«ءدىن زاڭى جوباسىنداعى 6 «اتتەگەن-ايعا» 7  ءدىني تولىقتىرۋ

بيسميللاي راحماني راحيم.

دوس،  مەن سەنىڭ  ۇلت جانە قوعام قايراتكەرى رەتىندە ايتىپ جۇرگەن اڭگىمەلەر مەن جازعان ماقالالارىڭا ۇنەمى ىقىلاسپەن نازار سالىپ قارايمىن. تاياۋدا، سەنىڭ  لاۋازىمىڭدى «ساياساتكەر»- دەپ دۇرىس كورسەتكەن، «قازاقستان زامان» (15.02.2018ج) گازەتىندەگى  اقىلداستار القاسىنىڭ جەتەكشىسى رەتىندە جازعان ماقالاڭدى وقىپ، سوعان ءۇن قوسىپ، تولىقتىرۋ رەتىندە ءوز پىكىرىمدى جازىپ وتىرمىن.

نەگىزى، ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەن، ساياساتكەر، سەنىڭ بۇل جازىپ وتىرعان ماقالاڭدى، سەنەن بۇرىن ەلدەگى ءدىني تەولوگ عالىمدار مەن ءدىن قايراتكەرلەرى جازىپ، ءوز ويلارىن ايتۋلارى كەرەك بولاتىن. ولار جازبايدى، جازا دا المايدى. دەڭگەيلەرى مەن قايسارلىقتارى جەتپەيدى. بۇلاي  ايتىپ وتىرعانىم، تەولوگ دەگەننىڭ ءوزى «ءدىن جاناشىرى، ءدىن قورعاۋشىسى» دەگەن ءسوز. دەمەك، ءدىننىڭ جانشىرلارى ەڭ الدىمەن سولار بولۋلارى كەرەك. ءبىزدىڭ ەلدە  قازىرگى تاڭدا وسى تالاپ  تۇرعىسىنداعى  تولىمدى ءدىني تەولوگتار جوق. العان عىلىمي اتاقتارى تەولوگ-عالىم بولعاندارىمەن قالىپتاسقان بولمىستارى ول دارەجەگە جەتپەگەندەر. ءتىپتى رەسپۋبليكالىق مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسىن باسقارىپ وتىرعان  قايراتكەرلەرىن دە، ءدىن باسشىسىنىڭ جالاقىسىن الىپ،  قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەندەردى دە تازا ءدىن جاناشىرى، ءدىن قايراتكەرى دەپ ايتا المايمىن. بىراق - بار!  وسى ورايدا سەنىڭ ۋاقىت تاۋىپ جازعان مىنا ماقالاڭا ءدىن جاناشىرى، ءىلىمشى رەتىندە الدىمەن راحمەت ايتقىم كەلىپ وتىر. بۇل سەنىڭ جازىپ وتىرعانىڭ – زاڭ ەمەس، قابىلدانار زاڭعا وسى ەلدىڭ ازاماتى رەتىندە جەتكىزگەن ۇسىنىسىڭ. ماقالاڭا «التى جىلدان سوڭ ورالعان ءدىن زاڭى جوباسىنداعى 6 «اتتەگەن-اي...» دەپ تاقىرىپ قويىپسىڭ.

1.سەن ايتاسىڭ;

ءبىرىنشى – نيقاب پەن پارەنجى مەسەلەسى

دەيسىڭ دە، «...432-2 – باپتىڭ، ءبىرىنشى، ەكىنشى تارماقتارىنا بايلانىستى; «باپتىڭ ماقساتى دۇرىس، بەرىلىۋىندە دە ناقتىلىق بار، بىراق، مەنىڭ ويىمشا، بۇل باپتى ءدىن ماسەلەسىن رەتتەيتىن، زاڭعا كىرگىزۋدىڭ قاجەتى جوق سياقتى. «بەت الپەتتى تانۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن كيىم كەشەكتى» قىلمىسكەرلەر دە، توناۋشىلار دا، ت.ب. كيىپ ءجۇرۋى مۇمكىن. بۇل، ءسوزسىز، قوعامدىق جەردەگى قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە جاتادى. ارينە، ونىڭ ىشىنە نيقاب پەن پارەج دە كىرەدى، بىراق بۇل جەردەگى باستى ماسەلە «ءدىني كيىمگە تىيىم سالۋ» ەمەس، قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ بولىپ تابىلادى... بايقاپ قاراساڭىز، بۇل تارماقتىڭ ءماتىنىنىڭ ءدىني ماسەلەگە ەشقانداي قاتىسى جوق. سوندىقتان تاعى دا قايتالاۋعا تۋرا كەلەدى. بۇل باپتىڭ (تالاپتىڭ) «قوعامدىق جەرلەردەگى قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى»- دەگەن سياقتى باسقا زاڭداردان ورىن العانى ءتيىمدى بولار. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءدىن تۋرالى زاڭعا «كيىم كەشەكتى كيىپ ءجۇرۋدى شەكتەۋ»- ماقساتىندا ارنايى باپتى ەنگىزۋدەن گورى، سول ماسەلەنىڭ باسقا زاتتاردا كورسەتىلگەنى دۇرىس -دەپ ويلايمىن. سوندا بۇل; «ءدىني بەلگىمەن كۇرەستەن» گورى زايىرلىلىقتىڭ تالابىنان تۋعان تىيىم بولىپ قابىلدانادى...».

                                 1.مەن تولىقتىرسام;

كيىمنىڭ سۇلتانى - يمان كيىمى

قۇران بىلاي دەيدى; «ەي، ادام ۇرپاقتارى! ءبىز سەندەرگە ابىرويلارىڭدى جاسىراتىن كيىم جانە جاسانۋلارىڭ ءۇشىن ساندىك نارسەلەر جىبەردىك. سونىڭ بارىنەن دە يمان كيىمىڭ بولعانى جاقسى. بىلە بىلگەنگە اللانىڭ تاعىلىمى وسىنداي. ەي، ادام ۇرپاقتارى سەندەردىڭ اتا انالارىڭدى ازدىرىپ، ءجانناتتان شىعارعانى سياقتى، ولار سەندەردى دە ازدىرىپ جۇرمەسىن. ابىرويلارىن وزدەرىنە كورسەتۋ ءۇشىن شايتان ولاردىڭ كيىمدەرىن دە شەشىندىرگەن (جالاڭاشتاعان).  شايتان دا، ونىڭ ىقپالىنداعىلار دا سەندەر كورە المايتىن جەردەن سەندەردى كورەدى. انىعىنا كەلسەك، شايتانداردى ءبىز يمانسىزدارمەن دوس ەتتىك.( «اعراف»، 26-27)

وسى قوس اياتتى «ءىلىم الىپپەسى» بىلاي تۇسىندىرەدى;

جاراتقان يەم ادام اتاعا; «سەن كوكتەن كەتە بەر، بىراق ءدىن بار، ول – يسلام، سەن – مۇسىلمان. بىراق، وسى جولدى ۇستانۋدا مەن ساعان كىتاپ بەرەمىن»- دەدى.  سويلەستى مە اللاھ ادام اتامەن؟ سويلەستى. العاشىندا ادامعا جالعىز جانناتتى جاراتتى اللا تاعالام. ءبىر-اق - باق، ءبىر-اق - جول. ادام جولدان تايعاننان كەيىن جاراتقان يەم كەشىردى دە وعان جانناتقا جولدى بەردى قايتادان. ول قايتارار جولدىڭ اتى - ءدىن ەدى. ءدىننىڭ اتى – يسلام. ول بىرەۋ-اق ەدى. ونىڭ سەبەبى و باستا جاراتىلعان ءبىر-اق ادام بولدى. وعان اللا تاعالام «جۇرگىزەتىن كىتاپ بەرەمىن»- دەدى. ول دا بىرەۋ-اق. «مەن ساعان سانسىز كىتاپ بەرەمىن، سانسىز كيىم بەرەمىن، سولاردىڭ ىشىندە كىتاپتىڭ سۇلتانى - قۇران بولسا، كيىمنىڭ سۇلتانى - يمان كيىمى»- دەدى اللام. سەبەبى يمان كيىمى ءبىر-اق تال، سول عانا سانسىز كيىمنىڭ ىشىندە ەرەكشە اتالادى. سەبەبى ونى ايتىپ تۇرعان ءوزى دە، بىرەۋ-اق، اللا تاعالام. «نەگە كوكتەن جاراتقان يەم قۇراندا يمان كيىمىن ايتىپ جاتىر؟ ونىڭ ءدىن ۇستانۋداعى قاتىسى نە؟ «ءارتۇرلى كيىم كيىپ جۇرە بەرۋگە بولادى، نەگە قۇداي ونى تاڭدادى؟»-دەگەن سۇراق بولادى.

 ادامعا يمان كيىمى بەرىلدى. ادام اتانى جاراتقاننان كەيىن جاراتقان يەم، ادام اتاعا: «سەن وسى كيىمدى كيىپ ءجۇر. ساعان ۇقساس سەنەن تۋعاندار دا، وسى ءدىندى ۇستانعاندار دا، سول كيىمدى كيىپ ءجۇرسىن»- دەپ ەسكەرتتى. ەندى يمان كيىمىنىڭ دىنگە قانداي قاتىسى بار؟  ونىڭ ادامعا نە پايداسى بار؟

 نەگە اللا تاعالام بارلىق كىتاپتا دا، «ءدىندار مەن ءدىندار تۇرسىن، زينالىق جاساعانمەن زينالىق جاساعان تۇرسىن، اراق ىشەتىن ايەلدەرمەن اراق  ىشەتىن ەركەكتەر تۇرسىن، تاقۋلارمەن تاقۋا تۇرسىن»- دەيدى. ءبولدى عوي. ونداي بولسا كيىمدى دە اللا ءبولدى. وسىدان; «سونى كيىپ ءجۇرىپ يماندى بولۋعا بولا ما، يمانسىز بولۋعا بولا ما؟»- دەگەن سۇراق تۋادى. ارينە، يمانىڭدى كۇشەيتەتىن تىرلىكتەردى ورىنداماساڭ يماندىلىعىڭدى ساقتاۋ قيىن. ونىڭ ءبىرىنشىسى - يمان كيىمى. قاتىسى بار ما ەكەن دىنگە؟ يماندى ساقتاۋ ماسەلەسىندە «يمان كيىمىنسىز ساقتاۋعا بولادى» -دەيدى، «بىراق، قيىن»- دەيدى. «ول ءۇشىن ءتىپتى ساندەنبە»- دەپ جاتىر اللا تاعالام. «كوزگە تۇسپەيتىن كيىم كي»- دەپ تاعى ەسكەرتىپ جاتىر. يمان كيىمى - ەركەك تە، ايەل دە ار ۇياتىن جاۋىپ ۇستاۋ ماسەلەسىندە، جانناتقا بارۋ ماسەلەسىندە ادامدارعا  ءتان قاسيەت. اللا تاعالا بەرگەن، دەنەنى كۇنگە كۇيدىرىپ الماس ءۇشىن، سۋىققا ءۇسىرىپ الماس ءۇشىن، كىر دۇنيەنى جاقپاس ءۇشىن، بىردەڭە وقىس كىرىپ كەتپەس ءۇشىڭ، جاماندىققا توزىپ كەتپەس ءۇشىن، بەرگەن دۇنيەنى دۇرىس پايدالانۋ ءۇشىن ونى جاۋىپ تۇراتىن دۇنيە بەرىلىپتى. كيىم. ول - يمان كيىمى. ويتكەنى، مۇنىڭ بىرىنشىدەن، ماڭىزدى ماسەلەسى - جانناتقا كەلەتىن دەنەنى ساقتايتىن كيىم.  اللا تاعالا يمان كيىمى دەپ ول كيىمدى ايتقان ەكەن، سەنىڭ سول كيىممەن ۇياتتى جەرلەرىڭ جابىق تۇرسا، سەنىڭ جانناتقا بىردەن ءبىر كەلۋىڭە ابدەن مۇمكىن دەگەن ءسوز. جانناتقا كەلەتىن جول. يمان كيىمى – جانناتقا اكەلەتىن جول دا. وسىدان سۇراق تۋادى. «ەشتەڭەنى ىستەمەي، ەشتەڭەنى جاساماي، تەك قانا يمان كيىمىمەن جانناتقا بارۋعا بولا ما؟»- دەگەن. يمان كيىمى ادامنىڭ بويىنداعى ار ۇياتتى وياتادى. ار ۇياتىڭ ويانعاندا سەن الدىمەن اللادان ۇيالاسىڭ. ەشتەڭە ورىنداماساڭ دا قورقاسىڭ. ەشتەڭەنىڭ ءراسىمىن  ورىنداماي ءجۇرىپ-اق سەن اللانى مويىندايسىڭ. يمان كيىمى وزىمەن ءوزى قۇدىرەتىمەن سەنىڭ بويىڭداعى قاسيەتىڭدى كۇشەيتىپ، اللانى مويىنداتادى. ادام بالاسى ونى بىلمەيدى، كوزىمەن كورمەيدى، ەستىمەيدى، بىراق سونى كيۋمەن ونىڭ كۇشى، يمانى كۇشەيەدى. سول سەبەپتى دە قۇداي «يمان كيىمىن كي، ەشتەڭە ورىنداماساڭ دا - دەپتى. سەن يمان كيىمىن كيىپ ءجۇرىپ شەشكەن كەزدە قىسىلاسىڭ. ۇيالاسىڭ. سەن يمان كيىمىن كيىپ جۇرگەن كەزدە سەنەن ادامدار ۇيالادى. ساعان قارسى سويلەي دە المايدى.  ول اللانىڭ قۇدىرەتى. سەبەبى ول كيىمدى كىم بەردى، اللا بەردى. سەبەبى ول كىمگە ۇنايدى، اللاعا. ونداي بولسا سونى كيگەن ادامدى كىم ساقتايدى، اللا ساقتايدى. ءتىپتى ول ەشتەڭەنى ورىنداماي جاتسا دا دەنە وزىنەن ءوزى ۇيالادى.

    وقىپ ءبىلىم العاننان گورى يمان كيىمىن كيۋ قيىنداۋ. وقىپ ءبىلىم الىپ ءىلىمدى بولعاننان دا، يمان كيىمىن كيۋ قيىنداۋ. شاريعاتتان دا، تاريحاتتى جاتقا بىلۋدەن دە، قۇراندى جاتتاۋدان دا قيىن ول. سەبەبى، يمان كيىمىن كيىپ الۋ شىنىمەن-اق باسقا دۇنيەگە قاراعاندا قيىنداۋ تيەدى.

شەشىنىپ، ءتانىن جارتىلاي كورسەتىپ جۇرگەن ايەل زاتىنا «سەن يماني كيىم كي» - دەسەڭ ول ۇيالادى. ول شاشىن كورسەتكىسى كەلەدى. دەنە مۇشەسىن، سۇلۋ بەلىن كورسەتكىسى كەلەدى. ۇياتتى جەرىنىڭ ءبارىن كورسەتكىسى كەلەدى. ول كەزدە ۇيالمايدى، قىسىلمايدى. ال «يمان كيىمىن كيىپ ءجۇر»- دەسەڭ «سولپىلدەپ جۇرەمىن بە؟»- دەپ رەتسىز ۇيالادى.  بارمايدى، بارا المايدى. بىراق ول ادام ونسىز دا وتىرىپ ساعان دۇعاسىن وقىپ بەرىپ، قۇرانىن وقىپ، ۋاقىتشا ورامالىن بايلاپ، قۇدايى تاماعىن بەرگەنگە دايىن تۇرادى. بىراق كيىمىڭدى ول كيمەيدى. دىنگە قاتىستى كەيبىر دۇنيەنى جاسايدى. مەشىتكە دە بارادى،  كيىمىن كيىپ ناماز وقىپ كەتە الادى. بىراق يمان كيىمى ەڭ ءبىرىنشى جانناتقا جول سول ەكەنىن قابىلدامايدى.

ەڭ ءبىرىنشى جانناتقا جول قىز بالاعا دا، ەر ادامعا دا وسى - يمان كيىمى. اللانىڭ الدىندا ۇيالۋ قاسيەتىن كوتەرەتىن كيىمدى كيۋ - جاي كيىمگە قاراعاندا قيىنداۋ. ال، بىراق، كيىپ الۋ، كيىپ جانناتقا بارۋ وڭاي. سەبەبى ءبىز جانناتتان كەلگەنبىز. ال سونى ساقتايتىن كيىم، سونى بىلدىرەتىن كيىم، يمان كيىمى. اللا كيىم كيۋدەگى قيىندىقتى  بىلگەننەن كەيىن دە باسقا كيىمدەردى بەردى. «بەرەمىن»- دەپ ەسكەرتتى. ال ەندى «اشەكەي بەرەمىن»- دەگەن سەبەبى دە ادام سايتاننىڭ كورسەتكەن قىزىعىنا قىزىعىپ كەتەتىنىن تاعى ءبىلدى دە، ونى دا بەردى. بىراق اللا يمان كيىمىن بەردى. يمان كيىمى ىشتەگى يمانىڭدى كۇشەيتىپ، ءدىنىڭدى ۇستاتۋعا، جانناتقا اپارۋعا جول سالاتىندىعىن اللا ايتىپ بەرىپ تۇرسا دا، ءبىز كيە المايمىز. بۇل – ءىلىم. زورلىقپەن  كيىندىرۋگە بولادى، ۇرسىپ، ۇرىپ جەتكىزۋگە بولادى. سەبەبى ول يمان بارا-بارا ىشتەن ءوزى دە تۋادى، ويانادى. ول ادام ساعان اشۋلانعانىمەن، رەنجىگەنىمەن، سوڭىنان مويىنداۋ ىشتەن تۋىلادى. قۇدايدىڭ امىرىمەن كيگەن كيىمىن ءوزى دە شەشپەيدى، «شەش»- دەسەڭ ۇيالادى ول كەزدە. زورلىقپەن ونى شەشتىرە المايسىڭ. اللا شەشتىرمەيدى. شەشتىرگەننىڭ وزىندە دە كۇناسىن سەن الاسىڭ. «سەن جابىنباي ءجۇر»- دەپ ايتۋعا ساعان بولمايدى. وندا سەن ونىڭ كۇناسىن ارقالاپ الاسىڭ. «جانناتقا بارا جاتقان ادامعا سەن نەگە كەدەرگى جاسايسىڭ. سەن ناعىز كۇناقار بولدىڭ عوي»- دەگەن ءسوز.

    يمان كيىمىن، زورلاپ كيگىزۋگە بولادى، اللانىڭ قۇدىرەتىمەن يمان ويانادى. ول رەنجىگەنمەن ىشىنەن ۇياتى ويانادى. ونىڭ بىردەن ءبىر سەبەبى ءبىز جانناتتان شىققانبىز. ادام بالاسى و باستا جانناتتا تۋعان. سودان كەيىن ونى شەشتىرۋگە بولمايدى، وعان سەنىڭ قۇدىرەتىڭ جەتپەيدى.

وسى ءىلىم ادامعا نەنى اكەلدى - قاراپايىمدىلىقتى اكەلدى. جانناتتى اللا بەرىپ تۇرىپ، ادام اتاعا قانداي ءسوز ايتقانىن ۇقتىق. كىتاپ بەرەتىندىگىن، كيىم بەرەتىندىگىن ۇقتىق.  ەشتەڭەنى بىلمەي تۇرىپ جاراتقان يەم ادام بالاسىنىڭ دەنەسىنە اللانى مويىنداۋدا دەنەنىڭ قابىلەتى يمان كيىمىنە قاتىستى ەكەندىگىن ادام اتاعا ايتىپ جىبەرگەن. ول كىسى سونى الىپ كەلمەسە دە، يمانىن الىپ كەلگەن.  ادام اتا دا، حاۋا انا دا سول كيىمىمەن كەلگەن. ارتىنان باسقا كيىمدەر دە تۇسكەن. سەبەبى ولاردان ۇرپاق كوبەيەتىندىگىن جاراتقان يەم ايتقان.  بىراق ءدىن كەلىپتى! ادام بالاسىنا يمان كيىمى ماسەلەسى ءبىرىنشى قويىلعان. سول كەزدە ادام اتا جەرگە يمان كيىمىمەن كەلگەن، بىراق كىتاپسىز تۇسكەن. يمانىن وراپ الىپ كەلگەن. يمانىن ءتۇيىپ الىپ كەلگەن قولىنا.

ونىڭ يمانى ءوزىن-ءوزى كۇشەيتۋگە قۇدىرەتى جوق. بىراق اللا ەسكەرتىپ تۇر; «يمان كيىمىن شەشۋ قيىن». كيۋ ودان دا قيىن. بىراق «زورلىق بار»- دەپ تۇر.  رۇقسات بار. ونداي بولسا ەسسىز بالاعا دەر كەزىندە يمان كيىمىن كيگىزگەن دۇرىس. ابدەن ەسىنە كەلگەن ادامعا ۇيرەتكەننەن گورى. كىشكەنتاي بالاعا سەن ونى ماقتاپ تۇرىپ كيگىزىپ جىبەرسەڭ، سەن ونى ومىرلىك باقىتتى ەتەسىڭ. ال ونى كيمەگەن ادامدى كيىندىرۋ ءۇشىن سەن ءالى تالاي قينالاسىڭ.

 «يمانسىز ايەلدى الما»- دەپ اللانىڭ ايتاتىن سەبەبى دە سول. تاقۋا مەن تاقۋا، ءمۇمىن مەن ءمۇمىن، كاپىر مەن كاپىر، زينا جاساعىش پەن زينا جاساعىش، اراق ىشەتىن مەن اراق ىشەتىن بولسىن - دەيتىن سەبەبى وسى.

سونىمەن، يمان كيىمى باسقا كىتاپتاردان دا ءبىرىنشى تۇر. سەبەبى، كىتاپتان بۇرىن سەنىڭ دەنەڭ كەلدى عوي. ال ەندى يمان كيىمىن كيىپ ءدىني جولعا تۇسۋگە بولا ما؟  بولادى. سەبەبى اللا ونى ىشتەن تۋعىزادى. وعان قۇدايدىڭ عانا قۇدىرەتى جەتەدى. يمان كيىمدى كيىپ ءجۇرىپ-اق، ويلانۋ قابىلەتىڭ تۇزەلىپ، اقىرىن-اقىرىن  ءدىنىڭدى  قابىل الاسىڭ.

ادامداردىڭ ويلاپ تاپقان ءدىنى - قۇدايدىكى ەمەس. ول - سايتاندىكى. قۇدايدىڭ ءدىنى بىرەۋ. تازا جول – يسلام. سول سەبەپتى دە جاراتقان يەم حالىقتىڭ اراسىندا قارسى كەلەتىندەر بولاتىنىن ءبىلىپ، سولاردى ورىنداماعاندارعا ارناپ دوزاق دايىنداپ قويدى.

اللانى تىڭدامايتىنداردىڭ دوزاققا باراتىندىعى، جازاسىن الاتىندىعى قۇراندا بار. دوزاق سول كەزدە كەلدى.  بىراق جاراتقان يەم دوزاققا جىبەرمەۋ، جەتكىزبەۋ، ماسەلەسىن ءبىرىنشى كۇننەن قولعا الىپ، يمان كيىمىمەن جىبەردى. ءبىرىنشى كۇن، ءبىرىنىنشى مەزەت، ءبىرىنشى ساعاتتان-اق، ادام كۇنا جاساي سالىپ سولاي ەتتى.  دىننەن بۇرىن دەنەگە يمان كيىمى كەلدى. سەبەبى دەنە جانناتتان كەلدى.

ءتۇرلى ءتۇستى كيىم ادامعا ءتۇرلى قاسيەتىنە بايلانىستى بەرىلەدى. تالداۋىنا، مىنەزىنە، قىلىعىنا. بىراق سانسىز ادام، قانشاما ۇلت بولسا دا، بارىنە تۇيىقتاپ بىراق يمان كيىمىن بەرۋ ماسەلەسىن ءتۇسىنۋ كەرەك. كيمەسەڭ، كيمەي ءجۇرىپ تە ءدىننىڭ جولىن ۇستانۋعا بولادى.  ءدىندى كىم ۇيرەتەدى؟ قۇران ۇيرەتەدى.  ءدىندى ۇيرەتۋشى - اللا. و باستان بولعان، ورتاسىندا دا ، سوڭىندا دا بار، ويتكەنى ول – ماڭگى. ونداي بولسا ءدىن ۇيرەتۋشى بىزدە – جاراتۋشى اللام. ول - بار، بولعان، ماڭگىلىك بولادى. ءدىن - باسىندا دا ،  ورتاسىندا دا، سوڭىندا دا قالادى. سوڭعى بارىپ جەتكىزەر ورداسى - ءجاننات. بۇل ءىلىم كوكتە جاراتقان جاراتقان يەمنىڭ كىتاپحاناسىندا جازىلعان.

     رۋح - يمان.  ال رۋح قونۋ دەگەن ءسوز يمانىڭ كۇشەيدى دەگەن ءسوز. ال يمان كيىمى رۋحتى ساقتايدى. يماننىڭ يەسى اللا.  اللا قۇراندا «مەن رۋح بەردىم»- دەيدى.

قۇراندى اكەلمەس بۇرىن، پايعامبارىمىزعا نە بەردى؟ رۋح بەردى. جابىرەيىل كىم - رۋح. بۇل ءىلىمدى دە ءبۇتىن يمان كيىمى سياقتى، بىرەۋ قابىل الا الادى، بىرەۋ قابىل الا المايدى. «كيىمدە نە شاتاعىڭ بار، كيىمدە نە بار؟»- دەگەن شۋمەن جۇرگەندەر سول يمانىن قابىل الماي قالماۋى مۇمكىن. ەلدە «حيدجاپ ايقايىمەن» قانشاما  جان يماننان ايىرىلىپ وتىرعانىن بىلمەي وتىر.

قۇراندا ايتىلعان;  «ەي، ادام بالاسى! ءشۇباسىز سەندەردى ءبىر ەر، ءبىر ايەلدەن جاراتتىق. سونداي-اق ءبىر بىرلەرىڭدى تانۋلارىڭ ءۇشىن سەندەردى ۇلتتار، رۋلار قىلدىق» («حۇجىرات» 49 – 13), دەگەن اياتقا ورال. وسىندا حيدجاپ بار ما، جوق! بىراق ۇلت بار. يمان كيىمى و باستان بار.  ۇلت نە ءۇشىن كەرەك ەكەنىن بىلەمىز. ۇلتتى بەرۋ - جانناتقا باراتىن جولدى ەرەكشە ءتۇسىندىرۋ.  ۇلت – ەرەكشە جول. اللا تاعالانىڭ جانناتقا بەرگەن جولى. ءار ۇلتتىڭ اتا باباسىنان بەرگەن جول. ەل – ول ۇلتتىڭ ەرەكشەلىگى. ول ەرەكشەلىگىن جاراتقان يەم ۇرپاققا اناسى مەن اكەسى ارقىلى بەرگەن. ۇلت يەسى ادام اتا مەن حاۋا انا بالالارىن دۇنيەگە كەلتىرگەن كەزدە، ولارعا اللانىڭ بار ەكەنىن بالاعا ءبىلدىرۋ ءۇشىن، وزىنە ءتان جاراسىمدى كيىم كيدى.

يماندى قاپتاپ كەلگەن  ەڭ الدىمەن يمان كيىمى. يمان كيىمى ول قاي تۇردە بولسا دا جابىق ءجۇرۋىڭ. باسقا ۇلتقا ۇقساۋ ەمەس، بۇل جابىق ءجۇرۋ ماسەلەسى. ول ءار ۇلتتىڭ ءوز داستۇرىنە ساي ءپىشىپ العان كيىمى. ايقاي بولىپ جاتقان «حيدجاپ» دەگەن – ول دا ءبىر ۇلتتىڭ ۇلتتىق داستۇرىنە ساي كيىنۋى، ايەل ادامىنىڭ ءاۋراتىن جاۋىپ، جابىق ءجۇرۋى. تابيعاتىڭا قاراي عاسىرلاپ بەيىمدەلگەن سەنىڭ دە جابىق كيىممەن ءجۇرۋ - ءداستۇرىڭ. يمان كيىمى ول ەرەكشە.  يمان كيىمى بارلىق حالىققا ورتاق.  ءپىشىنى ءبىر-بىرىنە ۇقساعانىمەن ءتۇر ءتۇسى ۇقساماۋى مۇمكىن. بىراق  دەنە جابىق.  مۇنى ادامداردىڭ ءبارى بىردەي قابىل الا المايدى. وسى ارادا قارسى كەلەتىندەر، دىنگە قارسى اڭگىمە ايتاتىندىقتان، يمان كيىمىنىڭ قاسيەتى قاي جەردە بەرىلىپ جاتسا دا، ول تەك اللانىڭ امىرىمەن.

«اللا تاعالانىڭ ۇلت ماسەلەسى مەن يماني كيىم تۋرالى ايتقانىن دۇرىس قابىلداپ، ۇلتتىق ءداستۇرىڭدى يمان جولىنا باعىشتاپ، اللانىڭ ايتقان ءدىنىن دۇرىس ۇستانباساڭ، ادامي قاسيەتتەن كەتەسىڭ !  يمان كيىمى ءدىني تىلدە - ۇلتتىق يدەيا. ۇلتتىق يدەيانىڭ ءوزى – حالىقتىڭ ءوزى جايلى ويلاۋى ەمەس، قۇدايدىڭ حالىق جايلى ويلاۋى...».(« ءىلىم –ەرەكشە عىلىم»،163-173 بەت، «ءۇش قيان» باسپاسى. 2017 ج.)

دوس، سەن «ادامداردىڭ قانداي كيىم كيىپ ءجۇرۋىن رەتتەۋدى – دەموكراتيانىڭ تالابىنا قايشى كەلەتىن، توتاليتارلىق جۇيەنىڭ بەلگىسى، «ءبىزدىڭ داستۇرىمىزدە جوق اراب كيىمى»- دەگەن ءسوزدى دالەل رەتىندە تىقپالاۋدى قويعانىمىز ءجون»-  دەپ ءوزىڭ جازعانداي ەسەپتەيتىن بولساڭ، مەن ءار مۇمىنگە ساباق بولار «ءىلىم -ەرەكشە عىلىم» الىپەسىندەگى وسى اڭگىمەدەن سوڭ، يمان كيىمى تۋرالى اڭگىمە ايتۋ قۇر بايبالام،  دىنگە جاسالىپ وتىرعان قيانات بولار - دەپ ەسەپتەيمىن.

2.سەن ايتاسىڭ;

دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردىڭ اتريبۋتتارى تۋرالى ماسەلە

«...ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل زاڭ باپتارى 2017 جىلدىڭ ساۋىرىندە شىڭجان ولكەسىندەگى قانداستارىمىزعا ارناپ جاسالعان قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنان الىنعان سياقتى. ول جەردە دە ۇزىن ساقال، قىسقا بالاق شالبار، ت.ت. كيۋ شەكتەلىپ، كەرەك دەسەڭىز ونداي كيىمدى ادامداردىڭ اۆتوبۋستاردا جۇرۋلەرىنە دە تيىم سالىنعان. كەڭەس وداعى كەزىندە دە دىنمەن كۇرەس جۇرگىزىلىپ، تالاي قازاق ازاماتتارىنىڭ جانازاسى شىعارىلماي، كوستيۋم- شالبارمەن جەرلەنگەنىن دە ۇمىتپالىق. ەكىنشىدەن، بۇل باپتى تالقىعا سالاردا نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىمەن تانىسىپ العانىمىز دۇرىس بولار ەدى. قانداي بەلگىلەرگە تيىم سالىنعانىن انىقتاماي جاتىپ، جاڭا باپتى تالقىعا ۇسىنۋ – ۇلكەن قاتەلىك».

2.مەن تولىقتىرسام;

ەلىمىزدە - ءدىن دەرتكە شالدىققان

قۇقىقتىڭ تىيىمعا بايلانىستى قاتەلىكتەردى تىزە وتىرىپ، سوڭىندا ءدىنى بولەك كورشى ەلدەن كوشىرىپ العان زاڭ كەمشىلىكتەرىن ورىندى  كورسەتىپسىڭ. مەن زاڭ تۋرالى اڭگىمەنى اتا زاڭنان باستاعان بولار ەدىم. اتا زاڭ – ەل كونستيتۋتسياسى!

وسى اتا زاڭ -  ادىلدىك تۇرعىدان قاراساق كەمشىلىكتەن دە قۇر الاقان ەمەس.  سول كەمشىلىكتىڭ ەڭ باستىسى –  ءوزى تاريح ساحىناسىنان وشسە دە، كەشەگى اتەيستىك كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندەگى ساناعا مىقتاپ ءسىڭىپ قالعان ء“دىن مەملەكەتتەن بولەك!”- دەگەن  ۇراننىڭ  سول قالپى زاڭىمىزدا قالىپ قويۋى.

اتا زاڭ – ءار بابى بۇلجىماي ورىندالاتىن قۇجات.  ەگەر، اتا زاڭدا كورسەتىلگەندەي مەملەكەت شىنىمەن دىننەن بولەك بولاتىن بولسا، وندا بۇل مەملەكەت ءوزى شىعارعان زاڭعا ءوزى قايشى كەلمەي، ءدىننىڭ ىشكى جۇمىسىنا دا تۇبەگەيلى ارالاسپاۋى كەرەك. بۇل زاڭ بويىنشا الىنىپ جاتقان ءدىن تۋرالى زاڭدار دا، مەملەكەت تراپىنان جىل سايىن الەم ءدىن باسشىلارىمەن وتكىزىپ جاتقان قۇرىلتايلارى دا زاڭسىز تىرشىلىك بولىپ شىعادى. مۇنان سوڭ زاڭداعى; «ءبىز زايىرلى مەملەكەتپىز، زايىرلى مەملەكەت ءدىنسىز مەملەكەت ەمەس، ءدىندى تەرىسكە شىعارمايدى، كەرىسىنشە، ءدىني سەنىم بوستاندىعى قامتاماسىز ەتىلەدى»- دەپ جالپىلاما ايتىلاتىن ءسوز بۇل زاڭعا قابىسپايدى. ءدىن مەن زايىرلىلىق ەكەۋى ەكى ءتۇرلى ۇعىم.  ءدىندى – ەشتەڭەدەن جاڭىلمايتىن اللا تاعالام، ادام جاراتىلماي تۇرىپ، سونى تاربيەلەۋ ءۇشىن دايىندعان. ول بولمىسى وزگەرمەيتىن سەنىم، ال زايىرلىلىق – قۇبىلمالى ۇعىم. قۇبىلمالى ۇعىم - ول ەش ۋاقىتتا ادام ۇستانار قۇندىلىقتىڭ ەڭ تورەسى مارتەبەلى دىننەن جوعارى شىقپايدى.

قازىر، ەلىمىزدەگى ءدىن - دەرتكە شالدىققان. ءدىننىڭ وسى سىرقاتىنان  ۇكىمەت تەرروريزم تۋرالى زاڭ قابىلداسا دا، ەكسترەميزم تۋرال زاڭ قابىلداسا دا  قوسامجارلاپ يسلامدى دۇشپان ەتىپ كورسەتۋدى داستۇرگە اينالدىردى. ءدىن – اللاھتىڭ جولى، تەرروريزم مەن ەكسترەميزم – بۇگىنگى ادامداردىڭ تىرلىگى. دىننەن ۇرەيلى ۇكىمەت يسلامنىڭ قادىر قاسيەتىن ءوزى تۇسىنبەي تابالاپ، تاپتاپ تاستاۋعا تىرىسۋدا. وسىنى كورە-بىلە وتىرىپ، نە رەسپۋبليكالىق مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى، نە ءدىن زيالىلارى اۋىزدارىن اشقان ەمەس.  مۇنىڭ ءوزى ەلىمىزدە يسلامعا قورعان بولار دىڭگەگىندە ءدىنى بار جانداردىڭ تاپشىلىعىن كورسەتىپ وتىر.

اللانىڭ ءامىرىنسىز ەشتەڭە بولمايدى جانە قۇراندا; «مەنەن كەرەگىڭدى سۇراپ ال» -دەپ ەسكەرتكەن. ومىردەن وتكەن اتا بابالارىمىزدىڭ تىرشىلىگىندە تىلەگەن دۇعالارىنا وراي وق شىعارماي-اق قول جەتكىزگەن ەل ەگەمەندىگى - اللانىڭ بەرگەن سىيى. ەلىمىز ەگەمەندىگىن العاندا  اتوم قارۋى الەۋەتى جونىنەن الەمدەگى العاشقى ءتورت مەملەكەتتىڭ ءبىرى، ال  مۇسىلمان ەلدەرى اراسىندا وسى جويقىن قارۋعا يەلىك ەتكەن تۇڭعىش مەملەكەت بولدى...

ءدىن مەن ءداستۇر بىرلەستىگى – وتكەنىمىزدىڭ تاريحى، بولاشاعىمىزدىڭ كەپىلى. سوندىقتان، اتا زاڭدا قازاقتى ۇلت ەتىپ قالىپتاستىرعان وسى قۇندىلىقتار ساقتالۋى كەرەك ەدى. سوندا عانا ءبىزدىڭ اتا زاڭىمىز ەلدىڭ ىشكى تۇراقتىلىعى مەن مەملەكەت ىرگەسىنىڭ بۇتىندىگىن مىقتاپ قورعايدى.

3.سەن ايتاسىڭ;

ءۇشىنشى – مەكتەپ فورماسىنىڭ ماسەلەسى

«...تاۋەلسىزدىگىمىزدى نە ءۇشىن الدىق؟»- دەگەن وي كەلەدى. وتار بولىپ وتىرعان ەل، ءسوز جوق، ءوزىنىڭ ۇستىنەن قاراپ وتىرعان دومينانت ەلگە جالتاقتاپ، كوزدەرى جىپىلىقتاپ وتىرادى. ال تاۋەلسىز ەل، كەرەك دەپ تاپقان زاڭدارىن شىعارىپ، ول زاڭدى قاجەت دەپ تاپسا كەز-كەلگەن ۋاقىتتا وزگەرتە الادى. (تاۋەلسىزدىك وسى ءۇشىن دە كەرەك). نيكاب پەن حيدجاپتى كيىپ ءجۇرۋ جونىندەگى پىكىرتالاسقا ارالاسقىم كەلمەيدى، بىراق باليعاتقا تولعان وقۋشىلار ءۇشىن ورامال تاعۋ نە تاقيا كيۋگە تىيىم سالۋدى ءوز باسىم تۇسىنبەيمىن جانە قولدامايمىن. ءداستۇردىڭ دىنگە كىرگەن جەرلەرى بولسا ءدىننىڭ دە داستۇرگە كىرگەن جەرلەرى بار. ورامال، تاقيا – بۇل ءوزىمىز ايتا بەرەتىن قازاقتىڭ ءداستۇرلى كيىمدەرى ەمەس پە؟.. دەمەك، ورامال تاعۋ – مەكتەپ فورماسىن بۇزعان بولىپ تابىلمايدى...

3.مەن تولىقتىرسام;

ورامال تاعۋعا بيلىكتىڭ ارالاسۋى ءجونسىز

سەن «...پىكىر تالاسقا ارالاسقىم كەلمەيدى»- دەپ وتىرىپ، ءوزىڭنىڭ وسى ايتىلعان سوزىڭمەن تالاي اڭگىمەگە ۇيتقى سالىپ كەتىپ وتىرسىڭ. شىنىندا دا ورامال تاعۋ مەكتەپ فورماسىن بۇزعان بولىپ تابىلمايدى، ول ءار  ادامنىڭ ءوزىنىڭ ۇستانىم شارۋاسى. ورامال تاعۋعا بيلىكتىڭ ارالاسۋى ءجونسىز قىلىق. ۇيات! بۇل جايلى العاشقى تاقىرىپتا «ءىلىم الىپپەسىنەن» كەلتىرىلگەن ۇزىندىدە ءدىني تىلمەن جەتەرلىك دارەجەدە تۇسىنىكتى ايتىلعان سوڭ، مەن دە ءوز تاراپىمنان  ءسوز ايتۋعا تارتىنىپ وتىرمىن. ەلىمىزدەگى جىلدار بويى قالىپتاسقان ءداستۇر-سالت – ول ۇلتتىق مەنتاليتەتىمىزدىڭ كورىنىسى.  ايتارىم،   ءدىن - ءال ميساقتان بار. ول – وزگەرمەيدى. ونى وزگەرتەمىن دەگەن ادامدار مەن مەملەكەت جاراتۋشىنىڭ قاھارىنا ۇشىراعانى قۇراندا ايتىلعان.

(جالعاسى بار) 

سالەممەن، باقتىباي اينابەكوۆ،

 ىلىمگەر-جازۋشى