نۇركەن نۇرعازى                                                                   قارلىعاش قاباي

قارلىعاش قاباي: نۇركەن، قالايسىڭ؟ بايانتاۋدا وتكەندە عانا جولىقساق تا، ءوزىڭدى ساعىنىپ قاپپىن...

وسىدان ءبىر عاسىر بۇرىن ءومىر سۇرگەن ءتىرى ورگانيزمدەر جازعان xاتتارىن ايلار مەن جىلداردىڭ جانارىنا ءۇڭىلىپ، الىس اراقاشىقتىقتارعا ازەر جەتكىزۋشى ەدى. "بىزدەر، بىزدەر پاتشادان دا پاڭدار بوپ", سەكۋند سايىن سۇxباتتاسىپ، ساعات سايىن xابارلاسىپ تۇرامىز دەپ و كەزدە كىم ويلاعان، ءا؟ كانى، ايتا وتىر، كوڭىل-كۇيىڭ قالاي؟

ءومىر دەگەن كوك جاشىكتەگى ءۇندى كينولارىنداي قىزىقسىز بولىپ بارا جاتقان وسىناۋ عاسىردا كوڭىلدى سۇراعانىم قالاي بولار ەكەن دەپ ۇزاق ويلاندىم... اتاقتى ماتەماتيك بلەز پاسكال ءوزىنىڭ "ويلار" اتتى شىعارماسىندا "ادامدى قانشالىقتى قايعى باسسا دا، وعان ەرمەك تاۋىپ بەرسەڭىز ءاپ ساتتە ايىعادى. ال باقىتتىمىن دەگەن ادامدى ويلانۋعا مۇرشا بەرمەي جۇرگەن ەرمەگىنەن ايىرساڭىز بىردەن باقىتسىز بولىپ شىعا كەلەدى", -دەگەن عوي. سەن ومىردە قانشالىقتى ويلىسىڭ؟ ياكي باقىتسىزدىعىڭنىڭ كولەمى مەن كيلوسىن ايتا الاسىڭ با؟ 

نۇركەن نۇرعازى: قارلىعاش، شىنىمەن بۇل سەن بە؟ ۋاقىت پويىزى مەنى بايانتاۋدان تۇركىستانعا اكەپ تاستاعالى سەنەن حات كۇتكەنىمدى جاسىرا المايمىن!... سەبەبى سەنى العاش كورگەندە «مۇقاعالي دا فاريزانى كورگەندە وسىنداي كۇي كەشكەن شىعار» - دەپ ويلاپ ەم... مەندە ءبارى دۇرىس. كوڭىل-كۇي، - دەيسىڭ بە؟ قازاقتا «كوڭىلدەس» - دەگەن ءسوز بار عوي. وسى ءسوز ادام ويىنا تۇرپايى دۇنيەلەردى ساپ بەرگەنىمەن، مەن ءۇشىن بۇل ءسوز «ارىپتەس»، «سەرىكتەس»، «سىنىپتاس» دەگەن سوزدەردەن دە سۇيكىمدىرەك، ىستىعىراق. كوڭىلدەرى ءبىر گۇلدىڭ قاۋىزىنان شىعىپ تۇرعان جانداردى «كوڭىلدەس» دەۋ كەرەك ءتارىزدى... مەنىڭ كوڭىلىم مەن كۇيىم ءۇشىن قام جەمەڭىز، كوڭىلدەسىم، ءبارى كەرەمەت!

بلەز پاسكال اعاڭنىڭ ايتقانىنا كەلسەم، قالام ۇستاپ جۇرگەسىن، ويدىڭ قالىڭ ورمانىن ءجيى ارالاپ تۇرۋعا تۋرا كەلەدى. مەن جازعاندا ءوزىمدى باقىتتى سەزىنەمىن. دەمەك مەنى وي ەرمەگىمنەن ايىرۋعا بولمايدى. ويلانۋعا مۇرشا بەرمەيتىن ەرمەگىمنىڭ ءوزى ويلاۋدان تۇرادى. وي جايلى ويلاۋ جاقسى ءۇردىس جالپى...

شاكارىمنىڭ «بىلىمدىلەرگە بەس ساۋالىنداي»، ءار ادامدى ومىرىندە ءبىر رەت بولسىن ماڭىزدى دەرلىك بىرنەشە ساۋالدىڭ مازالاۋى قالىپتى جاعداي. سەنى قازىر مەنىڭ ويىمنىڭ كولەمى مەن كيلوسىنان باسقا نەندەي ساۋالدار مازالايدى؟

قارلىعاش قاباي: بۇدان باسقا 1045 سۇراق نەسيەگە الىپ، ءالى قايتارماۋدا. ەسىڭدە مە، دجەروم سەليندجەر ءوزىنىڭ "ناد پروپاستيۋ ۆو رجي" دەگەن رومانىندا "ەسلي چەلوۆەك ۋمەر، نەلزيا ەگو زابىت. وسوبەننو ەسلي ون بىل لۋچشە ۆسەx جيۆىx..."-دەگەنى بار ەدى عوي. مەن وسى پىكىرمەن قاتتى كەلىسەمىن. ەرلان اعانىڭ سۇلۋلاردى ەمەس سۇلۋلىقتى سۇيەتىنى سەكىلدى ءوزىمنىڭ ۇلىلارعا ەمەس ۇلىلىققا عاشىق ەكەنىمدى كەي كەزدە تۇسىنگەندەي بولسام، ەسىمە بىردەن كەشەگى اسقارلار مەن جۇماتايلار ورالادى. كەيدە جۇمەكەن مەن كەڭشىلىكتى قاتتى ساعىنىپ كەتەم. ايتشى، سوندا ۇلىلىق تەك ولگەن ساتتە ومىرمەن ايىرباستالاتىن زات پا؟!

نۇركەن نۇرعازى: (جۇمەكەن مەن كەڭشىلىكتەردى ساعىنادى ەكەنسىڭ، مەن ەشكىمدى ساعىنبايمىن...) نەگە ۇلىلىق ولگەندە عانا مويىندالادى؟ - دەگىڭ كەپ تۇر عوي... ۇلىلىق سونىسىمەن قىزىق ەمەس پە؟!

قارلىعاش قاباي: ءيا، ول دا ءجون شىعار... نۇركەن، وتكەندە xابارلاسقانىمىزدا اسا دارىندى اقىن نينا تۋربينانى قازاقشا سويلەتۋدى ىجداھاتتىلىقپەن قولعا العانىڭدى ايتىپ قۋانتقان ەدىڭ. قازىر كىمدەردى وقىپ ءجۇرسىڭ؟ قاي تەڭىزدىڭ تۇڭعيىعىنا سۇڭگىگەنىڭدى بىلسەم بولا ما؟

نۇركەن نۇرعازى: نيكا تۋربينا – مەن ءتارجىمالاپ جاتقان العاشقى اۆتور دەسەم دە بولادى. ءبىراز بۇرىن ەسەنيندەر مەن بلوكتاردى اۋدارۋمەن اۋەستەنگەم. بىراق تىم ءساتسىز اۋدارمالار بولعاسىن، اۋدارمالار ساقتاۋلى تۇرعان قۇجاتتى كومپيۋتەردەن ءوشىرىپ تاستاۋعا تۋرا كەلدى. ونىڭ ۇستىنە ەسەنيندەر مەن بلوكتاردى مەنەن بۇرىن دا قازاقشا سويلەتىپ قويعان قازاقتار از ەمەس. نيكا تۋربينانى دا ەشبىر قازاق ءالى اۋدارماعان دەپ ايتا المايمىن... بۇل پەرىشتە اقىندى اۋدارۋىما تاعدىرى بىردەن-ءبىر سەبەپكەر بولدى. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، تراگەديالىق تاعدىرلارعا قىزىعامىن... الداعى ۋاقىتتا اۋدارمالارىمدى توپتاستىرا جاتارمىن... جالپى ورىس اقىندارىنان ەسەنين، ماياكوۆسكي، بلوكتاردىڭ كىتاپتارىن تەكشەگە مۇلدە قويمايمىن – ۇنەمى سومكەمدە جۇرەدى. مەن اۋىلعا بارسام، ول ۇشەۋى دە اۋىلعا بارادى. قالاعا كەلسەم، تاعى لەسىپ كەلەدى. ورىستى بىلاي قويىپ، كەيدە فرانتسۋز، يسپانداردى وقىپ كەتەمىن. بىراق اراعا ۇزاق ۋاقىت سالماي، قازاق ادەبيەتىنە قايتا ورالىپ وتىرامىن... الدىڭعى بۋىن اعالار «ادەبيەتكە زور ىشكى دايىندىقپەن كەلۋ كەرەك» - دەپ جاتادى عوي. مەنىڭ وقيتىن كىتاپتارىمنىڭ 90 پايىزدان استامى ىشكى دايىندىق ءۇشىن وقىلمايدى. جان ءلاززاتى مەن جۇيكە تىنىشتىعى ءۇشىن وقيمىن. «كىمدەردى وقىپ ءجۇرسىڭ؟» دەگەن سۇراققا كەلەر بولسام، ءامىرحاننىڭ «قاسقىر قۇداي بولعان كەزىن» قايتالاپ وقۋدامىن... تاعى دا ايتا كەتەتىنىم، ءوز زامانداستارىمدى ءجيى وقىپ تۇرۋعا، ولاردىڭ قاي دەڭگەيدە ەكەنىن، كىمدەرگە ەلىكتەپ وسكەنىن ءبىلىپ تۇرامىن. سوڭعى كەزدەرى كوپتەگەن جاس پەرىلەردىڭ شىعارماشىلىعمەن تانىسىپ شىقتىم. قاتتى قۋاندىم. زامانداستارىمنىڭ سانى ارتقان سايىن باسەكەلەستەردىڭ سانى ارتتى دەپ ەمەس، قازاق ادەبيەتىنە تاعى ءبىر اقىن قوسىلدى، تاعى ءبىر ولەڭ قوسىلدى، تاعى ءبىر الەم قوسىلدى دەپ قۋانۋدامىن. سەنى دە وقىپ ءجۇرمىن...

قارلىعاش قاباي:  جارايسىڭ! مەنى بارىنەن بۇرىن ءوزىڭ سەكىلدى زامانداستاردىڭ بىرقاتارىنداعى دامىلسىز ىزدەنۋشىلىك قاتتى قۋانتادى. 
وسىناۋ عالامنىڭ قۋىسىنداعى شاعىن عالامشارعا ءار ادام بەلگىلى ءبىر ميسسيامەن كەلەدى دەگەندى كوپ ەسىتتىم. سونداعى مەنى مازالاعانى قۇمىرسقادان دا كوپ قۇجىناعان جەتى ميللياردتان استام ادامعا قۇداي قانداي قىزمەتتى بولە-جارا ارتىپ بىتىرە الماي جاتىر ەكەن ءا؟!

نۇركەن نۇرعازى:  (ۇنسىزدىك...)

قارلىعاش قاباي: الەم ادەبيەتىنە دە قازاق ادەبيەتىنە دە زەر سالىپ ۇڭىلسەڭ ۇلى اقىنداردىڭ (تەك ۇلى اقىنداردىڭ) ءومىرى مەن ولەڭىنىڭ تاعدىرلاستىعىن، ۇلى جازۋشىلاردىڭ بار عۇمىرىن وي ۇستىندە سارپ ەتكەن جانكەشتىلىگىن بىردەن بايقاۋعا بولادى. ال اقىنداردىڭ ولەڭدەگى تاعدىردى قولدان جاساۋ، مەنىڭشە، ادەبيەتكە جاسالعان ۇلكەن قاستاندىق سياقتى. ۆەليكي اقىن بولۋ ءۇشىن وراسان زور قايشىلىقتى تاعدىر كەشۋ شارت پا؟

نۇركەن نۇرعازى: جوعارىدا ايتىلعان نيكا وسى سۇراعىڭنىڭ جاۋابىنا نەگىز بولا الادى. ول ءوز تاعدىرىن جاساماعان. ونىڭ تاعدىرىن وزگەلەر جاساعان. ارينە اقىن تاعدىردىڭ سوڭى نەمەن اياقتالارىن بىلگەندە، ەشكىم دە ودان اقىن جاساپ شىعارماس پا ەدى. اناسى مايا اناتولەۆنا ءسابي نيكاعا ۇيقتار الدىندا ەرتەگى وقۋدىڭ ورنىنا ولەڭدەرىنەن مۇڭ ەسىپ تۇراتىن تاعدىرلى اقىنداردىڭ ولەڭدەرىن وقىپ بەرەدى ەكەن. ءمىنا، وسىدان-اق ءبارى تۇسىنىكتى ەمەس پە..؟ قاتارلاستارى ەرتەگىدەگى جاعىمدى كەيىپكەرلەرگە ەلىكتەپ جۇرگەندە، نيكانىڭ كوكىرەگىندە «مەن اقىن بولام!» دەگەن ارمان جۇلدىزى ساۋلە تاراتا باستايدى. اقىرى، سول كوكىرەگىندەگى جۇلدىز پەرىشتە قىزدى كوكتەگى جۇلدىز ەتەدى. «مەن ادام بولام!» دەگەن ارمان جۇلدىزى و باستا جانباعاسىن ءبارى دە كەش ەدى.  ۆۋندەركيندتىڭ تالانتى ەسەيگەسىن ەلگە قىزىق بولماي قالادى. ەۆتۋشەنكو اعايدىڭ دا نيكا ەلگە قىزىق كەزىندە جانىنان تابىلىپ، ەلدى قىزىقتىرماي قويعاسىن، قولىن ءبىر سىلتەۋى – سارىاۋىز بالاپاندى اش توبەتپەن جەكە قالدىرعانى ەدى...

سەن قويعان سۇراققا كوپتەگەن اقىنداردىڭ تاعدىرىنان مىسال كەلتىرىپ جاۋاپ بەرۋگە بولار ەدى... بىراق سەن ايتپاقشى، ادەبيەتكە قاستاندىق جاساعانداردىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەگىم كەلمەيدى. بىراق تاعدىرلى اقىنداردىڭ بارلىعى دەرلىك ءوز ومىرلەرىنىڭ وزدەرى ويرانىن شىعارعاندار ەمەس. كەيبىر اقىندار ءوز بولاشاعىن ءوزى دە بايقاماي ولەڭىنە جازىپ قويادى. شابىتقا تۇساۋ جوق. تەك كەيىنىرەك «وسى ولەڭىمدى نەگە عانا جازدىم ەكەن؟» - دەپ سان سوعىپ قالاتىندار بار. اينالاسىنان نازار جەتىسپەگەسىن ءتۇرلى قۇيتىرقى ارەكتتەرگە بارىتىندار دا بار شىعار. كىم ءبىلسىن! ءوزىڭ بىلەتىندەي، تاعدىرى اۋىر اقىندار تەز تانىمالى بولادى. ەلدى تالانتتان بۇرىن تاعدىر قىزىقتىرادى...

ال ءوز باسىما كەلسەم، مەن بۇرىندارى ولەڭ ومىرگە اينالادى دەيتىنگە سەنبەيتىنمىن. كوز جەتكىزگىم كەپ، ءبىر-ەكى ولەڭىممەن ەكسپەريمەنت جاساپ كوردىم. ۆەليكي اقىن بولىپ كەتەيىن دەگەن ويمەن جاسامادىم، ارينە. ءجاي كوز جەتكىزگىم كەلدى... كوزىم جەتتى... ەكسپەريمەنت ءساتتى شىقتى. بىراق ومىرىمدە ۇلكەن ساتسىزدىك ورىن الدى... بالالىقپەن جاسالعان تاجىريبە اقىرى قولىما كۇلدەن جاسالعان تالقان ۇستاتتى. الاڭداما، بۇكىل ومىرىمە بالتا شاباتىن تاجىريبە ەمەس-ءتىن. قازىر ءبارى ورنىنا كەلدى.

نيكانىڭ تاعدىرىنا اناسى مەن ەۆتۋشەنكو اعايدى كىنالادىم، جوعارىدا. فرانتس كافكا دەيتىن ەۆرەي جازۋشى دا ءوز اكەسىن وكتەمدىگىنىڭ سالدارىنان سەنىمسىز بولىپ وسكەندىگىن، ومىرگە بەيىمدەلە الماعانىن ايتادى. ءتىپتى وراتور بولا الماعانىن دا اكەسىنىڭ قاھارىنان بولدى دەپ تۇسىندىرەدى. قالاي ويلايسىڭ، اتا-اناعا كىنا تاعۋ – تاڭىرگە قارعىس ايتۋمەن پارا-پار ەمەس پە؟ جانە ءتاڭىردى قانشالىقتى تانيسىڭ؟

قارلىعاش قاباي:  سەنىڭ العاشقى ساۋالىڭ سانامدى وسىنشا ەسەڭگىرەتەر دەپ ويلاماپپىن. قازىر ميىمنىڭ ىشىنە ماسا كىرىپ كەتكەندەي بوپ كورىنەدى. ىزىڭداي بەردى، ىزىڭداي بەردى. سوڭعى كەزدەرى قاتتى قۇلازىپ ءجۇرمىن... جارايدى ونى قويشى، قۇدايدى ىزدەپ، ول جايلى وسەك ايتۋدان قولىم بوساماۋدا. اباي ون ءۇش جاسىندا تولىعىمەن ءىشىپ تاۋىسقان شىعىس شايىرلارىن جيىرمامدا زەردەلەگەن ءوزىمنىڭ بىلىمسىزدىگىمە قاتتى ءىشىم اشىپ ءجۇر. نە دەگەن بوسقا وتكىزگەن، جەلگە ۇشىرعان جەتى جىل؟! كەيدە قۇدايدى قاتتى ايايمىن، قانشاما توپاسقا ءومىردى تەككە ۇلەستىرۋدەن نە ۇتتى؟! شىعىستىڭ لادۋني ىلىمىنە جەتكەن داناگويلەرى جىرلارىندا قۇدايعا ايەلدىك سيپات بەرە سۋرەتتەپتى. ونى ىزدەنىمپازدار: "پارسىشا "جار" ءسوزى "دوس" دەگەندى بىلدىرەدى. ولار قۇدايدى دوسىم دەپ بىلگەن",- دەپ تارقاتادى. ال ماعان سوناۋ سۋرەتتەۋلەرگە قاراپ وتىرىپ "قۇداي، بالكىم، ايەل شىعار؟!" -دەگەن اسا كۇناھار ءھام قىزىق ويدىڭ قىلاڭ بەرگەنىن جاسىرمايمىن. ءوز كەزىندە قيت بولعان بىرقاتار كلاسسيك اقىن-جازۋشىلارمەن دە ەندى تانىسىپ داقپىرتتارىنىڭ بۋىنا تاڭ قالعانىمدى دا ايتا كەتەيىن. دانتەنىڭ "قۇدىرەتتى كومەدياسى" تۇپ-تۋرا ءدىني كىتاپتاردىڭ كوشىرمەسى ىسپەتتى. سونشاما قيال مەن كوركەمدىككە تولى. ءبىز ادامزات ەرتەگىگە دە سەنبەۋشى ەدىك. ول كىتاپتار قالايشى ءبىزدى گيپنوزداپ ۇلگەرگەنىنە قاتتى تاڭ قالام. ماسەلەن، قۇراننىڭ العاشقى پاراقتارىندا "نەگىزىنەن قۇران كاريم ولىككە نەمەسە قابىر باسىندا عانا وقىلاتىن كىتاپ ەمەس، ءتىرى جۇرگەن ادامدار ءۇشىن وقىلاتىن ءبىر ەرەجە جانە زاڭ كىتابى",-دەلىنگەن عوي. بۇل كادىمگى كۇللى ادامزات ءۇشىن جاسالعان كونستيتۋتسيا. ونى قۇداي جاساسا سونشالىقتى قيالىنا ەرىك بەرگەنى قالاي؟! سونشالىقتى گيپەربولاعا سالىنعان با الدە ارعى ءومىردىڭ ءوزى گيپەربولادان تۇرا ما شىنىمەن؟! مىسالى، "سول ۋاقىتتا سەندەر "ەي، مۇسا، اللانى اشكەرە قىلمايىنشا ءبىز ساعان استە يلانبايمىز دەپ ايقايلادىڭدار. سەندەردى ءبىر اششى داۋىس الدى! (جاسىل ءتۇستى) " ،-دەلىنگەن ءبىر ءۇزىندى بار. داۋىستىڭ ءتۇسى بولىپ پا ەدى؟! بۇل كوركەمدىكتەن تۋعان دۇنيە ەمەس پە؟! كەزىندە ادامزاتتى ءدىني كىتاپتارمەن بيلەمەك بولعاندار بۇگىنگى تاڭدا اشىقتان اشىق كونستيتۋتسيا جاساۋعا كوشكەن بولسا شە؟! ال اتا-اناعا كەلسەك، اباي دەگەن پيلوسىپ قارا سوزىندە "اتا-انا شاماسى كەلسە ميxناتتانىپ مال جيسا دا، دۇنيەلىك جيسا دا ارتىمدا بالالارىما قالسىن دەيدى",- دەگەن ەكەن. مىنە، ءبىزدىڭ باستى كەمشىلىگىمىز دە وسىندا. اتا-اناڭ سەن ءۇشىن ارامتەر بولعان سوڭ، سەن ءۇشىن ءومىردى دە سۇرگىسى كەلەتىنىن تۇسىنگەن بولارسىڭ؟! جانە تۋرا كوزقاراسپەن قاراساڭ بۇل وتە ءادىل زاڭدىلىق! بىراق پەرىشتە بوپ جەر بەتىنە كەلگەندەردى پەندەلەردىڭ تاربيەسىنە بەرۋ، سويتە تۇرا پەرىشتەلىگىن جويماۋىن تالاپ ەتۋ قۇدايدىڭ تاراپىنان ءادىل مە؟!...

نۇركەن نۇرعازى: بىردە مەكتەپ وقۋشىسى كەزىمدە ءبىر توپ سىنىپتاستار، وزگە سىنىپتا وقيتىن جىگىتتەر بولىپ اۋدان ورتالىعىنداعى مەشىتكە قادىر ءتۇنىن قارسى الۋعا باردىق... جاماعات تاراۋىق نامازدى، پارىز-سۇننەتتەردى وقىپ بولعاسىن، مولدا ۋاعىز ايتۋدى باستادى. ول ۋاعىزدا مۇحاممەد پايعامباردىڭ ميعراجعا كوتەرىلگەندە كورگەن دۇنيەلەرى جايلى ايتىلدى. پايعامبارىمىز توزاقتا قينالىپ جاتقان ءبىراز ادامداردى كورەدى ەكەن. سولاردىڭ اراسىندا تىلدەرىن وزدەرى كەسىپ ازاپتالعان ادامدار دار بار. «ولار اقىندار بولاتىن» - دەپ، مولدانىڭ ايتقانى سول ەدى، مەنىڭ ولەڭ جازىپ جۇرگەنىمدى بىلەتىن بىرەر تانىس جىگىتتەر بەتىمە تەسىلە قاراپ ميىعىنان كۇلىپ جىبەردى... بۇل وقيعادان كەيىن كوپ ۋاقىت ولەڭ جازباي ءجۇردىم. قىزىق ءا!..

نەگىزىنەن البەرت ەيشتەين اعايدىڭ كوپ دارىستەرىنە قاتىسپاپ ەم. تەك ءبىر دارىسىندە ءدىن مەن عىلىم جايلى ايتقان ءسوزى ەستە قاپ قويىپتى: عىلىم ءدىنسىز اقساق، ءدىن عىلىمسىز سوقىر. – دەگەن-ءتىن. عىلىم - ءدىندى جوققا شىعارۋشى قۇرال، - دەپ ويلاپ جۇرگەنىمدە بۇل ءبىر ءسوز ميىمدا ۇلكەن ءدۇمپۋ جاسادى... قۇراندا ايتىلعان داۋىستىڭ جاسىل تۇسىنە بايلانىستى كوكەيىڭدەگى سۇراققا جاۋاپتى ءدىن عالىمدارىنان العانىڭ ءجون شىعار. سونسوڭ مىنا ءبىر نارسەنى ايتپاي كەتە المايمىن. پايعامبارىمىز اللادان كەلگەن كىتاپتى العاش قاۋىمعا تانىستىرا باستاعاندا، قاۋىم اراسىنان «بۇل كىتاپتى مۇحاممەدتىڭ ءوزى قۇراستىرعان» - دەۋشىلەر تابىلىپتى. وسى سوزدەن حاباردار بولعان اللا تاعالا مىناداي ايات ءتۇسىرىپتى: «(مۇحاممەد) «ەگەر ادامدار مەن جىندار وسى قۇراننىڭ ۇقساسىن كەلتىرۋگە جينالسا، ءتىپتى ولار ءبىر- بىرىنە كومەكشى بولسا دا كەلتىرە المايدى - دەپ ايت» (17.يسرا – 88). «يا بولماسا ولار: قۇراندى ءوزى جاساپ الدى دەي مە؟ جوق، ولار يمان كەلتىرمەيدى. ەندەشە،ەگەر شىنشىل بولسا (سوزدەرىندە تۇرسا) قۇران سياقتى ءبىر ءسوز كەلتىرسىن» (52.تۋر، 33-34). بۇعان نە دەيسىڭ؟

قارلىعاش قاباي:  بىلەسىڭ بە، مەن كەشە شىركەۋگە باردىم. ءىشى سونداي سۇلۋ دەسەم سەنەسىڭ بە؟! ماريامنىڭ كارتيناسىنىڭ سۇلۋلىعىن، ونداعى ەجەلگى پوپتاردىڭ سەنىم تولى كەۋدەسى مەن پاڭ قۇدايشىلدىعىنىڭ بەينەسى نەتكەن شەبەر جاسالعان دەپ ويلادىم. ءۇندى كينولارىنداعى xرامدار، شىركەۋلەر مەن مەشىتتەردىڭ اراسىنداعى ۇقساستىق كوپ قوي. ويلاش، باسەكەلەستىك بولماعان جاعدايدا پروگرەسس بولمايتىنى بەلگىلى. بۇل ءۇش مەكەمە قانداي جولمەن بولماسىن ادامنىڭ كوڭىلىنە بەلگىلى ءبىر سەنىمدى ورناتا ءبىلدى. سەنىم دەگەن دۇنيەسىز ادام ءومىر سۇرە المايدى. الەمدەگى ەڭ قاۋىپتى ادام-فوبياسىن جويعان ادام. ياعني، ءتىرى ورگانيزمدەر ەشتەڭەدەن قورىقپاسا، ولاردى باسقارۋ وتە كۇردەلى ءھام مۇمكىن ەمەس پروتسەسسكە اينالاتىن ەدى. مەن ادام ءوزىنىڭ بار بولعانى ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ ءبىرى ەكەنىن تۇسىنگەنىن قالايمىن. ءتۇپتىڭ تۇبىندە قۇمىرسقالاردىڭ بارلىعى "قۇمىرسقا" دەپ، قوڭىزداردىڭ بارلىعى "قوڭىز" دەپ اتالعانىنداي ادامزاتتىڭ بارلىعى بىردەي "ادام" دەگەن اتپەن عانا اتالۋى ءادىل بولماي ما؟! ءدىندارلاردىڭ سوزىنە سەنسەڭ قۇداي شەكسىز بيلىك جاساپ، بار ارمانى "كۇناھارلاردى جازالاۋ" عانا بولعان مونارx سىندى. ءتۇپتىڭ تۇبىندە قۇداي "شەبەر تۆوريتەل". مەن ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ ءومىرىنىڭ قىسقا بولعانىنا قۋانامىن، شەكسىزدىك پەن جالعىزدىقتان جالىقپاۋ مۇمكىن ەمەس قوي؟! قۇران سەكىلدى ءبىر ءسوز كەلتىرسىن دەي مە؟! مەن بولسام بارلىق ءتىرى ورگانيزمدەرگە ورتاق كوسموستىق كىتاپ جازار ەدىم. اتتەڭ قالامىمنىڭ سياسى اسپانعا جۇقپاي جاتىر... ءارى بارشا ءتىرى ورگانيزمدەردى ءبىر تىلگە كوشىرۋ دە ءبىراز ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى. بىراق ءبىز سونى جاساۋىمىز كەرەك. ءتۇپتىڭ تۇبىندە ءتىرى ورگانيزمدەر مەملەكەتتەرگە ەمەس پلانەتالارعا بولىنەتىن ۋاقىتتىڭ كەلەتىنىنە سەنەمىن. سول ساتتە ءباز بىرەۋلەر "جيىرما التىنشى عاسىردىڭ يەسى-ءبىز-ادامنان تراعانبىز!"-دەمەسىنە كىم كەپىل؟!

نۇرعازى نۇركەن:  ...نيۋتوننىڭ باسىنا الما قايدان قۇلاپ ءتۇستى، ەگەر ونى حاۋا انا جەپ قويسا؟

قارلىعاش قاباي:  نە دەگەن شەكسىز قيال... حاۋا انا جۇماقتا ءجۇرىپ المامەن قورەكتەنبەك بولعان بولسا، دەمەك ءبىز دە انا ومىرگە وتكەن سوڭ اسxانا مەن دارەتxانانىڭ اراسىن جالعاپ جۇرەتىن بولارمىز، بالكىم؟! سوندا مولدالاردىڭ ول جاقتا تەك كەبىنمەن جۇرەسىڭ دەگەنى قايدا؟! ال، نيۋتوننىڭ باسىنا، مۇمكىن، تىستەلگەن الما قۇلاعان بولار؟!... 

نۇركەن نۇرعازى: مۇمكىن ول دا... ۋاقىت دەگەن جاساماعاندى جاساپ جاتىر. ءالى دە جاسايدى. جەر بەتى ءالى ءبىز تانىماستاي بوپ وزگەرەدى. جاڭا جۇمىستار بىلاي تۇرسىن، جاڭا جىنىستار ءوسىپ جەتىلىپ كەلەدى. كەي كەزدەرى ءبىز قاتارلاس اقىنداردىڭ شال-كەمپىر بولعانىندا لگبت جالاۋى استىنان شىققان جاس اقىنداردىڭىڭ كىتابىنا العىسوز جازىپ بەرىپ جاتقانى ەلەستەپ كەتەدى. ولجاس اعايدڭ ورىس ءتىلدى قازاق اقىنى بولعانىنداي، كورەي ءتىلدى، حيندي ءتىلدى، نەمەس كونە لاتىن ءتىلدى قازاق اقىندارى دا قيالىمدا ۇشاقپەن ۇشىپ بارا جاتادى. ەگەر وسىلاي شىنىمەن ورىندالىپ جاتسا، ول كەزگە دەيىن كىم بار كىم جوق؟ مۇمكىن ەكەۋمىزدىڭ بىرەۋىمىز بار دا شىعارمىز؟

قارلىعاش قاباي: بۇگىندەرى قازاق ادەبيەتىنىڭ جاناشىرلارى پوستمەدەرنيزمدەر مەن ءداستۇرلى قازاقي مادەنيەتتىڭ ار جاق بەر جاعىندا باس قاتىرىپ جۇرگەندە، مىنا ويىڭ الدەقايدا ۇتىمدىراق ەكەن. بۇل ەل بولاشاعىنا الاڭداعانىڭ شىعار. بىراق سەنىڭ جۇمەكەن، كەڭشىلىك سىندى نەمەسە باسقا الىپتاردى ساعىنباۋىڭداي، مەنى دە مۇنداي پروبلەمالار اسا قاتتى مازالامايدى. "وتكەن مەن بولاشاق بىزدىكى ەمەس. بىزگە بۇگىنىمىز عانا تيەسىلى", - دەيدى پاسكال. «اركىم ءوز مالىن باعۋدى ۇيرەنگەنى ءجون» - دەۋشى ەدى اتام. ءوز كەزىندە كۇللى الەمدى مويىنداتقان پاسكال ايتقان ءسوزدى اتام باياعىدا-اق ايتىپ قويعان ەكەن عوي. تەك مەن اقىماق ونىڭ مانىسىنە جەتە بەرمەپپىن... سەنىڭ دە مەنىڭ اتامنىڭ كەڭەسىنە قۇلاق اسقانىڭدى قالايمىن...

بالكىم، ول كەزدە بار دا شىعارمىز. مۇمكىن، ول كەزدە مولامىزدىڭ باسىنا كەلىپ ءباز بىرەۋلەر گۇل شوقتارىن قويىپ شوقىنسا، ال ەندى بىرەۋلەر قۇران وقىسا...الدە ءماشھۇر سىندى ءتىرى كەزىمدە قۇران وقىتىپ، ءوز اتىما ءمۇشايرا جاريالاتىپ، ەسكە الۋ كەشىن كورىپ كەتسەم بە ەكەن؟!... قىزىق ەمەس پە؟!...

نۇرعازى نۇركەن:  اتاڭنىڭ «اركىم ءوز مالىن باعۋدى ۇيەنگەنى ءجون» - دەگەنىن ءدال وسى تۇستا قولدانعانىڭ ىڭعايسىز بولدى دەپ ويلايمىن... ءوزىڭ دە تۇسىنگەن بولارسىڭ... كەشىر... دەرەۋ ارادا كەلەسى سۇراعىمدى قويايىن:

ساۋالناماداعى سوڭعى سۇراعىم: ءدىن جايلى ايتتىق، ادەبيەت جايلى ايتتىق، وسىلاردى ايتا وتىرىپ، تاعى دا ءبىراز دۇنيەلەردى ايتىپ ۇلگەردىك. ەندى مۇلدە باسقا تاقىرىپقا اۋىسساق. پاۋلو كوەلو بىلاي دەيدى، - «كەيبىر قىزدار ءبىرىنشى كەزدەسكەن اداممەن، ەگەر ول ونى وزىمەن بىرگە الىپ كەتەمىن دەسە، ونى جۇرەگى قالاپ تۇرماسا دا، ىلەسە كەتۋگە ءازىر. ولار تۇبىندە ءسۇيىپ كەتەرمىن، كوپ نارسەلەر سياقتى ماحاببات دەگەن دە ۋاقىتتىڭ قۇزىرىنا باعىناتىن نارسە عوي دەپ ويلايدى.»  سەن وسى ايتىلعان قىزدارعا ۇقسايسىڭ با؟ مۇنىمەن ايتپاعىم، تەزىرەك تۇرمىسقا شىقشى... سەنى ءتورت بالانىڭ اناسى بولعاسىن، جۇمىسقا تۇرىپ، تىسقاققان ىسكەر ايەلگە اينالۋىڭدى قالايمىن، ءبىر عانا قوڭىراۋمەن ءبىراز ءىستى تىندىراتىنداي ايەل. سونسوڭ يسلانديا ارالىنان العان پاتەرىڭە قوناققا شاقىرارسىڭ...

قارلىعاش قاباي:  شاxانىپتىڭ "رۋحاني تەرەڭ ءتۇيسىنۋ جوق كەزدە ماحاببات تا جوق",-دەگەن ءسوزى قانداي شەبەر ايتىلعان؟! ماxابباتتى تازالىعى ءۇشىن جاقسى كورەمىن. مەن ءوزىمنىڭ "ۆەليكان تۋ جانە ونىڭ جولدارى" دەگەن تەوريالىق ەكسپەريمەنتىمدى اياقتاعان سوڭ بۇيىرسا اسقاردى تاۋىپ، تۇرمىسقا شىعامىن مىندەتتى تۇردە...

سونسوڭ سەنى مىندەتتى تۇردە يسلاندياداعى پاتەرىمە قوناققا شاقىرامىن.

كوزدى اشىپ شىققانشا ساۋالناما سوڭىنا تاياپ قاپتى... حابارلاسىپ تۇر! امانشىلىق بوسىن...

نۇركەن نۇرعازى: جاقسى، قايىرلى ءتۇن، جارقىنىم!

Abai.kz