قايدا، قانداي قىزمەتتە جۇرسە دە، ۇلتىنىڭ ءسوزiن سويلەۋدi وزiنە پارىز سانايتىن ازاماتتار بولادى. ونداي ازاماتتار قازiرگi قوعامىمىزدا دا بار. ەڭ باستىسى، ۇلتتىق ماسەلەلەردە ءۇنسiز قالۋدى ار سانايتىن، ازاماتتىق پوزيتسياسى بەرiك ولاردىڭ ۇندەرi كوبiنە باتىل ەستiلۋگە تيiس. سوندا عانا قوعام iلگەرiلەيدi, ۇلت داميدى. بەلگiلi ساياساتتانۋشى بەرiك ابدiعاليۇلىنىڭ اكiمشiلiك جۇمىستارىنا قاراي ويىسقانىنا كوپ بولعان جوق. اۋەلi اكiمدiكتi ۇلىتاۋ اۋدانىنان باستاعان ول بۇل وڭiردە دە بiرقاتار يگiلiكتi iستەردi اتقارعانىن بiلەمiز. بۇگiندە جەزقازعان قالاسىنىڭ اكiمi بولىپ قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن ازاماتپەن ۇلتتىق ماسەلەلەر توڭiرەگiندە اڭگiمەلەسۋدiڭ ءساتi تۇسكەن ەدi.

- بەرiك اعا، قازاقتا وردا بۇزار وتىزىندا اتقا قونىپ، ۇلتىنىڭ قامىن جەگەن ازاماتتار از بولماعان. ماسەلەن شوقان، سۇلتانماحمۇت، سماعۇل دەگەن سياقتى. ال بۇگiنگi قازاق جاستارىنىڭ بويىندا ۇلتتىق رۋح قانشالىقتى كورiنiس تاۋىپ ءجۇر دەپ ويلايسىز؟

قايدا، قانداي قىزمەتتە جۇرسە دە، ۇلتىنىڭ ءسوزiن سويلەۋدi وزiنە پارىز سانايتىن ازاماتتار بولادى. ونداي ازاماتتار قازiرگi قوعامىمىزدا دا بار. ەڭ باستىسى، ۇلتتىق ماسەلەلەردە ءۇنسiز قالۋدى ار سانايتىن، ازاماتتىق پوزيتسياسى بەرiك ولاردىڭ ۇندەرi كوبiنە باتىل ەستiلۋگە تيiس. سوندا عانا قوعام iلگەرiلەيدi, ۇلت داميدى. بەلگiلi ساياساتتانۋشى بەرiك ابدiعاليۇلىنىڭ اكiمشiلiك جۇمىستارىنا قاراي ويىسقانىنا كوپ بولعان جوق. اۋەلi اكiمدiكتi ۇلىتاۋ اۋدانىنان باستاعان ول بۇل وڭiردە دە بiرقاتار يگiلiكتi iستەردi اتقارعانىن بiلەمiز. بۇگiندە جەزقازعان قالاسىنىڭ اكiمi بولىپ قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن ازاماتپەن ۇلتتىق ماسەلەلەر توڭiرەگiندە اڭگiمەلەسۋدiڭ ءساتi تۇسكەن ەدi.

- بەرiك اعا، قازاقتا وردا بۇزار وتىزىندا اتقا قونىپ، ۇلتىنىڭ قامىن جەگەن ازاماتتار از بولماعان. ماسەلەن شوقان، سۇلتانماحمۇت، سماعۇل دەگەن سياقتى. ال بۇگiنگi قازاق جاستارىنىڭ بويىندا ۇلتتىق رۋح قانشالىقتى كورiنiس تاۋىپ ءجۇر دەپ ويلايسىز؟
- بۇگiنگi كۇنi نەگiزگi ءۇمiت - جاڭا بۋىندا. تاۋەلسiزدiك تۇسىندا قالىپتاسقان ولاردىڭ بويىنان ۇلتجاندىلىق انىق بايقالادى. رەنجiمەسiن، تiپتi جاستارى ەگدە تارتىپ قالسا دا كەيبiر اقساقالدارىمىز بۇرىن تۇسiنبەگەندەرiن ەندi تۇسiنۋدە. ولاردىڭ iزدەنiپ، بۇرىن بiلمەگەنiن تۇسiنۋگە تالپىنۋى قۋانتادى. بىلايشا ايتقاندا، ولار جاڭارىپ جاتىر. ياعني جاستاردىڭ ۇلتتىق تاقىرىپ تۋرالى وي-پiكiرلەرiنە ءۇن قوسۋدا. ايتسە دە قالىڭ ۇيقىدا جاتقان قارتتاردىڭ سانىندا قيساپ جوق. ۇلكەندەر جاقسى سويلەسە، جاستارعا قاراپ بويىن تۇزەپ، سويلەپ ۇيرەنۋدە. "كۇشiك كەزiندە تالانعان" دەمەكشi, كەزiندەگi ۇرەيدەن، قورقىنىشتان ءالi دە تولىقتاي سەيiلە الماي كەلەدi ولار. سوندىقتان كوپشiلiك جاستاردان ۇلكەن ءۇمiت كۇتەدi. جاستاردان شىنايى ۇلتشىلدىق، ۇلتجاندىلىق بايقالادى. بۇل ءوزi PR, يا بولماسا ساياسي ۇپاي جيناۋعا باعىتتالعان "ويىن" ەمەس. اسiرەسە قازاق تiلiندەگi باق-تاردا جۇمىس iستەپ جۇرگەن وزدەرiڭiز سياقتى جاس جۋرناليستەر ۇلتتىق تاقىرىپتا جيi ماسەلە كوتەرiپ، ۇلتتىڭ ار-وجدانىن وياتۋعا اتسالىسىپ كەلەدi. ازاتتىقتىڭ، تاۋەلسiزدiكتiڭ تۇسىندا قالىپتاسقاندىقتان، ولار اعا بۋىن ءتارiزدi بۇعىپ قالۋ، يا بولماسا، ەكi شوقىپ، بiر قاراۋ دەگەن سياقتى جالتاقتىقتان ادا. ياعني ۇلتتىق رۋح بۇگiنگi جاستاردىڭ بويىندا بار! ارينە اعالارىمىزدى دا ءتۇسiنۋ كەرەك. تiپتi ولاردى ايىپتاۋعا دا بولمايتىن شىعار. اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتۋگە بولماس. جاستارعا جول سiلتەپ، بiلمەگەنiن ايتىپ جاتقاندارى دا بارشىلىق. ۇلتتىق رۋحتىڭ ويانۋىنا ولاردىڭ دا ۇلەس قوسىپ جاتقانى بار. ارينە، بۇل تۇرعىدا بۇگiنگi كۇن ولشەمiمەن العاندا، تالاپ تا، مiندەت تە كۇشتi بولۋى تيiس! تەڭiزگە تامعان تامشىداي ۇلەسكە قاناعاتتانباي، كەشەندi جۇمىستار اتقارۋىمىز كەرەك. ءوزiڭiز ايتىپ وتىرعان شوقان، سماعۇل، سۇلتانماحمۇتتاردى مەن سول زامانعا ءتان ەرەكشە جاراتىلعان جاندار دەپ بiلەمiن. بiر عانا شوقاننىڭ ءوزi قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا عۇمىرىندا ۇلت ءۇشiن وراسان زور iس تىندىرىپ كەتتi. ەگەر سول زاماندا شوقاننىڭ اكەسi سياقتى وزگە دە قازاقتار بالاسىن وقىتقاندا، قانشاما شوقاندار شىعار ما ەدi?! بالكiم، بۇل تەك شوقانعا عانا دارىعان دارىن با ەكەن؟!. ول بار عۇمىرىن قازاققا ارنادى. ۇلتقا قىزمەت قىلدى. كەز كەلگەن وقىمىستى ورىس زيالىسىمەن تەرەزەسi تەڭ بولدى. دوستاەۆسكيلەرمەن قاتار تۇرىپ، قاتار ءجۇردi. ولاردىڭ بارلىعىن دەرلiك شوقان وزiنە ءتانتi ەتتi. تiپتi "عاشىق" تا بولىپ جاتتى... ال جاس سۇلتانماحمۇتتىڭ جالىندى ولەڭدەرi ءوز تۇرعىلاستارىن وياتتى. جاستىق جالىنىمەن ول قازاق جاستارىنىڭ جiگەرiن كوتەرiپ، رۋحىن جانىسا، وتىزدىڭ و جاق، بۇ جاعىنداعى سماعۇل الاش زيالىلارىنان العان ءتالiم-تاربيەسiن كوممۋنيستەرمەن قاتار ءجۇرiپ، ۇلتىنا قىزمەت ەتۋگە جۇمسادى. ول الاش ارىستارىنىڭ ارمان-مۇراتىن جان-تانiمەن ورىندادى. جانە وسى جولدا قۇربان بولدى.
ءار زاماننىڭ وزiنە لايىق تۇلعالارى بار. ولار ءوز زامانىندا قال قادiرiنشە ەڭبەك ەتتi. سوۆەت زامانىندا باۋىرجان مومىشۇلى جاستاردى ءوزiنiڭ قايسارلىعىمەن، ۇلتشىلدىعىمەن تاربيەلەسە، ەسەنبەرلين، ماعاۋين سىندى اتاقتى جازۋشىلار اسا قۇندى روماندارىمەن ۇلتتى تاربيەلەدi. قازiر ولجاس سۇلەيمەنوۆتi جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ جۇرسەك تە، ول دا قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان سوۆەت ۋاعىندا سول ءداۋiردiڭ قالىبىنا سىيمايتىن ەڭبەكتەر جازىپ، ەلدiڭ ەڭسەسiن كوتەردi. قازاقتىڭ ماقتانىشىنا اينالدى. ال قازiر ساياسات تا وزگەشە، ەركiندiك تە ءوز قولىمىزدا. ۇلتتىق ساياساتتى وزگەرتۋگە بۇرىنعىداي سىرتتان كەدەرگi جوق. ارينە، ۇلتتىق ساياسات توڭiرەگiندە شوعىرلانعان جاستار ورتەڭگە شىققان گۇلدەي قاۋلاپ ءوسiپ كەلەدi. دەگەنمەن ۇلتتىق رۋح ساياسي پلاتفورما رەتiندە تولىقتاي قالىپتاسقان جوق. ۇلتتىڭ ءۇنi بولىپ ءار جەردەن، ءار تۇستان ازداعان زيالى اعالارىمىزدىڭ دىبىسى اراگiدiك شىعىپ تۇرادى. ءۇمiتiمiز زور، بۇل دىبىس ەرتەڭ تۇتاس ۇلتتىڭ ۇنiنە ۇلاساتىنى حاق. ۇلتتىق رۋح الداعى كۇندەرi بiزدiڭ باس ۇراتىن ساياسي پلاتفورمامىزعا اينالادى. كونبەيتiندەر دە، ەرمەيتiندەر دە تابىلار، ءبارiبiر ءتۇبi وسىلاي بولادى.
- مەملەكەتشiلدiك يدەيا تۋرالى دا جيi ايتىلادى. بiزدە ۇلتتىق سانا، مەملەكەتشiلدiك سانا دۇرىس قالىپتاسپاي جاتقان سياقتى...
- بۇل پiكiر قازiر قوعامدى دەندەپ الدى. نەگە؟ ويتكەنi بiزدiڭ تالابىمىز تىم جالپى ۇعىممەن ماتاسىپ كەتكەن. بۇگiنگi كۇنi مەملەكەت قۇرۋدا ۇلتتىق قاعيداتتار باستى نىساناعا الىنىپ وتىرعان جوق. ۇلتتىق مۇددەنiڭ ءوزi ءالi تولىقتاي انىقتالماعان. قازiرگi قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسi دەگەنiمiز نە؟ بۇرىن قازاقتىڭ سانى كوپ بولسىن دەدiك. بيلiكتە قازاقتار كوبەيسە ەكەن دەدiك. قازاقشا مەكتەپتەر مەن بالاباقشالار اشىلسىن دەدiك. مەشiتتەر سالىنسىن دەدiك. قازiر قۇدايعا شۇكiر، وسىنىڭ ءبارi ورىندالدى دەۋگە بولادى. مiنە، بiز ءالi كۇنگە دەيiن سول بۇرىنعى تالاپپەن شەكتەلiپ قالعاندايمىز. ەندi جاڭا ۇلتتىق مۇددە قالىپتاسۋى كەرەك. وعان تۇسەتiن ەكپiن دە، تالاپ تا باسقاشا بولۋى تيiس. ءيا، تۇتقيىلدان قانداي دا بiر قاۋiپ تونگەن كەزدە ۇلت ءوزi-اق ءدۇر سiلكiنەدi. ماسەلەن انا جىلدارى "قازاقستاندىق ۇلت" تاقىرىبى كوتەرiلگەن كەزدە ۇدەرە تۇرەگەلدi. قىتاي جەرiمiزدi كەرتiپ الدى دەگەن اڭگiمە شىققاندا بiر سiلكiندi. الماتى وبلىسىنداعى قازاق پەن شەشەن جاستارى اراسىنداعى جانجال، وڭتۇستiك وڭiردەگi قازاق پەن كۇرد اراسىنداعى قاقتىعىس تۇتاس قازاقتى كوتەردi. ارينە، ولاردىڭ دۇرىس، يا بولماسا بۇرىستىعىنا باعا بەرمەي-اق قويايىن. بۇلاردى كوپشiلiك ۇلتقا تونگەن قاۋiپ دەپ قابىلدادى. ءارi نامىسقا تيدi جانە وسى وقيعالار بiزدiڭ ازاماتتارىمىزدىڭ رۋحىن وياتىپ كەتتi. ءارi وسى جەردiڭ شىن قوجاسى بiز دەگەن سانانى نىعىزداپ بەردi.
قازiرگi كۇنi ۇلتتىق مۇددە دەپ مەن بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ قازاقشا سويلەۋiن ايتار ەدiم. بiراق ءبارi قازاقشا سويلەپ، قازاقشا ويلاپ تۇرىپ، قازاققا قارسى جۇمىس iستەسە ونىڭ كەرەگi قانشا! ۇلتقا قىزمەت ەتپەسە، ونىڭ قازاقشا سايراعانى كiمگە كەرەك؟!
- ۇلتتى ءسۇيۋ، ۇلتقا قىزمەت ەتۋ دەگەنiمiز نە سوندا؟
- ۇلتتىڭ مۇددەسi, ۇلتتىڭ ميسسياسى، ۇلتتىڭ دوكتريناسى سياقتى ناقتى قۇجاتتاردى قالىپتاستىراتىن قۇندىلىقتار كەرەك. مۇنى جوسپارلى تۇردە ۇيىمداستىرۋ قاجەت. پارتيالار مەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ قاجەتتiلiگi وسىندا. مىسالى "الاش" پارتياسى جۇرت ابدىراپ قالعان كەزدە، ۇلتقا جول سiلتەدi. ۇلتتىڭ جويىلماۋىن قاراستىردى. ۇلتقا تونگەن قاۋiپتiڭ الدىن تۇتاس ەل بولىپ الۋدى كوزدەدi. سول جولدا جان ايانباي iس قىلدى. العاشقى كەزەكتە اتقارىلۋعا تيiس جەر ماسەلەسiن، دiن ماسەلەسiن، سوت ماسەلەسiن شەشتi. بۇگiنگi كۇندەرi دە وسى جاعداياتتار كۇن تارتiبiندە تۇر. وسىعان سايكەس بۇگiندە بiراز جiگiتتەر جۇمىس اتقارىپ جاتىر. ماسەلەن دوس كوشiم باستاعان ازاماتتار قازاق قۇرىلتايىن وتكiزدi. حاسەن قوجا احمەت، مۇحتار شاحانوۆ، جاسارال قۋانىشالi سىندى وزگە دە اعالارىمىز ەلگە كەرەكتi iس-ارەكەتتەرiن جالعاستىرۋدا. الايدا ولاردىڭ iس-قيمىلىنا كوز سالساڭىز، ءالi دە بiرiگۋ، بiرلەسۋ جەتiسپەي جاتقانى بايقالادى. ارقايسىسى وزiنشە جول سiلتەپ، جۇرتتى ءوزi بiلەتiن iزبەن جۇرۋگە ۇگiتتەگiسi كەلەتiندەي. ۇلتتىق مۇددە كەشەندi تۇردە بiر جۇيەگە كەلمەي، جالاڭ ۇرانمەن ەش iس بiتiرە المايمىز. سوندىقتان ۇلت جولىنا عىلىم دا ءوز ۇلەسiن قوسۋى قاجەت دەپ سانايمىن. تۇتاس بولۋعا تيiس ۇلتتىق مۇددەنi ءار سالا ماماندارى ءار تۇسىنان تارتقىلاۋدا. ارقايسىسى ءارتۇرلi جول نۇسقاپ، بiر-بiرiنە ەسە تەڭدiك بەرگiسi كەلمەيدi. بiرiن-بiرi مويىنداعىسى جوق. مويىنداۋىمىز كەرەك، بiزگە بiرلiك جەتiسپەي جاتىر. بiرiگە قالسا اعالارىمىز بiر-بiرiن مەنسiنبەيدi. جەكە باستىڭ امبيتسياسىن جەڭەتiن كۇش-قايرات جەتiسپەي جاتىر. ۇلت بولىپ تۇتاسىپ ۇيىماي جاتقانىمىزدىڭ بiر سەبەبi - سەركەلەردiڭ ءوز باسى امبيتسيالارىنىڭ كۇشتiلiگiندە. بۇگiنگi تاڭدا مەملەكەت ساياساتىنداعى، ەكونوميكالىق ساياساتتا، سىرتقى ساياساتتا، وزگە دە سالالاردا ورىن الىپ جاتقان ولقىلىقتار مەن كەمشiلiكتەردiڭ بارلىعىن وسى بiرلiكتiڭ جوقتىعىنان دەپ باعا بەرۋگە بولادى. سايلاۋعا، رەفەرەندۋم تۋرالى دۇبiرگە دە ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان باعا بەرۋ كەرەك.
قازاققا قاي جول تيiمدi? قايسىسى تيiمسiز؟ وسىنى اجىراتاتىن كۇن جەتتi ەمەس پە؟! ءبارiن قويىپ، ۇلتتىق مۇددە قابىسقان كەشەندi ۇلتتىق جوبالارمەن بiرجولاتا اينالىسقىم كەلەدi. بۇگiنگi كۇنi اكiمشiلiك جۇمىس وعان مۇرشا بەرەر ەمەس. الداعى كۇندەرi "قازاق ميسسياسىنىڭ" جالعاسى رەتiندە قازاقتىڭ تۇتاستىعىن قالىپتاستىراتىن "قازاق دوكتريناسىن" دايىنداسام با دەگەن ويىم بار. جۇرتقا وي سالىپ، ەلمەن پiكiر الماسۋ كەرەك سياقتى. بۇگiن ۇلت الدىندا قانداي مiندەتتەر تۇر؟ قانداي قاۋiپتەر بار؟ بiز قازiر نە iستەۋiمiز كەرەك؟ مiنە، وسىنداي ساۋالداردى توتەسiنەن قويىپ، وعان ناقتى ارەكەت ەتۋiمiز قاجەت. الدىمىزعا دۇرىس مiندەت قويا الماساق، ەشقاشان جارقىن بولاشاققا جەتە المايمىز. قازiر قازاق تiلiن ەڭ ماڭىزدى ماسەلە دەپ قاراستىرىپ ءجۇرمiز. ارينە، بiر قاراعاندا، تiلدەن ماڭىزدى نارسە جوق. جەر دە - وزەكتi ماسەلە. ۇلت ءۇشiن ول دا اسا ماڭىزدى. دiن دە ماڭىزدى. سوندىقتان ءبارiن سيىردىڭ بۇيرەگiندەي بولشەكتەپ، بولەك-بولەك قاراۋعا بولمايدى. بارلىعىن تۇتاستىرا وتىرىپ تالقىلاۋ قاجەت. دiڭi دۇرىس مەملەكەت قۇرۋ ءۇشiن وسىلاردىڭ بارلىعىن بiر جۇيەگە كەلتiرۋ شارت. ەگەر ونىڭ بiرەۋi بولماسا، iس زايا كەتەدi. بىلايشا ايتقاندا، كۇيرەيدi.
- "تاريح" كiتاپتارىن قايتا جازۋ ماسەلەسi دە جيi كوتەرiلiپ ءجۇر. تاريحتى قايتا جازعانىمىز دۇرىس شىعار، بiراق نەدەن باستاۋىمىز كەرەك جانە قالاي جازىلۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟

<!--pagebreak-->

- ارينە، تاريحقا اقيقات جازىلعانى ابزال. بiراق ۇلتتىڭ مۇددەسi ۇمىتىلماۋى تيiس. الايدا تاريحتى ۇلتتىڭ مۇددەسiنە ورايلاستىرامىز دەپ جالاڭ ۇران، جالعان ەرتەگiگە اينالدىرساق نە بولدىق؟ ونداي تاريح قاجەت ەمەس. بiزدiڭ تاريحتا اشىلماعان اقتاڭداقتار ءالi دە كوپ. ونىڭ ءبارiن اشۋ كەرەك. ولار شىنايى قالپىنا كەلۋi تيiس. بiزدiڭ سماعۇلدىڭ سۇيەگiن ەلگە اكەلۋiمiز، اشارشىلىققا قارسى كۇرەستەردi اشىپ كورسەتۋiمiز، جەلتوقسان توڭكەرiسiن اشۋعا باعىتتالعان جۇمىستارىمىزدىڭ بارلىعى - ۇلتتىق رۋحتى قالىپتاستىراتىن فاكتورلار. مۇنىڭ ءبارi - ۇلتتىڭ قالىپتاسۋىنا قاجەتتi نىشاندار. تاريح قاتپارىنداعى اقتاڭداقتاردى اشقان سايىن ۇلتتىڭ شىنايى بەت-بەينەسi اشىلا تۇسەدi. ەڭ قاجەتتiسi, ۇلتتىق دامۋدىڭ العىشارتتارى مەن تەتiكتەرi كورiنەدi. اقتاڭداقتاردى اشۋ تۋرالى مiندەتتi بۇگiن ايتىپ، ەرتەڭ ۇمىتىپ كەتپەيتiندەي تۇراقتى تۇردە، جۇيەلi تۇردە قولعا الۋ كەرەك. ۇلتتىق مۇددە ءتالiم-تاربيە بولىپ بالاباقشادا، مەكتەپتە، وتباسىندا تۇراقتى تۇردە جۇمىس رەتiندە ءجۇرiپ تۇرۋى كەرەك. بۇل باق-تار مەن قوعامدىق ورىنداردا دا كۇندەلiكتi اتقارىلاتىن iسكە اينالۋى تيiس.
قازiر بiزگە قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەتiن قۇرۋداعى جۇيەلi ستراتەگيالىق جوبا جاساۋ قاجەت. مۇنى بiر سوزبەن قازاق ۇلتىن قالىپتاستىرۋدىڭ ستراتەگيالىق قۇجاتى دەۋگە دە بولادى. بۇل سورەدە سiرەسiپ تۇراتىن قاتارداعى قالىڭ قۇجاتتىڭ بiرi بولماۋى تيiس. پرەزيدەنت اكiمشiلiگiندە قىزمەت ەتiپ جۇرگەن كەزدە بۇل تۋرالى ماۋلەن اشiمباەۆ، ەرلان قاريندەرمەن بiرلەسە ماسەلە كوتەردiك. بiراق وسى ماسەلەدە ساياسات سالماعى باسىمداۋ ەكەنiن مويىندايمىز. وكiنiشكە قاراي، ۇلتتىق جوبالار سول ساياساتتىڭ كولەڭكەسiندە تۇنشىعىپ، جانشىلىپ قالۋدا. پرەزيدەنت اكiمشiلiگiمەن قاتار، ۇلتتىق مۇددە جولىندا بiر جەڭنەن قول، بiر جاعادان باس شىعارۋعا دايىن ءوز ۇلتىن سۇيەتiن ازاماتتار ۇكiمەتتە دە، پارلامەنتتە دە، ساياسي پارتيالاردا دا بارشىلىق. اسiرەسە جاس بۋىن اراسىندا جانە عىلىمدا ەلiن سۇيەتiندەر از ەمەس. ولاردىڭ ءبارiن بiلەمiز، قۇرمەتتەيمiز. وكiنiشكە قاراي، ولاردىڭ باسىن بiر ارناعا توعىستىراتىن ورتاق ساياسي تۇعىرناما بولماي تۇر. ۇلتتىڭ الدىنداعى قاجەتتiلiكتi ءالi تولىق بiلمەي كەلەمiز. ۇلتتىق ساياساتتا ءھام ۇلتتىق تاريحتا اق پەن قارانى ءالi اجىراتا الماي ءجۇرمiز. نامىستاناتىن ەشتەڭەسi جوق، بودان بولساق تا، ورىستان ۇلگi الۋىمىز كەرەك. قازiر ولار ۇلتتىق مۇددەسiن مىقتاپ تۇرىپ قالىپتاستىرىپ جاتىر. Iشكi ساياساتىندا، سىرتقى ساياساتىندا نەنiڭ تيiمدi, نەنiڭ تيiمسiز ەكەنiن اجىراتۋداعى تالپىنىسى بiزگە ۇلگi بولسا يگi. رەسەيدiڭ بيلiگi عانا ەمەس، قاراپايىم حالقىنىڭ ءوزi ۇلتتىق مۇددە ساباعىندا iزدەنiس ۇستiندە. ءوزiنiڭ بارى مەن جوعىن، كەمشiلiگi مەن ارتىقشىلىعىن سارالاعان سايىن، ۇلتتىڭ تۇعىرى بەكي تۇسەدi. دامۋ جولىن دۇرىس تاڭداي الاتىن دارەجەگە جەتەدi. ال بiزدە ءالi ەسكi جۇيە سiرەسiپ قاتىپ قالعانداي. ۇلتىمىزدىڭ قاي جاعىنان دا، جۇدەۋلiگi وسىنىڭ كەسiرiنەن.
- بۇگiنگi كۇنi "اكiم - كلاندىق توپتىڭ مۇشەسi, ول دەموكراتيالىق جولمەن ءادiل ءارi تازا جۇمىس جۇرگiزە المايدى" دەگەن كوزقاراس قالىپتاسقان. قالاي ويلايسىز، بۇل پiكiر شىنىمەن راس پا ەكەن؟
- كوپ نارسە ساياسي جۇيەگە ەمەس، تiكەلەي ادامنىڭ وزiنە بايلانىستى. قازiر اكiمنiڭ قولىندا بارلىق مۇمكiندiك جەتكiلiكتi. دەموكراتيالىق-ليبەرالدى نورمالاردى ءاربiر اكiم ورىنداي الاتىنداي بiزدە احۋال بار. اكiم جاريالى تۇردە جۇمىس iستەي الادى. ماسەلەن تۇرعىندارعا جىل سايىن ەسەپ بەرەدi. ەسەپتi بiر جىلدا بiر رەت بەرسiن دەگەن قاتىپ قالعان قاعيدا جوق. جىلىنا ەكi رەت، تiپتi ودان دا كوپ ەسەپ بەرۋiنە بولادى. ول ءوز قولىندا. ءوز قاراۋىنداعى لاۋازىمدى تۇلعالاردى تاعايىنداۋدا جەرگiلiكتi حالىقپەن جانە ماسليحاتپەن اقىلداسا وتىرىپ شەشۋiنە نە كەدەرگi?! وعان زاڭ تۇرعىسىنان تىيىم جوق. اكiمدەردi ءماسليحات ارقىلى تاعايىنداۋ ءتاسiلiنiڭ قولعا الىنعانى كەشە عانا ەدi. وكiنiشكە قاراي، ول باستاما قازiر توقتاپ قالعان سياقتى. اكiمدi ءماسليحات ارقىلى تاعايىنداۋ - وتە دۇرىس شەشiم. مۇنى رەسپۋبليكا دەڭگەيiندە قايتا قولعا الساق، قۇبا-قۇپ بولار ەدi. ونىڭ نەگiزi شارتى بويىنشا اكiمدiك لاۋازىمعا، جوق دەگەندە، ەكi ۇمiتكەر ءتۇسۋi كەرەك-تiن. ياعني، قالا مەن اۋدان اكiمدiگiنە وبلىس اكiمi ەكi نەمەسە ودان دا كوپ ۇمiتكەردi ۇسىنۋى تيiس. بۇل ءۇردiس جەرگiلiكتi ءماسليحاتتىڭ بەدەلiن ارتتىرىپ قانا قومايدى، سونىمەن بiرگە اكiمدەردiڭ دە جاۋاپكەرشiلiگiن كۇشەيتەدi. مiنەكي، بۇگiنگi كۇنi ساياسي جۇيەدەن گورi ادامي فاكتور كوبiرەك ءرول اتقارادى. قازiر اكiمنiڭ قولىندا مۇمكiندiكپەن قاتار مول قارجى دا بار. ۇكiمەت ايماقتى دامىتۋعا قارجى اياپ وتىرعان جوق. ماسەلە سول قارجىنى تيiمدi ءارi ۇلكەن ماقساتقا جۇمساۋدا بولىپ وتىر. سوندىقتان قازiرگi تاڭدا اكiمدەردiڭ ار تازالىعى مەن قول تازالىعىنا كوبiرەك كوڭiل ءبولۋ كەرەك سياقتى. اكiم سوڭىنان ءسوز ەرتپەي، بىلىق-شىلىققا بارماي، ءتۇرلi توپتارمەن اۋىز جالاسپاي، كلاندىق ويىنعا ارالاسپاي تازا جۇمىس iستەۋi تيiس.
- وعان مۇمكiندiك بار ما؟
- ول تiكەلەي اكiمنiڭ وزiنە بايلانىستى. ەڭ باستى ماسەلە اكiمنiڭ مورالدىق كۇش-جiگەرiندە تۇر. قازiرگi ساياسي جۇيەدە كەز كەلگەن اكiمگە ليبەرالدى-دەموكراتيالىق جولمەن جۇمىس جۇرگiزۋiنە مۇمكiندiك بار. ەگەر ادام دۇرىس جۇمىس iستەسە، ونى جۇيە بۇزا المايدى. تازا ادام جۇيەنi وزiنە بەيiمدەپ، سول بۇلiنگەن جۇيەنi وزگەرتۋiنە بولادى. ماسەلەن بiر اۋىلعا بارساڭىز، جايناپ تۇرادى، وعان كورشi كەلەسi اۋىل قيراپ جاتادى. اراسى ون-اق شاقىرىم. بiر اۋا، بiر جاڭبىر، بiر جەر. اللانىڭ راحىمى ەكi اۋىلعا بiردەي تۇسەدi. بiراق ەكەۋi - ەكi ءتۇرلi. Iسكەر، ەلگە قىزمەت ەتۋدi ماقسات تۇتقان اكiمنiڭ اۋىلى البەتتە گۇلدەنiپ تۇرادى. جارقىراپ الىستان مەن مۇندالاپ مەشiتi كوزگە تۇسەدi. دۇرiلدەگەن شارۋا قوجالىقتار سول اۋىلدىڭ مۇقتاجىنا ميلليونداپ قارجى ءبولiپ جاتادى. ال جۇمىس iستەۋدi بiلمەيتiن نەمەسە iستەگiسi كەلمەيتiن اكiمنiڭ اۋىلىن شاڭ باسىپ جاتادى. ۇلىتاۋدا بولعان كەزiمدە وسى باعىتتا بiرشاما جۇمىستار iستەلدi. كەيبiر اۋىلدارعا تالانتتى جاستاردى اكiم ەتiپ قويدىم. اۋىل اجەپتاۋiر ەڭسەسiن كوتەرiپ قالدى. بۇرىننان وتىرعان اقساقالداردى زەينەتكە جiبەردiك. سوندىقتان بۇگiنگi كۇنi تەك وبلىسقا عانا ەمەس، اۋدان، قالا جانە اۋىلعا قولىنان iس كەلەتiن، ار تازالىعىن بويىنا تۇمار ەتكەن جانداردى اكiم ەتiپ سايلاۋ قاجەت. قابiلەتتi, تالانتتى جiگiتتەرگە جول اشاتىن كەز جەتتi. ويتپەيiنشە، ايماققا قانشا قارجى قۇيعانىمىزبەن ول قۇمعا سiڭگەن سۋداي جوق بولادى دا تۇرادى. ەندi ءتۇرلi دەڭگەيدە اكiم بولعىسى كەلەتiندەرگە مورالدىق بەينە مەن iسكەرلiك قابiلەت شارتتارىن قويۋ قاجەت. ولاردىڭ بويىندا ۇلتقا، ەلگە قىزمەت ەتە الاتىن قايراتكەرلiك جiگەر بولۋى شارت.
- سiز بۇرىننان بەرi قازاقتى دامىتۋ تۋرالى سان الۋان ماسەلە كوتەرiپ، اشىق پiكiر بiلدiرiپ ءجۇردiڭiز. سول ويلارىڭىزدى اكiم بولعالى قانشالىقتى ورىنداي الدىڭىز؟
- سول ويلارىمدى ناقتى iسكە اسىرۋعا ۇلىتاۋ ماعان ۇلكەن سىناق بولدى. قازاقتى قالاي دامىتۋعا بولادى؟ ول ءۇشiن نە iستەۋ كەرەك؟ پروتسەستi مەن ءوز كوزiممەن كورگiم كەلدi. ماقتاندى دەمەڭiز، ەڭ اۋەلi ايتقىم كەلەتiنi, از ۋاقىتتا ۇلىتاۋدا اتقارىلعان جوبالار اۋىل ازاماتتارىنىڭ ءوز تۋعان جەرiنە، اۋلىنا دەگەن سۇيiسپەنشiلiگiن وياتتى. اۋىلدىڭ ەزiلگەن ەڭسەسiن كوتەرۋگە بولادى ەكەن. كوپ ادام "ەڭ بiرiنشi الەۋمەتتiك جانە ەكونوميكالىق ماسەلەلەردi شەشiپ الىپ بارىپ، رۋحاني جوبالاردى قولعا المايسىز با؟" دەپ جاتادى. مەنiڭ ايتارىم: ەكونوميكامەن بiرگە رۋحاني جوبالاردى قاتار اتقارۋ كەرەك. سوندا عانا حالىقتىڭ الەۋمەتتiك جانە رۋحاني دۇنيەسi بايىپ، ءوز اۋىلىن دامىتۋعا جۇمىلۋدىڭ قاجەتتiگiن تۇسiنەدi. ۇلىتاۋدا اراسىندا مەكتەپكە دە باس سۇعىپ، جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنا لەكتسيا وقىپ ءجۇردiم. جەتكiنشەكتەردi ارمانداي بiلۋگە باۋلىپ، ولاردىڭ ەلگە، جەرگە دەگەن ماحابباتتارىن وياتۋعا تىرىستىم. ۇلتتىق دەڭگەيدە ويلاۋعا قابiلەتتەرiن ۇشتاۋعا تالپىندىم. جۇرت اكiمگە قاراپ بويىن تۇزەيدi. سوندىقتان تاعى ايتامىن، اكiمدەردiڭ رۋحاني دۇنيەسiنە دە ەرەكشە كوڭiل ءبولۋ كەرەك. ارينە، ولارعا قويىلعان شارۋاشىلىق، وندiرiستiك تالاپ قيىن كەزدە بولدى. ال قازiر اكiم، سونىمەن قاتار، رۋحاني باي بولۋى شارت. قازاقتىڭ دامۋىنا، اۋىلدىڭ دامۋىنا اكiمدەردiڭ رۋحاني الەمi تiكەلەي بايلانىستى.
- مۇنداي ماسشتابتا اۋداندى ايتپاي-اق قويايىق، وبلىس دەڭگەيiندە اكiمدەر بار ما؟
- بار. سەرiك احمەتوۆ، بەردiبەك ساپارباەۆ، يمانعالي تاسماعامبەتوۆ، قىرىمبەك كوشەرباەۆتاردى وسى قاتارعا جاتقىزامىن. بۇلار - باسقا اكiمدەرگە قاراعاندا رۋحاني باي. سوندىقتان وسى اكiمدەر ءوڭiردiڭ ەكونوميكالىق ماسەلەلەرiمەن قاتار رۋحانياتىنىڭ دامۋىنا دا ەرەكشە كوڭiل ءبولiپ وتىر. ەندi اكiمدەرگە يدەولوگيالىق تالاپ تا كۇشەيۋi تيiس. ەكونوميكالىق-الەۋمەتتiك جوبالار قانشالىقتى قاجەتتi بولسا، رۋحاني-يدەولوگيالىق جوبالار دا سودان بەتەر قاجەت. وسى تيپتەگi اكiمدەردiڭ جۇمىسى تەك وندiرiستiك قابiلەتiنە سەنگەن اكiمدەرگە قاراعاندا ەكi ەسە كوپ بولادى. سونىمەن بiرگە ولاردىڭ iستەرi دە، الگiلەرگە قاراعاندا، ەكi ەسە ارتىق كورiنiپ تۇرادى. ولاردىڭ رۋحاني iس-شارالارى، رۋحانيات وكiلدەرiنە دەگەن قامقورلىعى جەردە جاتپايدى. ارينە، الەۋمەتتiك جانە ەكونوميكالىق ماسەلەمەن عانا اينالىسقاندا حالىقتىڭ قارنى توق بولار، بiراق ولار رۋحاني اشتىقتا عۇمىر كەشەتiن بولادى. سوندىقتان بۇگiنگi اكiمدەرگە ەكونوميكالىق ماسەلەمەن قاتار رۋحانياتپەن دە اينالىسۋدى جۇكتەۋ كەرەك. بۇل - زامان تالابى. مۇنى قازاقتىڭ مىقتى ۇلت بولىپ جەتiلۋiندەگi بيلiككە ارتىلعان جۇك دەپ تۇسiنگەن ءجون. اۋەلi انا سالانى، سوسىن مىنا سالانى قولعا الايىق دەگەن كۇننەن وتتiك. ەكونوميكا مەن رۋحانياتتى قوسا قولعا العاندا عانا سەرپiلiس بولادى. رۋحاني، تاريحي جوبالارمەن تەك قانا مادەنيەت مينيسترلiگi اينالىسپاۋى كەرەك. بۇل iسپەن بارلىق دەڭگەيدەگi اكiمدەر مەن مينيسترلەر ىجداعاتتى تۇردە اينالىسۋى تيiس.
ماعان اكiم بولۋ - ارمان ەمەس. ۇلىتاۋدا اتقارىلعان، جەزقازعاندا قولعا الىنعان جوبالار - بۇرىن ايتىپ جۇرگەن ويلارىمدى iس جۇزiنە اسىرۋعا تىرىسۋ. ياعني سول سوزدەرiمدi iسكە اسىرۋعا بiر مۇمكiندiك سياقتى. ەكiنشi جاعىنان، بۇل قىزمەت ءوز-ءوزiمدi سىناۋ بولدى. ايتقان ويلارىمدى ورىنداي الامىن با، جوق پا دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ەدi. ماعان مۇنداي مۇمكiندiك تۋعىزعان باسشىلارىما العىسىمدى ايتامىن. اكiم بولسام دا بۇرىن ايتقان سوزدەرiمنەن باس تارتقان ەمەسپiن. تارتپايمىن دا. سول بۇرىنعى پiكiرiمدە قالامىن. اكiمدiك - مەن ءۇشiن ۋاقىتشا جۇمىس. ۇشiنشiدەن، ەلiمە، جەرiمە ارiپتەستەرiممەن بiرگە قولدان كەلگەنشە جاقسىلىقتى iس iستەۋ. قىزمەت قىلۋ. اۋىلعا قىرۋار قارجى قۇيىلىپ جاتىر. ەڭ بiرiنشi اقشادان گورi اۋىلعا ناردىڭ جۇگiن تارتاتىن ازاماتتاردى تارتۋ كەرەك. ۇكiمەتتە، پارلامەنتتە، اكiمشiلiكتەردە، ۇلتتىق كومپانيالاردا ەڭبەك ەتiپ جۇرگەن اۋىلدان شىققان مىقتى جiگiتتەر بارشىلىق. سولار اۋىلعا بارىپ جۇمىس iستەۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ولار ۇيىمداستىرۋشىلىعىمەن دە كوپ iس تىندىرا الادى. سىرتتان اقشا اكەلمەسە دە، اۋىلعا بولiنگەن قارجىنى تيiمدi جۇمسار ەدi. سوندىقتان ورتالىقتان ازاماتتاردىڭ اۋىلعا كەلگەنi ابزال. تiپتi قالادا بيزنەسپەن اينالىسىپ، مەشiت، سپورت كەشەندەرi سياقتى iرi-iرi جوبالار اتقارىپ جۇرگەن اۋىلدان شىققان جiگiتتەر ەلگە بارىپ، ەڭبەك ەتسە، قازاققا تيگiزگەن پايداسى زور بولار ەدi. عالىمدار اۋىلعا جىلىنا بiر-ەكi رەت بارىپ، اپتالاپ جاتىپ ءدارiس وقىسا، قانداي عانيبەت بولار ەدi. سوندىقتان ءوز سالاسى بويىنشا جەتiستiككە جەتكەن جاندار، اسiرەسە مەملەكەتتiك قىزمەتتە، اۋىلعا بارىپ ءوز شاپاعاتىن تيگiزسiن. ەلباسىنىڭ اۋىلدان قالاعا، قالادان اۋىلعا روتاتسيالىق كادر الماسۋ يگiلiكتi باستاماسى جىم-جىلاس بولىپ قالدى. سونى قايتا جاڭعىرتۋ قاجەت. ورتالىقتان اۋىلعا بارامىن دەگەن مەملەكەتتiك قىزمەتكەرلەردi كوتەرمەلەۋ قاجەت، ولاردىڭ لاۋازىمىن ءوسiرۋ كەرەك. اۋىل، قالا اكiمدەرiن سايلاۋ جۇيەسiن دە قايتا قاراعان ءجون. بۇل اكiمدەردiڭ حالىق الدىنداعى جاۋاپكەرشiلiگiن ارتتىرادى. سوسىن اكiمدەردiڭ تۇرعىندارعا بەرەتiن ەسەبiنiڭ فورماسىن وزگەرتۋ كەرەك. مەن ۇلىتاۋ مەن جەزقازعاندا حالىققا ەسەپ بەرۋدiڭ باسقاشا ءتاسiلiن قولداندىم. اكiم تەك ەسەپ بەرمەي، ەلدەن ءوزiنiڭ مiندەتتەمەسiن دە الۋى تيiس.
- مەملەكەت باسشىسى 2020 جىلى قازاقستاندىقتاردىڭ 95 پايىزى قازاق تiلiندە سويلەيتiن بولادى دەدi. كوپ نارسە اكiمنiڭ تiكەلەي قاتىسۋىمەن عانا جۇزەگە اسىرىلاتىنى بەلگiلi نارسە. سiزدiڭ باستاۋىڭىزبەن وسى تۇرعىدا جەزقازعاندا قانداي iستەر اتقارىلىپ جاتىر؟
- ون جىلدا قازاقستاندى قازاقشا سويلەتۋ ءۇشiن مەكتەپ پەن بالاباقشاداعى بالالاردى بۇگiن قازاقشا سايراتۋىمىز كەرەك. جىل باسىندا مەملەكەتتiك قىزمەتكەرلەرگە قازاق تiلiن ۇيرەتەتiن ارنايى تiلتانۋ ورتالىعى اشىلدى. وندا مەملەكەتتiك قىزمەتكەرلەرمەن قاتار بيۋدجەت سالاسىنداعى ماماندار مەملەكەتتiك تiلدi تەگiن ۇيرەنiپ جاتىر. الداعى قىركۇيەك ايىنان باستاپ مەملەكەتتiك تiلدەگi قالاداعى بالاباقشالار سانى 43 پايىزدان 80 پايىزعا وسەتiن بولادى. قازiر جۇمىس باستالدى. تiپتi قالاداعى بالاباقشالاردى 100 پايىزعا مەملەكەتتiك تiلگە كوشiرۋگە بولاتىن ەدi, قازاقشا بiلمەيتiن تاربيەشiلەر جۇمىسسىز قالاتىن بولىپ تۇر. بiرتiندەپ بۇل ماسەلەنi دە شەشەمiز. اكiمشiلiكتە جينالىستار تۇگەلiمەن دەرلiك مەملەكەتتiك تiلدە وتەدi. قالاداعى ءتۇرلi كەزدەسۋلەر مەن جيىن شارالاردا جەكە ءوزiم قازاق تiلiندە سويلەيمiن. كەيدە كەرەك كەزدە ورىسشا ايتۋعا تۋرا كەلەدi. ۇلتىنا قاراماي جالپى جاستار جينالعان جەرگە قازاقشا سويلەۋگە تىرىسامىن. الداعى قىركۇيەك ايىنان باستاپ ورىس مەكتەپتەرiندە ەڭبەك ءپانi, دەنە تاربيەسi سىندى كاسiپتiك پاندەر تەك قازاق تiلiندە وتكiزiلەتiن بولادى. جانە سول مەكتەپتەردەگi قازاق تiلi ءپانiن وقىتۋعا ەرەكشە كوڭiل بولۋدەمiز. ورىس مەكتەبiن ءتامامداپ شىققان بالا قازاق تiلiندە سۋداي بولىپ تۇرۋى كەرەك. وعان ودان ارى قارايعى ۋاقىتتا مەملەكەتتiك تiل تۇرعىسىنان كەدەرگi بولماۋى تيiس.
- سايلاۋ تۋرالى قانداي پiكiر ايتاسىز؟ بۇل سايلاۋدىڭ ەرەكشەلiگi نەدە بولدى؟
- سايلاۋ مەن سايلاۋدىڭ ناتيجەلەرi كەيبiر ادامدارعا قىزىقسىز بولعان شىعار. بۇل جولعى سايلاۋدىڭ ەرەكشەلiگi, سايلاۋشىلاردىڭ سايلاۋعا قاتىسۋىنا ەرەكشە كوڭiل ءبولiندi. كiمگە داۋىس بەرۋ كەرەكتiگi جۇكتەلمەسە دە، سايلاۋشىلاردىڭ سايلاۋ ۋچاسكەسiنە بارۋىنا كوپ كۇش-جiگەر جۇمسالدى. سوندىقتان بولار، تاڭەرتەڭنەن سايلاۋ ۋچاسكەلەرiندە حالىق ۇزىن-سونار كەزەكتە تۇردى. سونىمەن بiرگە بۇل جولى سايلاۋعا قاتىسپاۋ تۋرالى ميتينگ وتكiزۋگە، اشتىق جاريالاۋعا ت.ب. قارسىلىق كورسەتۋگە مۇمكiندiك بولدى. وعان ەشكiم شەكتەۋ جاساعان جوق. الايدا مۇنداي قاتتى قارسىلىقتار بايقالمادى. ارينە، بۇگiنگi پرەزيدەنتتiڭ جەڭiسكە جەتەتiنi اۋەل باستان انىق بولاتىن. 95 پايىز بولماسا دا وعان جەتەعابىل پايىزبەن جەڭەتiنiنە ەشكiم كۇمان تۋعىزعان جوق. سايلاۋ ناتيجەسi بويىنشا حالىقارالىق باقىلاۋشىلار دا ءتۇرلi پiكiر ايتىپ جاتىر. جەزقازعانعا حالىقارالىق باقىلاۋشىلار اتىنان بەلگيانىڭ قازاقستانداعى ەلشiسi جانە ەلشiلiك كونسۋلى كەلدi. ول ەلدە سايلاۋعا بارماسا، ايىپپۇل تولەيدi دەگەن اڭگiمە ەستiدiك. بiزگە سايلاۋعا قاتىسۋ مادەنيەتiن دامىتۋ قاجەت. ارينە، وعان ادiلدiك، ادالدىق، كەرەك. ايتپەسە سايلاۋعا سەنiم بولمايدى.

سۇحباتتاسقان گۇلزينا بەكتاسوۆا

«تۇركىستان» گازەتى