قاسيەتتى تورعاي جەرىنەن تۇلەپ ۇشىپ، ەلىمىزدىڭ يگى مۇراتى ءۇشىن ەڭبەك ەتكەن اپتال ازاماتتاردى ساناپ تاۋىسا الماسپىز. ولاردىڭ اراسىندا وتكەن عاسىردىڭ العاشقى شيرەگىندە قازاقستاننىڭ قورعانىس ىستەر سالاسىنىڭ وركەندەۋىنە ءھام قالىپتاسىپ، قانات جايۋىنا ايرىقشا قولتاڭباسىن قالدىرىپ، ءيىسى قازاق جۇرتىنىڭ اراسىنان العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ارنايى اسكەري ءبىلىم العانداردىڭ قاتارىندا مەنىڭ اتام قوعاباي جولامانوۆتىڭ تۇرعانىن ماقتان ەتەمىن.

«تورعايداعى حالىق بۇقاراسى قارسىلىعىنىڭ ءورشۋى، اسىرەسە، 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق، وتارشىلدىققا جانە فەوداليزمگە قارسى كۇرەستە ايقىن بايقالادى… مۇنان سوڭ كوتەرىلىس بۇكىل قازاقستان تەرريتورياسىن تەگىس قامتىدى. جازالاۋشى وتريادتارمەن قارۋلى قاقتىعىستار بىرنەشە ايلارعا سوزىلدى. كوتەرىلىسشىلەرگە حالىق باتىرى امانگەلدى يمانوۆ پەن بولشەۆيك ءالىبي جانگەلدين باسشىلىق ەتتى. پاتشا اسكەرلەرى كوتەرىلىستى قاتالدىقپەن باسىپ جانشىدى. كوپتەگەن كوتەرىلىسشىلەر مەن بەيبىت حالىق قىرعىنعا ۇشىرادى» دەپ جازىلعان. وسى تۇستا ەندى عانا ات جالىن تارتىپ مىنگەن ون التى جاسار بوزبالا قوعاباي دا وزىمەن وقيتىن ءبىر توپ جىگىتپەن بىرگە كوتەرىسشىلەر «ارمياسىنا» ارالاسىپ، تورعايداعى كوتەرىلىستىڭ وشاعى بولعان توسىن قۇمىنا دەيىن بارادى. اقىرى ەل مۇددەسى ءۇشىن جورىققا شىققان ول ءالىبي جانگەلديننىڭ وتريادىندا ءۇش جىلدان اسا ۋاقىت بولادى. شايقاستارعا اتويلاپ كىرىپ، دۇشپاننىڭ ساعىنىن سىندىراتىن باتىل جىگىتتىڭ ەرجۇرەكتىگى سول تۇستا-اق اۋىزدان اۋىزعا تاراعان اڭىزداي بولىپ كەتكەن ەدى. كوپ ۇزاماي باتىر مىنەزدى ازاماتتى ءالىبي جانگەلديننىڭ ءوزى اڭعارىپ، ونى وققاعارى ەتىپ الادى. ءالىبي جانگەلدين 1919 جىلى قاراماعىنداعى سەگىز جىگىتتى بار بەدەلىن سالىپ، ورىنبوردىڭ اسكەري ۋچيليششەسىنە وقۋعا تۇسىرەدى. 1924 جىلى سول تورعايلىق سەگىز جىگىتتىڭ بەسەۋى اسكەري ۋچيليششەنى تولىق ءبىتىرىپ شىقتى. ولار قوعاباي جولامانوۆ، عابدىجاۋات جالەنوۆ، وماربەك ەشانوۆ، سەيتقالي جانە توماي رۋىنان شىققان سادۋاقاس دەگەن ازاماتتار بولاتىن.

قوعاباي جولامانوۆ سول وقۋدا ءجۇرىپ، سەروۆ بانداسىن جويۋعا، موڭعوليا مەن قىتاي جەرىندەگى كەڭەس-جاپون قارۋلى قاقتىعىسى – حالقىن-گول شايقاسىنا، ورتا-ازيا باسماشىلارىنا قارسى كۇرەستەرگە قاتىسىپ، جاۋىنگەرلىك ەرلىكتەرىمەن كوزگە تۇسەدى. قوعاباي اسكەري ۋچيليششەنى اعا لەيتەنانت شەنىندە بىتىرەدى. سوعىس باستالعاننان كەيىنگى العاشقى ايلاردا قوعاباي جولامانوۆ ءوزى تىلەنىپ، مايدانعا اتتانعان جوعارى شەندى وفيتسەرلەردىڭ ءبىرى بولدى. سونداي-اق، سوعىس باستالار الدىندا قازاقتا تەك ءۇش قانا پولكوۆنيك بولعانىن، ولار كەيىن گەنەرال اتانعان سابىر راحيموۆ جانە شاكىر جەكسەنباەۆ، ال ءۇشىنشىسى قوعاباي جولامانوۆ ەكەنىن ايرىقشا اتاپ وتۋگە بولادى.

كەيىن اۋىلداعى كونەكوزدەردىڭ ايتۋى بويىنشا، 1942 جىلى تامىز-قىركۇيەك ايلارىندا وبلىستان لەكتور كەلىپ، جەرلەستەرى قوعاباي جولامانوۆتىڭ ەرلىگى تۋرالى قوستاناي وبلىسىنىڭ «بولشەۆيك جولى» گازەتىنە شىققان ماقالانى وقىعانىن ءبىلدىم. ماقالادا ونىڭ ۇرىس دالاسىندا اۋىر جارالانىپ، گوسپيتالعا تۇسكەنى، وردەنمەن ماراپاتتالعانى تۋرالى جازىلعان ەكەن. امال نەشىك، اتاما جەڭىس كۇنىنىڭ اق جاڭبىرلى قۋانىشىن كورۋ جازبادى. سوعىسقا اتتانعان قالپى، مايداندا حابار-وشارسىز كەتتى. تۋعان جەردىڭ ءبىر ۋىس توپىراعى بۇيىرماي، ماڭگىگە تىنىس­تاپ جاتقان جەرى بەلگىسىز بولسا دا، مەن ءۇشىن بابا رۋحى ارقاشان جادىمدا جۇرگەنىن سەزەمىن. ءوز كەزەگىمدە قولىما قالام الىپ، اتانىڭ جاۋىنگەرلىك جولىن حاتقا ءتۇسىرۋدى پارىزىم دەپ سانادىم.

بىزدەر –سوعىستىڭ ىزعارىن سەزبەگەن كەيىنگى ۇرپاق ءۇشىن بابالارمىزدىڭ وتان ءۇشىن كەۋدەسىن وققا توسەگەن ەرلىكتەرى ماڭگىلىك ونەگە، رۋحتارىنىڭ الدىندا باسىمىزدى يە بەرمەكپىز.

ارحات عارىپجان

Abai.kz