ءبىزدىڭ باسقا ۇلتتاردان ەرەكشەلىگىمىز – ۇرپاق بويىنا ار-نامىستى ەتەنە قالىپتاستىرۋ، يبالى، ىزەتتى بويجەتكەن مەن قايسار دا باتىل، كوشباسشى بولۋعا لايىق ەر جىگىتتەردى جاستايىنان تاربيەلەپ جەتىلدىرۋ. وسىنداي ۇرپاقتىڭ ارقاسىندا عانا ەلىمىزدىڭ، ۇلتىمىزدىڭ ەرتەڭى ورگە باساتىنىنا نىق سەنىمدىمىز. مۇنىڭ ءۇشىن، ءبىز كوپ بولۋىمىز كەرەك، ءبىز ءبىلىمدى بولۋىمىز كەرەك، ءبىز اتا-بابا داستۇرىندەگى تاربيەمەن جەتىلۋىمىز كەرەك! الايدا، وسىلاي ۇرانداتقانمەن، بۇگىنگى قوعامنىڭ جاستارى ەرتەڭگى كۇنگە دايىن با؟

«قازاقتىڭ سانىن كوبەيتۋ كەرەك...» دەگەن ۇراننىڭ سارىنى بۇگىندە جاي اڭگىمەگە اينالىپ قالعان سەكىلدى. «قازاقتىڭ سانى كوبەيۋى ءۇشىن توقال الۋ كەرەك! مۇسىلمانعا ءتورت ايەل الۋعا رۇقسات ەكەن!» دەپ قارشا بوراعان «جارنامالاردىڭ» دا ارامىزدان ءۇنى باسەڭسىپ، كۇننەن كۇنگە باسىلىپ بارادى. ءتىپتى كەيدە كەز كەلگەن سارى باسىلىمدار مەن جۋرنال بەتتەرىندە دە وسى تاقىرىپتار قۇمىرسقاداي وربىگەنىن توقتاتقان سىڭايلى. ءبارى دە ءبىر پىكىر، ءبارى دە ءبىر ماسەلە... ولار، ارينە، مانساپ قۋالاعان قىزداردىڭ وزدەرىن كىنالايدى. جالپى، وتباسىن قۇرىپ، ۇرپاق بولاشاعىنا قامقور بولۋ تەك ايەلگە عانا نەگىزدەلەدى مە؟ كۇللى ادامزاتىندا وتباسىن قۇرۋ، ونىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن موينىنا الۋ ەر ازاماتتارعا ءتان ەكەندىگى بەلگىلى. ارينە، ايەل-انانىڭ دا باۋىر ەتى بالاسى ءۇشىن ءرولى ەرەكشە ەكەندىگى جاراتىلىستان بەلگىلى. جالپى، ەلىمىزدە حالىق سانىن 2020 جىلى 20 ميلليونعا جەتكىزەمىز دەپ وتىرعان جايىمىز بار دەپ ايتىلىپ ءجۇر.

قازاقتىڭ دالاسى كەڭ. جەر كولەمى جاعىنان دۇنيە جۇزىندە توعىزىنشى ورىن الادى ەكەنبىز. سول جەردىڭ بايلىعىن يگەرەتىن كەلەشەكتە دۇنيەگە كەلەر قازاقتىڭ بالالارى ەمەس پە؟

مىنە، بۇگىندە، ححI عاسىر ساحناسىندا دۇنيەجۇزىلىك باسەكەلەستىككە قابىلەتى بار جانە تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ كەمەڭگەر تۇلعالى ۇرپاقتى، سانالى دا پاراساتتى، ءبىلىمدى، رۋحى جوعارى نامىسقوي ۇل مەن قىزدى تاربيەلەيمىز دەپ كەلدىك. ال بىراق، وسى ءبىر ءۇمىت پەن سەنىم ءوزىن اقتاپ وتىر دەپ ويلايسىز با؟! وتباسىن قۇرۋعا نيەتى جوق ەر ازاماتتار، كارەرا قۋالاعان قىزداردىڭ ۇرپاق وربىتپەۋدى ۇردىسكە اينالدىرعانداي.

انىعىن ايتقاندا، بۇگىنگى جاستاردى بىلاي قويا تۇرىپ، ولارعا ۇلگى بولارلىق كەيبىر ورتا بۋىن جىگىتتەر مەن قىز-كەلىنشەكتەردىڭ، ياعني قازىرگى جاستاردىڭ اتا-انالارىنىڭ تۇرمىستاعى ءتۇرلى كەدەرگىلەردى جەلەۋ ەتىپ تەك جەكە مۇددەلەرى ءۇشىن عانا ءومىر سۇرۋگە بەيىمدەلىپ العانىنا بىرنەشە جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. مۇنداي قوعامنان وربىگەن قاۋىمنان ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى نە بولماق دەگەن ساۋال تاعى دا تۋىندايدى.

«Otbasy.kz» وتباسىلىق ەسەندىك ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى پسيحولوگ ەرجان قۋاندىقۇلىنىڭ ايتقانىنداي، باتىستىقتار بۇكىل قوعامنىڭ ورتاسىنا ءينديۆيدتى قوياتىنىن، مۇنىڭ ءمانىسى - ەگەر ءبىر جەردە بولۋ ماعان ۇناسا، وندا مەن سول جەردە بولامىن. ەگەر ماعان ۇناماسا مەن ەشكىمگە شىداۋعا ءماجبۇر ەمەسپىن دەگەن فارماتسيانىڭ اسەرى بارلىعىن ايتادى. پسيحولوگ ەرجان قۋاندىقۇلىنىڭ بۇل پىكىرىنىڭ ابدەن جانى بار. وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن، 2005 جىلدارى ماسكەۋدە وقىپ كەلگەن قازاقتىڭ جىگىتى ءوزىنىڭ سول باتىستىقتارشا پىكىردە ەكەندىگىن جاسىرماي ايتقانى ەسىمدە. «ەرتەڭ وتباسىلى بولعان كەزدە دە مەن وعان شىداسام عانا بىرگە تۇرامىن. وتباسىنى ساقتاۋ ءۇشىن ءومىر باقي جىندى بولىپ جۇرمەيسىڭ عوي. باياعى قازاقبايشىلىقتى قويۋ كەرەك. ماسەلەن، باتىستىقتار مۇندايعا كونبەيدى. ءوز قالاۋىمەن ءومىر سۇرەدى. سولاردان ۇيرەنۋ كەرەك» دەپ باستىرمالاتا اقىل ايتقانى بار. وكىنىشكە وراي، مۇنداي پىكىردەگى جىگىتتەردىڭ كوبى اۋىلدان شىققان بولعاندىعىنا قايران قالاسىز. بىراق، بۇل جىگىتتەردىڭ ويى مەن اقىلىنىڭ جەتكەن جەرىنە – مىناۋ قوعامداعى تۇرمىس اۋىرتپالىعى كىنالى بولار، مۇمكىن ەمەس... دەگەن ويدا قالعام. سونان بەرى وسىنداي، وزدەرى ارماندايتىنداي ەۋروپاشا پىكىردەگى جىگىتتەردىڭ جاسى قازىر 45-46-لارعا كەلسە دە ءوز ويىنان تانار ەمەس. ابدەن ساناعا سىڭىرگەندىگى كورىنىپ تۇر. بىراق قانشا جەردەن ەۋروپادان ۇيرەنەم دەگەنىمەن، ساناسى تومەن كورسوقىرلىق  ەۋروپالىقتىڭ جاقسىلىعىن، ىزگىلىگىن وزىنە تارتا الۋشى ما ەدى؟ ەۋروپالىق سەكىلدى ءبىلىمدى، مادەنيەتتى بولماق قايدا دەرسىز. جەكە ءتان ءلاززاتىنىڭ، ءناپسىنىڭ قۇلى بولىپ جۇمىسسىز، باسپاناسىز قالعان كەيبىر ورتا بۋىنداعى ازاماتتار ءبىر ايەلمەن التى ايعا جۋىق تۇرسا، كەيدە تاعى ءبىر ايەلمەن ەكى ايداي بىرگە تۇرىپ ءومىر سۇرگەنگە قالىپتاسىپ العاندارى سونشالىقتى، مۇنىسىنا ارلانباق تۇگىلى، ءمان بەرۋدەن دە قالعان. سىر اقتارىپ سۇراي قالساڭ – مىنەزىمىز جاراسپادى» دەپ تاعى دا سلاۆيان حالىقتارىنان، نەمەسە ەۋروپالىقتاردان ۇيرەنگەن وي-پىكىرىن ورتاعا سالىپ وتە شىعادى. ياعني، ولاردان ۇيرەنگەن ءاربىر وي-پىكىر – ءبىز قازاقتار ءۇشىن يدەال سياقتى. ارينە، بۇل قۇلدىق سانا-سەزىمنەن ارىلماعاندىق. وزدەرى بۇدان 20-25 جىل بۇرىن اجىراسىپ كەتكەن ايەلىندە قالعان جالعىز قىزعا نە ۇلعا قاناعات ەتىپ جۇرگەن جايلارى بار ەكەندىگىن دە جاسىرمايدى. وزدەرىنەن قايتا ءتۇتىن تۇتەتىپ، وتباسىنا تاعى دا ۇل، قىز اكەپ ەكىنشى باعىن سىناپ كورۋدى ايتسا «وتباسىلىق بولۋدىڭ قيىندىعىن» ايتىپ ات-تونىن الا قاشادى. ارينە، مۇندايدى «اركىمنىڭ تاعدىرى، جەكە باسىنىڭ ءومىرى، ءوزى بىلەدى» دەپ تاعى دا وزگەدەن ۇيرەنگەن پىكىرىن ايتاتىن قازاق ماڭگۇرت ويىمەن «كەلىسىپ» قويا سالادى. ال قازاقتا وتباسىنداعى، بۇكىل اۋلەتتەگى جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جوعارى بولعاندىعى سونشالىق، كەرەك بولسا ەرى ولگەن جەسىرىن دە وزگە رۋعا ەمەس، ەگەر امەڭگەرلىگى بولماسا، ءوز رۋىنىڭ باسقا ازاماتىنا كۇيەۋگە بەرەتىن بولعان. سوندىقتان، «جەسىر ەردەن كەتسە دە، ەلدەن كەتپەيدى» دەگەن ماقال تەككە ايتىلعان جوق.

ال بۇگىنگى قوعامعا بەي-جاي قارامايتىندارعا، مىناۋ ومىرگە، وتباسىعا جاۋاپكەرشىلىگى جوق اعالارىن، اكەلەرىن كورىپ وسكەن بۇگىنگى ۇل-قىزداردان نە سۇرايسىڭدار دەگىم كەلەدى! جاۋاپسىز قالعان وسى تاقىرىپتاردىڭ مازمۇنىنداعى ەڭ شىندىعى قالاي ەدى؟

وسى ورايدا، قامشىنىڭ سابىنداي عانا بولعان قىسقا عۇمىردا ءوز بولاشاعى جايلى جەڭىل ويلايتىن، نە بولماسا، ەرتەڭگى كۇنىم ءبىر اللانىڭ قولىندا دەپ ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەندەردىڭ باسىم كوپشىلىگى كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ جاندار ەكەندىگىنە كوز جەتكىزدىم. دەگەنمەندە، ءبىراز قىز-كەلىنشەكتەرمەن ارالاسا ءجۇرىپ، سان-قيلى تاعدىرلارمەن، وي-پىكىرلەرمەن سىر اقتارىسقان ەدىم. وقىرمانعا وي سالار كەيىپكەرلەردىڭ ايتقاندارىن تەك اشىق تۇردە جاريالاۋدى ءجون دەپ سانادىم.

مەن وسىناۋ تاعدىرلاردىڭ كىمدى دە بولسا بەي-جاي قالدىرماسىنا سەنەمىن، سەبەبى، ايەل تاعدىرىنىڭ سوڭىندا – ۇرپاقتىڭ، ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعى تۇرعاندىعىن ايتا كەتەيىن. بويىندا قاستەرلى ۇعىمى بار جاس بۋىنداردىڭ الداعى كەلەشەگىنە قانداي جاعدايلار كەدەرگى كەلتىرۋى مۇمكىن؟ وسى ءبىر جايتتەردى ۇياتتا بولسا حالىققا جەتكىزەتىن ۋاقىت كەلگەن سەكىلدى.

سوناۋ، 2000 جىلدىڭ كەزى بولاتىن. قىزىلوردا قالاسىنان شەتتەۋ جاتقان اۋدان ورتالىعىنىڭ كىشىگىرىم بازارىنىڭ ىشىندە تەمەكى، قۇرت، ساعىز ساتىپ وتىرعان 2-3 اجەلەردىڭ جانىنان وتە بەرگەنىمدە وسى ءبىر ءسوز قۇلاعىمدى ەلەڭ ەتكىزگەنى بار. «بۇرىن جىگىتتەر تاربيەلى، سالماقتى قىزداردى ىزدەپ ءجۇرىپ ۇيلەنەتىن، ال قازىرگى جىگىتتەر ۇشقالاق، جەڭىل مىنەزدى قىزدارعا قۇدا ءتۇسىپ، توي جاساپ الاتىن بولعان. مىناۋ قوعامدا ەركەكتەردىڭ كوپشىلىگى جەڭىل مىنەزدىلىككە بوي بەرەدى دە، بارىپ-بارىپ وتباسىلى بولۋ نيەتىنەن ايرىلادى»، - دەپ كەسىپ ايتىلعان ءسوزدىڭ ءمان-ماعىناسىنا ءبىراز جىلدار جەتە العانىم جوق. جاسى ءبىرازدى ەڭسەرىپ قالعان اپانىڭ بۇل ءسوزى، ءسوزى تۇگىلى ۇلتىمىزدىڭ ەرتەڭىنە الاڭداي وتىرىپ ايتقان ءۇنى سول كۇيى قۇلاعىمدا قالىپ قويدى. «جەڭىل مىنەزدىلىك ەر ادامدارعا لايىق پا؟ ادەتتە، بۇرىن مۇندايدا قىز-كەلىنشەكتەردى مەڭزەپ ايتاتىن. ءتىپتى، سولاي بولعان كۇندە دە وتباسى بولۋ نيەتىنەن ايرىلاتىنى قالاي؟» دەگەن ويلار كەيدە ەسىمە تۇسكەندە تاڭ قالىپ ءجۇردىم. ءبىر كەزدەرى ءوزىم ارالاسقان قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ەشبىرى ىشىمدىككە اۋەستىگى جوق، تەمەكى دە تارتپايدى. ءتىپتى، كيگەن كيىمدەرى دە ۇلتىمىزدىڭ مەنتاليتەتىنە ساي بولىپ جۇرەتىن. ايتسە دە، سول قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ءبىرى، ەكىسى عانا ەمەس، بىرنەشەۋىنىڭ ءومىر جولدارىنا اڭداپ قاراسام، وتباسى باقىتىنا يە بولا الماي قالىپتى. وسىدان-اق، مىناۋ قوعامدا ءبىزدى ويلاندىراتىن جاعدايلاردىڭ اسا كوپتىگىن بايقادىم. نەگە؟! باياعى اپالاردىڭ ءسوزى تاعى كوكەيىمە كەلە قالادى. قوعامنىڭ ازىپ بارا جاتقانىنا كوز جەتكىزىپ، ەسىمىز باردا ەتەگىمىزدى جيناعان دۇرىس بولار دەگەن ويمەن ولاردىڭ اۋزىنان ەستىگەن سوزدەردى اينا-قاتەسىز پاراققا ءتۇسىرىپ ءجۇردىم. ماعريپانىڭ جۇزىنەن ادالدىق پەن اڭعالدىقتىڭ تابى ەسىپ تۇر. مىناداي قۋلار مەن ايلاكەرلەردىڭ اسىعى الشىسىنان كەپ تۇرعان داۋىردە وسى ادالدىعىنىڭ كەسىرىنەن قارماققا وڭاي تۇسە قوياتىنى كورىنىپ-اق تۇر. بىراق كەيدە توماعا-تۇيىق، ماعىناسىز قوس جانارى مىناۋ الەمنىڭ جاقسىلىعىنان گورى جامانشىلىعى ارتىپ، ءوزىن مۇلدەم ءتۇڭىلدىرىپ جىبەرگەندەي ەدى.

- «الدىمداعى ءتۇرلى كەدەرگىلەردەن كەيىن جاسىمنىڭ 35-كە كەلىپ قالعانىن دا سەزبەي قاپپىن. جوعارى ءبىلىمىم بار. ال تياناقتى جۇمىسقا تۇرۋعا جولىمنىڭ بولماي قويعانى. نەدە بولسا، كەشىكسەم دە تۇرمىس قۇرايىن، دەگەن نيەتپەن ءبىر جىگىتپەن تانىستىم. جاسى 42-دە، ۇيلەنبەگەن. ماماندىعى ەكونوميست. ول ماعان «ءۇي جايىنىڭ بارلىعىن، تاياۋدا نەسيە السام دا توي وتكىزەتىنىن، سالت بويىنشا اۋلىما حابارشى جىبەرەتىنىن» ايتىپ سەندىردى. الايدا ارادا ايلار وتسە دە ءبىز قىز بەن جىگىت بولىپ كەزدەسپەدىك. ويىن-ساۋىق ورىندارىنا بارمادىق. ونداي ۇسىنىستاردى ول ءوزى ايتپاعان سوڭ، «جاسى كەلىپ قالعاسىن ادەپ ساقتاعان بولار» دەگەن ويىم بولدى. ءسويتىپ اناسىمەن، قارىنداسىمەن، اعا-جەڭگەلەرىمەن ۇيىنە شاقىرىپ تانىستىردى. اناسىنىڭ جۇزىنەن اسا ءبىر قۋانىش لەبىن بايقامادىم. مۇمكىن، «سالماقتى كىسى بولار» دەگەن ويمەن ءوزىمدى ءوزىم جەڭىپ قويا سالدىم. نە كەرەك، كۇندەردىڭ كۇنىندە اناسىنا كومەكتەسۋىمدى ايتا ءجۇرىپ، اناۋ-مىناۋ سوزدەرمەن ۇيىندە قالدىردى. ماعان: «كۇيەۋگە شىقتىم» دەگەن ءسوزىمدى بارشا تۋىستارىما ايتىپ حابارلاپ قويۋىمدى وتىنگەن سوڭ سولاي ىستەدىم دە. ءسويتىپ بۇل «قۋانىشتى حاباردى» وزىمە ءوزىم «حابارشى» بولىپ بارشا تۋىستارعا، قۇربىلارىما جەتكىزدىم. «جىگىتىمنىڭ» ۇيىندەگى كىشىگىرىم جوندەۋ جۇمىستارىن جاسادىم. ال بىراق ءالى ۇيلەنگەن جوقپىز. وسى ءۇي رەمونتىنان كەيىن «ۇيلەنەمىز» دەگەن سوزىنە سەنىپ جۇرگەنىم. ءبىر قىزىعى، سول جۇرگەننەن بەس جارىم ايعا دەيىن سەنىپ جۇرە بەرىپپىن. بىراق ءالى بىرگە تۇنەگەن جوقپىز. ال كەلگەن تۋىستارىنا ەشقانداي نەكەلەنبەگەن، ءبىر توسەكتە جاتپاعان مەنى ارقاشان «ايەلىم» دەپ، ال اناسى «كەلىنىمىز» دەپ تانىستىرىپ قوياتىن. «... الداعى ۋاقتا ءبارىبىر ۇيلەنەمىز عوي، سوسىن سولاي ايتاتىن بولار» دەگەن نە جالعان ۇمىتكە ۇقسامايتىن، نە سەنىمگە ۇقسامايتىن دەل-سال كۇيگە ءتۇسىپ تاعى جۇرە بەردىم. بىردە، قىستىڭ قاقاعان ايازىندا ءبىر نارسەنى سىلتاۋراتىپ مەنەن «اجىراساتىنىن» ايتتى. «اجىراساتىنداي ماعان ۇيلەنگەن جوق قوي، مۇنىسى قالاي» دەپ تاڭىرقاپ بولعانشا تەزىرەك ۇيىنەن كەتۋىمدى تالاپ ەتتى. بارشا تۋعان تۋىس، جوس-جاراندارعا نە بەتىمدى ايتارىم بىلمەي شىعىپ كەتە باردىم. كەيىن بىلەتىن ادامداردىڭ ايتۋىنشا ونىڭ جاراتىلىسىندا ەركەككە ءتان ەمەس اقاۋى بار بولىپ شىقتى. ماعان جاڭاعى «ۇيلەنەم» دەگەنى دە تۋىسقاندارى الدىندا كىشى ساحنالىق قويىلىمدارىنىڭ ءبىرى ەكەن. ومىرىمدە مۇنداي جاعدايعا دۋشار بولام دەپ ويلاماعان مەن ءۇشىن بۇل سوققى اۋىر كۇيزەلىسكە دەيىن الىپ كەلدى. ونىڭ ۇيىندە بەس ايدان اسا «وتىرىك ايەل» بولىپ تۇرعانىم ءالى كۇنگە دەيىن ەسىمنەن كەتەر ەمەس. بىلەم، مىناۋ زاماندا بۇل سەكىلدى الاياقتاردىڭ تىرلىگىنە كوپشىلىكتىڭ بويى ۇيرەنگەن. بالكىم مۇنداي جاعدايلار باسقالارعا ومىردەگى بولىپ جاتقان كەزدەيسوق تاعدىر بولىپ تا كورىنەر. بىراق، بىزدەر سياقتى ومىرگە ۇرپاق اكەلسەك، انا بولساق دەگەن كىناسىز جانداردى وسىلاي بەكەردەن بەكەرگە سەنىمنەن ايىرعانى قالاي؟ مەن سياقتى قازاقي تاربيە كورگەن قىزدىڭ بيازىلىعىن، اڭعالدىعىن پايداسىنا شەشكەندە الداعى ومىرىنەن نە ۇتامىن دەدى ەكەن؟ وسىدان سوڭ تۇرمىس قۇرۋعا قالاي ءداتىڭ بارادى. مۇنىڭ ءبارىن ءبىر اللا كورىپ تۇر ەمەس پە؟! - دەيدى سەنىمنىڭ سەرگەلدەڭىنە تۇسكەن قۇربىمىز.

ال مىنەزى سالماقتى، ءبىر قاراعاندا كوڭىلدى، ءبىر قاراعاندا جۇدەۋ، قاباعىندا كىربىڭ بار فەرۋزا اتتى ءسىڭلىمىز ءسوز باسىن «مىناۋ زامان ءبىزدى قايدا باستاپ بارادى ءوزى» دەگەن ساۋالمەن باستادى:

- «سوناۋ، 93-94 جىلدارى ستۋدەنتپىن. الماتىعا تۇركيادان، ال بىزدەن ستامبۋلعا بارىپ وقىپ جۇرگەن ستۋدەنتتەر كوپ ەدى. سونىڭ ءبىرى بولىپ تۇركيالىق وكان اتتى جىگىت كازۇۋ-ءنىڭ ستۋدەنتى بولدى. تانىستىعىمىز كوپكە بارماي، ءا دەمەي-اق ودان باس تارتتىم. ءوزى مەنەن ەكى جاس كىشى ەدى. ەشقانداي رەنجىتپەي «شەتەلدىككە تۇرمىسقا شىعۋعا اتا-انام قارسى» دەگەن سىلتاۋ ايتتىم. مەنىڭ بار ويىم – سول جىلدارى شەتەلدىككە ءتيىپ كەتكەن قازاقتىڭ قىزدارىن جەردەن الىپ جەرگە سالىپ، ءتىپتى، نەبىر سوزدەرمەن ءباسپاسوز بەتتەرىندە دە جەكسۇرىنعا اينالدىرىپ قويعانى بار. سولاردىڭ ءبىرى بولعىم كەلگەن جوق. ءبىر جاعى كەۋدەمدەگى ۇلتتىق نامىسىم دا ءوز ەلىمنەن، ۇلتىمنان اجىراۋعا بوي بەرمەدى. وزگە ۇلتقا كۇيەۋگە شىقسام قازاقتىعىمنان ايرىلىپ قالاتىن سياقتى كورىنەتىنمىن. سويتە ءجۇرىپ، مەن دە ماعريپا سەكىلدى 33-كە كەلگەنىمدى ءبىر-اق ءبىلدىم. وزىممەن بىرگە جۇمىستا جۇرگەن قىزدار مەن كەلىنشەكتەر ءبىرى اعاسىن، ءبىرى قاينىسىن ايتىپ تانىستىرعىسى كەلدى. «ۇيلەنسەڭشى» دەسەك قازىر «قىز جوق» دەپ ايتادى. تانىسىپ كور، ىشىمدىك ىشپەيدى، جۇمىسى بار» دەگەسىن مەن دە قالىس قالعام جوق. ۋادەلى جەرگە جەتتىك. سونداعى «ۇيلەنەتىن قىز جوق» دەپ جۇرگەن جىگىتىم: «ءوي، سەنى ءالى قىزسىڭ با، ماعان ايەل كەرەك. قىزدىڭ كەرەگى نە؟ ساعان توسەكتىڭ نە ەكەنىن باسىنان ۇيرەتۋ ءۇشىن ۋاقتىمدى كەتىرمەيمىن. مەن ءوز ىزدەگەنىمنىڭ ءبارىن ايەلىمنەن تابۋىم كەرەك. وتباسىلى بولعاندا دا دالادان ايەل ىزدەگەنشە، ۇيدەگى ايەلىمنىڭ توسەكتە كوڭلىمنەن شىققانى دۇرىس»،-دەدى دە كەتە باردى. بۇل ءسوزدى ءبىردى جارىم جىگىتتەن ەستىسەم ءبىر ءسارى-اۋ، ەل ىشىندەگى تەنتەگى بولار دەيتىن. ءتىپتى، سوڭعى كەزدەرى تانىسقان 5-6 جىگىتتەر دە وسىلاي ويلارىن اشىقشا ايتتى. اۋىلدان شىققان وقىمىستى قازاقتىڭ جىگىتتەرى عوي. ءوزىم، مىناۋ تۇرمىس قيىنشىلىعىمەن ارپالىسىپ ءجۇرىپ، بۇگىنگىنىڭ ەركەگى مەن ايەلى وسىنشالىقتى تەكسىزدىككە، ارسىزدىققا، بىلايشا ايتقاندا تومەنگى سورتقا جەتىپ قالعانىنا ءالى دە سەنگىم كەلمەيدى. سوندا ءبىز سەكىلدى تاربيەنىڭ ىعىمەن وسكەن قىزدار تۇرمىس قۇرماۋى كەرەك پە؟ بىزدەر دە مىناداي داراقى تۇسىنىكتەگى جىگىتكە كۇيەۋگە شىققىمىز جوق. ول جىگىتتەردىڭ ءالى دە مەنىڭ ومىرىممەن ويناماي شىنىن ايتقانىنا دا ءتاۋبا. الايدا ءبىر بىلگەنىم، قازىرگى جىگىتتەردىڭ 80 پايىزىن ءبىز سەكىلدى اردان اتتاپ وتپەگەن، سالماقتى مىنەزدى قىزدار قىزىقتىرمايتىنىنا كوزىم جەتتى. ولارعا ويناقى، ءوزىن الداپ وتە شىعاتىن، توسەكتەگى سوڭعى جاڭالىقتاردى جاقسى بىلەتىن قىز-كەلىنشەكتەرگە ۇيلەنگىسى كەلەتىندەرى تۇسىنىكتى. ەندى وتباسىن قۇرىپ قايتەم؟»،- دەگەن فەرۋزانىڭ جۇزىندە دە وسى ساۋال كەپتەلىپ قالعانداي كورىندى.

تەكتى اۋلەتتەن شىققان وسى ەكى قىزدىڭ ەكى اۋىز سوزىنەن قوعامنىڭ ازىپ-توزىپ بارا جاتقانىنا كوز جەتكىزگەن دە شىعارسىز. بۇگىندە زيناقورلىققا بەرىلىپ، ءوزى سەكىلدى زيناقور قاتىن ىزدەگەن ەركەكتەن تەكتى بالا دۇنيەگە كەلەدى دەپ ويلاۋدىڭ ءوزى ارتىق شىعار. كەشەگى كۇنگە دەيىن ساين كوشەسىنىڭ ءتىرى تاۋارلاردىڭ مەكەنىنە اينالعانى بەلگىلى، بىراق ودان جەزوكشەلەردەن ارىلدىق دەۋگە بولمايدى. ولارعا قازىر ءوز مەكەنىن تاڭداۋدىڭ قاجەتى دە جوق. «قۇدىرەتتى» ۆاتساپتاردىڭ قىزمەتى تۇرعاندا كوشە جاعالاپ قايتسىن؟ بۇل تەكسىزدەر كىمدەر؟ بىلە بىلسەڭىز، ەل اراسىندا ايتۋعا اۋىز بارمايتىن ءتۇرلى قىلمىس جاساۋشىلاردىڭ شىققان تەگىن انىقتاعان مەديتسينا عالىمدارى، ولاردىڭ اتا-انالارىنىڭ جەڭىل جۇرىستىلەر، ىشىمدىككە اۋەس وتباسىدان شىققاندىعىن ايتىپ وتىرادى. كەزىندە كەيبىر تىلشىلەردىڭ سۋتەنەرلەرگە: «قازاقتىڭ قىزدارىنىڭ باعىن بايلاپ جۇرگەندەرىڭ قالاي؟» دەگەن ساۋالىنا ەشقانداي ساسپاستان: «بۇل نە دەگەندەرىڭ. ءبىزدىڭ «قىزدارعا» باي-باقۋاتتى بيزنەسمەندەر قۇدا ءتۇسىپ، توي جاساپ ۇيلەنىپ ءجۇر. سەبەبى، ءبىزدىڭ «قىزدار» توسەكتە ەركەگىنىڭ كوڭلىنەن شىعا بىلەدى عوي. بولاشاق كۇيەۋلەر ءبىراز ۋاقىت بىزدەرگە تۇراقتى كليەنت بولىپ جۇرەدى دە، سوڭىنان قىزدىڭ اتا-اناسىنا عانا ەمەس، بىزدەرگە دە 5 جىلدىق اقىسىن تولەپ كەتەدى. ءبىزدىڭ «قىزدارعا» ۇيلەنەتىن بيزنەسمەندەرگە وسىلاي تالاپ قويامىز» دەگەنى بار.

...مىنادان سوڭ كىمدى جازعىرماقسىڭ؟ ەلىمىزگە بەلگىلى پۋبليتسيست-جازۋشى، مولداعالي ماتقان اعامىزدىڭ ءجيى جازىپ جۇرگەن ۇلتتىڭ تەكتىلىگى، تاربيەسى جايلى – «ۇلى دالانىڭ ۇلى تۇلعاسىن قالاي دايىندايمىز؟!» دەگەن ءسوزى قويۋ قاراڭعىلىققا ءسىڭىپ كەتكەن جاڭعىرىقتاي ەستىلەدى. سەبەبى، تەكتى ۇرپاق – تەكتى اتا-انادان شىعاتىنى راس، ال بۇگىندە ارىن اياققا تاپتاعان ايەل-قىزدارعا قۇمار جىگىتتەرىمىز تۇرعاندا ونداي تەكتى ۇرپاقتى قايدان تاۋىپ الماقشىسىز. ارى قاراي: «قىسقاسى، قاراڭعى كورگە كىرگەنشە ءومىر بويىنا ەل، ۇلت، ۇرپاق الدىنداعى ومىرلىك، ۇلتتىق، قوعامدىق قاتال جاۋاپكەرشىلىكتى ءاربىر اكە-شەشەمىز، اتا-اجەمىز، اتا-ەنەمىز ار الدىندا –دار الدىندا تۇرعاندايىن ايرىقشا سەزىنۋىمىز اسا قاجەت»،-دەيدى كەمەل ويلى اكادەميك مولداعالي ماتقان اعامىز. اكادەميك وسىلاي ارمانداعاندا، قاراپايىم اۋىلداعى كورەگەن، دانا اجەلەرىمىز بۇدان ءبىراز جىل بۇرىن وسى ءبىر داراقى كورىنىستەردىڭ بولاتىنىن ايتىپ قويعان ەدى. تۇرمىس تاۋقىمەتىنەن قاشىپ، جىلى ورىن مەن جەڭىلدىك ىزدەۋشىلەردىڭ، جان تازالىعى مەن جىلۋىن ەمەس، توسەك قىزىعىن ىزدەپ جۇرگەن جەڭىل جۇرىستىلەردىڭ كەسىرىنەن از عانا ۇلتىمىزدىڭ قۇردىمعا كەتپەسىن دەسەك حاديس شاريفتەردەگى ادامزاتىنا وي سالار وسى ءبىر ىزگى سوزدەردى ەستە ۇستاعانىمىز دۇرىس شىعار:

«اللاھتىڭ الدىندا زينادان ۇلكەن كۇنا جوق» (ر. ناسيحين). «ءبىر جەردە زينا جانە ريبا كوبەيسە، ول جەردىڭ حالقى بالەگە ۇشىرايدى» (حاكيم).

«زينانىڭ دۇنيەدە ءۇش زيانى بار:

1-     ادەمىلىكتى جانە جۇزدەگى نۇردى كەتىرەدى،

2-     كەدەيلىككە جول اشادى،

3-     ءومىردىڭ قىسقارۋىنا سەبەپ بولادى.

اقىرەتتەگى ءۇش زيانى:

1-     اللاھۋ تا’الا اشۋلانادى،

2-     قيامەتتە ەسەبى قاتاڭ بولادى،

3-     جاھاننام وتىندا ازاپ شەگۋگە سەبەپ بولادى» (تاباراني).

بۇگىنگى جاس بۋىن جەتكىنشەكتەردى وسى حاديستەردەگى تاربيەمەن، يسلامنان ءنار العان اتالارىمىزدىڭ سالت-جورالعىسىمەن ءوسىرىپ، جەتىلدىرسەك يماندىلىق اتتى ار-ۇياتىمىزدىڭ قايتا جانداناتىنىنا سەنىمىمىز مول.

 شارا قۇربانوۆا

Abai.kz