۇل كۇن ساناپ ءوسىپ كەلەدى. حالىق، قالىڭ بۇقارا بەلسەندىلەرى جەرگە جەكە مەنشىكتى قابىلداعىسى جوق. بۇل اداسۋشىلىق. كورشى جاتقان شەت مەملەكەتەرگە (قىتاي،رەسەي، وزبەكستان) جالعا جانە جەكە مەنشىككە بەرمەي اق، ءوز ازاماتتارىمىزعا جەرگە جەكە مەنشىك ينستيتۋتىن تەرەڭدەتۋ كەرەك. جەر نارىقتىق وبەكت رەتىندە تياناقتى قارجىلىق ينستيتۋتقا اينالعانى ءجون. فەرمەرلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى قازاق (80%), سوندىقتان قازاققا قازاقتىڭ جەرىن قيماۋ- قاتەلىك.

نازارباەۆ جەر لاتيفۋنديستەرىنىڭ مەنشىك كولەمىن شەكتەپ، جەرلەرىنىڭ ءبىر بولىگىن ساتقىزىپ، فەرمەرلەرگە ارزان باعادا بەرىپ بۇل ءىستى قولداۋى - دۇرىس. فەرمەرلەر العان جەر يەلىكتەرىن جەكە مەنشىككە اينالدىرىپ، بانكتەرگە كەپىلدىككە قويىپ نەسيە العانى الەمدىك دامىعان ەل پراكتيكاسىندا بار.  سۋبۆەنتسيا تاجىريبەسى فەرمەرلەر شارۋاسىنا قولداۋ بولادى. ال حالىقتا بەيقامدىق، بويكۇيەزدىك، بەيتاراپتىق پسيحولوگيا باسىم. نە دەسەك تە بۇگىنگى قازاق - مۇلدە باسقا قازاق.

Abai.kz