قىتاي قازاقتارىنىڭ اراسىنان شىققان بەلگىلى عالىم، وتەيبويداق تىلەۋعابىلۇلىنىڭ "شيپاگەرلىك بايانىنىڭ" تۇڭعىش زەرتتەۋشىسى، "التاي ايماقتىق قازاق مەديتسينا كوللەدجىنىڭ جوعارى دارەجەلى وقىتۋشىسى، قازاق ءشوپ دارىلەرىن زەرتتەپ، قىتايعا تانىتۋشى، "قازاق شيپاگەرلىك نەگىزى", ”جۇلدىزدىق” قاتارلى ونداعان مەديتسينالىق كىتاپتار مەن عىلىمي ماقالالاردىڭ اۆتورى،  قاليبەك قانجاربايۇلى 2017 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا تۇرمەگە جابىلعان. سودان بەرى، عالىمنىڭ حال-جايى تۋراسىندا ەشقانداي دەرەك جوق.  

بۇل قازاق مەديتسيناسىن دامىتۋعا جاسالعان قيانات. قاماۋدا وتىرعان عالىم ەرتەرەكتە بەرگەن ءبىر سۇحباتىندا:  "الەمدە جاھاندانۋ ءۇردىسىنىڭ جۇرۋىمەن كوپتەگەن ۇلت ءوز بەتىمەن جويىلىپ بارادى، بۇل جايىندا عالىمدار دابىل قاعۋدا. قازاق حالقى اللانىڭ قۇدىرەتىمەن ۇلت رەتىندە جويىلۋدان امان قۇتىلىپ، قازىرگى الەم حالقىنىڭ نازارىن وزىنە اۋدارا ءبىلدى. ونىڭ ايقىن دالەلى رەتىندە رايونىمىزدىڭ التاي تاۋىنداعى جارتاس سۋرەتتەرىن مەن قۇتتىبيدەگى 10 000 جىلدىق تاريحى بار جارتاس سىزبالارىنداعى اڭ اۋلاعان بابالارىمىزدى، سونىمەن قاتار، ادامداردى ناۋقاستان ايىقتىرۋدى بەينەلەگەن جارتاس سۋرەتتەرىن ايتۋعا بولادى. دەمەك اتا-بابالارىمىز 10 000 جىل بۇرىن ادام ەمدەۋ شارالارىن جۇرگىزگەندىگى دالەلدەنىپ وتىر. مۇنى ايتپاعاننىڭ وزىندە وسىدان  5 000 جىل بۇرىن لۇحپان حاكىم حالىق اراسىندا ەمدەۋ ءىس-شارالارىن جۇرگىزگەن. تاريح قويناۋىنا تەرەڭىرەك كوز جۇگىرتكەن عالىمدار مەن ارحەولوگتار  2 000 جىل بۇرىن ءۇيسىن ورداسىندا دا ەمشىلىك شارالاردى وردا ءتاۋىبى باسقارعاننىن ايقىندايتىن دالەلدەر مەن سيپاتتاردى جاريالادى. جازۋ مادەنيەتى قالىپتاسقاننان كەيىنگى جاعداي مۇلدەم بولەك دۇنيە سانالادى. سول كەزەڭنىڭ وزىندە، ياعني سوڭعى مىڭ جىلدىقتا الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى اتانعان ءابۋ-ناسىر ءال-فارابي بابامىز عىلىمنىڭ بارلىق سالاسىندا 200 جۇزگە تارتا تراك جازىپ، ادامزات حالقىنا وشبەس باقىت قالدىرىپ كەتتى" دەپ باستاپ، قازاق مەديتسيناسىنىڭ تاريحىن ون مىڭ جىلدىقتارعا دەيىن تەرەڭدەتىپ تاستاعان بولاتىن.

سول جاس عالىم وتەيبويداق تىلەۋعابىلۇلىنىڭ جولىن جالعاپ، ءتۇرلى ءشوپ دارىلەرمەن ادام ەمدەۋ ءىسىن ىندەتە زەرتتەگەن ەدى. سونداي، بىلىكتى عالىمنىڭ كىناسىز قىتاي تۇرمەسىندە وتىرعانى جانىمىزعا باتادى. جالپى، قازىر ساياسي ۇيرەنۋ لاگەرىنە قامالعانداردىڭ دەنى قاليبەك قانجاربايۇلى سىندى مىقتى ازاماتتار. قاليبەك قىتاي مەملەكەتىن بىلاي قويىپ، جالپى ادامزاتقا پايداسى تيەر، تالايلاردى اجالدان اراشالاۋعا قابىلەتتى ازامات. سوندىقتان دا، تىم قۇرىسا وسىنداي ازاماتتارىمىزدى ساياساتتىڭ سالقىنىنان قورعاپ قالا الساق يگى ەدى.

ەركىنبەك نۇراقىنۇلى

Abai.kz