ەلباسىمىز ءوز جولداۋىندا كەلەسى جىلدان باستاپ ەڭ تومەنگى جالاقىنى ءبىر جارىم ەسە كوبەيتىپ، ونى 42 مىڭ تەڭگەگە جەتكىزۋ قاجەتتىگىن ايتقاندا ايلىعى شايلىعى جەتپەي جۇرگەن جانداردىڭ ەڭسەسى ءبىر كوتەرىلىپ قالعاندىعى حاق. الايدا تاۋارلارىنىڭ قۇنىن تەك  كوتەرۋدى عانا بىلەتىن، جۇمىرتقادان ءجۇن قىرىققان قۋلار بۇل يگى باستامانىڭ اياعىنا تۇساۋ سالاتىن ءتۇرى بار. بۇلارعا ەندى تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەيتىن، «اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس»  ءىرى مونوپوليستەردى قوسىڭىز. كەيىنگىلەرىنە ەشكىمنىڭ دە ءسوزى وتپەيدى. ال ۇكىمەتىمىز تىم سىپايى، ولارعا قاتتى ايتۋعا باتىلى بارا بەرمەيدى. وسىنداي ەركىندىكتى سەزگەن ولار ءتىپتى ەسىرىپ كەتتى. سوسىن، امال جوق، بۇعان ەلباسىمىزدىڭ ءوزى ارالاسۋعا ءماجبۇر بولدى.

مونوپوليستەردىڭ بەتىمەن كەتكەن ءىس-ارەكەتىنە توقتاۋ سالىپ، حالىقتىڭ قاتتى قينالاتىن جاندى جەرى - جىلۋ تاريفتەرىنىڭ ەشبىر نەگىزسىز ءوسۋىن توقتاتۋ كەرەكتىگىن قاتاڭ دا قاتتى ايتتى. سودان سوڭ عانا رەسپۋبليكا دەڭگەيىندى عانا ەمەس، وبلىستاردا دا جىلۋ باعاسىنىڭ تومەندەيتىنىy ايتىپ، جانتالاسىپ باعۋدا. سوندا دەيمىز-اۋ، ەلباسى ايتپاسا، ول ەسكە سالماسا، بيلىك باسىنداعىلار جىلۋ مەن گازدى، ىستىق سۋ مەن سۋىق سۋدىڭ باعاسىنىڭ جىلدان-جالعا ەمەس-اۋ، كۇننەن كۇنگە شارىقتاپ بارا جاتقانىن سەزبەدى مە؟ الدە قاراپايىم حالىقتىڭ تىرشىلىگى ءبىر بولەك تە، جۇمساق كرەسلودا شالقايىپ وتىرىپ، سىلاڭداعان كولىكتى شىرەنىپ مىنگەندەردىڭ ءومىرى ءبىر باسقا ما؟ ارينە، ءبىر ميلليونعا جۋىق جالاقى الاتىن مينbسترلەرىمىزدىڭ ەڭ تومەنگى ايلىق - 28 مىڭ تەڭگە الاتىن جانداردىڭ جاعدايىن قايدان ءتۇسىنسىن.

ءجا، ءبىز ولاردىڭ جوعارى جالاقى الىپ، ءدامدى تاماق ءىشىپ، ءتاتتى ءتۇس كورۋىنە قارسى ەمەسپىز. تەك ءوز مىندەتىن ادال  اتقارسا، ەلباسىمىز ەسكە سالماي-اق قولىنان كەلەتىن ءىسىن ىسكەرلىكپەن تىندىرسا دەگەن تىلەك قانا. الايدا، ولاردىڭ وسىناۋ قاراپايىم عانا قاعيدانى ەستەرىنەن شىعارىپ الاتىنىن قايتەرسىڭ. ەندى وزگەسىن بىلاي قويعاندا، جىل باسىنان بەرگى شارىقتاعان باعا جاعىنا قايتا ورالايىقشى. ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا ەلىمىزدە حالىق تۇتىناتىن تاۋارلاردىڭ قىمباتتاماعانى نەكەن-ساياق. وزگەسىن بىلاي قويعاندا، قانتتىڭ، ىرىمشىك پەن ءسۇتتىڭ، ماي مەن جىلقى ەتىنىڭ، سيىر ەتى مەن قوي ەتىنىڭ باعاسى شارىقتاپ تۇرعان كورىنەدى. ءتىپتى مەديتسينالىق پەن بالا باقشالىق قىزمەت كورسەتۋ دە قىمباتتاعانىن ەستىگەندە حالىقتىڭ «بۇل دۇنيە نە بولىپ بارادى؟» دەپ سالى سۋعا كەتكەنىن جاسىرۋعا بولماس.

ال ەندى بۇعان بيلىك باسىنداعىلار نە ىستەدى دەيسىز عوي؟ ەشتەڭە دە. بۇراۋ باسىن دا سىندىرعان جوق. ونى ايتاسىز، ءبىزدىڭ ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترىمىز تيمۋر سۇلەيمەنوۆ ءوز سالاسى بويىنشا پارمەندى شارالار قولدانۋدىڭ ورنىنا تاۋار وندىرۋشەلەردەن ءوز ونىمدەرىنىڭ باعاسىن كوتەرمەۋدى «وتە ءوتىنىپ» سۇراپتى. سوندا بۇكىل ەكونوميكا تىزگىگىن ۇستاپ تۇرعان مىقتىمىز نە دەيسىز عوي؟ «ايتقانىمدى بۇرمالادى» دەپ كىنا تاقپاس ءۇشىن ونىڭ ءسوزىن سول قالپىندا بەرەلىك. "حوتەل بى وبراتيتسيا ك ناشيم بيزنەسمەنام، ك كرۋپنىم، مەلكيم تورگوۆىم سەتيام. مى نە دولجنى پودنيمات تسەنى ۆسلەد زا پونياتيەم زارپلات. ەتا گونكا - ونا ۆەچنايا. مى دولجنى راسسچيتىۆات نا تو، چتو زارپلاتى پودنيمايۋتسيا يسحوديا يز توگو، چتو وني وتستاۆالي ۆ تەچەنيە پرەدىدۋششيح پارى لەت - رەالنىە دوحودى ۋ ناس وتستاۆالي. تو ەست ەكونوميكا روسلا ۆ تسەلوم، نو دوحودى نا دۋشۋ ناسەلەنيا نە روسلي. پوتومۋ سەيچاس مى يح پريۆوديم ۆ سووتۆەتستۆيە. دەلاەم تاك، چتوبى رەالنىە دوحودى ناسەلەنيا سووتۆەتستۆوۆالي رەالنومۋ روستۋ ساموي ەكونوميكي", - دەگەن سۇلەيمەنوۆ مىرزا ءوز ويىن:  "پروسبا كو ۆسەم ناشيم پرەدپرينيماتەليام پودويتي ك ەتومۋ وتۆەتستۆەننو، رازدەليتە ەتوت پراۆيلنىي، حوروشي پوسىل ۆمەستە س گوسۋدارستۆوم. (…) نە نادو پوۆىشات تسەنى، ەسلي موجنو بەز ەتوگو وبويتيس",- دەپ تۇيىندەيدى.

مىنە حالىق ءبىر ءۇمىت كۇتكەن، قولىندا پارمەندى بيلىگى بار ءمينيسترىمىز كاسىپكەرلەرگە وسىلايشا جالىنسا، وزگەلەرگە نە جورىق؟ مۇندايدا اتامىز قازاقتىڭ: «سەنگەن سەركەم سەن بولcاڭ..»، - دەپ قاتتى ايتىلسا دا، ورىندى ايتىلعان ماتەلى ويعا ورالادى.

ال جالپى، قازىر ءبىز ونشا باعالاي بەرمەيتىن ماركس شالدىڭ «كاپيتاليست  وزىنە كەلەتىن پايدا ءۇشىن قانداي دا قۇيتىرقى دا زاڭسىز ارەكەتكە بارادى» دەگەن ءسوزىن ەشكىم دە جوققا شىعارعان ەمەس. ەندەشە ولاردان بىردەڭەنى ءوتىنىپ سۇراۋ نەمەسە اقىلعا شاقىرۋ - ونبەيتىن ءىس دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولماس. تەك ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق زاڭدىلىقتاردى شەمىشكەدەي شاعۋعا ءتيىستى ءمينيسترىمىزدىڭ وسىناۋ قاراپايىم عانا قاعيدانى تۇسىنبەيتىنىنە تاڭ قالدىق.

ايتپاقشى، وسى ماقالانى جازۋ بارىسىندا وسى تاقىرىپقا بايلانىستى تاعى دا قولايسىز حابار ەستىدىك. ەلىمىزدە قۇستىڭ ەتى اياق استىنان اسا قات دۇنيەگە اينالىپ، باعاسى ەكى ەسەگە شىعانداپ كەتىپتى. سويتسەك، رەسەي جاعى قۇستىڭ ەتىن بىزگە جىبەرۋدى جاپپاي توقتاتقاننان كەيىن، ءوزىمىزدىڭ وسى تاۋاردى وندىرۋشىلەر دە بۇل ءونىمدى شىعارۋدى كۇرت ازايتىپتى.

«قۇس ەتى مەن جۇمىرتقانىڭ وزىندىك قۇنىنىڭ 70 پايىزى وىڭ جەمىنىڭ ۇلەسىنە تيەدى، - دەيدى قازاقستان قۇس وسىرۋشىلەر وداعىنىڭ پرەزيدەنتى رۋسلان شاريپوۆ مىرزا. - ول قازىردىڭ وزىندە 15 پايىزعا قىمباتتاپ كەتتى. قالعان 30 پايىزى ءارتۇرلى سالىققا كەتەدى. بۇعان ەندى تاسىمالداۋ شىعىنىن قوسىڭىز. قازىر ءبارى دە قىمباتتاپ جاتىر. جاعداي مۇلدەم اۋىر. بۇدان شىعاتىن جالعىز عانا جول بار. ول مەملەكەت بۇل سالاعا ارنايى قارجى ءبولىپ، سۋبسيديالاۋى قاجەت. سوندا عانا دۇكەن سورەلەرىندە ارزان ەت پايدا بولادى.

مىنە، قالا تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى اسىنا اينالعان تاعامنىڭ قول جەتپەيتىن دۇنيەگە اينالۋى كىم-كىمدى دە مازالاماي قويمايدى. وسىعان لايىقتى شارا قولدانىپ، جاعدايدى تۇزەۋدىڭ ورنىنا ءبىزدىڭ مينيستر اركىمگە جالىنىپ ءجۇر.

تاعى دا قولايسىزداۋ  حابار. جامان حابارمەن وقىرمانداردى ۇركىتىپ الامىز  با دەپ قورىقساق تا بۇل «جاڭالىقتى» ايتپاۋدان باسقا شارامىز قالمادى. «قۋكىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەسىڭ» دەگەندەي ءمينيستردىڭ «مۇنىسى نەسى؟» دەپ  اڭ-تاڭ قالىپ جۇرگەنىمىزدە بىلدەي ءبىر پرەمەر-ءمينيسترىمىز ساعىنتاەۆ مىرزا ودان ءتىپتى دە اسىپ كەتىپتى. ول جاقىندا وبلىس اكىمدەرىن باعانى پارمەندى باقىلاۋدى، اسىرەسە جاڭا جىل قارساڭىنداعى قىمباتشىلىقتى قاتاڭ قاداعالاۋدى قاتتى تاپسىرىپتى. سوندا دەيمىز-اۋ وزگەلەرگە قاراعاندا جاڭا جىل الدىنداعى قىمباتتاۋشىلىق نەسىمەن ەرەكشە بولادى؟ الدە بيلىك باسىنداعىلارعا ءتول مەرەكەلەرىمىزدەن گورى جاڭا جىل مەيرامى ماڭىزدىراق پا؟ ءدىني سيپاتى بار بۇل كۇننىڭ قارساڭىنداعى باعانىڭ ءوسىپ كەتۋى جىلداعى «ءداستۇر» ەمەس پە؟ باعا نەگە شارىقتامايدى، ەگەر ءبىزدىڭ وسىنداي «تويقۇمارلارىمىز» بۇل مەرەكە الدىندا بۇرىن تويىپ تاماق ءىشىپ كورمەگەندەي، دۇكەن سورەلەرى مەن بازارالاردى جىلان جالاعانداي ەتپەسە؟ قىمبات دەسە، وسىنشاما شاشىلماسىن. قاراپايىمداۋ وتكىزسىن. ولاي ىستەسە جاڭا جىل كەلمەي قويا ما؟ حالىق سوندا قالاي، ءوزىمىزدىڭ ءتول مەرەكەلەرىمىزدە اقشالارىن اياماي شاشادى دا، جاڭا جىل كەلەردە تيىن ساناپ، الاقان جايىپ جۇرە مە؟ بۇل نە دەگەن قيسىن؟ ءتىپتى جاڭا جىلدى مەرەكەسىن وسىنداي تەرىستىك جاقتاعى تىم ەرتە كەلەتىن قاقاعان سۋىقتا اتاپ وتپەيتىن انا ۆەتنام مەن الىپ قىتاي سەكىلدى ەلدەر قاي كوشتەن قالىپ وتىر؟

بۇل ماسەلەنىڭ ەكىنشى قىرى بار. بۇرىن دا جاڭا جىل دەسە ەرەكشە قۇلشىنىپ تۇراتىن ءبىزدىڭ قوستانايجىڭ ارحيمەد سەكىلدى ءوڭىر باسشىلارىنىڭ ەندى ساعىنتاەۆتىڭ سوزىنەن سوڭ، ءتىپتى دە قۇدايى بەرىپ قالدى. تۇڭعىش پرەزيدەنت كۇنى مەن تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىن وتكىزبەدى دەپ كىنالاماسى ءۇشىن جەدەل باس قوسىپ، سالاتانتتى جينالىس وتكىزگەن بولادى دا جاڭا جىل مەرەكەسىنە قۇلشىنا كىرىسىپ كەتەدى. بيۋدجەتتەن ونداعان ميلليون تەڭگە قاراجات بولىنەدى، ورماننان سۇلۋ دا سىمباتتى شىرشا اكەلىنىپ، قالا ورتالىعىنا ورنالاستىرىپ، ونى بارىنشا اسەمدەيدى. سوسىن اكىمىمىز كۇن قانشا سۋىق بولسا دا جۇرتتى جيناپ، ويىن-ساۋىق وتكىزىپ، ونى مىندەتتى تۇردە سالتاناتپەن اشادى. قاراپايىم حالىقتى قۇتتىقتايدى. سوسىن جاڭا جىل قارساڭىندا ەلباسىدان سوڭ ىلە-شالا تەلەديدار ارقىلى تاعى دا جاڭا جىل جايلى ىستىق تىلەگىن ءبىلدىرۋدى دە ۇمىتپايدى.

ءىشىمى ۋداي اشيدى. مۇنداي ءبىر اي بويى دايىندالىپ، بيۋدجەت قارجىسىن وڭدى-سولدى شاشىپ، وسىنشا مۇقيات دايىندىقپەن ءارى بارىنشا ءسان-سالتاناتىمەن تويلانۋى ءبىزدىڭ ەشبىر ءتول مەرەكەمىزدىڭ ماڭدايىنا بۇيىرماعان، باعىنا بىتپەگەن، تاعدىرىنا جازباعان. ءبىزدى الاڭداتىپ، قابىرعامىزعا ايازداي باتىپ وتىرعان ماسەلەنىڭ وسى جاعى.

جايبەرگەن بولاتوۆ، قوستاناي

Abai.kz