«قارا قىتاي قاپتاسا»، تاجىكتەر تاسادا قالماق ەمەس. تاجىكستان حالقىنىڭ گەنوقورىنا قاۋىپ توندىرەتىن ماسكۇنەمدىك، ناشاقورلىق، قانداس تۋىستاردىڭ ءبىر-بىرىنە ۇيلەنۋى، ەڭبەك ميگراتسياسى سىندى فاكتورلاردىڭ قاتارىنا ەندى قىتايلانۋ ءۇردىسى دە قوسىلدى. جۋىردا ورتا ازيانىڭ تۇرعىلىقتى حالىقتارىنىڭ جاي-كۇيىن كەشەندى تۇردە زەرتتەپ جۇرگەن عالىم، پروفەسسور س.رايت تاجىكستاندا تاياۋ جىلدارى قىتايلانۋ پروتسەسى بەلەڭ الاتىنىن جەتكىزدى. ونىڭ ايتۋىنشا، جىل سايىن تاجىكستانعا جۇمىس ىستەۋگە كەلگەن جۇزدەگەن «جۋنگو» تاجىك قىزدارىمەن وتاۋ قۇرادى ەكەن.

- قىتاي ازاماتتارى وسى ارقىلى وزگە ەلدىڭ اۋماعىندا ءوسىپ-ءونۋدى كوزدەيدى. بوتەن ەلدە ءوزى ورنىعىپ الىپ، باسقا دا قانداستارىنىڭ كوشىپ كەلۋىنە جاعداي جاساعان قىتايلىقتار وتانىندا ۇلتتىق باتىر بولىپ سانالادى، - دەيدى پروفەسسور س.رايت.

كوپ بالالى تاجىك وتباسىلارى قىزدارىنىڭ قىتايلىقتارمەن كوڭىل قوسۋىنا قارسىلىق كورسەتە الماق ەمەس. كەدەيلىك قامىتىن مىقتاپ كيگەن حالىقتىڭ تۇياق سەرپۋگە مۇمكىندىگى قايدان بولسىن؟! ونى ايتاسىز،  سوڭعى جىلدارى جۇمىسسىزدىق پەن كەدەيلىكتىڭ زاردابىن تارتقان ەلدە ءوز قىزدارىن كورشىلەس شەتەلدىڭ ازاماتتارىنا ءتۇرلى قۇپيا جولدارمەن ساتىپ جىبەرەتىن اتا-انالار دا كوبەيىپ كەتىپتى.

«قارا قىتاي قاپتاسا»، تاجىكتەر تاسادا قالماق ەمەس. تاجىكستان حالقىنىڭ گەنوقورىنا قاۋىپ توندىرەتىن ماسكۇنەمدىك، ناشاقورلىق، قانداس تۋىستاردىڭ ءبىر-بىرىنە ۇيلەنۋى، ەڭبەك ميگراتسياسى سىندى فاكتورلاردىڭ قاتارىنا ەندى قىتايلانۋ ءۇردىسى دە قوسىلدى. جۋىردا ورتا ازيانىڭ تۇرعىلىقتى حالىقتارىنىڭ جاي-كۇيىن كەشەندى تۇردە زەرتتەپ جۇرگەن عالىم، پروفەسسور س.رايت تاجىكستاندا تاياۋ جىلدارى قىتايلانۋ پروتسەسى بەلەڭ الاتىنىن جەتكىزدى. ونىڭ ايتۋىنشا، جىل سايىن تاجىكستانعا جۇمىس ىستەۋگە كەلگەن جۇزدەگەن «جۋنگو» تاجىك قىزدارىمەن وتاۋ قۇرادى ەكەن.

- قىتاي ازاماتتارى وسى ارقىلى وزگە ەلدىڭ اۋماعىندا ءوسىپ-ءونۋدى كوزدەيدى. بوتەن ەلدە ءوزى ورنىعىپ الىپ، باسقا دا قانداستارىنىڭ كوشىپ كەلۋىنە جاعداي جاساعان قىتايلىقتار وتانىندا ۇلتتىق باتىر بولىپ سانالادى، - دەيدى پروفەسسور س.رايت.

كوپ بالالى تاجىك وتباسىلارى قىزدارىنىڭ قىتايلىقتارمەن كوڭىل قوسۋىنا قارسىلىق كورسەتە الماق ەمەس. كەدەيلىك قامىتىن مىقتاپ كيگەن حالىقتىڭ تۇياق سەرپۋگە مۇمكىندىگى قايدان بولسىن؟! ونى ايتاسىز،  سوڭعى جىلدارى جۇمىسسىزدىق پەن كەدەيلىكتىڭ زاردابىن تارتقان ەلدە ءوز قىزدارىن كورشىلەس شەتەلدىڭ ازاماتتارىنا ءتۇرلى قۇپيا جولدارمەن ساتىپ جىبەرەتىن اتا-انالار دا كوبەيىپ كەتىپتى.

پروفەسسور س.رايتتىڭ كەلتىرگەن دايەكتەرىن وسى ەلدىڭ ستاتيستيكالىق اگەنتتىگى دە راستايدى. ماسەلەن، قازىرگى تاڭدا تاجىكستان اۋماعىنداعى ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ 60 پايىزدان استامى، ياعني، 1427-ءسى قىتايلىق ەكەن. شەتەلدەن كەلگەن جۇمىس كۇشىنىڭ بار بولعانى 136-سىن نازىك جاندىلار قۇرايتىنىن ەسكەرسەك، قالعان 2 مىڭنان استام ەركەك كىندىك تاجىك قىزدارىنا كوز سۇزبەي تۇرا الماسى حاق.

تاجىكستاندا مۇقتاج وتباسىلاردىڭ كامەلەتكە تولعان قىزدارىن شەتەلدىك فيرمالاردىڭ جۇمىسكەرلەرىنە، قىتايلىق جەكە كاسىپكەرلەرگە بار-جوعى 2000-3000 مىڭ دوللارعا باسى-ءبۇتىن ساتۋ فاكتىلەرى دە جيىلەگەن. ماسەلەن، وتكەن جىلى شىلدە ايىندا تەك دۋشانبە قالاسىنىڭ وزىندە 20-دان استام «ينتەرناتسيونال» وتباسى قۇرىلىپ، قىتايلىق ازاماتتار وتاعاسى اتانعان كورىنەدى. وسى تەكتەس جايتتاردان سەكەم العان تاجىكستان استاناسىنىڭ اكىمشىلىگى قۇقىق قورعاۋ قۇرىلىمدارىنا قحر ازاماتتارىمەن ازاماتتىق نەكەگە تۇرۋ جانە ولاردىڭ ەكىنشى، ءۇشىنشى ايەل رەتىندە تۇرمىسقا شىعۋ فاكتىلەرىن ەسكەرتۋ ماسەلەسىنە قاتىستى شارا قابىلداۋدى تاپسىردى.

ايتا كەتەرلىگى، بىرقاتار ساراپشىلار تاجىك قىزدارىنىڭ شەتەلدىكتەرمەن نەكەگە تۇرۋى بۇل ەلگە اسپاناستى ەلىنەن قارجىلاي كاپيتالدىڭ كوپتەپ قۇيىلۋىنا ىقپال ەتىپ، تاجىكستان ەكونوميكاسىنىڭ اياقتان تۇرۋىنا كومەكتەسەدى دەگەن پىكىردە. ال ەندى ءبىر ساراپشىلار بۇل ءۇردىس تاجىك ۇلتىنىڭ ونسىز دا السىرەگەن گەنوقورىنىڭ تۇبىنە جەتەدى، تاجىكتەر ءبىرجولا قىتايلانىپ كەتەدى دەپ دابىل قاعۋدا.

قازىرگى تاڭدا قىتايلانۋ فاكتورىنان قاۋىپ جەپ وتىرعان جالعىز تاجىكستان ەمەس. باسقالاردىڭ قوتىرىن قاسىماق تۇگىلى، قازاقستاندا دا اسپاناستى ەلىنىڭ كومپانيالارىن قالقالاپ كەلگەن «جۋنگولاردىڭ»، ياعني «ناعىز قىتايلاردىڭ» قاتارى ەسەلەپ ارتىپ جاتقانى اقيقات. جىل سايىن قازاقستان-قىتاي شەكاراسىنان بەرى قاراي وتكەن 40-60 مىڭ قىتايلىقتىڭ تەك جارتىسىنا جۋىعى عانا ءوز ەلىنە قايتادى ەكەن. «جۋنگولارمەن» كوڭىل جاراستىرعان قاراكوز قارىنداستارىمىز دا كوپ كەزدەسەدى. وسىدان كەيىن، «جۋنگو» وپەراتسياسى قازاقتىڭ بولاشاعىنا قاۋىپ توندىرمەسىنە كىم كەپىل؟!  «تۋىپ تۇر ەل باسىنا بۇل كۇن دەگەن» دەپ شەرنياز بابامىز جىرلاعانداي، قازاققا قاۋىپ «جۋنگو»-دان كەلەتىن ءتۇرى بار!

«نۇر استانا» گازەتى